Ndzima 2

Ku Vekela Vukati Bya Wena Masungulo Lamanene

1-3. Hi ku ya hi Matewu 7:24-27, i yini lexi endlaka munhu a humelela evuton’wini?

YINDLU, vutomi kumbe vukati, swi tiya hi ku ya hi masungulo lawa swi tshameke eka wona. Eka xin’wana xa swifaniso swakwe, Yesu u vulavule hi vavanuna vambirhi—wo tlhariha loyi a akeke yindlu yakwe ehenhla ka ribye ro tiya ni wo hunguka la akeke esaveni. Loko ku fika xidzedze, tindhambi ni mimoya swi ba tiyindlu, leyi nga eribyeni ro tiya yi yimile, kambe leyi nga esaveni yi wile yi onhaka swinene.

² Yesu a a nga dyondzisi vanhu ku aka tindlu. A kandziyisa xilaveko xo aka vutomi bya vona eka masungulo lamanene. Tanihi muvulavuleri wa Xikwembu u te: “Un’wana ni un’wana la yingisaka marito ya mina lawa, a va a famba ha wona” u fana ni munhu la akaka ehenhla ka ribye ro tiya. Kambe “un’wana ni un’wana la yingisaka marito ya mina lawa, kutani a nga fambi ha wona” u fana ni loyi a akaka ehenhla ka sava.—Matewu 7:24-27.

³ Xiya leswaku eka timhaka teti hatimbirhi Yesu u kombisa leswaku i mhaka ya ku yingisa ndzayo ya vutlhari ni ku tiva leswi u faneleke u swi endla. Lexi endlaka munhu a nga tsandzeki kambe a humelela, i ku endla leswi ndzayo ya vutlharhi yi swi vulaka. “Loko mi tiva swilo leswi, mi tlhela mi swi endla, mi ta va mi katekile.”—Yohane 13:17.

4. Hi swihi swilo swin’wana leswi hi nga swi dyondzaka eka vukati bya mpatswa wo sungula? (Genesa 2:22–3:19)

⁴ Vukati na byona byi tano. Loko hi aka vukati bya hina ehenhla ka masungulo yo fana ni ribye, byi ta swi kota ku lwisana ni mintshikilelo ya vutomi. Kambe xana masungulo lawa lamanene ma kumeka kwihi? Eka Musunguri wa vukati, Yehovha Xikwembu. U sungule vukati endzhaku ko hlanganisa mpatswa wo sungula wa vanhu tanihi nuna na nsati. Hi loko a va nyika swiletelo swa vutlharhi swo va pfuna. Leswaku va swi landzelela swiletelo leswi swa vutlharhi kumbe e-e, hi swona a swi ta vula leswaku va ta va ni vumundzuku lebyi vangamaka lebyi nga heriki kumbe va nga vi na vumundzuku hi laha ku heleleke. Ha vambirhi a a va swi tiva swiletelo swa Xikwembu, kambe lexi khomisaka gome, va pfumelele vutianakanyi byi va sivela ku yingisa swiletelo leswi. Va hlawule ku honisa ndzayo leyi, xisweswo vukati bya vona ni vutomi bya vona swi we ku fana ni yindlu leyi akiweke esaveni ivi yi biwa hi xidzedze.

5, 6. Hi wihi mpfuno lowu Xikwembu xi wu nyikaka lava ngheneleke vukati ni lava kungahataka ku byi nghenela?

⁵ Yehovha Xikwembu u hlanganise mpatswa wolowo wo sungula evukatini, kambe namuntlha a nga ma endli hi xiviri malunghiselelo ya vukati bya mimpatswa. Hambi swi ri tano, ndzayo ya yena ya vutlharhi malunghana ni vukati lebyi tsakisaka, ya ha kumeka. Swi le ka munhu un’wana ni un’wana namuntlha la kunguhataka ku nghenela vukati leswaku a boha loko a ta yi tirhisa ndzayo leyi kumbe e-e. Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku hi nga kombela mpfuno eka xona leswaku hi endla swiboho swa vutlharhi malunghana ni loyi a nga vaka munghana wa hina.—Yakobo 1:5, 6.

⁶ I ntiyiso, swiyimo swa hambana swinene eswiyengeni swo hambana swa misava. Etindhawini to tala namuntlha vavanuna ni vavasati va tihlawulela munghana wa vukati. Kambe eka swiyenge swin’wana swo hlayanyana swa vaaki va misava, vatswari hi vona va lunghiselelaka vukati, nkarhi wun’wana hi ku tirhisa “mutwananisi.” Etindhawini tin’wana munhu u kuma nsati endzhaku ko humesa “ndzovolo” eka vatswari va yena, naswona nkarhi wun’wana ntsengo wa xuma wu nga ha endla wanuna a nga swi koti ku teka nsati. Hambi swi ri tano, ku nga khathariseki leswaku swiyimo hi swihi, Bibele yi nyikela ndzayo leyi nga ta pfuna leswaku vukati byi humelela.

