Ndzima 16
“Ntshungu Lowukulu” Sweswi Wu Khoma “Ndlela” Leyi Yaka eNhlengeletanweni Ya Xikwembu
1, 2. Xana Esaya ndzima ya 35 yi hetiseke rini hi tlhelo ra moya, naswona i nhlamuselo yihi leyi tindzimana timbirhi to sungula ti yi nyikaka?
HI NKARHI wa Mfumo wa Gidi ra Malembe wa “Hosana ya ku Rhula,” timhaka to tala ta Esaya ndzima 35, leti hetisekaka sweswi emahlweni ka ku lovisiwa ka Babilona Lonkulu, ti ta endleka hi xiviri evanhwini. Hikuva leswi swi nga ta va swi endlekile hi ndlela ya moya hakunene swi ta hetiseka hi ndlela ya xiviri. Ku hetiseka lokukulu ka moya ka vuprofeta lebyi ka karhi ka endleka sweswi, eku kondleteriweni ka malandza ya Xikwembu ya suka evuhlongeni bya Babilona Lonkulu. Muprofeta Esaya u swi hlamusela hi ndlela leyi ya rirhandzu:
2 “Tiko ra ntlhohe ri ta tsaka, ni tiko leri omeke; makwandasi ma ta tsakisisa, ma rhumbuka kukota khon’wa! Ma ta rhumbuka hi ku tlurisa, ma tsakisisa, ma tsaka kunene, ma yimbelela tinsimu to tsaka, ma ta nyikiwa ku vonakala ka Lebanon, ni ku nona ka Karmel ni ka Saron; kutani va ta vona ku kwetsima ka Yehova.”—Esaya 35:1, 2.
3. Le ndzhaku eka lembe xidzana ra vutsevu B.C.E., tiko leri omeke a ri ri kwihi, naswona a ri ta tsakisa ku yini?
3 Xana tiko ra ntlhohe ni tiko leri omeke ni makwandasi a swi ri kwihi? Eka lembe xidzana ra vutsevu B.C.E., a swi ri etikweni ra mfumo wa Yuda. Hi 537 B.C.E., tiko rero ri vile rhumbi naswona ri pfumala vaaki hi malembe ya 70. Kambe tiko ra ntlhohe a ri ta tsaka hi ndlela yihi? A swi ta laveka leswaku khale ka vaaki va rona va tlheriseriwa eka rona. A ri fanele ri tlakusiwa exiyin’weni xa rona xa le hansi ivi ri nyikiwa xichavo xa tintshava leti leheke ta Lebanon leti vonakaka ti nyanyula.
Ku Humesa Ntanga Wo Fanekisela Wa Edeni
4, 5. (a) Hi rini, eminkarhini ya manguva lawa, laha ku hundzuka loku fanaka ka tiko ro tano leri tshikiweke ku endlekeke kona, naswona ha yini? (b) Xana mintirho yo tlhela ku akiwa ya masalela lama totiweke yi vange yini? (c) Esaya 35:5-7 yi hlamusela xiyimo xa vona lexi pfuxetiweke xa moya hi ndlela yihi?
4 Ku fana ka manguva lawa, loku nga hi tlhelo ra moya, ka ku hundzuluxiwa loku ka tiko ri suka exivumbekweni lexi tshikiweke hi Xikwembu ri va eka xiyimo lexi tiyisaka tintswalo leti kondleteriweke ta Yehova ku sungule ku endleka hi 1919. Vanhu lava kondleteriweke va Yehova a va tiyiseka ku yi tirhisa hi xitalo nguva ya ku rhula leyi hi nkarhi wolowo a yi pfulekile. Koresh Lonkulu, Yesu Kriste, ni Tata wakwe, Yehova Xikwembu, u avele masalela lama ntshunxekeke ya Vaisrayele va moya ku tirha ntirho lowu hlamarisaka lowu faneke ni ku pfuxetiwa ka tempele ya Yehova hi masalela ya Israyele wa khale la tlheleleke etiko-xikaya rakwe endzhaku ka 537 B.C.E. Mintirho ya ku akiwa endzhaku ka 1919 yi vangile ku humesiwa ka ntanga wo fanekisela wa Edeni.
