‘A Ku Papalatiwe Lava Delelaka Xikwembu!’
MINTSHUNGU a yi n’wi teka tanihi loyi a delelaka Xikwembu, munhu loyi a lavaka ku heta vugandzeri matimba ni ku herisa swikwembu swa yona. U tisiwe emahlweni ka yona enhlengeletanweni ya le rivaleni, a tsongahatiwile ni ku tekeriwa ehansi. Loko mufumi a n’wi konanisile, wanuna la tinyungubyisaka wa malembe ya 86 hi vukhale u yime emahlweni ivi a titivisa. Vito ra yena a a ri Polycarp.
Statius Quadratus, mufumi wa xifundza wa Rhoma u ye emahlweni hi marito lama nge: “Hlambanya hi Khezari; hundzula mianakanyo ya wena ivi u ku, ‘Ndzi hambana ni lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona!’” Polycarp endzhakunyana u langute ntshungu lowukulu wa vahedeni lava nga landzeleliki nawu lava tateke xitediyamu. Loko a hundzulukile a kongomana na vona, u hefemutekile a languta etilweni, ivi a ku: “A ku papalatiwe lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona!” Hakunene, ‘A ku papalatiwe lava delelaka Xikwembu!’
Mufumi manuku u vulavule hi xihatla lexikulu, a ku: “Hlambanya kutani ndzi ta ku ntshunxa; rhukana Kriste.” Kambe Polycarp u hlamurile a ku: “Ndzi N’wi tirhele hi malembe ya makume-nhungu-tsevu, naswona A nga ndzi endlelanga nchumu xo biha. Xana ndzi nga rhukana Hosi ya mina leyi ndzi poniseke hi ndlela yihi?”
Kutani ku endliwa malunghiselelo ya leswaku ku dlayiwa wanuna loyi a dyuhaleke. Nyama ya yena a yi fanele ku hisiwa hi ndzilo. Ha yini ke? Kahle-kahle Polycarp a a ri mani? Naswona i swiendlakalo swihi leswi yiseke eka rifu rakwe?
Vutomi Byo Sungula Bya Polycarp
Polycarp u velekiwe kwalomu ka 69 C.E. eAsia Minor, eSmirna (muti wa manguva lawa wa Turkey wa Izmir). Hi ku ya hi swiviko, u wundliwe hi vatswari va Vukriste. Loko a kula a va njhinga leyi xiyekaka, Polycarp u xiyiwe tanihi loyi a nga ni ku hanana, loyi a tinyiketelaka, ku khoma van’wana hi ndlela ya musa ni ku dyondza Matsalwa hi tinghitsi. Hi ku famba ka nkarhi u ve mulanguteri ebandlheni ra Smirna.
Ku vikiwe leswaku emalembeni ya yena yo sungula, Polycarp u ve ni lunghelo ro kuma nkarhi wo dyondzisiwa hi ku kongoma hi van’wana va vaapostola. Muapostola Yohane handle ko tipfinyinga a a ri un’wana wa vadyondzisi vakwe. Entiyisweni, Irenaeus u hlamusela leswaku Polycarp “a nga dyondzisiwanga hi vaapostola ni ku hlangana ni vo tala lava voneke Kriste ntsena, kambe u tlhele a vekiwa ku va mulanguteri wa Asia hi vaapostola, ekerekeni leyi nga eSmirna.” Hi nga anakanya ntsako ni ku aneriseka loku Polycarp a ku kumeke eka vunghana byo tano lebyi fuweke. Byi fanele byi pfune ku n’wi hlomisela xiavelo xa yena tanihi mulanguteri ebandlheni.—Mintirho 20:28; 1 Petro 5:1-4.
Swi Tiyisa Mintiyiso Ya Masungulo
Vulanguteri bya Polycarp bya bandlha byi sungule emalembeni lama tlhontlhaka ya vugwinehi lebyi vhumbiweke. (2 Vatesalonika 2:1-3) Handle ko kanakana a a tiyimisele ku tinyiketela ematshan’wini ya van’wana. Xisweswo, loko Ignatius wa Antiyoka, Siriya, a ye eRhoma eka ku dlawela ku pfumela kakwe, a kombela Vafilipiya ku rhumela papila eka bandlha ra ka vona, Polycarp wa Smirna u vone ku fambisiwa ka rona. Hi nkarhi wolowo u rhumele Vafilipiya papila ra yena n’wini.