SUNGULA U TITIVA

7-10. (a) Loko munhu a kunguhata ku nghenela vukati, i yini leswi a faneleke a swi tiva ha yena n’wini? A nga swi tivisa ku yini? (b) Xana Bibele yi ri yini hi swivangelo leswi twalaka swa ku nghenela vukati?

⁷ I yini lexi u xi lavaka evukatini? Hi swihi swilaveko swa wena—swa nyama, swa mintlhaveko ni swa moya? Hi yihi mimpimanyeto ya wena, tipakani ta wena ni ndlela ya wena yo ti fikelela? Leswaku u kota ku hlamula swivutiso leswi u fanele u sungula u titiva. Leswi a swi olovi hi laha u nga anakanyaka ha kona. Swi lava munhu a va ni mintlhaveko leyi vupfeke yo kota ku tikambisisa, naswona hambi swi ri tano a swi koteki ku tivona leswaku kahle-kahle hi njhani eka timhaka to tala. Muapostola Pawulo wa Mukreste u kombise leswi loko a tsala eka 1 Vakorinto 4:4 a ku: “A ndzi titwi ndzi ri ni nandzu wa nchumu; kambe leswi a hi swona swi ndzi endlaka la lulameke; loyi a ndzi [kambisisaka i Yehovha, NW].”

⁸ Eka xiendlakalo xin’wana, Mutumbuluxi a a lava leswaku Yobo a xiya yinhla yin’wana leyi a nga yi twisisi, ivi Xikwembu xi ku eka yena: “Nḍi ta ku v̌utisa, u ta nḍi dyonḍisa!” (Yobo 38:3) Swivutiso swi nga hi endla hi titiva ni ku vona minsusumeto ya hina. Xisweswo, tivutise leswaku u lava yini evukatini.

⁹ Xana u lava ku nghenela vukati leswaku u enerisa swilaveko swa nyama—swakudya, swiambalo, vutumbelo? Swilaveko sweswo i swa xisekelo eka hinkwerhu, hi laha Bibele yi vulaka ha kona yi ku: “Loko hi ri ni swakudya ni tinguvu, hi ta kolwa hi swona.” Ku vuriwa yini hi vuxaka bya rimbewu? Na byona i ku navela ka ntumbuluko. “Hikuva swa antswa ku teka kumbe ku tekiwa, ku tlula ku hisiwa hi ku navela.” (1 Timotiya 6:8; 1 Vakorinto 7:9) Xana wo tilavela munghana? Xexo i xivangelo-nkulu xa Xikwembu xo simeka lunghiselelo ra vukati. Xin’wana a ku ri leswaku vanhu vambirhi va ta tirha swin’we. (Genesa 2:18; 1:26-28) Ku endla ntirho lowunene swi endla munhu a eneriseka naswona ku fanele ku va ni vuyelo bya kona: “Munhu a dya, a nwa, a ṭakela ntiro hikwawo wa ku tikarata ka yena, na ŝona i ku nyika ka Šikwembu.”—Eklesiasta 3:13.

¹⁰ Vanhu lava rhandzanaka i khale va teka mbilu tanihi leyi fanekiselaka ntlhaveko wa vona. Kambe Bibele yi tlakusa xivutiso lexi tlhontlhaka mayelana ni mbilu: “Mbilu . . . yi nga tiv̌iwa i mani-ke?” (Yeremiya 17:9) Xana wa swi tiva hakunene leswi nga embilwini ya wena?

11. Hi swihi swilaveko swa xisekelo swa mintlhaveko leswi faneleke swi kumeka evukatini?

¹¹ Hakanyingi, xivumbeko xa le handle lexi kokaka mahlo xi hi endla hi honisa swilaveko swin’wana swa mintlhaveko. Loko u lava munghana wa vukati, xana u sungula u anakanyisisa kahle leswaku u kuma la ku twisisaka, a va ni musa ni ntwela-vusiwana eka wena? Swilaveko swa xisekelo eka hina hinkwerhu hi leswi: munhu la nga ta va ekusuhi, wo n’wi byela swa mbilu ya hina, ku tiphofula hi ku ntshunxeka eka yena, naswona a ku hlamula hi rirhandzu; munhu la nga ta ka a nga ‘hi pfaleli mbilu ya yena ya ntwela-vusiwana.’ (1 Yohane 3:17) Xana u nga n’wi nyika munghana wa wena hinkwaswo leswi, naswona xana na yena a nga ku nyika swona hi laha ku fanaka?