5 Leswi a swi vhumbiwe eka marito lawa ya Esaya 35: “Hi laha mahlo ya vo-fe-mahlo ma nga ta hanyanya, ni tindleve leti sivekeke ti nga ta pfuleka; swilema swi ta tlula kukota tinhlangu, kutani ririmi ra mbheveve ri ta yimbelela hi ku tsaka; hikuva mati ma ta khuluka mananga, ni swinambyana swi ta khulukela emakwandasini. Makwandasi ya misava ma ta hundzuka mativa ya mati, kutani etikweni leri omeke ku ta va ni swihlovo swa mati. Etindhawini laha timhungubye ti nga etlela kona, ku ta mila tinhlanga ni mavungu.”—Esaya 35:5-7.
6. I yini lexi vukona lebyi hambetaka bya Edom wa manguva lawa, wa xiviri byi nga xi sivelangiki, naswona i vamani namuntlha va huwelelaka hi ku tsaka ni masalela lama kondleteriweke?
6 Vukona bya Edom wa manguva lawa wa xiviri a byi ku sivelanga ku kondleteriwa ka Israyele wa moya a va eka xiyimo xa paradeyisi eku hetisekeni ka Esaya ndzima ya 35. Kutani Vaedom va manguva lawa a va na xivangelo xo tsakisisa ku fana ni leswi Israyele wa moya la tlheleke a amukeriwa a endlisaka swona, kun’we ni “ntshungu lowukulu” lowu kulaka. “Ntshungu lowukulu” wu na xiphemu lexikulu eku hlayiseni ka paradeyisi ya moya ya Timbhoni ta manguva lawa ta Yehova.
7. I yini lexi mahlo yo twisisa ya masalela ma nga xi vonangiki ni kan’we emahlweni ka 1914, kambe mahlo ya vona lama ‘pfalekeke’ a ma pfulekile xana?
7 Nikan’we emahlweni ka ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko mahlo ya ku twisisa ya Vaisrayele va moya a ma nga si tshama ma pfulekela ku vona leswaku khombo ra misava leri a ri fanele ku humelela hi 1914 a ri ta chaputa ka ha ri ni masalela ya vona laha misaveni. Naswona a va swi vonanga leswaku vona ni “ntshungu lowukulu” wa “tinyimpfu tin’wana” a va ta kombisiwa tintswalo hi lunghelo ro nyikela vumbhoni bya misava hinkwayo bya ku tlhomiwa ka Mfumo wa Xikwembu wa Vumesiya. Kutani swi endlekile leswaku hi 1919 mahlo ya moya lama feke ya masalela ma pfuleka, naswona mawaku xivono xa nkarhi lowu taka lowu nga kusuhi lexi mahlo wolawo lama pfulekeke ma xi voneke!
8. I vuyelo byihi lebyi mintsombano mimbirhi ya le Cedar Point, Ohio, yi veke na byona eka tindleve ni tindzimi ta moya ta masalela lama kondleteriweke?
8 Emintsombanweni ya vona eCedar Point, Ohio, hi 1919 na 1922, va amukele xiviko xa ntirho lowu a wu ri emahlweni ka vona. Va tlulele entirhweni lowu a wu ri emahlweni ka vona. Tindleve ta vona ta moya a ti siveriwanga ku twa mahungu lama nyanyulaka ya Mfumo wa Xikwembu ni xilaveko xo ma twarisa. Kukotisa nhlangu, va tlulele entirhweni kahle tanihi vaveki va vumbhoni bya Mfumo lowu ku nga khale wu ri karhi wu khongeleriwa. Tindzimi ta vona, leti ku fikela enkarhini wolowo a ti hluleka ku vulavula, ti huwelele hi ku tsaka hi ta Mfumo wa Vumesiya lowu nga ematimbeni ematilweni.—Nhlavutelo 14:1-6.
9. Hi tlhelo ra moya, mati ma humise ku yini etikweni ra ntlhohe?
9 Ina, a swi fana ni loko mati ma bulukile endhawini ya moya leyi khale a yi omile naswona yi nga pfuni nchumu, leswaku sweswi xin’wana ni xin’wana xi vonaka xi ri xa rihlaza hi vunyingi bya swimilana—yi ri leyi faneleke ntshovelo lowukulu. A swi hlamarisi leswi vanhu va Xikwembu lava tlheleke va amukeriwa va tsakisiseke swinene ni ku twa va nyikiwa matimba ku kotisa nhlangu leyi hi tinghitsi yi khandziyaka ehenhla-henhla! Kunene, mati ya ntiyiso hi ta Mfumo wa Xikwembu, lowu tlhomiweke emavokweni ya Yesu Kriste hi 1914, ma humile hi matimba lama engetelekaka leswi heteleleke hi ku phyuphyisa lokukulu.—Esaya 44:1-4.
