Ndzima 13
Malembe Ya Vudyuhari
1, 2. (a) I swiphiqo swihi leswi nga tlhekekaka endzhaku ka loko vana va rhurhile ekaya? (b) Van’wana va ringetisa ku yini ku hlangavetana ni xiphiqo xa ku dyuhala?
LOKO hi nga endli nchumu evuton’wini bya hina, malunghana ni le mirini kumbe emianakanyweni, hi sungula ku phirheka. Vutomi byi tikomba byi nga tsakisi, kutani a hi tshamiseki. Xiphiqo lexi minkarhi yin’wana xi tlhekekela vanhu lava tekaneke loko vana va vona va kula ivi va rhurha ekaya. Eka malembe ya vona layo tala lama hundzeke, vutomi a byi tele hi vutihlamuleri bya vutswari. Ntirho lowu hinkwawo ni vutihlamuleri byo kurisa ndyangu se swi herile swi nga languteriwanga.
2 Handle ka sweswo, loko malembe ma ri karhi ma hundza, ku sungula ku hundzuka emirini. Nhlonge yi sungula ku khwanyana, nhloko yi sungula ku huma timpfi, mpandla yi nga sungula, naswona ku sungula switlhavi ni ku karhateka emirini leswi swi nga si tshamaka swi twiwa. Ntiyiso wa kona hi leswaku ha dyuhala. Hi ku ala ku langutana ni mintiyiso leyi, vanhu van’wana va endla matshalatshala lamakulu leswaku va tikombisa va ha ri vantshwa swinene. Kutani swi nga languteriwanga, va sungula ku tihlanganisa ni vanhu vo tala—va tshama va ri eswinkhubyaneni kumbe ku katseka swinene emintlangwini. Ku tsakela swilo leswi swi endla leswaku munhu a va ni xo karhi xo xi endla, kambe xana swi nyika ku eneriseka loku khomelelaka? Xana swi ta endla leswaku munhu a titwa a rhandziwa hakunene leswaku vutomi bya yena byi va ni xikongomelo xa xiviri?
3. Hambi leswi ku tihungasa ku nga vaka loku tsakisaka, i yini lexi faneleke ku papalatiwa?
3 Kavula, ku tihungasa ku nga va loku tsakisaka. Naswona emalembeni ya wena ya le ndzhaku u nga kuma leswaku u ni nkarhi wo endla swilo swin’wana leswi a wu nga ta swi endla loko vana va wena va ha ri vatsongo. Kambe ku tinyiketela eku tihungaseni swi nga vanga swiphiqo leswikulu.—2 Timotiya 3:4, 5; Luka 8:4-8, 14.
VUXONGI BYA KU VA LA TSHEMBEKAKA
4, 5. Ku nga humelela yini loko munhu loyi a dyuhaleke a titwa leswaku u fanele ku kombisa leswaku wa ha koka mahlo eka munhu wa rimbewu leri hambaneke?
4 Hi nkarhi lowu evuton’wini, va tele vanhu lava vonakaka va titwa leswaku va fanele ku kombisa leswaku va ha koka mahlo eka munhu wa rimbewu leri hambaneke. Va nga ha sungula ku tolovelana ni un’wana exinkhubyaneni xa ku tirivatisa kumbe kun’wana. Ngopfu-ngopfu vavanuna va “rhandzana” ni vavasati lavatsongo, naswona hi nkarhi lowu wa “mahanyelo lamantshwa,” nakambe ku ni vavasati vo tala lava nga ni “swigangu” swin’wana. Hambi loko kumbexana va tekanile malembe layo tala, van’wana va sungula ku va ni mianakanyo yo sungula “vutomi lebyintshwa” ni munghana lontshwa wa vukati. Va nga ringeta ku yimelela leswi va swi endlaka hi ku kombetela eka swihoxo swa vanghana va vona va vukati—kasi hi ntolovelo va kombisa swihoxo swa vona tanihi leswi nga riki swikulu, ku katsa ni ku nga tshembeki ka vona, eka vanghana va vona va vukati ni le ka misinya ya milawu ya vululami.
