Ndzima 8

Ku Lwela Ku Va Vahluri

SMIRNA

1. (a) Hi rihi vandlha ra vumbirhi leri Yesu la kwetsimaka a ri tsaleleke? (b) Hi ku tivitana “Lowo Sungula ni wo Hetelela,” xana Yesu u va tsundzuxe yini Vakreste va vandlha rero?

NAMUNTLHA ku lo sala marhumbi ntsena emutini lowu khale a wu vuriwa Efesa. Kambe muti lowu rungula ra vumbirhi ra Yesu ri yeke eka wona ka ha ri muti lowu nga ni vaaki. Kwalomu ka tikhilomitara ta 56 ku suka en’walungu wa marhumbi ya muti wa Efesa, ku ni doroba ra Izmir eTurkey, laha ku nga ni vandlha leri hisekaka ra Timbhoni ta Yehovha ninamuntlha. Hi lembe-xidzana ro sungula a ku ri muti wa Smirna. Xiya rungula ra vumbirhi ra Yesu leri nge: “Kutani tsalela ntsumi ya vandlha ra Smirna, u ku: ‘Lowo Sungula ni wo Hetelela,’ loyi a a file ivi a hanya nakambe u ri.” (Nhlavutelo 2:8) Hi marito lawa, Yesu u tsundzuxe Vakreste va le Smirna leswaku hi yena wo sungula la tshameke a tshembekile, loyi Yehovha a n’wi pfuxeleke evuton’wini lebyi nga heriki hi ku kongoma, naswona i wo hetelela ku pfuxiwa tano. Yesu hi byakwe a ku ta va yena la nga ta pfuxa Vakreste lavan’wana hinkwavo lava totiweke. Xisweswo wa faneleka ku laya vamakwavo, lava nga ni ntshembo wo hanya va nga ha fi etilweni swin’we na yena.

2. Ha yini Vakreste hinkwavo va chaveleriwa hi marito ya Loyi “a a file ivi a hanya nakambe”?

² Yesu hi yena wo sungula la tiyiseleleke ku xaniseriwa ku lulama naswona u kume hakelo leyi n’wi faneleke. Ntshembo wa Vakreste hinkwavo wu sekeriwe eka yena leswi a nga tshembeka kukondza a fa a tlhela a pfuxiwa. (Mintirho 17:31) Mhaka ya leswaku Yesu u “file ivi a hanya nakambe” yi kombisa leswaku nchumu wun’wana ni wun’wana lowu faneleke wu tiyiseleriwa hikwalaho ka ntiyiso a hi wa hava. Ku pfuxiwa ka Yesu i xikhutazo lexikulu eka Vakreste hinkwavo, ngopfu-ngopfu loko va fanele va xaniseka hikwalaho ka ripfumelo ra vona. Xana swi tano ni le ka wena? Loko swi ri tano, marito ya Yesu lama landzelaka lama yaka evandlheni ra le Smirna a ma ku tiyise nhlana:

3. (a) Hi xihi xikhutazo lexi Yesu a xi nyikeke Vakreste va le Smirna? (b) Hambileswi Vakreste va le Smirna a va ri swisiwana, ha yini Yesu a vule leswaku va “fuwile”?

³ “Ndzi tiva nhlomulo ni vusiwana bya wena—kambe u fuwile—ni swisandzu leswi tisiwaka hi lava vulaka leswaku vona i Vayuda, kasi a hi vona, kambe vona i sinagoga ya Sathana.” (Nhlavutelo 2:9) Yesu a ku na lexi a va soleke ha xona vamakwavo va le Smirna, u lo va bumabumela hi rirhandzu ntsena. Va xaniseke ngopfu hikwalaho ka ripfumelo ra vona. Hi tlhelo ra nyama a va ri swisiwana, kumbexana hikwalaho ka vutshembeki bya vona. (Vaheveru 10:34) Hambiswiritano, nchumu lowu a va karhateka ha wona ngopfu a ku ri swilo swa vona swa moya naswona va tihlayisele xuma etilweni hilaha Yesu a vuleke hakona. (Matewu 6:19, 20) Hikwalaho, Murisi Lonkulu u va teke va “fuwile.”—Ringanisa na Yakobo 2:5.