12. Ha yini ku enerisa swilaveko swa nyama ni swa mintlhaveko swi nga enelanga ku endla vukati byi tsakisa?

¹² Yesu u te: “Va tsaka lava xiyaka xilaveko xa vona xa moya.” (Matewu 5:3, NW) Hi xihi xilaveko xa wena xa moya? Xana xi yelana ni ku lava ntirho-vutomi? Rifuwo? Swilo leswi vonakaka? Xana swilo leswi swa ku tisa ku rhula ka le ndzeni ni ku eneriseka? Hi ntolovelo a swi ku tisi. Xisweswo hi fanele hi swi xiya leswaku hinkwerhu ka hina hi ni ndlala ya moya leyi tshamaka yi ri kona, hambi loko swilaveko leswin’wana hinkwaswo swa nyama swi enerisiwile. Moya wa hina wu ni ndlala ya ku lava ku tiva—leswaku hi vamani, leswi hi nga swona, ha yini hi ri laha, naswona hi kwihi laha hi yaka kona. Xana wa swi xiya swilaveko leswi swa moya swin’we ni ndlela yo swi enerisa?

KU FANELANA

13. Leswaku vukati byi tsakisa, i yini leswi u faneleke u swi twisisa ku tlhandlekela eka swilaveko swa wena n’wini?

¹³ Loko swilaveko leswi hinkwaswo swa miri, mianakanyo ni moya u swi twisisa, xana wa swi tiva leswaku munhu loyi u nga ta tekana na yena wa swi twisisa kumbe e-e? A wu fanelanga u tiva swilaveko swa wena ntsena swa ntsako evukatini, kambe u fanele u tlhela u tiva swilaveko swa munghana wa wena. Handle ko kanakana u lava leswaku munghana wa wena na yena a tsaka. Loko un’wana a nga tsakanga swi endla leswaku mi nga tsaki hinkwenu.

14. Eka vukati byo tala, ha yini vanghana va kuma leswaku a va fanelani?

¹⁴ Vukati byo tala byi hetelela byi nga tsakisi kumbe byi hahluka hikwalaho ka ku nga fanelani. Ku nga fanelani i rito leri anameke, kambe nkoka wa rona evukatini i wukulu swinene. Loko vanhu vambirhi va nga fanelani, vutomi byi nga nonon’hwa swinene. Xiyimo xexo xi hi tsundzuxa nawu wa Muxe lowu hikwalaho ka ntwela-vusiwana wu yiriseke ku pana swiharhi swimbirhi leswi nga faniki hi xivumbeko ni matimba, hikwalaho ka ku nonon’hwa loku nga ta va kona. (Deteronoma 22:10) Swi tano hi wanuna ni wansati lava nga fanelaniki lava hlanganisiweke hi vukati. Loko vanghana va nga rhandzi swilo leswi fanaka, va ri na vanghana lava nga faniki ni vutihungasi lebyi nga faniki, naswona va ri na swilo swi nga ri swingani leswi va hlanganaka eka swona, xiboho xa vukati xi va ekhombyeni swinene.

15, 16. Hi tihi timhaka tin’wana leti nga kaneriwaka ni munghana wa vukati wa nkarhi lowu taka, naswona swi nga kanerisiwa ku yini?

¹⁵ Bibele ya hi byela: “Laha ku ṭunḍušana ku nga hav̌a, makungu ma hangalaka.” (Swivuriso 15:22) Loko ku kunguhatiwa vukati, xana timhaka leti faneleke ti kaneriwile? Xana ntirho wa wanuna wu ta khumbana njhani ni vukati? Swi endla leswaku ku hleriwa laha mi nga ta tshama kona ni leswaku i mali muni leyi nga ta nghena leswaku ku fikeleriwa swilaveko swa xisekelo. Xana mali yi ta hleriwa hi mani? Xana xi kona xilaveko xa leswaku nsati a tirha naswona xana wa swi tsakela? Xana mi ta hanyisana njhani ni maxaka, ngopfu-ngopfu vatswari va n’wina havambirhi? Xana ha un’we-un’we mi titwisa ku yini hi vuxaka bya rimbewu, vana ni ku letela vana? Xana un’wana u lava ku tshikelela un’wana, kumbe xana mi ta anakanyelana evuxakeni bya n’wina?

¹⁶ Xana swivutiso leswi ni swin’wana swi nga kaneriwa hi ku rhula na hi ndlela leyinene, naswona swi hlamuriwa hi ndlela leyi nga ta mi endla mi tshamisana hi ku rhula havambirhi? Xana ma swi kota ku langutana ni ku tlhantlha swiphiqo swin’we, mi tlhela mi hlayisa mbulavurisano nkarhi hinkwawo? Byebyo i vutomi bya vukati lebyi humelelaka.

17-19. Ha yini swisekelo swa mindyangu swi ku khumba swinene ku fanelana evukatini?

