Ndzima 7

Xana Ku Herisiwa Loku Vhumbiweke Ka Misava Ku Ta Fika Rini?

1. I xikongomelo xihi lexinene ngopfu lexi Xikwembu xi nga na xona hi vanhu?

A SWI ta wisisa mbilu swonghasi ku vona nyimpi, vugevenga, ni nthyakiso wa misava swi herisiwa! A swi ta tsakisa swonghasi ku hanya ehansi ka vulawuri bya ntiyiso hakunene, laha ku nga ta va ni nsirhelelo lowu heleleke eka munhu ni ndyangu wakwe! Bibele yi komba leswaku Xikwembu xi ta endla leswaku swilo leswi swi va swa xiviri. Kambe rini?

2. (a) Loko “siku ra Yehova” ri fika, i vamani va nga ta tsemeka nhlana? (b) Hi nga swi papalata njhani ku humeleriwa hi sweswo?

² Malunghana ni ku herisiwa ka misava loku kukulaka ndlela ya Malunghiselelo Lamantshwa ya Xikwembu, muapostola Pawulo u ri: “Siku ra Hosi ri ta fika kukota khamba leri taka ni vusiku.” A engeta a ku: “Kambe n’wina vamakwerhu, a mi le munyameni; hikokwalaho, siku ra kona ri nga mi tshuketi ku fana ni khamba.” (1 Vatesalonika 5:2, 4) Kutani loko “siku ra Yehova” ri fika, lava hlulekaka ku hlayisa switsundzuxo va ta fana ni swiharhi leswi hatliselaka ku phasiwa hi xirimbana. Kambe leswo a swi nga humeleli eka wena. Tanihi loko matsalwa ma kombisa, ku na vanhu lava “nga riki emunyameni.” Leswi swi vangiwa hi leswi va kambisisaka ni ku hlayisa leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka hi ta siku ra hina.—Luka 21:34-36.

3, 4. (a) Xana risima leri taleke ra swiendlakalo swa lembe xidzana ra vu-20 ri hlamuseriwe kwihi? (b) I tinhla-nkulu tihi ta ntlhanu leti vekiweke eka vuprofeta bya Bibele hi nga ta tikambela?

³ Bibele yi swi hlamusela erivaleni swiendlakalo swa lembe xidzana leri ra vu-20. Kambe yi endle leswi ka ha sele magidimbirhi wa malembe! Hambi loko vunyingi bya swiendlakalo hi swoxe byi ri vutivi lebyi tolovelekeke, i Bibele ntsena yi kombaka risima ra swona leri heleleke.

⁴ Mahungu ya vuprofeta eBibeleni ehenhleni ka siku ra hina ya nyikela vuxokoxoko lebyi landzelaka: (1) Lembe ro karhi loko Xikwembu xi ta nyika “mfumo wa vanhu” eka “loyi xi n’wi lavaka.” (2) Swiendlakalo swa nkoka leswi a swi ta endleka enguveni leyi tivekaka tanihi “ku hela ka mafambiselo ya swilo.” (3) Maendlelo ya vukhongeri lama xiyekaka enkarhini wolowo. (4) Ku pona ka van’wana va rixaka leri voneke ku sungula ka “ku hela ka mafambiselo ya swilo.” (5) Endlelo leri chavisaka ra timhaka ta misava tanihi xikombiso xo hetelela xa leswaku ku herisiwa ka misava ku kusuhi. A hi kambeleni tinhla leti.

(1) Lembe Leri Funghiweke—1914 C.E.

5. Timbhoni ta Yehova ti swi xiye khale rini leswaku Bibele yi kombetela 1914 C.E. tanihi lembe ra nkoka?

⁵ Endzhaku hi 1876, Timbhoni ta Yehova ti twisisile leswaku vuprofeta bya Bibele byi funghe lembe ra 1914 C.E. tanihi nkarhi lowu a ku ta endleka swiendlakalo leswi kulukumba leswi a swi ta va ni vuyelo lebyikulu etimhakeni ta vanhu. Va nyike xivangelo xa mhaka leyi hinkwako-nkwako.

6. (a) Ku kaneriwe yini eka Daniel 4:2, 3, 17? (b) I mani “loyi” Yehova a n’wi nyikaka “mfumo”?

⁶ Loko u pfula Bibele ya wena eka Daniel ndzima 4, u ta kuma vuprofeta lebyi boxaka xikongomelo xa Xikwembu mayelana ni vuhosi ehenhla ka misava. Xikongomelo lexi susumetaka ku hetiseka ka vuprofeta byebyo hi leswaku “lava hanyaka va tiva leswaku La-nge-henhla-henhla u ni ku fuma ehenhla ka vuhosi bya vanhu, ni leswaku a byi nyika loyi a randzaka ku n’wi nyika byona.” (Tindzimana 2, 3, 17) “Loyi” a nyikiwaka “vuhosi” hi La-nge-henhla-henhla i Kriste Yesu. Kutani buku yo hetelela ya Bibele yi vulavula hi nkarhi lowu “mfumo wa misava” wu nyikiwaka yena tanihi Hosi ya tilo. (Nhlavutelo 11:15; 12:10) Kutani-ke, leswi swi vula leswaku vuprofeta bya Daniyele byi vulavula hi nkarhi lowu Xikwembu a xi ta nghenelela etimhakeni ta vanhu hi ku nyika Yesu Kriste “mfumo wa misava.” Xana vuprofeta lebyi byi komba leswaku sweswo a swi ta endleka rini?

7. (a) I norho muni wa vuprofeta wu hlamuseriweke eka Daniel 4:10-16? (b) Wu tirhe njhani eka Hosi Nebukadnetsar?