4. Xana Vakreste va le Smirna va kanetiwe ngopfu hi vamani naswona Yesu u va vule yini vakaneti volavo?

⁴ Nchumu lowu Yesu a wu xiyeke ngopfu eka Vakreste va le Smirna i ku tiyisela ka vona nkaneto wa Vayuda va nyama. Enkarhini lowu hundzeke, swirho swo tala swa vukhongeri lebyi swi lwe ni ku andza ka Vukreste. (Mintirho 13:44, 45; 14:19) Sweswi, hambileswi a ka ha lo hundza makume ma nga ri mangani ya malembe muti wa Yerusalema wu lovisiwile, Vayuda lava a va ri emutini wa Smirna a va ha ri ni moya lowu fanaka lowu kuceteriwaka hi Sathana. Kutani a swi hlamarisi leswi Yesu a va tekeke va ri “sinagoga ya Sathana”!a

5. Hi yihi miringo leyi Vakreste va le Smirna a va ta langutana na yona?

⁵ Leswi Vakreste va le Smirna a va langutane ni rivengo ro tano, va tiyisiwe hi marito ya Yesu lama nge: “Mi nga chavi swilo leswi mi nga ta xaniseka ha swona ku nga ri khale. Maswivo! Diyavulosi u ta tama a hoxa van’wana va n’wina ekhotsweni leswaku mi ringiwa hi ku helela, ni leswaku mi va ni nhlomulo ku ringana masiku ya khume. Tikombiseni mi tshembekile ku ya fikela eku feni, kutani ndzi ta mi nyika harhi ya vutomi.” (Nhlavutelo 2:10) Laha Yesu u tirhise rito ra Xigriki ra vunyingi kanharhu ku kombisa leswaku marito ya yena ma kongomisiwe eka swirho hinkwaswo swa vandlha. Yesu a nga va tshembisanga Vakreste va le Smirna leswaku miringo yi ta hela hi ku hatlisa. Van’wana va vona a va ta hambeta va xanisiwa ni ku pfaleriwa ekhotsweni. A va ta va ni nhlomulo ku ringana “masiku ya khume.” Khume i nhlayo leyi yimelaka ku hetiseka ka swilo swa laha misaveni kumbe nchumu lowu endlekaka hilaha ku heleleke. Hambi ku ri Vakreste volavo lava fuweke hi tlhelo ra moya naswona va tshameke va tshembekile, a va ta ringiwa hilaha ku heleleke loko va ha ri vanhu va nyama.

6. (a) Ha yini Vakreste va le Smirna a va nga fanelanga va chava? (b) Xana Yesu u gimete rungula ra yena leri yaka evandlheni ra Smirna hi ndlela yihi?

⁶ Hambiswiritano, Vakreste va le Smirna a va nga fanelanga va chava kumbe va landzula ripfumelo ra vona. Loko va tshama va tshembekile ku fikela emakumu, a va ta kuma “harhi ya vutomi,” leswi vulaka leswaku a va ta kuma vutomi lebyi nga heriki etilweni. (1 Vakorinto 9:25; 2 Timotiya 4:6-8) Muapostola Pawulo u teke hakelo leyi yi ri ya risima swinene lerova a nga endla xin’wana ni xin’wana leswaku a yi kuma, hambi ku ri ku nyikela hi vutomi bya yena bya laha misaveni. (Vafilipiya 3:8) Swi le rivaleni leswaku Vakreste volavo vo tshembeka va le Smirna na vona a va titwa hi ndlela leyi fanaka. Yesu u gimete rungula ra yena hi ku: “Loyi a nga ni ndleve a a yingise leswi moya wu swi byelaka mavandlha: Loyi a hlulaka a nge vavisiwi nikatsongo hi rifu ra vumbirhi.” (Nhlavutelo 2:11) Lava va nga ta hlula va tiyisekisiwa leswaku va ta ya hanya hilaha ku nga heriki etilweni, va nga ha tlheli va fa.—1 Vakorinto 15:53, 54.