¹⁷ Ku fanelana hakanyingi ku va exikarhi ka vanhu lava nga ni swisekelo leswi fanaka. Buku leyi nge Insight on the Scriptures, Vholumo 2, tluka 340, loko yi vulavula hi vukati enkarhini wa Bibele yi ri:

“Swi tikomba onge a ku ri mukhuva lowu tolovelekeke leswaku wanuna a lava nsati eka maxaka yakwe kumbe erixakeni ra ka vona. Endlelo leri ri kombisiwa hi marito ya Labani eka Yakobo: ‘Hi ŝona loko nḍi ku nyika [n’wana wa mina], ku tlurisa loko ngi nḍi ṅwi nyike nuna uṅwana.’ (Gen. 29:19) Leswi a swi endliwa swinene exikarhi ka vagandzeri va Yehovha, hi laha swi kombisiweke ha kona hi Abrahama, loyi a rhumeke vanhu eka maxaka yakwe leswaku va ya kumela Isaka n’wana wakwe nsati, ematshan’weni yo teka nhwana wa Vakanana lava a a tshama exikarhi ka vona. (Gen. 24:3, 4)”

¹⁸ Kavula, leswi a swi vuli leswaku i swinene leswaku namuntlha munhu a tekana ni xaka ra le kusuhi, hikuva leswi swi nga vanga swiphiqo swa ti-gene leswi nga endlaka vana va va swigono. Kambe xisekelo xa ndyangu xi fambisana swinene ni mimpimanyeto leyi vanhu va nga na yona. Hanyelo ni mintlhaveko ya munhu evuhlangini ni le vuntshweni bya yena, hi ntumbuluko swi titshege hi xiyimo xa le ndyangwini. Loko swisekelo swa vanhu ha vambirhi swi fana, hi ntolovelo va swi kuma swi olova ‘ku mila emisaveni leyi fanaka ni ku kula ehansi ka nguva leyi fanaka.’ Hambi swi ri tano, vanhu va swisekelo leswi nga faniki ni vo huma etindhawini leti hambaneke va nga swi kota ku endla mindzulamiso leyinene evukatini, ngopfu-ngopfu loko havambirhi va vupfile emintlhavekweni.

¹⁹ Entiyisweni, i swinene ku tiva swo karhi hi ndyangu wa munhu la nga ta va munghana wa wena. Naswona tlhela u vona ndlela leyi a hanyisanaka ha yona ni ndyangu—vatswari ni vamakwavo va xinuna ni va xisati. Xana vanhu lavakulu u va khomisa ku yini, kumbe xana u hanyisana njhani ni vana?

20, 21. Loko hi hlawula munghana, xana hi fanele hi va ni langutelo rihi hi swihoxo swo karhi swa munhu?

²⁰ Hambi loko switsundzuxo leswi hinkwaswo swi landzeleriwile, tsundzuka leswi: Ku fanelana exikarhi ka vanhu vambirhi a ku nge pfuki ku va loku hetisekeke. Havambirhi va ta va ni swihoxo. Swin’wana va nga ha swi vona va nga si tekana; swin’wana va ta swi vona endzhaku. Kutani ku fanele ku endliwa yini?

²¹ A hi swihoxo leswi endlaka vukati byi tsandzeka, kambe i ndlela leyi munghana lowun’wana a titwaka ha yona ha swona. Xana wa swi kota ku vona leswaku leswinene swi tlula swihoxo, kumbe u xiyisisa swihoxo ntsena ni ku namarhela eka swona? Xana u munhu la lehisaka mbilu, hi laha na wena u lavaka leswaku munhu a ku lehisela mbilu ha kona? Muapostola Petro u te, “rirhandzu ri funengeta swidyoho leswo tala.” (1 Petro 4:8) Xana u na rona rirhandzu ra muxaka lowu eka loyi u lavaka ku tekana na yena? Loko swi nga ri tano, swa antswa leswaku u nga tekani ni munhu wo tano.

‘NDZI NGA N’WI HUNDZULA’

22-24. Ha yini ku nga ri vutlharhi ku tekana ni munhu hi mhaka ya leswi a ku tshembisaka leswaku u ta cinca tindlela ta yena kumbe hi ntshembo wa leswaku u ta n’wi cinca?

²² Xana u ri, ‘ndzi nga n’wi hundzula’? Xana u rhandzana na mani? Ni munhu loyi tanihi leswi a nga xiswona sweswi kumbe leswi a nga ta va swona endzhaku ko n’wi hundzula? Swa nonon’hwa ku tihundzula hi hexe, a ha ha vulavuli hi ku hundzula van’wana. Hambi swi ri tano, mintiyiso ya matimba ya Rito ra Xikwembu yi nga endla munhu a tihundzula. Munhu a nga “hluvula munhu wa khale,” a endliwa lontshwa hi matimba lama susumetaka mianakanyo. (Vaefesa 4:22, 23) Kambe u fanele u anakanyisisa swinene hi xitshembiso xa munhu la nga ta va munghana wa wena xa leswaku u ta cinca hi ku hatlisa hikwalaho ka wena! Hambi loko mikhuva yo biha yi nga ha lulamisiwa, leswi swi nga teka nkarhi wo leha, hambi ku ri malembe. Naswona a hi nge wu honisi ntiyiso wa leswaku mimboyamelo ya xitekela ni ya ndhawu leyi hi humaka eka yona, yi hi endle hi va ni mboyamelo wo karhi naswona yi hi endla leswaku hi va ni ndlela yo karhi leyi yi hi endlaka vanhu lava hambaneke ni van’wana. Rirhandzu ra ntiyiso ri nga hi pfuna leswaku hi pfunana ku antswisa ni ku hlula ku tsana, kambe a ri nge hi susumeteli ku ringeta ku sindzisa munghana leswaku a teka ndlela leyintshwa, leyi a nga yi tolovelangiki, leyi dlayaka vumunhu byakwe.

