Masiku Ya Swiendlakalo

Nhlamuselo: I masiku lama funghaka nkarhi wa ku humelela ka swiendlakalo. Bibele yi boxa masiku malunghana ni nkarhi wa vutomi bya vanhu, nkarhi lowu vafumi vo karhi a va fuma ha wona kumbe swiendlakalo swin’wana leswi xiyekaka. Yi tamele ndzandzelelano wa minkarhi lowu heleleke, lowu fikaka ni le nkarhini wa ku vumbiwa ka Adamu. Ndzandzelelano wa minkarhi wa Bibele wu tlhele wu kombisa ka ha ri emahlweni nkarhi lowu swiendlakalo swin’wana swa nkoka leswi hetisisaka xikongomelo xa Xikwembu a swi ta endleka ha wona. Khalendara ya Gregory, leyi sweswi yi tiviwaka etindhawini to tala ta misava, yi sungule ku tirhisiwa hi 1582. Tibuku ta misava a ti fambisani mayelana ni masiku ya swiendlakalo swo karhi swa matimu ya khale. Hambi swi ri tano, masiku man’wana ya nkoka, yo tanihi 539 B.C.E. nkarhi wa ku wa ka Babilona, kun’we na 537 B.C.E. nkarhi wa ku vuya ka Vayuda evukhumbini, ma tiviwa kahle. (Ezra 1:1-3) Hi ku tirhisa masiku yo tano tanihi masungulo, swa koteka ku kombisa masiku ya swiendlakalo swa khale swa Bibele hi ku ya hi tikhalendara ta sweswi.

Xana vativi va sayense va swi kombisile leswaku vanhu va ni malembe ya timiliyoni va hanya emisaveni, ku nga ri magidi ya malembe hi laha Bibele yi kombisaka ha kona?

Tindlela to hlayela masiku leti tirhisiwaka hi vativi va sayense ti sekeriwe eka swiringanyeto leswi nga pfunaka kambe leswi hakanyingi swi vaka ni vuyelo lebyi kanakanisaka. Kutani, masiku ya swiendlakalo lawa va ma vulaka ma tshamela ku cinciwa.

Xiviko xa New Scientist ya March 18, 1982, xi hlayekisa xileswi: “‘Swi ndzi heta mongo ku pfumela leswaku n’wexemu hi mina ndzi nga vula marito lawa ndzi ma vuleke.’ Hi ku vula ka Richard Leakey, emahlweni ka vayingiseri lava xiximekaka eka mbulavulo wa ni madyambu va Vumbiwa bya Vuhosi hi Ravuntlhanu la hundzeke. U paluxe mhaka ya leswaku vutlharhi lebyi faneleke, lebyi a ha ku byi seketelaka enongonokweni wakwe wa thelevhixini ya BBC lowu nge The Making of Mankind, ‘byi nga va byi hoxile eka tindhawu to hlayanyana ta nkoka.’ Ngopfu-ngopfu, sweswi u vona onge kokwana lonkulu wa vanhu u fanele a ri ntsongo ngopfu eka malembe ya timiliyoni ta 15-20 lawa a a vulavula ha wona eka thelevhixini.”—Tl. 695.

Nkarhi na nkarhi, ku endliwa tindlela letintshwa to kuma masiku ya swiendlakalo. Xana ti tshembeka ku fikela kwihi? Malunghana ni pimelo leri vitaniwaka thermoluminescence, The New Encyclopædia Britannica (1976, Macropædia, Vhol. 5, tl. 509) yi ri: “Enkarhini wa sweswi pimelo ra masiku ya swiendlakalo ra thermoluminescence ri titshege hi ntshembo ematshan’weni ya mintirho ya rona.” Nakambe Science (August 28, 1981, tl. 1003) yi vika leswaku marhambu lama tikombaka ma ri ni malembe ya 70 000 loko ma langutiwa hi endlelo ra amino acid racemization, endlelo ro pima masiku ya swiendlakalo hi ku ya hi ku cinca ka miseve ri ma kombise ma ri na malembe ya 8 300 kumbe 9 000 ntsena.

Popular Science (November 1979, tl. 81) yi vika leswaku mutivi wa ntumbuluko Robert Gentry “u pfumela leswaku masiku hinkwawo ya swiendlakalo lama pimiwaka hi ku cinca ka miseve ma nga ha va ma hoxile—ku nga ri hi malembe matsongo ntsena, kambe hi malembe yo tala ngopfu.” Xihloko xi kombisa leswaku leswi a swi kumeke swi yisa emakun’wini ya leswaku “munhu, ematshan’weni ya leswaku u hanye emisaveni malembe ya timiliyoni ta 3,6, swi nga ha endleka a hete magidi ma nga ri mangani ntsena.”