⁷ Norho wa vuprofeta eka Daniyele wu hlamusela murhi lowukulu lowu tsemiweke ivi wu bohiwa hi nsimbhi na koporo ku kondza “minkarhi ya nkombo” yi hundza. Enkarhini wolowo, “mbilu ya vuhari” a yi ta nyikiwa wona. (Daniel 4:10-16) Leswi a swi vula yini? Xikwembu xi vangele Daniyele ku hlamusela: Nebukadnetsar, hosi ya Babilona, a a ta lahlekeriwa hi vutlhari byakwe ivi a susiwa exiluvelweni xakwe kutani a susiwa exikarhi ka vanhu leswaku a hanya tanihi xivandzana. Endzhaku ka malembe ya nkombo vutlhari bya hosi a a byi ta tlhela byi vuya. Leswi swi humelerile hi xiviri eka hosi, kutani u tlheriseriwe exiluvelweni tanihi loyi a nkhenseke vukulukumba bya vuhosi bya Xikwembu. (Daniel 4:20-37) Hinkwaswo leswi, hambi swi ri tano, a swi ri na nhlamuselo leyikulu, kutani hi mhaka yoleyo swi tsariwile eBibeleni.

8. (a) Nhlamuselo leyikulu ya vuprofeta lebyi yi yelana ni mfumo wihi? (b) Eku hetisekeni lokukulu, ku tsemiwa ka murhi ku yimela yini, nakona wu nyikiwile ‘mbilu ya xivandzana’ hi ndlela yihi?

⁸ Nhlamuselo leyikulu yi yelana ni vuhosi bya matimba lebyi nga ta pfuna swilo hinkwaswo leswi hanyaka emisaveni. Eka byona, vuprofeta byi ri, a ku ta kumeka ‘swakudya swa hinkwaswo’ ni ku sirheleteka ka swiharhi na tinyanyana. (Daniel 4:12) Vuhosi byin’we ntsena lebyi hakunene byi nga ta tisa minkateko leyi i mfumo wa Xikwembu. Milawu leyi lulameke ya hulumendhe leyi yi kombisiwe hi matimu ya Yuda, ni tihosi ta rona eYerusalema. Kambe hi ku ka ri nga tshembekanga, Yehova u tshike Yuda ri hluriwa hi Babilona hi 607 B.C.E. A swi ri tanihi loko murhi lowu lorhiweke wu tsemiwile ivi mabandhi yo sivela ku kula ma tsondzeriwe exikundzwini. Handle ka ku nghenelela ka Xikwembu, ku sukela kwalaho tihulumendhe ta matiko hi tona a ti fuma misava. Tanihi leswi mimfumo leyi ya matiko eBibeleni yi yimeriwaka hi “swivandzana,” a swi ri tanihi loko ntsumi ya le tilweni yi tivisile yi ku: “Mbilu ya wona yi nga ha tshuki yi va ya munhu, kambe yi hundzuka mbilu ya vuharhi; a ku hundze minkarhi ya ntlhanu na mimbirhi ehenhla ka wona.” (Daniel 4:16; 8:1-8, 20-22) Kambe eku heteleleni ‘minkarhi yoleyo ya nkombo’ ya ku fuma ka tihulumendhe to fana ni xivandzana a yi ta hela. Kutani ‘mabandhi’ a ma ta susiwa, kutani “murhi” a wu ta tlhela wu kula tanihi loko mfumo wa misava wu sungule ku tirhisiwa hi loyi Yehova a a ta n’wi nyika “mfumo wa misava.”

9, 10. (a) Eku hlayeleleni ka ku leha ka “minkarhi ya nkombo,” nkarhi “wun’we” wu lehise ku yini, kutani Bibele yi swi komba njhani leswi? (b) “Minkarhi ya nkombo,” yi sungule rini, yi hlanganisa malembe mangani, naswona yi hela rini?

⁹ ‘Minkarhi yoleyo ya nkombo’ a yi lehe ku fika kwihi? Ku tlula malembe ya nkombo, hikuva malembe xidzana endzhaku Yesu Kriste u kombe leswaku ‘minkarhi leyi hlawuriweke ya matiko’ a ya ha ya emahlweni. Va khome mimfumo ya misava ku sukela loko Babilona yi hlurile Yerusalema hi 607 B.C.E. naswona hambi swi ri tano a yi ta ya emahlweni yi endla tano nkarhi wo leha.—Luka 21:24.

¹⁰ Xiya hi wexe hi laha Bibele yi vulavulaka hi “minkarhi” ya vuprofeta ha kona. Nhlavutelo 11:2, 3 yi kombisa leswaku 1260 wa masiku ya hlanganisa tin’hweti ta 42, kumbe malembe manharhu ni hafu. Nhlavutelo 12:6, 14 yi boxa nhlayo leyi fanaka ya masiku (1 260) kambe yi vulavula hi wona tanihi “nkarhi [1] na minkarhi [2] na hafu ya nkarhi,” kumbe “minkarhi” minharhu na hafu. Nkarhi wun’wana ni wun’wana wa “minkarhi” yoleyo i 360 wa masiku (3 1/2 × 360 = 1 260). Siku rin’wana ni rin’wana ra “minkarhi” ya vuprofeta ri yimela lembe hinkwaro ku ya hi nawu lowu nge, “lembe rin’we hi siku.” (Tinhlayo 14:34; Ezekiel 4:6) Xisweswo “minkarhi ya nkombo” yi ringana 2 520 wa malembe (7 × 360). Hi ku hlaya ku sukela hi xixikana xa 607 B.C.E., loko mfumo wo fanekisela wa Xikwembu eYuda wu yisiwe ehansi hi Babilona, malembe ya 2520 ya hi tisa eka xixikana xa 1914 C.E. (606 1/4 + 1913 3/4 = 2 520) Rero i lembe leri “mfumo wa misava” a wu fanela ku nyikiwa Yesu Kriste.