²³ Van’wana va ni xivumbeko xa munghana wa le mianakanyweni, kutani va ringeta ku pimanisa munhu un’wana ni un’wana loyi a va kokaka ni xifaniso lexi. Kavula, a nga kona munhu loyi a nga fanaka ni norho lowu nga fikelelekiki, kambe munhu wo tekeka u namarhela swinene eka wona naswona u ringeta ku sindzisa munhu loyi un’wana leswaku a fana na wona. Loko sweswo swi ala, wa pfilunganyeka ivi a ya lava kun’wana leswaku a ya kuma xivumbeko lexi a xi anakanyaka. Kambe vanhu vo tano a va va kumi vanhu lava va fanelaka. Va lava munhu loyi a nga riki kona kambe va ngo n’wi lorha ntsena. Vanhu lava anakanyaka hi ndlela yoleyo a hi vanhu lava nga nghenelaka vukati.

²⁴ Kumbexana u tshama u va ni milorho yo tano. Vo tala va hina, hi nkarhi wo karhi evuton’wini bya hina hi tshame hi lorha; vantshwa vo tala va tano. Kambe loko hi ya hi kula emintlhavekweni ha swi kota ku xiya leswaku milorho yo tano yi fanele yi bakanyeriwa etlhelo. Evukatini, leswi tirhaka i mintiyiso leyi vonakaka, ku nga ri swilo leswi anakanyiwaka.

25. Hi kwihi ku hambana loku nga kona exikarhi ka rirhandzu ni ku tekeka?

²⁵ Rirhandzu ra ntiyiso a ri fani na swona leswi vanhu va swi vulaka, loko va ku a ri voni. Rirhandzu ra ntiyiso ri ta funengeta swihoxo swo tala, kambe a ri swi honisi. Ku tekeka, loku ku nga ku honisa swiphiqo leswi van’wana va nga swi vonaka ka ha ri emahlweni hi kona ku nga voniki, kambe rirhandzu a ri tano. Ku tlhela ku endla munhu a tumbeta swilo leswi n’wi karhataka; kambe tiyiseka leswaku swi ta vonaka hi ku famba ka nkarhi. Honisa swilo leswi nga tsakisiki hi nkarhi wa ku gangisana, kambe u ta boheka ku langutana na swona endzhaku ka mucato. Hi ntumbuluko hi tala ku tiendla lavanene eka munhu loyi hi lavaka ku n’wi tsakisa kumbe ku n’wi koka, kambe hi ku famba ka nkarhi xivumbeko xa ntiyiso xi ta va erivaleni. Tinyike nkarhi wo vona leswaku munhu loyi u njhani, naswona u nga tshuki u tumbeta leswi u nga swona. Xitsundzuxo xa muapostola eka 1 Vakorinto 14:20 xi nga tirha eku laveni ka munghana: “Mi nga fani ni vana . . . mi va lava kuleke emiehleketweni.”

SWIHLAMBANYO LESWI ENDLIWAKA EVUKATINI

26. Hi ku ya hi Matsalwa, xana xiboho xa vukati xi tiyise ku yini? (Varhoma 7:2, 3)

²⁶ Munhu u fanele a anakanyisisa swinene hi swihlambanyo leswi endliwaka evukatini. Loko xihlambanyo xa un’wana wa lava nghenelaka vukati xi nga tiyanga, vukati byi ta va ehenhla ka xisekelo lexi nga tiyangiki. Eswiphen’wini swo tala swa misava namuntlha, vukati byi sunguriwa byi tlhela byi fa hi ku hatlisa. Hakanyingi, xivangelo hi leswi vanhu lava byi nghenelaka, va nga byi tekiki tanihi lebyi bohaka, kambe va na langutelo ra leswaku ‘loko swi nga fambi kahle, ndzi ta byi yimisa.’ Loko ku ri na langutelo ro tano, vukati byi ni masungulo lama nga ni khombo, ematshan’weni ya leswaku byi tisa ntsako, hi ntolovelo byi tisa mahlomulo. Hi laha ku hambaneke, Bibele yi kombisa leswaku vukati byi fanele byi va vuxaka bya vutomi hinkwabyo. Malunghana ni mpatswa wo sungula, Xikwembu xi vule leswaku lavambirhi va “ta endla nyama yi ri yiṅwe.” (Genesa 2:18, 23, 24) Wanuna a nga fanelanga a va ni wansati un’wana ni wansati a nga fanelanga a va ni wanuna un’wana. N’wana wa Xikwembu u swi kandziyisile leswi loko a ku: “A va ha ri vambirhi, kambe i nyama yin’we ntsena. Hikwalaho ke leswi Xikwembu xi swi hlanganiseke, swi nga tshuki swi hambanisiwa hi munhu.” I ku nga tshembeki hi tlhelo ra rimbewu loku nga vaka xisekelo lexi twalaka xo dlaya xiboho xa vukati.—Matewu 19:3-9.