5 Va nga ha va va swi tiva leswaku Yesu u te: “Un’wana ni un’wana la tshikaka nsati wa yena, loko ku nga ri hi mhaka ya vunghwavava [porneia: vuoswi lebyikulu], kutani a teka un’wana, wa oswa.” Hambi leswi Yesu emhakeni leyi a a kombisa leswaku a swi fanelanga ku tshika munghana wa wena wa vukati “hi mhaka yin’wana ni yin’wana,” va tiyimisela ku tirhisa mhaka yihi na yihi ya ku dlaya vukati leyi milawu ya misava yi yi pfumelelaka. (Matewu 19:3-9) Kutani va teka goza ro kuma munghana lontshwa wa vukati, loyi hakanyingi a va rhandzana na yena, goza ra ku dlaya vukati ri nga si tekiwa. Hambi loko va swi tiva leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka hi ku tikhoma ko tano, va nga anakanya leswaku Xikwembu xi ta “twisisa,” tanihi leswi xi tsetselelaka swinene.
6. Xana Yehovha Xikwembu u swi languta njhani ku pfumala xichavo eka ntwanano wa vukati?
6 Leswaku hi papalata ku phasiwa hi mianakanyo yo tano leyi nga basangiki, hi endla kahle loko hi xiya leswi Yehovha, hi ku tirhisa muprofeta wa yena Malakiya, a swi byeleke vanhu va Israyele a ku: “Leŝi mi . . . ŝi [endlaka] hi leŝi: Mi tata altari ya Yehova hi mihloti, ni ŝirilo, ni ku rila; kutani a nga ha amukeri ŝitlhav̌elo ŝa ṅwina; a nga ṭakisiwi hi le’ŝi humaka e mav̌okweni ya ṅwina. Kutani mi ri: Hikwalaho ka yini? Hikuv̌a Yehova i mboni e šikari ka wena ni wansati wa v̌untŝha bya wena, loyi u ṅwi kanganyiseke . . . Tiv̌oneleni e mimoyeni ya ṅwina; u nga ṭhuki u endla hi ku kanganyisa wansati wa v̌untŝha bya wena. Hikuva nḍi v̌engile [ku dlaya vukati, NW], ku v̌ula Yehova, Šikwembu ša Israel.” (Malakiya 2:13-16) Ina, vukanganyisi eku hanyisaneni ni munghana wa vukati, ku nga ku pfumala xichavo eka ntwanano wa vukati—leswi swi soriwa hi Xikwembu; swi onha vuxaka bya wena ni Munyiki wa Vutomi.
7. Ha yini ku nga xiximi ntwanano wa vukati swi nga endli leswaku u kuma ntsako?
7 Xana leyi i ndlela yo kuma vutomi lebyi antswaka? Nikatsongo. Vukati byihi ni byihi lebyintshwa lebyi ngheneriweke hi vanhu vo tano byi ni masungulo lama tsekatsekaka. Hi xikombiso, va kombise leswaku, hambi ku ri eka vuxaka lebyi bya risima, a va tshembekanga. I ntiyiso, va nga vona swin’wana leswi tsakisaka eka vumunhu bya munghana lontshwa wa vukati leswi loyi wa khale a a nga ri na swona. Kambe leswaku va n’wi kuma, va lave ku endla leswi swi tsakisaka vona, va nga khathali hi loko sweswo swi ta vanga ku vaviseka ni ku dya mbitsi. Entiyisweni, leyi a hi mfanelo leyi xikongomelo xa yona ku nga ku tisa ntsako evukatini.