“Gondzo” Ro Kwetsima
10, 11. (a) Xana ku cinca loku ko phyuphyisa ku komba yini? (b) Masalela ma nghene hi gondzo rihi eparadeyisini ya moya, naswona Esaya 35:8, 9 yi swi hlamuserisa ku yini?
10 Xana leswi swi nga laha henhla swi vula yini? Leswi: Ku sungula hi masalela ku landza “ntshungu lowukulu” wa “tinyimpfu tin’wana” va humile eka Babilona Lonkulu ivi va endliwa timbhoni ta Mfumo wa Xikwembu. Kambe xana a va ta tlhelela eka tintswalo ta Xikwembu kutani va nghenisiwa eparadeyisini leyi ya moya hi gondzo rihi? A swi ta va onge hi loko ndlela leyikulu, leyo anama yi pfuleriwe vona ku pfumelela mintshungu ya Vaisrayele lava nga ni moya wa vuphayona yi khitikana hi vun’we yi ya etiko-xikaya ra vona leri va ri nyikiweke hi Xikwembu. Vuprofeta lebyi tsakisaka bya Esaya byi komba leswi:
11 “Gondzo ri ta va kona, ni ndlela leyi vuriwaka ndlela yo kwetsima; a ku na munhu wa thyaka la nga ta hundza kona; yi ta va ya lavo lulama ntsena. Lava nga ta famba endleleni yoleyo, hambi xi ri xiphukuphuku, va nga ka va nga lahleki. Kona a ku na nghala, a ku na xivandzana lexi nga ta veka nenge kona, ni loko ku ri ku kumiwa kona, kambe lava kutsuriweke va ta famba-famba kona.”—Esaya 35:8, 9.
12. Xana ku hela ka Nyimpi yo Sungula ya Misava i xikolokolo nguvu ya Pitori leswaku ku pfulele masalela “gondzo,” naswona i yini lexi endlekeke hi siku ra vumune ra lembe ra 1919?
12 Ku hela ka Nyimpi yo Sungula ya Misava a hi xikolokolo nguvu ya Pitori leswaku ku pfule “gondzo” ra manguva lawa. Nhungu wa swirho swa yindlu-nkulu swa Sosayiti ya Watch Tower a swa ha ri ekhotsweni naswona ntirho wo veka vumbhoni a wu nanayirisiwe swinene. Hi January 4, 1919, eka nhlangano wa lembe wa Sosayiti ya Watch Tower ePittsburgh, Pennsylvania, J. F. Rutherford, muungameri wa Sosayiti, u tlhele a hlawuleriwa ntirho lowu, ku nga khathariseki ku khotsiwa kakwe, hi ku tiyiseka leswaku a a ri nandza la pfumalaka nandzu wa Xikwembu lexi nga Henhla-henhla.
13, 14. I swiendlakalo swihi hi 1919 swi kombiseke leswaku gondzo ro fanekisela ri pfulekele masalela, naswona i vamani lava fambeke eka “gondzo” rero?
13 Hi March 25, 1919, yena kun’we ni vabohiwa-kulobye va nkombo va ntshunxiwile ivi masalandzhaku va va lava pfumalaka nandzu hi ku helela. Xihondzo xo Rindza xa Xinghezi xa September 15, 1919, tluka 283, tanihi xa October 1, 1919, xi tamele mahungu lama khutazaka ya leswaku tihofisi ta Sosayiti, a ti ta rhurhisiwa ePittsburgh ti tlheriseriwa eBethele ya Brooklyn e124 Columbia Heights. Manuku ke, hi nkandziyiso wa Xinghezi wa December 15, 1919, wa Xihondzo xo Rindza, magazini lowu wo kandziyisiwa kambirhi hi n’hweti wu tivisiwe wu ri lowu nakambe wu humesiwaka eBrooklyn, New York.