11. Xana van’wamatimu va ri yini hi ta nkoka wa lembe ra 1914?

¹¹ Endzhaku ka ku rhekhoda leswaku Bibele yi kombetela eka 1914, Timbhoni ta Yehova a ti fanela ku yima makume yo hlaya ya malembe ti nga si vona vuyelo bya kona. Eku sunguleni hi 1914 ku rhula ka misava ku endle leswaku vo tala va vona onge a ku ri hava lexi a xi ta humelela. Kambe emahlweni ka ku va ximumu xi hela, ntshembo wa Timbhoni wu tiyisiwile loko misava yi nyupele enyimpini leyi a yi nga lawuleki. Eka mpfuxeto wa buku leyi nge 1914, n’wamatimu A. L. Rowse u tsarile: “Loko ku tshame ku va na lembe leri fungheke makumu ya nguva ni ku sungula ka yin’wana, a ku ri 1914. Lembe rero ri herise misava ya khale ni nsirhelelo wa yona ni ku sungula nguva leyintshwa, leyi hlawulekisiwaka hi khombo leri nga xiphemu xa hina xa siku na siku.”⁠⁴⁴ Xiviko lexi vulavulaka hi murhangeri wa Manghezi Winston Churchill xi te: “Ku baleseriwa loku veke kona hi June 28, 1914, eSarajevo, ku herise misava ya nsirhelelo ni xivangelo xa xiviri . . . Misava a yi si tshama yi va tano ku sukela kwalaho. . . . A wu ri nkarhi wo cinca, naswona misava leyi kokelaka yo hlamarisa, yo rhula ya tolo yi nyamalarile, a yi nge he vonaki nakambe.”⁠⁴⁵ Lembe rolero, ri funghiweke hi vuprofeta bya Bibele malembe xidzana lama hundzeke, hakunene ri tikombise ri ri yinhla yo cinca evurungurwini.

12. A ku ri xihi xivangelo xa mpfilumpfilu lowukulu etimhakeni ta vanhu hi 1914 ni le ndzhaku ka kona?

¹² Eku sunguleni swi nga ha tikomba swi hlamarisa leswaku ku vekiwa ka Kriste exitulwini xa vuhosi a ku ta funghiwa hi nyimpi leyi nga lawulekiki emisaveni. Kambe u nga rivali leswaku “mufumi wa misava” i Sathana Diyavulosi. (Yohane 14:30) A nga swi lavangi ku vona Mfumo wa Xikwembu wu lawula timhaka ta misava. Ku susa nyingiso eka Mfumo, u nghenisile vanhu enyimpini yo lwela ku tlakusa vuhosi bya vona. Nakambe, Bibele yi kombisa leswaku Sathana ni mademona yakwe va ringetile ku herisa hulumendhe ya Mfumo eku velekiweni ka yona. Ku va ni vuyelo byihi ke? “Kutani ku pfukeka nyimpi etilweni . . . Hi loko dragona leyikulu leyi yi cukumetiwa yi ya wela hansi, yona nyoka ya khale leyi vuriwaka Diyavulosi na Sathana, Mukanganyisi wa misava hinkwayo; yi cukumetiwile yi ya wela ehansi emisaveni, tintsumi ta yona na tona ti cukumetiwa kun’we na yona.” Leswi ku saleke ‘nkarhi lowuntsongo’ ntsena wa Sathana, vukari bya yena a byi ri byikulu. (Nhlavutelo 12:3-12) Loko ka ha sele malembe xidzana ya khume kaye Bibele yi nyikerile nhlamuselo leyi kongomeke ya vuyelo bya kona.

(2) Swiendlakalo Leswi Nga Ni Nhlamuselo Yo Hlawuleka

13. I yini xi vangeleke Yesu ku vula ‘xikombiso xa vukona bya yena ni xa ku hela ka minkarhi’?

¹³ Hi lembe ra 33 C.E., Yesu u xi hlamusele hi vundzeni ‘xikombiso xa vukona bya yena ni xa makumu ya mafambiselo ya swilo.’ Leswi swi tsariwile eka Matewu ndzima 24 na 25, Marka 13 na Luka 21. Loko a ri na ntlawa wa vadyondzisiwa vakwe eYerusalema, Yesu u vhumbe ku herisiwa ka tempele kwale. Kutani vadyondzisiwa va yena va vutisa: “Hi byele, xana timhaka leti ti ta humelela rini xana? Ni xikombiso xa ku vuya ka wena ni xa ku hela ka minkarhi xi ta va xihi ke?”—Matewu 24:1-3.

14. Vula swin’wana swa swiendlakalo swa nkoka leswi Yesu a swi katseke ‘exikombisweni.’

¹⁴ Loko a hlamula, Yesu u te: “Mi ta twa huwa ya tinyimpi ni mahungu-ndlela ya tinyimpi; tivoneleni leswaku mi nga tshukisiwi, hikuva sweswo swi fanele ku humelela, kambe a hi wona makumu. Tiko rin’wana ri ta pfukela tiko rin’wanyana, mfumo wun’wana wu ta lwa ni mfumo wun’wanyana; ku ta va ni tindlala, ni ku tsekatseka ka misava ematlhelweni layo tala. Swilo leswi hinkwaswo i ku sungula ka mahlomulo.” Hi laha Luka 21:11 yi kombaka ha kona, nakambe u boxe ‘ku wa ka mintungu hi ku landzelelana.’ U tsundzuxe hi ta ku “andza ka vuhomboloki.” Kutani hikwalaho ka leswi, u vule leswaku, “rirhandzu ra lavo tala ri ta sungula ku titimela.” Nakambe, hi ndlela yo hlawuleka u te: “Kutani Evangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.”—Matewu 24:4-14.