8. Evukatini, i yini lexi nga xa nkoka ngopfu ku tlula vuxongi bya miri?
8 Vuxongi bya ku tshama u tshembekile eka munghana wa wena wa vukati byi tlula vuxongi byihi ni byihi bya le mirini. Vuxongi bya le mirini bya hela hi ku famba ka nkarhi, hambi wa swi lava kumbe u nga swi lavi, kambe vuxongi bya ku tinyiketela loku tshembekaka byi kula lembe na lembe. Ku lava ku tsakisa munhu un’wana, ni ku tinyiketela ku rhangisa swilaveko swa yena emahlweni ka swa wena, swi nga tisa ku eneriseka loku khomelelaka, hikuva entiyisweni, “ku nyika i nkateko lowu tlulaka ku nyikiwa.” (Mintirho 20:35) Loko vanhu vambirhi va ri ni malembe yo hlaya va tekanile, ni loko va kote ku vulavurisana ni ku tshembana, loko va khomisanile entirhweni ni ku va ni swikongomelo ni mintshembo leyi fanaka, hi minkarhi yo nonon’hwa ni loko swilo swi famba kahle—ni loko va endle leswi hikwalaho ka rirhandzu—vutomi bya vona byi ta va lebyi hlanganeke swinene. Ku na swo tala leswi va twananaka eka swona—hi tlhelo ra mianakanyo, mintlhaveko ni le moyeni. Rirhandzu ra mintlhaveko leri ri nga ha vaka ri endle leswaku va nga swi koti ku vona swihoxo eka un’wana emahlweni ka ku tekana ri ta pfula ndlela ya ku tinyiketela loku humaka embilwini loku vangelaka un’wana ni un’wana ku vona swihoxo swa un’wana tanihi leswi nyikelaka nkarhi wo pfuna, wo tamelana ni xilaveko. Exikarhi ka vona ku na moya wa ku rhandzana ka xiviri, va titwa va sirhelelekile, hi ku tiva leswaku va ta tshama va ri swin’we ku nga khathariseki swiphiqo leswi nga tlhekekaka. Eka vona ku tshembana swi tikomba ku ri mhaka ya ntumbuluko. Hi laha Mikiya 6:8 yi vulaka ha kona: “Wena munhu u tiv̌isiwile le’ŝi lulameke, ni leŝi Yehova a ŝi lav̌aka e ka wena; hi leŝaku u endla le’ŝi lulameke, u ranḍa tintŝalo, ni ku famba hi ku tiṭongahata e mahlweni ka Šikwembu ša wena.”
VANA LAVA KULEKE—VUXAKA LEBYINTSHWA
9-11. (a) Xana i xikongomelo xa Xikwembu leswaku vuxaka bya vatswari ni vana va vona byi nga hundzuki evuton’wini hinkwabyo? (b) Leswi swi xi khumbisa ku yini xitsundzuxo lexi vatswari va nga xi nyikaka vana va vona lava kuleke? (c) Loko vana va vona va nghenele vukati, vatswari va fanele ku xixima vunhloko bya mani?
9 Hambi leswi wanuna ni wansati va faneleke ku tshama swin’we vutomi bya vona hinkwabyo, sweswo a swi tano eka vatswari ni vana va vona hi ku ya hi lunghiselelo ra Muvumbi. I ntiyiso leswaku loko vana va n’wina va ha kula, a va mi lava siku na siku. A ku nga ri swilaveko swa nyama ntsena leswi a swi fanele ku khathaleriwa, kambe a ku laveka ni vukongomisi. Loko va nga swi amukeli hi ku olova, kumbexana mi va sindzisile eka swilo swin’wana leswi a swi ta pfuna vona. Kambe loko va va ni mindyangu ya vona, vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka n’wina na vona bya cinca hi ndlela yo karhi. (Genesa 2:24) Leswi a swi vuli leswaku mintlhaveko ya n’wina eka vona ya cinca, kambe mhaka hi leswaku vutihlamuleri byi hundzela eka vona. Kutani ndlela leyi mi va endlelaka swilo ha yona yi fanele ku cinca.
10 Minkarhi yin’wana va nga tama va lava xitsundzuxo. Naswona swi kombisa vutlharhi loko va yingisa xitsundzuxo lexinene lexi humaka eka lava va nga ni ntokoto lowu engetelekeke evuton’wini. (Swivuriso 12:15; 23:22) Kambe loko mi nyikela xitsundzuxo eka vana va xinuna kumbe va xisati lava nga ni miti ya vona, i vutlharhi ku swi endla hi ndlela leyi kombisaka leswaku ma yi xiya mhaka ya leswaku hi vona lava se va faneleke ku endla swiboho.