Epapileni ra Polycarp leri yaka eka Vafilipiya, hi kuma xitiyisekiso xa mintiyiso yo karhi ya Matsalwa. U hambanisa Xikwembu na Kriste, Tatana ni N’wana, ivi a vula leswaku ku hikwalaho “ka ku rhandza ka Xikwembu hi ku tirhisa Yesu Kriste” leswaku hi kuma ku kutsuriwa. Polycarp u tsundzuxa ku lwisana ni ku rhandza mali naswona u tsundzuxa vahlayi va yena leswaku vaoswi ni vavanuna lava etlelaka ni vavanuna va nge dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu. (Ringanisa 1 Timotiya 6:10; 1 Vakorinto 6:9, 10.) Nakambe u katsa xikhongotelo xa vavasati ku rhandza vavanuna va vona ni vakulu ku va ni “ntwela-vusiwana ni musa.” Hinkwavo va khutaziwa ku “chivirikela ku landzelela leswi lulameke.” Eku heteleleni, Polycarp wa khongotela a ku: “Onge Xikwembu ni Tata wa Hosi ya hina Yesu Kriste, na Yesu Kriste hi Byakwe, loyi a nga N’wana wa Xikwembu, ni Muprista wa hina la Tlakukeke wa hi laha ku nga heriki, a nga mi aka eripfumelweni ni le ntiyisweni, ni le ku titsongahateni hinkwako, musa, ntwela-vusiwana, ku tiyisela, ku leha mbilu ni ku tenga.”
Polycarp u tshahe swinene eMatsalweni. Epapileni ra yena leri yaka eka Vafilipiya, u kombetele eka Matewu, Mintirho, Varhoma, 1 Vakorinto, 2 Vakorinto, Vagalatiya, Vaefesa, 2 Vatesalonika, 1 Timotiya, 1 Petro, kumbexana ni swiyenge swin’wana swa Matsalwa. Leswi swi hi nyika xikombiso xa leswaku entiyisweni van’wana lava tivulaka Vakriste va lave ku namarhela eka misinya ya milawu ya Matsalwa hi nkarhi wa ku nonon’hwa endzhaku ka rifu ra vaapostola.
Ntirho Wakwe eSmirna
Smirna, muti wa khale wa le ribuweni ra lwandle wa Asia Minor, a wu ri xivindzi xa migingiriko ni lexi humelelaka hi swa mabindzu. Nakambe a wu ri xivindzi xa vugandzeri bya Tiko. Hi xikombiso, vafumi va Rhoma va kombisiwe ngopfu-ngopfu tanihi swikwembu eka tikhoyini ni le maritweni ya nhlamuselo. Vativi va filosofi va vukhongeri bya vuhedeni va tlakusiwe hi vuhosi bya mfumo.
Entiyisweni, nhlayo ya lava a va hlanganyela ni bandlha ra le Smirna a va ri swisiwana hi tlhelo ra swa nyama. Kambe nkarhi wun’wana, va bumabumeriwile hikwalaho ko va lava fumeke emoyeni. Swi fanele swi ve leswi khutazaka eka Vakriste va le Smirna ku twa marito ya Yesu lama rhekhodiweke hi muapostola Yohane! Eka “ntsumi,” kumbe valanguteri lava totiweke eSmirna, Kriste u te: “Ndzi tiva maxangu ya wena ni vusiwana bya wena (kambe u mufuwi!), ndzi tiva ni ku sandziwa ka wena hi lava va tivulaka Vayuda, kasi a hi vona, kambe i va Sinagoga ya Sathana. U nga chavi leswi nga kusuhi ni ku ku twisa ku vava. Vona, Diyavulosi ú lava ku hoxa van’wana va n’wina ekhotsweni, leswaku mi ta ringetiwa, kutani mi ta heta khume ra masiku ma ha xaniseka. U va la tshembekaka ku fikela eku feni, kutani mina ndzi ta ku nyika harhi ya vutomi.”—Nhlavutelo 2:8-10.
Ku fuwa kwihi na kwihi ka moya loku ku nga ha vaka ku ye emahlweni exikarhi ka lava va tivulaka Vakriste eSmirna handle ko kanakana hi ku kongoma a ku yelana ni vulanguteri lebyinene bya vakulu va bandlha. Nguva yoleyo a yi ri ni ku kwetlembetana lokukulu ka vukhongeri, naswona swirho swa bandlha swi tirhe exikarhi ka tidyondzo ni mimpambukwa leyi kwetlembetanaka. Nsimu ya vona yo veka vumbhoni eka yona a yi tele hi swiendlo swa mademona, ku katsa ni vun’anga ni vungoma bya tinyeleti, naswona xisweswo xiyimo a xi ri lexiya xa ku delela Xikwembu.
