Xiluva Lexikulu Swinene eMisaveni Hinkwayo

LOKO Joseph Arnold a ri eriendzweni rakwe ro hlengeleta swimilana exihlaleni xa Sumatra lexi nga le Indonesia, muvalangisi wakwe loyi a a tsake swinene u te: “Nkulukumba, tana ndzi ya ku komba xiluva lexikulu swinene xo saseka ni lexi hlamarisaka.” Kutani loko Arnold, loyi a a ri mutivi wa swimilana wa Munghezi, a landzele muvalangisi yoleyo, u vone nchumu wun’wana lowu a vuleke leswaku wa “hlamarisa hakunene.” Nchumu wolowo a ku ri xiluva lexi kokaka mahlo. Mixaka ya xiluva lexi vuriwaka rafflesia lexi a xi voneke eriendzweni rakwe hi 1818, xa ha tekiwa xi ri xiluva lexikulu swinene emisaveni hinkwayo hambileswi se ku hundzeke malembe ya kwalomu ka 200.

Ku ni mixaka yo tala ya xiluva xa rafflesia, leyi hinkwayo ka yona yi milaka ntsena emakhwatini ya le Dzonga-vuxa bya Asia. Hambiswiritano, vanhu va hambeta va kuma mixaka ya xiluva lexi leyintshwa. Muxaka wun’wana wa xona lowu tswalaka xiluva lexikulu wu vuriwa Rafflesia arnoldii, lexi thyiweke vito ra Joseph Arnold swin’we ni munghana wakwe loyi a fambeke na yena eka riendzo rero, ku nga Nkulukumba Thomas Stamford Raffles, loyi a a ri musunguri tlhelo ndhuna-nkulu ya xihlala xa Singapore. Hambileswi xiluva lexi xi sasekeke swinene, a wu nge endli ha xona xijumba xa swiluva.

Xo sungula, ehleketa hi vukulu bya xona. Xiluva lexi xi nga kula xi va kwalomu ka mitara yin’we hi ku anama, ku nga mpimo wa vhilwa ra bazi, ni ku tika tikhilogiramu ta kwalomu ka 11.a Xi ni tipetali ta ntlhanu to bumbula ta pinki leti nga ni swibundzwana swo kwalala swo fana ni swirhumbana. Tipetali teto ti hlangana ekheleni lerikulu leri fanaka ni khuwana, leri nga khomaka mati lama ringanaka tilitara ta tsevu.

Xa vumbirhi, ehleketa hi risema ra xona. Hi ku ya hi nhlamuselo yin’wana leyi nga biki mariri, xiluva xa rafflesia xi nun’hwa ku fana ni “ntsumbu wa nyarhi leyi se yi boleke,” lerova xi nyikiwe mavito lama xi fanelaka yo tanihi leri nge xiluva lexi nga ni risema ra ntsumbu ni leri nge khon’wa leyi nga ni risema ra ntsumbu.b Tinhongana leti dyaka nyama ya swiharhi leswi feke hi tona leti nonisaka swiluva leswi hi ku rhwala vuluva bya ximilana xa xisati ti byi yisa eka xa xinuna hileswi ti kokiwa hi risema ra xona.

Xiluva xa rafflesia a xi na miri, matluka kumbe timitsu naswona xi hanya hi ku tswonga swakudya swa swimilana swin’wana leswi navaka ehansi emakhwatini. Loko xihluke lexintshwa xa rafflesia xi rhumbuka eka hanti ra murhi lowu xi namarheleke eka wona, xi teka kwalomu ka tin’hweti ta khume leswaku xi baleka naswona hakanyingi xi kula xi kala xi ringana ni khavichi lerikulu. Kutani endzhaku ka endlelo leri leri tekaka tiawara to hlayanyana, tipetali letintshwa ta pfuleka, xisweswo ti kombisa ku saseka ka tona. Endzeni ka xiluva xexo ku ni mitwa yo hlayanyana yo tontswa. A swi tiveki leswaku ntirho wa yona i yini kambe valavisisi van’wana va ehleketaka leswaku kumbexana yi endla leswaku ku va ni ku hisa kutani risema ra xona ri pfala ni tinhompfu.

Hambileswi xiluva lexi xi sasekeke ngopfu, xi hanya nkarhi wo koma. Endzhakunyana ka masiku ma nga ri mangani ntsena, xiluva lexi xa fa ivi xi sungula ku bola kutani ku sala swilo swa ntima leswi tshapukaka.

Xiluva xa Rafflesia arnoldii a xi kumeki hi ku olova naswona xi le khombyeni ro herisiwa. Ha yini? Hikuva swiluva swa xinuna ni swa xisati swi fanele swi baleka ekusuhi na kusuhi leswaku tinhongana ti ta kota ku swi nonisa hi ku rhwala vuluva bya lexa xinuna ti byi yisa eka lexa xisati ni ku rhwala bya lexa xisati ti byi yisa eka lexa xinuna, kambe swihluke swo tala a swi kali swi kula kumbe swi baleka. Sweswo swi vangiwa hileswi swihluke swo tala swi khiwaka leswaku swi ta tirhiseriwa ku endla murhi wa xintu kumbe ku dyiwa tanihi leswi swi tekiwaka swi ri swakudya swo durha. Xisweswo, nhlayo ya swiluva leswi milaka enhoveni yi hunguteke ngopfu. Nakambe ku herisiwa ka makhwati lama nga ni maxelo yo hisa ni timpfula to tala laha swiluva leswi swi milaka kona, swi endla leswaku swi va ekhombyeni ro herisiwa.

Swa tsakisa swinene ku vona xiluva xa rafflesia. Vukulu bya xona bya hlamarisa swinene. Risema ra xona a ri rivaleki nikatsongo. Nakambe xivumbeko ni muvala wa xona swi koka mahlo. Entiyisweni, xiluva lexi lexikulu swinene emisaveni hinkwayo i yin’wana ya mintirho ya Muvumbi leyi nga pimanisiwiki na nchumu. Pisalema 104:24 yi ri: “Mintirho ya wena yi tele swinene, Wena Yehovha! Hinkwayo ka yona u yi endle hi vutlhari. Misava yi tele rifuwo ra wena.”

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Mepe lowu nga eka tluka 17]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

MALAYSIA

SUMATRA

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Xihluke xa rafflesia lexi nga ekusuhi ni ku baleka