11 Leswi i swa nkoka swinene loko va nghenele vukati. Ematikweni man’wana ku ni ndhavuko wa khale lowu endlaka leswaku mutekiwa a lawuriwa hi n’wingi wakwe wa xisati. Kun’wana, vingi va ni nhlohlotelo lowukulu etimhakeni ta ndyangu. Kambe xana leswi swi tisa ntsako hakunene? Muvumbi wa ndyangu wa swi tiva leswaku hi swihi leswi lulameke, kutani u ri: “Wanuna o ta siya tata wa kwe ni mana wa kwe, o ta namarela e nsati wa yena, v̌a ta endla nyama yi ri yiṅwe.” (Genesa 2:24) Sweswi vutihlamuleri bya ku endla swiboho a byi le ka vatswari va wanuna kumbe va wansati, kambe byi le makatleni ya wanuna. “Nuna i nhloko ya nsati wa yena, kukota leswi Kriste na yena a nga nhloko ya [vandlha, NW],” ku vula Rito ra Xikwembu. (Vaefesa 5:23) Ku tsakela ku endlela vana va wena lava kuleke ni vatukulu va wena swilo, ku nga engeteleka swinene loko lunghiselelo leri ri xiximiwa.
TSAKELA KU ENDLELA VAN’WANA SWILO SWO KARHI
12. (a) Loko vana va vona va va ni makaya ya vona, vatswari va nga ri kurisa njhani rirhandzu exikarhi ka vona vini? (b) I yini xin’wana lexi va nga xi endlaka leswaku vutomi bya vona byi va ni xikongomelo lexi engetelekeke?
12 Hinkwerhu ka hina hi fanele hi titwa leswaku vutomi bya hina i bya nkoka, leswaku byi ni xikongomelo. Ku enerisa xilaveko lexi i swa nkoka eka vuhlayiseki bya wena. Handle ka vana va wena, ku ni vanhu van’wana vo tala lava u nga va pfunaka evuton’wini bya vona leswaku u enerisa xilaveko lexi. Ku vuriwa yini hi munghana wa wena wa vukati? Loko vana va n’wina va ha kula, a mi nyikela nyingiso lowukulu eka vona. Sweswi mi pfulekeriwe hi nkarhi wo tinyiketela ku endlelana swilo leswi engetelekeke. Leswi swi nga pfuna ku kurisa vuxaka bya n’wina. Kambe ha yini mi endlela ndyangu wa n’wina ntsena mintirho leyinene? Mi nga yi ‘ndlandlamuxa’ hi ku pfuna vaakelani lava vabyaka kumbe hi ku heta nkarhi wo karhi ni vanhu lava dyuhaleke lava nga ni xivundza, kumbe hi ku nyikela mpfuno wa swilo leswi vonakaka hi tindlela tihi ni tihi leti mi nga ti kotaka eka vanhu lava vaka ni xilaveko xa xiviri xa swilo leswi vonakaka. (2 Vakorinto 6:11, 12) Bibele yi hi byela hi ta Dorkasi, wansati loyi a a rhandziwa swinene hikwalaho ka leswi a a “tala ku tirha mintirho leyinene, a tala ni ku hanana” eka tinoni. (Mintirho 9:36, 39) Yi bumabumela lava nga ni musa eka vanhu lava pfumalaka. (Swivuriso 14:21) Matsalwa ma katsa ni ku ‘khathalela vana lava feriweke hi vatswari ni tinoni loko va ri enhlomulweni’ tanihi xiphemu xa nkoka xa vugandzeri lebyi tsakisaka Xikwembu. (Yakobo 1:27) Naswona Bibele yi khutaza hinkwerhu ka hina yi ku: “Mi nga rivali ku endla leswinene ni ku pambulela van’wana leswi mi nga na swona, hikuva magandzelo lawa hi wona lama tsakisaka Xikwembu.”—Vaheveru 13:16.