Lexi engetelaka eka tihanyi ta vaaki va vuhedeni a ku ri rivengo ra mona leri kombisiweke hi Vayuda. Loko ku dlawela ku pfumela ka Polycarp ku endlekile hi February 23, 155 C.E., Vayuda lava hisekelaka etlhelo hi ku ya hi xiviko va pfune hi ku hlengeleta tihunyi ta ndzilo. Leswi va swi endlile hambi leswi ku dlayiwa ku endlekeke hi siku lerikulu ra Savata!
I Vamani Lava Delelaka Xikwembu?
Polycarp a a tiyimisele ku tshama eSmirna ivi a langutana ni khombo loko valala va yena va ta eka yena. Kambe hi ku khutaziwa hi van’wana, u rhurhile a ya epurasini ra le kusuhani. Loko mavari-vari ya lomu a nga kona ma sungule ku tiviwa, u arile ku rhurha nakambe leswaku a balekela lava va n’wi lavaka, kambe u vule ntsena a ku: “Ku rhandza ka Xikwembu a ku endliwe.”
Loko a nghena exitediyamu, Polycarp u yime emahlweni ka mufumi ni ntshungu lowukulu lowu getselaka meno. Loko mufumi a sindzise ku n’wi khutaza ku kombisa xichavo xa ku gandzela Khezari, Polycarp u vule erivaleni a ku: “Mina ndzi Mukriste . . . Loko u lava ku tiva nhlamuselo ya Vukriste, u nga vula siku ntsena ivi u ndzi yingisela.” Mufumi u hlamurile a ku: “Ringeta ku hlamusela ntshungu.” Kambe Polycarp u te: “Hi wena loyi ndzi anakanyeke leswaku u fanele ku vulavula na mina ha swona, hikuva hi dyondzisiwe ku yisa ku xixima hinkwako loku faneleke eka mimfumo ni tihosi . . . ntsendze loko swi nga hi hundzuli.” Hi ku hatlisa endzhaku ka kwalaho, Polycarp u hiseriwe ku fa hikwalaho ka leswi a aleke ku rhukana Yesu Kriste.
Xiyimo xa Polycarp tanihi Mukriste i nchumu lowu Xikwembu ntsena xi nga wu avanyisaka. Ku vuriwa yini hi namuntlha? Ntshungu lowukulu wa Vakriste va ntiyiso na wona wu nge n’wi rhukani Kriste. Ku ri na sweswo, va twarisa leswaku i Hosi ya Vumesiya ya Xikwembu leyi vekiweke exiluvelweni etilweni. Timbhoni leti ta Yehova nakambe ti kombetela leswaku hi le kusuhi ni ku vona ku hetiseka ka marito ya Yesu ya vuprofeta malunghana ni ‘nhlomulo lowukulu,’ xiendlo lexikulu xa khombo lexi misava yi nga si tshamaka yi xi vona. Hambi swi ri tano, leswi a swi vuli makumu ya vanhu kambe ya vuhomboloki. Ku ponela emisaveni leyintshwa yo lulama ya ku rhula ni ntsako swa koteka.—Matewu 24:13, 21, 34; 2 Petro 3:13.
I vamani lava a va ta hlawula ku lwisana ni varhumiwa va mahungu yo tano lamanene? Hi lava va delelaka Xikwembu ntsena, hambi loko va ri ni ‘xivumbeko xa ku chava Xikwembu.’ (2 Timotiya 3:5) Tidyondzo ta vukhongeri bya mavunwa ti pfale mianakanyo ya van’wana, naswona vo tala va “landza mimoya leyi kanganyisaka ni tidyondzo ta mademona.” (1 Timotiya 4:1) Vakriste va namuntlha va xanisiwile hi vanhu lava delelaka Xikwembu, van’wana ku kondza va fa. Kambe malandza lama tshembekaka ya Yehova ma nge lahlekeriwi, hikuva nyiko ya Xikwembu ya vutomi lebyi nga heriki eku heteleleni yi ta va ya wona. Hi nkarhi lowu fanaka, vahuweleri lava va tshembekaka va Mfumo wa Xikwembu va tshama va ri vayimeri lava nga ni xivindzi va ntiyiso wa Matsalwa.