15, 16. (a) Xana ku na byin’wana vuprofeta bya Yesu lebyi hetisekeke emahlweni ka ku va Yerusalema wu herisiwa hi 70 C.E.? (b) Hi swi tivisa ku yini leswaku ku fanele ku va ni kun’wana ku hetiseka ka risima?

¹⁵ Kambe ku nga ha vutisiwa xivutiso: ‘Xana byin’wana bya vuprofeta byebyo a byi hetisekanga emahlweni ka ku lovisiwa ka Yerusalema hi Varhoma hi lembe ra 70 C.E.?’ Ina, byin’wana byi hetisekile. Kambe swo tala a swi ta ta, hi laha vuprofeta hi byoxe byi kombaka ha kona. I ntiyiso, Yesu a hlamula xivutiso xa vadyondzisiwa vakwe xa swilo leswi a swi ta endleka hi xihatla. Kambe u tirhise nkarhi lowu ku nyikela mahungu lama a ma ta teka nkarhi wo leha hi ta nkarhi lowu “N’wana-wa-Munhu” a a ta ta hi wona a ri ni “matimba ni ku kwetsima lokukulu” ni loko “mfumo wa Xikwembu” wu ta va wu ri kusuhi.—Luka 21:27, 31.

¹⁶ Kavula, swilo leswi a swi endlekanga hi nkarhi wa ku lovisiwa ka Yerusalema hi 70 C.E. Buku yo hetelela ya Bibele, leyi tsariweke kwalomu ka va-96 C.E., yi komba leswaku swiendlakalo leswi yelanaka ni Mfumo a swa ha ta endleka. (Nhlavutelo 1:1; 11:15-18; 12:3-12) Hi ririmi ro fanekisela Nhlavutelo yi komba leswaku tinyimpi, tindlala, ni mintungu leyi Yesu a yi vhumbeke a swi ta va swiendlakalo swa nkarhi lowu taka, naswona hi mpimo lowu nga tolovelekangiki. A swi ta fungha nkarhi lowu Kriste a a ta sungula ni ku hetisisa ku hlula ka yena ka vakaneti hinkwavo va Mfumo wa Xikwembu. (Nhlavutelo 6:1-8) Mhaka ya leswaku swiphemu swin’wana swa vuprofeta bya Yesu swi hetiseke eka lembe xidzana ro sungula yi komba leswaku i ntiyiso, yi nyika xivangelo lexi twalaka xo tshemba hinkwaswo leswi Yesu a vuleke leswaku swi ta humelela.

17. Xana swiyimo emisaveni namuntlha swa hambana ni leswi a swi ri xiswona emahlweni ka 1914?

¹⁷ Xana vuprofeta lebyi byi hetiseke hi xitalo swinene eka lembe xidzana leri ra vu-20? Vanhu lava nga hava vutivi va malembe ya le hansi ka 70 va nga ha vona onge minkarhi ya hina a yi bihanga hi leswi va nga ha tsundzukiki nkarhi lowu swilo a swi ri hi ndlela yin’wana. Kambe vanhu lava kuleke, xikan’we ni lava tivaka matimu, va swi tiva hi mukhuva wun’wana. Hi laha buku yin’wana ya matimu yi vuleke ha kona mayelana ni swiendlakalo swa 1914: “I matiko ya khume ntlhanu ntsena lama nga katsekangiki enyimpini . . . Kambe exikarhi ka wona a ku nga ri na tiko lerikulu leri a ri ta va ni matimba yo tirha tanihi muhlanganisi wa ku rhula. Leswi a swi zanga swi humelela eka matimu ya misava; ku hava nyimpi leyi a yi ri na mpimo wo tano. Vuprofeta bya Bibele yo Kwetsima lebyi nge: ‘Tiko rin’wana ri ta pfukela tiko rin’wanyana, mfumo wun’wana wu ta lwa ni mfumo wun’wanyana,’ hakunene byi hetisekile.”⁠⁴⁶

18. Hikwalaho ka yini hi nga vaka hi hoxile loko ho heta hi ku vula leswaku nyimpi ya hinkwako a ku ri yona ntsena “xikombiso” xa kona?

¹⁸ Kambe swilo swo tano a ku nga ri xona ntsena xiphemu xa leswi Yesu a swi vuleke “xikombiso.” Hi ku tirhisa xifaniso, u te: “Langutani murhi wa nkuwa ni mirhi hinkwayo; loko mi yi vona yi hluka, mi tiva na n’wina leswaku ximumu xi le kusuhani. Hi mukhuva wolowo, loko mi vona swilo sweswo swi humelela, mi ta tiva leswaku Mfumo wa Xikwembu wu le kusuhi. Ndzi tiyisile ndzi ri ka n’wina, rixaka leri ri nga ka ri nga hundzi, ku nga si humelela swilo leswi hinkwaswo.” (Luka 21:29-32) Loko wo vona murhi wun’we ntsena wu veka matluka hi nguva leyi nga riki yona, a wu nga ta ehleketa leswaku ximumu xi kusuhi. Kambe loko u vona mirhi hinkwayo yi hluka hi nkarhi wa kona, wa swi tiva leswaku swi vula yini. Hi ku fanana, Yesu u vhumbe leswaku ku “vuya ka yena” ni “ku hela ka minkarhi” a swi nga ta funghiwa hi nyimpi ntsena kambe hi swilo swo hlaya leswi hinkwaswo a swi ta humelela enkarhini wa rixaka rin’we.