Hambi swi ri tano, hi fanele hi xiya leswaku vativi va sayense va pfumela leswaku vukhale bya misava byi tlula vukhale bya munhu. Bibele a yi swi kaneti sweswo.

Xana malembe ya vanhu emahlweni ka Ndhambhi, hi laha ma kombisiwaka ha kona eBibeleni, a ma pimiwa hi ku ya hi malembe yo fana ni lawa hi ma tirhisaka?

Loko ku vuriwa leswaku “malembe” ma fanele ma fana ni tin’hweti, swi vula leswaku Enosi u ve tatana a ri ni malembe ya nkombo hi vukhale, naswona Kenani u ve ni n’wana a ri ni malembe ya ntlhanu. (Gen. 5:9, 12) Swi le rivaleni leswaku sweswo a swi nge endleki nikatsongo.

Vuxokoxoko bya ndzandzelelano wa minkarhi lebyi nyikeriwaka malunghana ni Ndhambhi byi kombisa ku leha ka tin’hweti ni malembe lawa a ma tirhisiwa enkarhini wolowo. Ku ringanisiwa ka Genesa 7:11, 24 na 8:3, 4 ku kombisa leswaku ntlhanu wa tin’hweti (ku sukela esikwini ra vu-17 ra n’hweti ya vumbirhi ku ya esikwini ra vu-17 ra n’hweti ya vunkombo) a swi ringana ni masiku ya 150, kumbe tin’hweti ta ntlhanu leti nga ni masiku ya 30. Ku endliwe nhlamuselo leyi kongomeke ya “ṅhweti ya khume” ni minkarhi yin’wana endzhaku ka sweswo, ku nga si fika lembe leri tlhandlameke. (Gen. 8:5, 6, 8, 10, 12-14) Entiyisweni, malembe ya vona a ma hlanganisiwa hi tin’hweti ta khume-mbirhi ta masiku ya 30. Enkarhini wa khale swinene, khalendara leyi pimiwaka hi ku landza ku rhendzeleka ka n’weti a yi lulamisiwa nkarhi na nkarhi yi fambisana ni ku leha ka lembe leri pimiwaka hi dyambu, hi laha swi kombisiwaka ha kona hi ku endliwa ka minkhuvo ya tinguva eIsrayele, ya ku hlengeletana hi masiku yo karhi. Hi ndlela yoleyo minkhuvo leyi a yi endliwa hi tinguva leti faneleke.—Levh. 23:39.

Tsundzuka leswaku Xikwembu xi endle leswaku vanhu va hanya hi laha ku nga heriki. Xidyoho xa Adamu hi xona lexi tiseke rifu. (Gen. 2:17; 3:17-19; Rhom. 5:12) Lava hanyeke emahlweni ka Ndhambhi a va ri ekusuhi swinene ni ku hetiseka ku tlula hina hi hanyaka namuntlha, kutani a va hanya nkarhi wo lehanyana. Kambe hinkwavo va fe va nga si fika eka gidi ra malembe.

Ha yini Timbhoni ta Yehovha ti vula leswaku Mfumo wa Xikwembu wu simekiwe hi 1914?

Ku ni vumbhoni byimbirhi lebyi kombisaka lembe rero: (1) Ndzandzelelano wa minkarhi ya Bibele ni (2) swiendlakalo leswi sukelaka eka 1914, leswi hetisisaka vuprofeta. Sweswi hi ta kambisisa ndzandzelelano wa minkarhi. Mayelana ni ku hetiseka ka vuprofeta, vona xihloko-nkulu lexi nge “Masiku Ya Makumu.”