“Ku Va Ni Nhlomulo Masiku Ya Khume”

7, 8. Ku fana ni vandlha ra le Smirna, xana vandlha ra Vakreste ri ‘ringiwe hi ku helela’ hi ndlela yihi hi 1918?

⁷ Ku fana ni Vakreste va le Smirna, lava ntlawa wa Yohane ni vanghana va vona namuntlha va hambeta va “ringiwa hi ku helela.” Ku tshama ka vona va tshembekile loko va ringiwa ku swi veka erivaleni leswaku i vanhu va Xikwembu. (Marka 13:9, 10) Endzhakunyana ka loko siku ra Hosi ra ha ku sungula, marito ya Yesu lawa a ma tsaleleke Vakreste va le Smirna ma wu chavelele ngopfu ntlawa lowutsongo wa vanhu va Yehovha emisaveni hinkwayo. (Nhlavutelo 1:10) Ku sukela hi 1879, lava ntlawa lowu va hambete va kambisisa Rito ra Xikwembu leswaku va kuma swakudya swa moya leswi fuweke, leswi va swi aveleke van’wana mahala. Kambe hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, va langutane ni rivengo lerikulu ni nkaneto, xin’wana lexi vangeke sweswo hi leswi va nga hlanganyelangiki enyimpini ni leswi va veke ni xivindzi xo paluxa swihoxo swa Vujagana. Nxaniso wa vona lowu a wu kuceteriwa hi varhangeri van’wana va Vujagana wu fike enhlohlorhini ya wona hi 1918, naswona wu fane ni leswi Vakreste va le Smirna va langutaneke na swona loko va xanisiwa hi Vayuda va nkarhi wolowo.

⁸ Nxaniso lowu a wu tinyike matimba eUnited States of America wu hetelele hi leswaku ku khomiwa presidente wa Nhlengeletano ya Watch Tower, ku nga Joseph F. Rutherford ni vapfumeri-kulobye van’wana va nkombo kutani va pfaleriwa ekhotsweni hi June 22, 1918, vo tala va vona a va gweviwe malembe ya 20 ekhotsweni. Va humesiwe hi beyili endzhaku ka tin’hweti ta kaye. Hi May 14, 1919, huvo ya swivilelo a yi pfumelelananga na swona swigwevo leswi a va gweviwe swona; a ku ri ni swihoxo swa 130 eka ndlela leyi milandzu ya vona a yi tengiwe ha yona. Muavanyisi Manton wa kereke ya Rhoma Khatoliki, loyi a a yimela vandla ra St. Gregory the Great, loyi hi 1918 a aleke ku humesa Vakreste lava hi beyili, u gweviwile hi ku famba ka nkarhi hi 1939, xigwevo xa yena a ku ri malembe mambirhi ekhotsweni ni ndziho wa R20 000 hikwalaho ka milandzu ya tsevu ya ku kanganyisa ni ku fumbarherisiwa.

9. Xana Hitler u ti khome njhani Timbhoni ta Yehovha hi nkarhi wa Manazi eJarimani naswona vafundhisi va angurise ku yini?

⁹ Hi nkarhi wa Manazi eJarimani, Hitler u wu sivele hi ku helela ntirho wo chumayela wa Timbhoni ta Yehovha. Ku hundze malembe yo hlayanyana magidi ya Timbhoni ti ri karhi ti xanisiwa hi tihanyi hi ku pfaleriwa etikampeni ta nxaniso ni le makhotsweni, laha to tala ti nga fa, naswona ku dlayiwe majaha ya kwalomu ka 200 hi leswi ma aleke ku va masocha ya Hitler. Leswaku vafundhisi a va pfumelelana ni ku xanisiwa loku hinkwako, swi vonaka hi marito ya mufundhisi wa Khatoliki, lama tsariweke eka phepha-hungu leri vuriwaka The German Way ra May 29, 1938. Swin’wana swa leswi a swi vuleke hi leswi: “Sweswi ku ni tiko rin’we emisaveni leri vanhu lava vuriwaka . . . Swichudeni swa Bibele [Timbhoni ta Yehovha] va yirisiweke. Tiko ra kona i Jarimani! . . . Loko Adolph Hitler a sungula ku fuma, Huvo ya Vabixopo va Makhatoliki eJarimani va kombele Hitler hi ku phindha-phindha leswaku a herisa vanhu lava, kutani Hitler u te: ‘Vanhu lava va tivulaka Swichudeni swa Bibele leswi Hisekaka [Timbhoni ta Yehovha] va vanga hasahasa; . . . I vakanganyisi; a ndzi nge pfumeli leswaku Makhatoliki ya le Jarimani ma onhiwa vito hi Muamerika la vuriwaka Muavanyisi Rutherford; a ndzi nge tshami ehansi kukondza [Timbhoni ta Yehovha] ti herisiwe hi ku helela laha Jarimani.’” Hiloko mufundhisi loyi a ku: “A swi ve tano!”