27-29. (a) Xana wansati u fanele a xiya yini eka munghana wa vukati wa nkarhi lowu taka? (b) I yini leswi wanuna a faneleke a swi languta hi vutlharhi eka munghana wa vukati wa nkarhi lowu taka?

²⁷ Hikwalaho ka ntikelo lowu vukati byi nga na wona, wansati la lavaka ku humelela eka byona, u fanele a tekana ni wanuna loyi a nga ta kota ku n’wi xixima—loyi a twisisekaka, la ringaniselaka, la endlaka swiboho swa vutlharhi, la kotaka ku byarha vutihlamuleri naswona a vupfile lerova a swi kota ku amukela xitsundzuxo. Tivutise: Xana u ta va muwundli lonene, tatana lonene eka vana vahi na vahi lava ndyangu wa hina wu nga katekisiwaka ha vona? Xana u ni mahanyelo lama tlakukeke lerova havambirhi mi ta swi kota ku hlayisa sangu ra vukati ri ri leri xiximekaka, leri nga thyakisiwangiki? Xana wa titsongahata ni ku ringanisela kumbe u ni manyunyu, wa sihalala, u bombisa vunhloko byakwe, naswona u anakanya leswaku minkarhi hinkwayo a nga na xihoxo naswona a nga swi lavi ku kombisana etimhakeni to karhi? Loko wo tolovelana ni wanuna nkarhinyana wo leha mi nga si tekana, u ta swi kota ku vona swilo leswi, ngopfu-ngopfu loko u tirhisa misinya ya milawu ya Bibele tanihi mpimanyeto wo endla xiboho.

²⁸ Hi ku fanana, wanuna la khumbekaka swinene hi ku humelela ka vukati bya yena u ta lava nsati loyi a nga ta n’wi rhandza kukota loko a rhandza miri wakwe. U fanele a n’wi hetisisa tanihi munghana eku simekeni ka ndyangu. (Genesa 2:18) Ku va muhlayisi lonene wa yindlu i ntirho lowukulu lowu nga ni vutihlamuleri byo hambana-hambana. Swi lava leswaku u kombisa timfanelo to tanihi ku va musweki, muxongisi, mulondzovoti, manana, mudyondzisi ni swin’wana swo tala. Xiphemu xakwe xi nga lava ku anakanyisisa, naswona xi n’wi nyika nkarhi wo kula ni ku va la enerisaka. Wansati lonene, tanihi wanuna la dzunekaka, i xitirhi: “O risa yindlu ya yena, a nga dyi v̌uŝa bya v̌ulolo.”—Swivuriso 31:27.

²⁹ Ina, havambirhi va fanele va anakanyisisa hi leswi va swi vonaka—ku basa ka munhu ni ku hleleka kumbe loko swi nga ri kona; ku gingiriteka kumbe, ematshan’weni ya sweswo, vulolo; ku twisiseka ni ku anakanyela kumbe ku sihalala ni ku tidzunisa; ku londzovota kumbe vusopfa; vuswikoti byo anakanya lebyi endlaka bulo ri tsakisa ni ku fuwisa emoyeni, kumbe ku tsana ka mianakanyo loku endlaka vutomi byi va ntirho lowu nga tsakisiki wa ku enerisa swilaveko swa miri ntsena swa siku na siku.

30, 31. Ha yini ku tikhoma ko biha hi nkarhi wa ku gangisana ku nga sivelaka munhu ku va ni vukati lebyinene?

³⁰ Ku xiximana hi xiviri i nchumu wa nkoka evukatini lebyi humelelaka. Naswona leswi swi katsa ni ndlela yo kombisa rirhandzu hi nkarhi wa ku gangisana. Ku tolovelana loku tlulaka mpimo kumbe nyanyuko wa rimbewu lowu nga lawuriwiki wu nga onha vuxaka, vukati byi nga si sungula. Ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu a hi xona xisekelo lexinene xa vukati. Swi kombisa vutianakanyi bya ku nga khathali hi ntsako wa munghana wa nkarhi lowu taka. Nyanyuko lowukulu wa rimbewu lowu wu nga ha endlaka swi vonaka wonge wu ta vumba vuxaka lebyi nga heriki wu nga ha hela hi ku hatlisa, naswona ku nga si hela mavhiki kumbe masiku ma nga ri mangani, vukati byi nga ha xaxa.—Ringanisa mhaka ya nyanyuko wa rimbewu wa Aminoni eka Tamari leyi hlamuseriwaka eka 2 Samuwele 13:1-19.