19. (a) Tanihi loko swi kombiwile echatini, swiendlakalo swo hambana-hambana swa “xikombiso” swi hetiseke njhani ku sukela hi 1914? (b) Hikwalaho ka yini tinyimpi, tindlala, ku tsekatseka ka misava, ni swin’wana swo sungula, swi nga vumbi “xikombiso” lexi Yesu a vulavuleke hi xona?

¹⁹ Xana swilo sweswo swi humelerile? Loko u kambela chati leyi landzelaka leyi nge “Xikombiso Xi Ta Va Xihi Ke?” u nga ha tsundzuka u hlayile hi ta nyimpi malembe xidzana emahlweni ka sweswo. Kambe Nyimpi yo Sungula ya Misava yi tlula hinkwato letin’wana na hi ku vonaka, ku nga yinhla yo hundzuka evurungurwini. U nga ha tlhela u tsundzuka leswaku tindlala, mintungu, ku tsekatseka ka misava, ku andza ka vuhomboloki ni matshalatshala lama nga toloveriwangiki yo kurisa ku rhula ni nsirhelelo swi endleke emahlweni ka 1914. Kambe, ku hava nkarhi wun’wana evurungurwini lowu voneke swilo leswi hinkwaswo swi tela rixaka rin’we hi mpimo wo tano lowu hetaka ntamu. Kahle-kahle, loko swiendlakalo leswi sukeleke hi 1914 a swi nga hetisisi xikombiso lexi, ku laveka yini swin’wana? Ehandle ko kanakana, hi hanya enkarhini wa ku “vuya” ka Yesu ematimbeni ya Mfumo.

20, 21. Swiendlakalo leswi fambisanaka ni Nyimpi yo Sungula ya Misava swi tikombe njhani ku ri “ku sungula ka mahlomulo” ntsena, hi laha Yesu a vhumbeke ha kona?

²⁰ Ku humelela ka swiendlakalo swa “xikombiso” a swi nga vuli leswaku Mfumo wa Xikwembu hi ku hatlisa wu ta kukula vubihi emisaveni. Hi laha Yesu a vhumbeke ha kona, “swilo leswi hinkwaswo i ku sungula ka mahlomulo.” (Matewu 24:8) Swin’wana a swi ta landzela. The World Book Encyclopedia yi ri: “Nyimpi yo Sungula ya Misava ni mbuyelo wa yona swi yise eku kayakayeni loku tlurisaka ka ikhonomi evurungurwini eku sunguleni ka va-1930. Vuyelo bya nyimpi ni swiphiqo swo tisa ku rhula swi yise eka mpfilumpfilu wa tiko rin’wana ni rin’wana.”⁠⁴⁷ Malembe ma nga ri mangani endzhakunyana ku bulukile Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. A yi chavisa ngopfu ku tlula yo sungula. Ku sukela kwalaho, ku tekeriwa ehansi ka vutomi na nhundzu swi kurile, ni ku chava vugevenga swi hundzuke xiphemu xa vutomi bya siku na siku. Vunene byi bakanyeriwe etlhelo. Ku buluka ka vaaki-tiko ku vange swiphiqo leswi nga lulamisekiki. Nthyakiso wu onha nkoka wa vutomi ni ku byi veka ekhombyeni. Naswona ku tlhela ku va na nxungeto wa khombo ra nyutliya.

²¹ Xana “mahlomulo” lawa ya sungule rini? London Star yi xiyile: “N’wamatimu un’wana eka lembe xidzana leri landzelaka a nga ha heta hi ku vula leswaku siku leri misava yi hlanyeke ha rona a ku ri . . . [hi] 1914.”⁠⁴⁸ Lembe rero, 1914, a ri funghiwe khale hi vuprofeta bya Bibele.

(3) Swiendlakalo Leswi Xiyekaka Swa Vukhongeri

22. (a) Xana Yesu u xaxamete ku vhumba kakwe ko andza ka vuhomboloki ni ku titimela ka rirhandzu na yini? (b) Xana tidyondzo ta vafundhisi ti vangele xiyimo lexi hi ndlela yihi?

²² Nakambe exikarhi ka swiendlakalo swa risima leswi Yesu a nga te swi ta fungha “ku hela ka minkarhi” ku na leswi landzelaka: “Ku ta humelela vaprofeta va mavunwa lavo tala, va ta xisa vanhu lavo tala. Kutani rirhandzu ra lavo tala ri ta sungula ku titimela, hikuva ku homboloka ku ta va ku andzile.” (Matewu 24:11, 12) Yesu u hlanganise ku andza ka vuhomboloki ni ku titimela ka rirhandzu ni nkucetelo wa vaprofeta va mavunwa—vadyondzisi va vukhongeri lava hi mavunwa va nge va vulavulela Xikwembu. Eku sunguleni, buku leyi yi nyike vumbhoni bya leswaku vafundhisi va seketele tinyimpi ta matiko, va tsongahata mimpimanyeto ya Bibele ya mahanyele lamanene va ku yi hume moya, ni ku fungha swiphemu swa Bibele tanihi leswi hembaka. Ku va ni vuyelo byihi xana? Ku ‘titimela ka rirhandzu’ eka Xikwembu ni milawu ya xona. Leyi a yi ri mhaka yikulukumba ya ku onhaka ka mahanyele lamanene, kun’we ni ku delela mfumo ni ku pfumala ku khathalela munhu-kuloni.—2 Timotiya 3:1-5.

23, 24. Ku humelele yini evukhongerini emalembeninyana lawa?