10. (a) Loko siku ra Hosi ri ri karhi ri ya emahlweni, hi wihi nxaniso lowu Timbhoni ta Yehovha ti langutaneke na wona? (b) Hi byihi vuyelo lebyi hi xitalo byi veke kona loko Vakreste va lwela ntshunxeko wa vona wa vukhongeri etihubyeni?

¹⁰ Loko siku ra Hosi ri ri karhi ri ya emahlweni, Nyoka ni mbewu ya yona a va tshikanga ku lwa ni Vakreste lava totiweke ni vanghana va vona. Vo tala va vona va hoxiwe ekhotsweni va tlhela va xanisiwa hi ndlela ya tihanyi. (Nhlavutelo 12:17) Valala volavo va hambete va “kunguhata khombo hi xileriso xa nawu,” kambe vanhu va Yehovha va yime va tiyile va ku: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.” (Pisalema 94:20; Mintirho 5:29) Hi 1954 Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi te: “Matiko yo tlula 70 hi nkarhi wun’we kumbe hi nkarhi wo karhi emalembeni ya 40 lama hundzeke, ma lerise leswaku ntirho wa hina wu yirisiwa naswona ma xanise Timbhoni ta Yehovha.” Lomu swi kotekaka leswaku Vakreste lava va lwela ntshunxeko wa vona wa vukhongeri etihubyeni, va endle tano naswona va hlurile ematikweni yo hlayanyana. Le Hubyeni leyi Tlakukeke ya le United States ntsena, Timbhoni ta Yehovha ti kote ku hlula milandzu ya 50.

11. Hi byihi vuprofeta bya Yesu lebyi vulavulaka hi xikombiso xa vukona bya yena, lebyi hetisekeke eka Timbhoni ta Yehovha esikwini ra Hosi?

¹¹ A va kona vanhu van’wana lava mapfalo ya vona ma va byeleke leswaku va yingisa xileriso xa Yesu xo tlherisela Khezari swilo swa Khezari. (Luka 20:25; Varhoma 13:1, 7) Hambiswiritano, hi vona ntsena lava khomiweke va pfaleriwa ematikweni yo tala hi mimfumo yo hambana-hambana, naswona swa ha ri tano ninamuntlha eMatikweni ya le Amerika, eYuropa, eAfrika ni le Asia. Vuprofeta lebyikulu bya Yesu lebyi vulavulaka hi xikombiso xa vukona bya yena, byi katse marito lama nge: “Vanhu va ta mi nghenisa enhlomulweni, va mi dlaya, naswona mi ta vengiwa hi matiko hinkwawo hikwalaho ka vito ra mina.” (Matewu 24:3, 9) Hakunene marito lawa ma hetisekile eka Vakreste lava nga Timbhoni ta Yehovha esikwini ra Hosi.