³¹ Ku kombisiwa ka nyanyuko wa rimbewu hi nkarhi wa ku gangisana ku nga ha vanga ku kanakana loku endzhaku ku nga endlaka munhu a kanakana hi nsusumeto wo nghenela vukati. Xana a ku ri ku enerisa nyanyuko wa rimbewu, kumbe a ku ri ku hanya swin’we ni munhu loyi a tsakeriwaka ni la rhandziwaka hi xiviri? Ku tsandzeka ku tikhoma emahlweni ka vukati hakanyingi swi kombisa leswaku a ku nge vi kona endzhaku ka byona, leswi nga ta vanga ku nga tshembeki ni ku pfumaleka ka ntsako. (Vagalatiya 5:22, 23) Ku kumbuka ku tikhoma ko biha ka le mahlweni ka vukati ku nga sivela ku twananisa mintlhaveko ya wena ni vukati, loko bya ha sungula.

32. Xana ku tikhoma ko biha ku nga byi khumba njhani vuxaka bya munhu na Xikwembu?

³² Ku tlula kwalaho, ku tikhoma ko tano ko biha ku onha vuxaka bya hina na Muvumbi, loyi hi lavaka mpfuno wakwe swinene. “Naswona ku rhandza ka Xikwembu hi loku: Hileswaku mi endliwa lava tengeke, hi ku fularhela vuoswi hinkwabyo, . . . ku nga vi na loyi a dyohelaka makwavo, kumbe ku n’wi dyelela . . . Hikokwalaho, loyi a alaka xitsundzuxo lexi, a nga soli munhu, kambe ú sola Xikwembu lexi xi mi nyikaka Moya wa xona lowo Kwetsima.”—1 Vatesalonika 4:3-8.

XISEKELO LEXI TIYEKE

33, 34. Loko munhu a hlawula munghana wa vukati, Matsalwa ma vula leswaku hi tihi timfanelo leti nga ta nkoka swinene ku tlula xivumbeko xa miri?

³³ Xana muti, ndyangu wa wena, wu ta tshama ehenhla ka xisekelo lexi tiyeke kumbe lexi nga tiyangiki? Leswi swi titshege hi vutlharhi lebyi tirhisiweke eku hlawuleni ka munghana. Vumbhurhi ni vuxaka bya rimbewu a swi enelanga. A swi ku suli ku nga fanelani emianakanyweni na hi tlhelo ra moya. Ndzayo ya Rito ra Xikwembu hi yona yi nyikelaka xisekelo lexi tiyeke evukatini.

³⁴ Bibele yi kombisa leswaku munhu wa le ndzeni i wa nkoka swinene ku tlula xivumbeko xa le handle. “Ku saseka ka kanganyisa, v̌umbhuri i v̌usinge,” ku vula xivuriso lexi huhuteriweke, “wansati l’a tšhav̌aka Yehova hi yena l’a nga ta ḍunisiwa.” (Swivuriso 31:30) Muapostola Petro wanuna la tekeke, u vulavula hi “vumunhu bya n’wina lebyi nge xihundleni xa mbilu” ni “moya lowu nga onhakiki wa ku olova ni ku rhula” tanihi leswi nga “ni nkoka lowukulu emahlweni ka Xikwembu.” (1 Petro 3:4) Xikwembu a ‘xi languti xivumbeko xa le handle xa munhu,’ naswona hi nga vuyeriwa eka xikombiso lexi hi ku tilangutela leswaku hi nga kuceteriwi hi xivumbeko xa le handle ntsena xa munghana wa vukati wa nkarhi lowu taka.—1 Samuwele 16:7.

35, 36. (a) Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku tekana ni munhu loyi a pfumelaka eka Xikwembu ni Rito ra xona? (b) Xana u nga langutela munghana wa nkarhi lowu taka leswaku a kombisa ripfumelo rero hi mpimo wo tanihi kwihi?

³⁵ Solomoni, Hosi yo tlhariha, u anakanyisise hi vutomi ivi a fikelela makumu lawa: “Tšhav̌a Šikwembu, u hlayisa milawu ya šona, hikuv̌a hi yona fanelo hikwayo ya munhu.” (Eklesiasta 12:13) Vaisrayele, lava a va ri eka ntwanano wa ku yingisa nawu wa Xikwembu, va lerisiwe hi ku hlawuleka leswaku va nga tshuki va tekana ni vanhu lava nga riki va vukhongeri bya vona, hikuva a va ta va hambanisa ni Xikwembu. “U nga ṭhuki u v̌a ni ku tekana na v̌ona; u nga ṭhuki u nyika v̌anhwana v̌a wena e ka v̌ana v̌a v̌ona; kambe u nga ṭhuki u tekela v̌ana v̌a wena e v̌anhwanyana v̌a v̌ona.”—Deteronoma 7:3, 4.