Hlaya Daniyele 4:1-17. Tindzimana 20-37 ti kombisa leswaku vuprofeta lebyi byi hetiseke eka Nebukadnetsara. Kambe byi hetiseka ni hi ndlela yin’wana leyikulu. Xana hi swi tivisa ku yini sweswo? Tindzimana 3 na 17 ti kombisa leswaku norho lowu Xikwembu xi wu nyikeke Hosi Nebukadnetsara wu vulavula hi Mfumo wa Xikwembu ni xitshembiso xa Xikwembu xa ku wu nyika “loyi [xi] ranḍaka ku ṅwi nyika [wona] . . . l’a hunḍisaka hi v̌uṭongo.” Bibele hinkwayo yi kombisa leswaku xikongomelo xa Yehovha hi leswaku N’wana wa yena, Yesu Kreste, a fuma tanihi muyimeri wa Yena ehenhla ka vanhu. (Ps. 2:1-8; Dan. 7:13, 14; 1 Kor. 15:23-25; Nhlav. 11:15; 12:10) Ndlela leyi Bibele yi hlamuselaka Yesu ha yona yi kombisa leswaku hakunene a a ri ‘wa le hansi swinene eka vanhu.’ (Flp. 2:7, 8; Mt. 11:28-30) Kutani, norho wa vuprofeta wu kombetela enkarhini lowu Yehovha a a ta nyika N’wana wakwe vuhosi ehenhla ka vanhu.

Xana a ku ta endleka yini ku kondza ku fika nkarhi wolowo? Ku fuma ka vanhu, tanihi leswi ku fanekiseriwaka hi murhi ni xikundzu xa wona, a ku ta va ni “mbilu ya v̌uhari.” (Dan. 4:16) Matimu ya vanhu a ma ta tala hi tihulumendhe leti kombiseke mintirho ya vuharhi. Eminkarhini ya manguva lawa, bere yi tirhisiwa ngopfu ku yimela tiko ra Russia; gama, ri yimela United States; nghala, yi yimela Britain; nyoka, yi yimela China. Bibele nakambe yi tirhisa swivandzana tanihi mimfungho ya tihulumendhe ta misava ni mafambiselo hinkwawo ya misava ya vulawuri bya munhu ehansi ka nkucetelo wa Sathana. (Dan. 7:2-8, 17, 23; 8:20-22; Nhlav. 13:1, 2) Hi laha Yesu a kombiseke ha kona eka vuprofeta byakwe loko a vulavula hi ku hela ka mafambiselo ya swilo, Yerusalema a ri ta “kandziyeriwa hi vamatiko ku kondza loko minkarhi ya vona” yi hetiseka. (Lk. 21:24) “Yerusalema” a ri yimela Mfumo wa Xikwembu hikuva tihosi ta rona a ku vuriwa leswaku ti tshame “šiluv̌elweni ša v̌uhosi bya Yehova.” (1 Tikr. 28:4, 5; Mt. 5:34, 35) Kutani, tihulumendhe ta Vamatiko, leti yimeriwaka hi swivandzana, a ti ta ‘kandziyela’ mfanelo ya Mfumo wa Xikwembu ya ku kongomisa vanhu naswona tona a ti ta fuma ehansi ka vulawuri bya Sathana.—Ringanisa Luka 4:5, 6.

Xana tihulumendhe to tano a ti ta pfumeleriwa nkarhi wo fikela kwihi leswaku ti lawula hi mukhuva lowu, emahlweni ko va Yehovha a nyika Yesu Kreste Mfumo? Daniyele 4:16 yi ri “mikari ya ntlhanu na mimbiri” (“malembe ya nkombo,” AT na Mo, kun’we ni nhlamuselo ya le hansi ya JB eka ndzimana 13). Bibele yi kombisa leswaku eku hlayiweni ka nkarhi wa vuprofeta, siku ri hlayiwa tanihi lembe. (Ezek. 4:6; Tinhl. 14:34) Kutani, i “masiku” mangani lama katsekaka? Nhlavutelo 11:2, 3 yi swi veka erivaleni leswaku tin’hweti ta 42 (malembe ya 3 1/2) evuprofeteni byebyo ti hlayiwa tanihi masiku ya 1 260. Malembe ya nkombo a ma ta va nhlayo yoleyo yi andzisiwe kambirhi, kumbe masiku ya 2 520. Loko hi tirhisa nawu wa leswaku ‘siku i lembe,’ swi hi tisa emalembeni ya 2 520.

Xana ku hlayiwa ka “mikari ya ntlhanu na mimbiri” ku sungule rini? Ku sungule endzhaku ka loko Sedekiyasi, hosi yo hetelela eMfun’weni wa Xikwembu wo fanekisela, a susiwile exiluvelweni eYerusalema hi Vababilona. (Ezek. 21:25-27) Eku heteleleni, eku sunguleni ka October hi 607 B.C.E. masalela yo hetelela ya vuhosi bya Vuyuda a ma herile. Enkarhini wolowo mufumi wa Muyuda, Gedaliah, loyi a a langutela Vababilona, u dlayiwile, kutani Vayuda lava saleke va balekele aEgipta. (Yeremiya, tindzima 40–43) Ndzandzelelano wa minkarhi wa Bibele lowu tiyeke wu kombisa leswaku leswi swi endleke emalembeni ya 70 emahlweni ka 537 B.C.E., ku nga lembe leri Vayuda va vuyeke ha rona evukhumbini; hi leswaku, swi endleke eku sunguleni ka October 607 B.C.E. (Yer. 29:10; Dan. 9:2; leswaku u kuma vuxokoxoko byin’wana, vona buku leyi nge “Let Your Kingdom Come,” matluka 186-9.)