²³ Hikwalaho ka swiyimo swo tano, timiliyoni ti tshike tinhlengeletano ta vukhongeri. Van’wana va hundzukela eka Bibele ni ku tixaxameta ni tindlela ta yona. Van’wana va tshika hi ku hela matimba ni ku nyenyetseka. Vo tala va va valala va vukhongeri. Mutsari un’wana wa tinyuziphepha u te: “Ku hava swin’wana handle ko vona hi laha maxangu ya misava ma dzimeke timitsu ha kona evukhongerini. Naswona minkitsikitsi yi nga ri yingani leyi tolovelekeke ya politiki yi hlohlotela ku chivirikela nyimpi ya vukhongeri loku nga ni torha ra ngati.” Hikwalaho ka leswi, u vutisile: “Hikwalaho ka yini vukhongeri byi nga herisiwi?”⁠⁴⁹

²⁴ Ku ehla lokukulukumba ka vukhongeri ku na vumbhoni lebyinene. Hi xikombiso, xiviko lexi vulavulaka hi Italy xi komba leswaku loko vanhu va 95 wa tiphesente va titeka tanihi Makhatoliki, “nhlayo leyi vaka kona ekerekeni hi Sonto yi ringaniseriwa ehansi ka 20 wa tiphesente.”⁠⁵⁰ Xiviko xin’wana xi hlavutela leswaku nhlayo ya vaprista emisaveni hinkwayo yi ehla hi 25 000 hi malembe ya khume.⁠⁵¹ EUnited States dyondzo ya kereke yi hlavutele kun’wana “ku hunguteka loku fikaka eka 50 wa tiphesente eka vuprista bya Khatoliki eAmerika hi lembe ra 2000.”⁠⁵² U.S.News & World Report yi xiye “ku wa lokukulu eka nhlayo ya vanhu lava nghenaka swikolo swa vufundhisi swa Khatoliki” eUnited States, ku suka eka nhlohlori ya 48 992 ku ya eka 11 262 hi malembe lama nga hansi ka 20.⁠⁵³ The New York Times yi vike leswaku emisaveni hinkwayo “nhlayo ya tinani (tinoni) yi ehle ku suka eka 181 421 ku ya eka 121 370” hi malembe ya 15.⁠⁵⁴ Xiyimo xa fana eka vukhongeri byo tala.

25. (a) Hi laha ku hambanaka, Bibele yi komba yini leswi a swi ta va swi humelela eka vugandzeri bya ntiyiso hi nkarhi lowu? (b) Ku hlengeletiwa ka vagandzeri va Xikwembu xa ntiyiso ku endliwa ehansi ka nkongomiso wa mani, naswona exisekelweni xihi? (c) Xana vanhu va matiko hinkwawo va langutane ni mphikamakaneta yihi?

²⁵ Hi laha ku hambanaka, Bibele yi komba leswaku “ntshungu lowukulu” lowu humaka eka matiko hinkwawo a wu ta kokeriwa eka vugandzeri bya Yehova enkarhini lowu wa makumu. Yesu u vhumbile ku hlengeletiwa loku, a vula leswaku u ta hambanisa vanhu eka van’wana, va hlawuleriwa ku ponisiwa eka “nhlomulo lowukulu,” kumbe va hlawuleriwa ku ya “eku biweni loku nga heriki.” (Nhlavutelo 7:9, 10, 14; Esaya 2:2-4; Matewu 25:31-33, 46) I yini lexi hlawulaka vanhu leswaku va pona? Bibele ya hlamula: “Misava ya hundza, ni ku navela ka yona, kambe loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu, u tshama hi laha ku nga heriki.” (1 Yohane 2:17) Kutani xana vanhu va nga ku tiva njhani ku rhandza ka Xikwembu? Hi ku amukela dyondzo ya misava hinkwayo leyi Yesu a yi vhumbeke loko a te: “Kutani Evangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” (Matewu 24:14) Ku chumayela loku ku langutana ni vanhu va tinxaka hinkwato ni mphikamakaneta leyi nge: Xana va seketela mfumo wa Xikwembu? Kumbe, ku pfumelelana ni nsusumeto wa Sathana aEdeni, xana va lava mfumo lowu ntshunxekeke hi ku tirhisa vanhu? Yehova u nyika vanhu nkarhi wo hlawula.

26, 27. (a) Ntirho lowu wa vumbhoni wu se wu endliwe ku fikela kwihi? (b) Hikwalaho ka yini ku amukela ka munhu ka mahungu ya Mfumo yi ri mhaka yikulukumba swinene?

²⁶ Vumbhoni bya misava hinkwayo bya Mfumo bya karhi bya nyikeriwa hi matimba lama engetelekaka. Eka matiko lama tlulaka 200, timiliyoni ta Timbhoni ta Yehova ti endzela vanhu emakaya ya vona ni ku va nyika dyondzo ya Bibele, mahala. Tibuku leti va ti tirhisaka hi tona ntsena tibuku ta Bibele leti hangalasiweke hi ku anama emisaveni. Kahle-kahle, ti le xikarhi ka tibuku tihi na tihi leti hangalasiweke hi ku anama. Naswona tona ti kumeka hi tindzimi leti nga vaka 190.

²⁷ Ntirho lowu wa ku hlawula a a wu ri karhi wu endliwa hi malembe yo tala. Kutani sweswi wu ya emakumu. Ku ya hi Rito ra Xikwembu, lava aleke Mfumo wa yena, ni lava honiseke nkarhi wo n’wi tiva, va ta susiwa. (Matewu 25:34, 41, 46; 2 Vatesalonika 1:6-9) Eka van’wana lava va tiendlaka vaseketeri va mfumo wa Xikwembu, leswi swi ta fungha nkarhi wa ntshunxeko lowunene. Kambe ku avanyisa loku ku ta fika rini xana?