12. Xana lava ntlawa wa Yohane va va tiyise njhani vanhu va Xikwembu leswaku va kota ku tiyisela nxaniso?

¹² Leswaku lava ntlawa wa Yohane va pfuna vanhu va Xikwembu leswaku va tiyiselela miringo leyi va langutanaka na yona, va hambete va va tsundzuxa hi leswi marito ya Yesu a ma vula swona eka Vakreste va le Smirna. Hi xikombiso, loko nxaniso wa Manazi wu sungula, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) hi 1933 na hi 1934, a xi ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Mi Nga Va Chavi,” leyi a yi sekeriwe eka Matewu 10:26-33; yin’wana a yi ku “Ndzingo Lowukulu,” yi sekeriwe eka Daniyele 3:17, 18; kasi yin’wana a yi ku “Milomu Ya Tinghala,” yi sekeriwe eka Daniyele 6:22. Hi va-1980, ku nga malembe lawa buku leyi yi kandziyisiweke ha wona ro sungula naswona Timbhoni ta Yehovha ti xanisiweke hi tihanyi ematikweni yo tlula 40, Xihondzo xo Rindza xi tiyise vanhu va Xikwembu nhlana hi tinhloko-mhaka to tanihi leyi nge “Va Tsaka Hambiloko Va Xanisiwa!” ni leyi nge “Vakreste Va Langutana Ni Nxaniso Hi Ku Tiyisela.”b

13. Ku fana ni Vakreste va le Smirna, ha yini Vakreste lava nga Timbhoni ta Yehovha va nga wu chavi nxaniso?

¹³ Hakunene, Vakreste lava nga Timbhoni ta Yehovha va xanisiwa hi ndlela ya xiviri naswona va ringiwa hi masiku ya khume yo fanekisela. Kambe ku fana ni Vakreste va le Smirna va nkarhi lowu hundzeke, a va chavi nchumu; naswona a nga kona eka hina la faneleke a chava loko swiyimo swi ya swi tika emisaveni. Hi tiyimiserile ku tiyisela ku xaniseka ni ku tsaka loko ku ‘phangiwa swilo swa hina.’ (Vaheveru 10:32-34) Loko hi dyondza Rito ra Xikwembu ni ku hanya hi leswi ri hi dyondzisaka swona, ri ta hi hlomisa leswaku hi kota ku yima hi tiyile eripfumelweni. A hi swi tiveni leswaku Yehovha u ta hi sirhelela loko hi ri karhi hi lwela ku tshama hi tshembekile. A hi ‘lahleleni ku vilela ka hina hinkwako eka yena hikuva wa hi khathalela.’—1 Petro 5:6-11.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 39]

Van’wamatimu va hete malembe yo tala va ri karhi va hlengeleta vumbhoni lebyi kombisaka leswaku Timbhoni ta Yehovha eJarimani ti tshame ti tshembekile hi nkarhi wa mfumo wa Manazi. Buku leyi nge Mothers in the Fatherland, leyi tsariweke hi n’wamatimu Claudia Koonz, leyi kandziyisiweke hi 1986, yi te: “Ku ni nhlayo leyikulu ya Majarimani lawa, ku katsa ni lava nga riki va ndhavuko wa Manazi, va ringeteke ku hanya ehansi ka mfumo lowu va wu vengeke. . . . Kasi ku ni nhlayo yin’wana ya Timbhoni ta Yehovha ta 20 000, leti aleke hi ku helela ku yingisa mfumo wa Manazi. . . . Nhlayo leyikulu ya lava va aleke ku yingisa mfumo lowu a ku ri hikwalaho ka swivangelo swa vukhongeri. Ku sukela eku sunguleni, Timbhoni ta Yehovha a ti pfumelanga nikatsongo ku khomisana ni mfumo wa Manazi. Hambiloko Magestapo ma onhetele yindlu-nkulu ya tona etikweni hi 1933 ni ku yirisa ntlawa lowu hi 1935, ti arile ku vula ti ku ‘Heil Hitler.’ Kwalomu ka hafu ya Timbhoni ta Yehovha (to tala a ku ri vavanuna) ti yisiwe etikampeni ta nxaniso, ta gidi ti dlayiwile kasi tin’wana ta gidi ti file exikarhi ka 1933 na 1945. . . . Swirho swa kereke ya Khatoliki ni ya Protestente swi yingise vafundhisi va swona loko va swi khutaza ku endla leswi Hitler a va lerisaka swona. Kambe Timbhoni a ti pfumelanga hambiloko ti lerisiwa hi kereke kumbe hi mfumo.”