Kutani, xana nkarhi wu hlayeriwa njhani ku ta fikela eka 1914? Ku hlayela malembe ya 2 520 ku sukela eku sunguleni ka October 607 B.C.E. swi hi fikisa eka October 1914 C.E., hi laha swi kombisiweke ha kona ebokisini.

KU HLAYELA ‘MINKARHI YA NKOMBO’

“Mikari ya ntlhanu na mimbirhi” = 7 X 360 = 2 520 wa malembe

“Nkarhi” kumbe lembe ra le Bibeleni = 12 X 30 wa masiku = 360. (Nhlav. 11:2, 3; 12:6, 14)

Eku hetisekeni ka ‘minkarhi ya nkombo’ siku rin’wana ni rin’wana ri ringana ni lembe. (Ezek. 4:6; Tinhl. 14:34)

Ntsengo: 2 520 wa malembe

Ku humelele yini enkarhini wolowo? Yehovha u nyike N’wana wakwe, Yesu Kreste, vulawuri ehenhla ka vanhu, a dzunisiwa etilweni.—Dan. 7:13, 14.

Kutani ha yini ka ha ri ni vubihi byo tarisa xileswi emisaveni? Endzhaku ka loko Kreste a vekiwe exiluvelweni, Sathana ni mademona yakwe va susiwile etilweni va cukumetiwa emisaveni. (Nhlav. 12:12) Kreste tanihi Hosi a nga hatliselanga ku lovisa hinkwavo lava aleke ku amukela vuhosi bya Yehovha kun’we na yena tanihi Mesiya. Ematshan’weni ya sweswo, hi laha a vhumbheke ha kona, ntirho wo chumayela wa misava hinkwayo a wu fanele wu endliwa. (Mt. 24:14) Tanihi Hosi a a ta avanyisa vanhu va matiko hinkwawo, lava nga vanene va kuma vutomi lebyi nga heriki kasi lavo biha va avanyiseriwa ku loviseriwa makumu. (Mt. 25:31-46) Enkarhini lowu fanaka, a ku ta andza swiyimo swo nonon’hwa swinene leswi vhumbhiweke malunghana ni “masiku ya makumu.” Hi laha swi kombisiwaka ha kona ehansi ka xihloko lexi nge “Masiku Ya Makumu,” swiendlakalo sweswo swi ve erivaleni ku sukela hi 1914. Ku nga si hundza swirho swo hetelela swa rixaka leri a ri hanya hi 1914, swilo hinkwaswo leswi vhumbhiweke swi ta endleka, ku katsa ni ‘nhlomulo lowukulu’ lowu misava ya sweswi yo biha yi nga ta hela ha wona.—Mt. 24:21, 22, 34.

Xana makumu ya misava leyi yo biha ma ta fika rini?

Yesu u hlamule a ku: “Loko ri ri siku ra kona ni nkarhi wa kona, a ku na loyi a swi tivaka, hambi ti ri tintsumi ta le matilweni, hambi a ri N’wana; swi tiviwa hi Tatana ntsena.” Hambi swi ri tano, u tlhele a ku: “Ndzi tiyisile ndzi ri ka n’wina: Rixaka leri [leri a ri hanya loko ‘xikombiso’ xa ‘masiku ya makumu’ xi sungula ku hetiseka] ri nga ka ri nga hundzi, ku nga si humelela swilo leswi hinkwaswo.”—Mt. 24:36, 34.

Nakambe, endzhaku ko vulavula hi swiendlakalo leswi a swi ta va kona endzhaku ka ku vekiwa ka Mfumo emavokweni ya Yesu Kreste hi 1914, Nhlavutelo 12:12 yi engetela yi ku: “Tsakani n’wina matilo, na n’wina lava akeke eka wona; kambe mi ni khombo, n’wina misava ni lwandle, hikuva Diyavulosi ú xikele ka n’wina; ú karihile ngopfu hi ku tiva leswaku nkarhi wa yena wu komile.”—Xiitaliki i xerhu.