(4) ‘Rixaka Leri Ri Nga Ka Ri Nga Hundzi’

28. Hi le nkarhini wo tanihi kwihi laha Yesu a profeteke leswaku ku lovisiwa ka misava a ku ta fika kona?

²⁸ Hi “siku rero ni nkarhi,” Yesu u te, “a ku na loyi a swi tivaka, hambi ti ri tintsumi ta le matilweni, hambi a ri N’wana; swi tiviwa hi Tatana ntsena.” Kambe Yesu u nyike xikombiso lexi pfunaka xa nkarhi loko a ku: “Rixaka leri ri nga ka ri nga hundzi, ku nga si humelela swilo leswi hinkwaswo.” (Matewu 24:34, 36) Xisweswo timhaka hinkwato leti hambaneke ta “xikombiso,” kun’we ni “nhlomulo lowukulu,” swi fanele ku humelela enkarhini wa ku hanya ka rixaka rin’we—rixaka ra 1914. Leswi swi vula leswaku vanhu van’wana lava xiyeke swiendlakalo swa 1914, loko “ku hela ka minkarhi” ku sungula, a a va ta va va ha hanya leswaku va vona makumu ya wona loko “nhlomulo lowukulu” wu sungula. Lava va tsundzukaka swiendlakalo swa 1914 va ni malembe yo tala sweswi. Vanyingi va vona ana se va file. Kambe Yesu u hi tshembise leswaku “rixaka leri ri nga ka ri nga hundzi” ku nga si ta ndzoviso wa mafambiselo lawa yo biha ya swilo.—Matewu 24:21.

29. Hi ku pfumelela swiendlakalo ku sukela hi 1914 swi endleka ku ta fika eka yinhla leyi swi fikeke eka yona, Xikwembu xi endlise ku yini leswaku swi olovela vanhu ku boha kungu lerinene?

²⁹ I ku lehisa muni ka mbilu loku Xikwembu xi veke na kona eku lunghiseleleni ka nkarhi lowu wo leha wa ku hundzuka! (2 Petro 3:9) I ro sungula eka matimu, leswaku swiphiqo leswi landzelelanaka swi fika eka mimpimanyeto leyikulu—nyimpi, nthyakiso, ku tala ka vanhu, ni swo tala. Xin’wana ni xin’wana xa swona xi nga tisa ku herisa loku heleleke. Hi ku tshika vumbhoni byo tano byi endla nyandza, Xikwembu xi endle swi olovela vanhu ku vona leswaku munhu a nga na mirhi ya kona. Hi nkarhi wu ri wun’we, ku twarisiwa ka “mahungu lamanene ya mfumo” ku pfune lava lulameke ku vona leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena ntshembo wa ku rhula ka ntiyiso ni nsirhelelo. Xisweswo Xikwembu xi va nyika nkarhi wo tiveka etlhelweni ra xona ra mphikamakaneta leyikulu.

(5) Xikombiso Xo Hetelela

30. I xikombiso xihi xo hetelela xa ku va kusuhi ka ku lovisiwa ka misava lexi Bibele yi xi hlamuselaka?

³⁰ Kambe xiendlakalo xin’wana xi ta ta tanihi xikombiso lexi nga hava xihoxo xa leswaku ku herisiwa ka misava ku kusuhi swinene. Ha leswi muapostola Pawulo u tsarile: “Siku ra Hosi ri ta fika kukota khamba leri taka ni vusiku. Siku vanhu va nga ta ku: ‘Ku rhulile, ku hava xo karhata’ hi wona nkarhi lowu ku onhaka ku nga ta va wela henhla hi xitshuketa, . . . va nga ka va nga poni.”—1 Vatesalonika 5:2, 3; Luka 21:34, 35.

31, 32. (a) Xana ku “rhula ni nsirhelelo” leswi vafumi va politiki va swi huwelelaka swi ta va swa ntiyiso ke? (b) Hikwalaho ka yini swi ta va na khombo ku hambukisiwa hi swona?

31 Varhangeri va misava va swi tiva leswaku nyimpi ya nyutliya yi vula ku herisa ka hinkwavonyana. Nakambe, swiphiqo swo nonon’hwa swo tanihi nthyakiso, ku buluka ka vaaki-tiko, ni swiphiqo swa ndyangu swi lava nyingiso ni mali. Kutani va lava ku pfuxa vuxaka lebyi tsemekeke bya matiko hinkwawo. Vumbhoni bya leswi i xitiviso xa Nhlangano wa Matiko xa 1986 tanihi ‘lembe ra matiko hinkwawo ra ku rhula ni nsirhelelo.’ Leswi, handle ko tilumaluma, i goza ro ya eku hetisekeni ka marito ya Pawulo lama tshahiweke laha henhla. Kavula, minkanelo ya politiki na mintwanano a swi cinci vanhu hi xiviri swi va vangela ku rhandzana. A swi herisi vugevenga, hambi ku ri ku herisa vuvabyi ni rifu. Kambe vuprofeta byi komba leswaku nkarhi wu ta fika lowu matiko ma nga ta vula leswaku ya kote ku kuma ku “rhula ni nsirhelelo.” Loko sweswo swi humelela, kutani “ku onhaka” ku ta va wela hi “xitshuketa” vahambukisi volavo va vanhu, xikan’we ni hinkwavo lava va va tshembaka.

³² Kambe ku ta va ni lava nga ta pona. U ta pona xana?

[Bokisi leri nga eka tluka 78, 79]

‘Xikombiso Xi Ta Va Xihi Ke?’

“Tiko Rin’wana Ri Ta Pfukela Tiko Rin’wanyana”—

“Nyimpi yo Sungula ya Misava yi pfulerile lembe xidzana ra Nyimpi leyi Heleleke—leyi kahle-kahle yi nga—nyimpi ya misava hinkwayo. . . . Ni kan’we emahlweni ka 1914-1918 a ku nga si va na nyimpi . . . leyi hlanganiseke xiphemu xo tano lexikulu xa misava. . . . Ku dlaya a ku si va lokukulu ni ku ka ku nga lawuleki hi ndlela yoleyo.”—World War I, hi H. Baldwin.