13. I nsusumeto wihi lowu endlaka leswaku ku pfuna van’wana swi va leswi faneleke?
13 Xana leswi swi vula leswaku ku tinyiketela emintirhweni leyi ya ku pfuna van’wana hi xona xilotlelo xo kuma ntsako? Kahle-kahle, handle ka loko nsusumeto wa kona wu ri wa moya, ku nga ku navela ku tekelela Xikwembu hi ku kombisa rirhandzu, swi nga vanga ku hela matimba. (1 Vakorinto 13:3; Vaefesa 5:1, 2) Ha yini ke? Hikuva ku nga va ni ku tshoveka timbilu loko vanhu va nga wu nkhensi musa wa wena kumbe loko va ringeta ku tirhisa ku hanana ka wena hi ndlela leyo biha.
14, 15. I yini lexi endlaka leswaku vutomi byi va lebyi tsakisaka ni lebyi enerisaka hakunene?
14 Hi tlhelo rin’wana, loko munhu a tirhisa vutomi bya yena hakunene entirhweni wa Xikwembu, u kuma ku eneriseka lokukulu hi ku tiva leswaku leswi a swi endlaka swi n’wi tsakisa swinene Muvumbi. Naswona vuswikoti bya yena byo endlela vanhu van’wana swilo a byi heleli eka swilo leswi vonakaka ntsena. U ni ‘mahungu lamanene lama kwetsimaka ya Xikwembu lexi tsakeke,’ ku nga Yehovha, ni lunghelo ro avelana wona ni van’wana. (1 Timotiya 1:11) Hi ku pfuniwa hi Bibele, wa yi tiva ndlela yo hlangavetana ni swiphiqo swa vutomi sweswi, ni leswaku hi wihi ntshembo lowunene lowu Xikwembu xi wu khomeleke vanhu enkarhini lowu taka. Naswona swa tsakisa swonghasi ku avelana mahungu yo tano lamanene ni van’wana, ni ku yisa nyingiso wa vona eka Xihlovo xa wona, ku nga Yehovha Xikwembu! Hi laha mutsari la huhuteriweke wa Pisalema 147:1 a vuleke ha kona: “Ḍunisani Yehova, hikuv̌a ŝi lulamile, ŝi v̌a ŝi nanḍiha e ku ḍunisa Šikwembu ša hina; e ku bumabumeriwa ŝa ṅwi fanela.”
15 Vutomi bya hina byi va ni xikongomelo loko hi twisisa ku rhandza ka Yehovha malunghana ni vutomi ni loko hi n’wi xixima. (Nhlavutelo 4:11) U ta va ni ku eneriseka ka xiviri loko u hlanganyela hi xitalo eku avelaneni ka mintiyiso ya Bibele ni vanhu van’wana hi laha swiyimo swa wena swi nga ku pfumelelaka ha kona. Hambi leswi vana va wena va nga ha vaka va kurile, u nga tsakela ku pfuna ‘vana va moya’ leswaku va kula. Naswona loko u va vona va kula va va Vakreste lava vupfeke, u ta titwa hi laha muapostola Pawulo a titweke ha kona loko a tsalela van’wana lava a va pfuneke hi ndlela yoleyo a ku: “Xana hi kwihi ku langutela ka hina ni ku tsaka ka hina, hi yihi harhi ya ku hlula? . . . Xana a hi n’wina xana? Hakunene, hi n’wina mi nga ku dzuneka ka hina, ni ku tsaka ka hina.”—1 Vatesalonika 2:19, 20.
LOKO SWIYIMO SWI CINCA, TITWANANISE NA SWONA
16, 17. (a) Loko ku ri ni swiphiqo, i yini leswi faneleke ku papalatiwa? (b) Hambi loko munhu a feriwa hi munghana wa yena wa vukati, i yini lexi nga n’wi pfunaka leswaku a nga vi yexe eku langutaneni ni mitlhontlho leyi yintshwa?