³⁶ Lava nga eka “ntwanano lowuntshwa” wa Xikwembu va nyikiwe xitsundzuxo xo tano, hi xivangelo lexi fanaka, lava nga evandlheni ra Vukreste va fanele va teka kumbe ku tekiwa ‘eHosini’ ntsena. (Yeremiya 31:31-33; 1 Vakorinto 7:39) Ematshan’wini yo venga vanhu va vukhongeri byin’wana, leswi swi endliwa hi vutlharhi ni rirhandzu. A xi kona lexi nga tiyisaka swinene vukati ku tlula ku va lava gandzelaka Muvumbi swin’we. Loko u tekana ni munhu la pfumelaka eka Xikwembu ni Rito ra xona, ni loyi a ri twisisaka ku fana na wena, xisweswo mi ta va ni xihlovo xin’we xa ndzayo. Swi nga ha endleka u vona leswi swi nga ri swa nkoka, kambe u “nga pfumeli ku xisiwa: ‘Vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.’” (1 Vakorinto 15:33) Hambi ku ri exikarhi ka vandlha ra Vukreste, i swinene leswaku munhu a tiyiseka loko munhu loyi a nga ta va munghana wa vukati enkarhini lowu taka a ri nandza wa Xikwembu la tinyiketeleke hi mbilu hinkwayo, hayi loyi a ringetaka ku hanya hi Vukreste, kambe a titshege swinene hi langutelo ni mikhuva ya misava. A wu nge swi koti ku famba ni Xikwembu u ri karhi u tsutsuma ni misava.—Yakobo 4:4.

37, 38. (a) Ha yini hi fanele hi papalata ku tsutsumela ku gangisana kumbe ku nghenela vukati? (b) Xana lava kunguhataka ku nghenela vukati va fanele va yingisa xitsundzuxo xa mani?

³⁷ Yesu u vutisile a ku: “Xana i mani exikarhi ka n’wina, la nga rhangiki hi ku tshama hansi loko a lava ku aka xihondzo, a hlaya leswi a nga ta humesa swona, ku vona loko mali ya yena yi ta ringana ku heta ntirho xana? Loko a nga endlanga sweswo ú ta aka masungulo ntsena, kutani swi ya n’wi tsandza ku heta.” (Luka 14:28, 29) Nsinya lowu fanaka wa nawu wa tirha evukatini. Tanihi leswi Xikwembu xi tekaka vukati tanihi xiboho xa vutomi hinkwabyo, a hi fanelanga ku hatlisa loko hi hlawula munghana. Naswona tiyiseka leswaku u tiyimiserile ku heta leswi u swi sunguleke. Hambi ku ri ku gangisana, a hi nchumu wo wu tekela ehansi, ku fana ni ntlango. Ku tlanga hi mintlhaveko ya munhu un’wana i ntlango wo biha naswona timbanga ta mintlhaveko ni ku karhateka loku vaka kona ku nga heta nkarhi wo leha.—Swivuriso 10:23; 13:12.

³⁸ Vantshwa vo tlhariha lava lavaka ku nghenela vukati va fanele va yingisa xitsundzuxo xa vanhu lavakulu, ngopfu-ngopfu lava va tikombiseke leswaku va va rhandza. Yobo 12:12 yi hi tsundzuxa hi ntikelo wa leswi loko yi ku: “Ŝikoša ŝi ni v̌utlhari, ni v̌a malembe yo tala, v̌a ni ku twisisa.” Yingisa lava nga ni ntokoto. Ku tlula hinkwaswo, “ṭhemba Yehova hi mbilu ya wena hikwayo, u nga tiṭhembi ku tlhariha ka wena. U ṅwi nghenisa e makungwini ya wena hikwawo, o ta lulamisa tindlela ta wena.”—Swivuriso 3:5, 6.

39. Xana Bibele yi nga va pfunisa ku yini vanhu lava ana se va tekaneke?

³⁹ Vo tala lava hlayaka marito lawa swi nga ha endleka va byi nghenerile vukati. Hambi leswi sweswi xisekelo xa wena se xi simekiweke hi mpimo wo karhi, Bibele yi nga ku pfuna leswaku u endla mindzulamiso laha swi lavekaka kona, naswona u ta vuyeriwa swinene. Ku nga khathariseki leswaku vukati bya wena byi njhani, byi nga tiyisiwa hi ku ya emahlweni u tirhisa ndzayo ya Muvumbi malunghana ni ntsako wa ndyangu.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Xana vukati bya wena byi nga yima byi tiyile eminkarhini ya swidzedze?