Nyimpi yo Sungula ya Misava yi dlaye 14 wa timiliyoni ta valwi ni vaaki-tiko; Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi dlaye 55 wa timiliyoni. Ku sukela eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava madzana ya ku wisiwa ka mimfumo, minxandzuko, ni tinyimpi swi koxe vutomi bya vanhu va 35 wa timiliyoni.

Xisweswo ke, ku sukela hi 1914 vutomi bya timiliyoni to tlula 100 byi lahlekile enyimpini!

“Ku Ta Va Ni Tindlala”—

Tindlala ti onhe matiko yo tala endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava ni Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.

Sweswi, ku nga khathariseki malembe ya le mahlweni ya vutivi, kwalomu ka kotara ya misava yi na ndlala. Mpimanyeto wa vana va 12 wa timiliyoni va fa lembe rin’wana ni rin’wana ku nga si fika siku ra vona ro sungula ro velekiwa hikwalaho ka nsiko. Hi lembe ku tlhela ku fa van’wana va timiliyoni hi mhaka ya xivangelo lexi fanaka.

“Mintungu”—

Ku hava rhekhodo ya ntungu leyi tshameke yi ringana ni ya chachalaza ya Spain ya 1918-1919. Yi khome ku ringana 500 wa timiliyoni ta vanhu; lava tlulaka 20 wa timiliyoni va file.

Nkambisiso wa swa mirhi a wu swi kotanga ku sivela swilo swo tanihi vuvabyi bya mbilu ku fika eka mimpimo leyi chavisaka. Khensa i nkhavi lowu kulaka. Nhlayo ya timhaka ta mavabyi yo tluletana hi rimbewu yi tlakuke ngopfu.

“Ku Tsekatseka Ka Misava” eTindhawini To Tala—

Exisekelweni xa swihlovo, mimpimanyeto ya vahlaseriwa ya hambana. Kambe ku nyika swikombiso swi nga ri swingani: 30 000 ku ya eka 32 000 va file eka ku tsekatseka ka misava eItaly hi 1915; 100 000 ku ya eka 200 000 eChina hi 1920; 95 000 ku ya eka 150 000 eJapani hi 1923; 25 000 ku ya eka 60 000 eIndia hi 1935; 12 000 ku ya eka 20 000 eIran hi 1968; 54 000 ku ya eka 70 000 ePeru hi 1970; 20 000 ku ya eka 23 000 eGuatemala hi 1976; 100 000 ku ya eka 800 000 eChina hi 1976. Ku sukela hi 1914 van’wana va magidi yo tala va file eka madzana ya ku tsekatseka ka misava emisaveni hinkwayo.

Kanelwa leri humaka eswihlobyeni swo tala ri komba leswaku avhareji ya ku tsekatseka loku chavisaka ka misava lembe rin’wana ni rin’wana ku sukela hi 1914 yi tlule avhareji ya malembe lama hundzeke ya 2 000 ko tala.

‘Ku Andza Ka Vuhomboloki’—

Wa yi tiva mintiyiso. Vugevenga lebyi tlakukaka byi khumbe tiko rin’wana ni rin’wana emisaveni. Vutomi bya wena byi khumbekile. Endhawini ya ka n’wina, a ku humelela yini eswikolweni? Endhawini ya ka n’wina ku na ku tirhisiwa loko biha ka swidzidzirisi xana? Ku vuriwa yini hi ku pfumala vutshembeki emabindzwini? U titwa u sirheleteke ku fika kwihi eswitarateni navusiku?

Vuhomboloki a byi le nawini wa vanhu ntsena, kambe nawu wa Xikwembu na wona wu honisiwa ngopfu. (Vona 2 Timotiya 3:1-5, 13.)

Mfumo Wa Xikwembu Wu Twarisiwa Emisaveni Hinkwayo—

Ntirho lowu wu endliwa hi masiku hi timiliyoni ta Timbhoni ta Yehova eka matiko yo tlula 200.

Hi khume ra malembe lama hundzeke ntsena, ku ringana mune wa tibiliyoni (gidi ra timiliyoni) ta maawara ya tirhisiwile hi Timbhoni ta Yehova eku twariseni ka mahungu lawa erivaleni. Hi nkarhi wolowo hi tindzimi leti nga vaka 190, ku hundza 5 wa tibiliyoni ta tibuku leti kombaka Mfumo wa Xikwembu tanihi wona ntshembo wu ri woxe wa vanhu.

Ku Huweleriwa Ka Ku “Ku Rhula ni Nsirhelelo”—

Varhangeri va vona xilaveko xa ku rhula ko papalata khombo ra nyutliya ni ku vanga swiphiqo swin’wana leswi kulaka. Goza leri tekiweke emhakeni leyi hi leswi Nhlangano wa Matiko wu huweleleke 1986 tanihi lembe ra “ku rhula, nsirhelelo wa misava hinkwayo ni ntirhisano.”—General Assembly, Agenda item 32, xiyenge xa vu-39.

Swilo leswi hinkwaswo i “xikombiso” xa yini? Leswaku sweswi hi hanya ‘eku heleni ka minkarhi.’ Leswaku Kriste u teke xiluvelo xa yena xa le tilweni naswona u hlawula lava hakunene va lavaka ku endla ku rhandza ka Xikwembu eka vanhu va tinxaka hinkwato. Leswaku “nhlomulo lowukulu” wu tshinele. Ku kuma vuxokoxoko byin’wana, hlaya Matewu tindzima 24 na 25, Marka 13 na Luka 21.