14 Swi ve tano leswaku hi 1919 gondzo ro fanekisela a ri pfuleriwe malandza lama tsakeke ya Xikwembu. Lava va laveke ku va lava kwetsimaka emahlweni ka Yehova a va ri vona lava fambeke hi “gondzo” rero, “Ndlela yo kwetsima.” Un’wana ni un’wana loyi a a nga ri na xikongomelo lexinene, nsusumeto lowu baseke, a nga nghenanga ‘eNdleleni yoleyo yo fanekisela yo Kwetsima’ kutani a kuma ku tlhela a amukeriwa eka tintswalo ta Xikwembu.
15. I yini lexi endlaka vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku “ntshungu lowukulu” wu nghene egondzweni ro fanekisela xana?
15 Hi June 1, 1935, entsombanweni eWashington, D.C., 840 wa “ntshungu lowukulu” wu khuvuriwile ematini, wu nyika vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku va sungule ku nghena eka “gondzo” ra kona. Sweswi, timiliyoni leti engetelekaka ta vona ti nghene egondzweni rero, ti tatisa tinhlayo leti hungutekaka ta masalela lama totiweke. Hi ku rhula ni le ka xinakulobye lexi tsakisaka, sweswi va famba kun’we eka “gondzo” ra kona, va ri lava tiyisekaka leswaku, hi mpfuno wa Xikwembu xa Matimba Hinkwawo etilweni, ku hava lexi nga ta tsema vun’we bya vona.
16. Hi ku fanekisela, swi endlekisa ku yini leswaku ku nga vi na nghala kumbe xivandzana xin’wana lexi bvanyangetaka egondzweni leri?
16 Hi ku fanekisela, ku hava nghala kumbe xivandzana xin’wana lexi bvanyangetaka lexi a xi ta kumeka eka gondzo leri. Hi leswaku, a ku ri hava lexi a xi ta tirha tanihi xihinga kumbe ku chavisa masalela lama totiweke ni “ntshungu lowukulu.” Va nghene hi ku tiyiseka endleleni leyi Muntshunxi wa vona, Koresh Lonkulu sweswi a va pfuleleke yona, ni Siyoni tanihi muti wa vona.
17. (a) Hambi leswi hi nga endzeni-ndzeni ka “ku hela ka mafambiselo ya swilo,” “gondzo” ra ha pfulekile xana? (b) I vamani lava nghenaka eka “Ndlela yo Kwetsima,” naswona va endle tano hi ndlela yihi?
17 Namuntlha, endzeni-ndzeni ka “ku hela ka mafambiselo ya swilo,” “gondzo” rero leri lunghiseleriweke hi Xikwembu ri tshama ri pfulekile. Mintshungu ya vanhu lava tlangelaka yi amukela marungula ya leswaku Babilona Lonkulu u wele emahlweni ka muhlaseri Koresh Lonkulu, Yesu Kriste. Naswona va huma eka yena, va nghena endleleni ya paradeyisi ya moya, “Ndlela yo Kwetsima.”—Yeremia 50:8.
18. Xana ndzimana yo hetelela ya Esaya 35 yi xi hlamusela njhani xiyimo lexi nga kona xa timbhoni leti tshembekaka ta Yehova, naswona minkhenso ya ku hetiseka ka vuprofeta lebyi yi ya eka mani?
18 Va fika entsakweni lowu nga hlamuselekiki, hi laha ndzimana yo hetelela ya Esaya ndzima ya 35 yi swi vekaka ha kona yi ri: “Lava kutsuriweke hi Yehova va ta tlhela va ya Siyoni hi tinsimu ta ku tsaka, va vehele etinhlokweni eku tsaka loku nga heriki; ku kateka ni ku tsaka swi ta va hlanganisa, ku vaviseka ni nhlomulo wa mbilu swi ta baleka.” Ku vaviseka ni nhlomulo wa vona hikwalaho ko va hi nkarhi wun’wana va nga twanananga na Yehova Xikwembu swi balekile ku sukela hi 1919. Ku vaviseka ni nhlomulo a swi tlhelelanga eka timbhoni leti tshembekaka, leti tsakeke ta Yehova. Minkhenso a yi ye eka Yehova, Xikwembu lexi vulaka ntiyiso, lexi hi ndlela leyi dzunekaka xi hetisiseke vuprofeta byebyo lebyi vangamaka bya Esaya ndzima ya 35!