16 Kavula, hi ku famba ka nkarhi vanhu vo tala va kuma leswaku a va ha swi koti ku endla swilo hi ndlela leyi a va swi endla ha yona khale. Va fanele ku titwananisa ni swiyimo, va tiyimisela ku endla mindzulamiso. Swiphiqo swa rihanyo swi lava nyingiso loko swi tshuka swi va kona. Kambe i vutlharhi ku va la ringaniselaka, u nga tinyiketeli etimhakeni leti ku tlula mpimo lerova u hluleka ku vona minkarhi leyi ku pfulekeleke leyi siku rin’wana ni rin’wana ri yi nyikelaka. Swiphiqo swi ta va kona, naswona loko ku ri ni nchumu lowu akaka lowu munhu a nga wu endlaka ha swona, i vutlharhi ku endla tano. Kambe ku tshamela ku vilela a swi pfuni nchumu, naswona ku navela leswaku swilo leswi humeleleke swi va swi nga humelelanga a swi swi hundzuli. Kutani ematshan’wini yo navela swilo swa nkarhi lowu hundzeke, tirhisa nkarhi wa sweswi lowu u nga na wona.
17 Leswi swi tirha ni loko u tlhela u tikuma u nga ha ri ni munghana wa vukati emalembeni ya le ndzhaku evuton’wini. Loko u ve ni vukati lebyi tsakisaka, handle ko kanakana u ta byi tsundzuka hi ntsako. Kambe vutomi byi ya emahlweni, kutani lowu i nkarhi lowu u faneleke ku endla mindzulamiso ha wona. Ku ni swilo leswintshwa leswi hundzukaka leswi u faneleke ku hlangavetana na swona, naswona loko u hanya hi ndlela leyi kombisaka ku va ni ripfumelo eka Xikwembu, a wu nge hlangavetani na swona u ri wexe.—Pisalema 37:25; Swivuriso 3:5, 6.
18-20. I timhaka tihi leti nga endlaka leswaku vutomi byi va lebyi nga ni xikongomelo hambi ku ri evudyuharini?
18 Ku nga khathariseki swilo swa vutomi leswi nga tsakisiki, swi tele leswi nga hi nyikaka ntsako—vanghana lavanene, minkarhi leyi hi pfulekelaka yo endlela van’wana swilo, ku tiphina hi swakudya leswo nandziha, ku pela ka dyambu loku tsakisaka, ku yimbelela ka swinyanyana. Ku tlula kwalaho, hambi leswi swiyimo swa hina swa sweswi swi nga ha vaka swi nga tsakisi, Xikwembu xi hi tiyisekisa leswaku xi ta herisa vuhomboloki naswona xi ta endla leswaku vanhu va nga ha vi na gome, maxangu, vuvabyi, hambi ku ri rifu hi roxe.—Nhlavutelo 21:4.
19 I ntiyiso leswaku munhu loyi a tinyiketeleke eka swilo leswi vonakaka evuton’wini a nga kuma leswaku vutomi bya yena a byi na xikongomelo emalembeni ya le ndzhaku. Mutsari wa Eklesiasta u hlamusele vuyelo bya vutomi byo tano loko a ku: “Hikwaŝo i ŝa hav̌a.” (Eklesiasta 12:8) Kambe malunghana ni vavanuna va ripfumelo, vo tanihi Abrahama na Isaka, Bibele yi vula leswaku va fikelele makumu ya vutomi bya vona va ‘dyuharile ni ku eneriseka.’ (Genesa 25:8; 35:29) I yini lexi endleke leswaku va va lava hambaneke? Vavanuna lava a va ri ni ripfumelo eka Xikwembu. A va tiyiseka leswaku hi nkarhi lowu faneleke wa Xikwembu, vafi a va ta hanya nakambe, naswona a va langutele nkarhi lowu Xikwembu hi xoxe xi nga ta simeka hulumendhe ya vululami eka vanhu hinkwavo.—Vaheveru 11:10, 19.
20 Na wena, loko u nga pfumeleli swiphiqo swa namuntlha swi ku sivela ku vona swilo swo tala ni leswinene leswi ku rhendzeleke ni vumundzuku lebyi hlamarisaka lebyi Xikwembu xi byi hlayiseleke malandza ya xona, vutomi bya wena byi ta va ni xikongomelo, naswona siku rin’wana ni rin’wana ri ta va leri enerisaka, ku ya fika ni le malembeni ya le ndzhaku.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 176]
Loko vutomi bya vanhu vambirhi byi namarhelana, vanhu lava vambirhi va va munhu un’we