Masa

Nhlamuselo: Hi laha swi vuriwaka ha kona hi Vandlha ro Kwetsima ra Mikhuva ya Kereke ya Rhoma Khatoliki, Masa i “—Gandzelo leri ku tsundzukiwaka Gandzelo ra Xihambano;—Xitsundzuxo xa rifu ni ku pfuxiwa ka Hosi, leyi vuleke leswaku ‘endlani leswi hi ku ndzi tsundzuka’ (Luka 22:19);—Nkhuvo wo kwetsima laha, hi ku hlangana ka Miri ni Ngati ya Hosi, Vanhu va Xikwembu va kumaka mimpfuno ya Gandzelo ra Paseka, va pfuxeta Ntwanano Lowuntshwa lowu Xikwembu xi wu endleke na vona kan’we ntsena hi Ngati ya Kreste, naswona hi ripfumelo ni ntshembo wu fanekisela ni ku rhangela nkhuvo wa ku hela ka misava emfun’weni wa Tatana, wu twarisa rifu ra Hosi ‘ku kondza Yi fika.’” (Eucharisticum Mysterium, May 25, 1967) I ndlela leyi Kereke ya Khatoliki yi endlaka ha yona swilo leswi yi anakanyaka leswaku Yesu Kreste u swi endlile eXilalelweni xo Hetelela.

Xana xinkwa ni vhinyo swa hundzuka hi xiviri swi va miri ni ngati ya Kreste?

Eku “Phofuleni Ka Ripfumelo Loku Tiyeke” hi June 30, 1968, Mupapa Paul VI u te: “Hi pfumela leswaku tanihi leswi xinkwa ni vhinyo leswi katekisiweke hi Hosi eXilalelweni xo Hetelela swi hundzuriweke swi va Miri wa Yena ni Ngati ya Yena leswi nyikeriweke exihambanweni hikwalaho ka hina, kutani xinkwa ni vhinyo leswi katekisiwaka hi muprista swi hundzuriwa swi va Miri ni Ngati ya Kreste loyi a vekiweke exiluvelweni xa vuhosi xa le tilweni hi laha ku kwetsimaka, naswona Hi pfumela leswaku vukona bya xihundla bya Hosi, loko ku humelela swilo leswi hi ku ya hi mianakanyo ya hina swi tikombaka swi fana endzhaku ni le mahlweni ka ku Katekisiwa, i vukona bya ntiyiso ni bya xiviri. . . . Ku hundzuka loku ka xihundla, Kereke yi ku vitana hi laha ku faneleke yi ku i ku hundzuriwa ka xiyimo.” (Official Catholic Teachings—Christ Our Lord, Wilmington, N.C.; 1978, Amanda G. Watlington, tl. 411) Xana Matsalwa yo Kwetsima ma pfumelelana ni dyondzo yoleyo?

Xana Yesu a a vula yini loko a ku, “Leswi i miri wa mina,” “Leswi i ngati ya mina”?

Mt. 26:26-29: “Loko va ha ri eku dyeni, Yesu a teka xinkwa, kutani loko a nkhensile, a xi phema, a nyika vadyondzisiwa, a ku: ‘Tekani mi dya, leswi i miri wa mina.’ Kutani a teka xinwelo, a nkhensa, a va nyika xona a ku: ‘Nwelani ka xona hinkwenu; hikuva leswi i ngati ya mina, ngati ya ntwanano leyi halateriwaka lavo tala leswaku va rivaleriwa swidyoho. Kambe ndzi ri ka n’wina: Ku sukela sweswi, a ndzi nga ha nwi kambe swa mihandzu ya vhinya, ku ko ku fika siku leri ndzi nga ta swi nwa na n’wina swi ri leswintshwa, eMfun’weni wa Tata wa mina.’”

Malunghana ni marito lama nge “leswi i miri wa mina” ni lama nge “leswi i ngati ya mina,” hi fanele ku xiya leswi landzelaka: Mo yi hlayekisa xileswi, “leswi swi vula miri wa mina,” “leswi swi vula ngati ya mina.” (Xiitaliki xi lo engeteriwa.) NW yi hlayeka hi ndlela leyi fanaka. LEF yi hundzuluxela marito lawa hi ndlela leyi, “leswi swi yimela miri wa mina,” “leswi swi yimela ngati ya mina.” (Xiitaliki xi lo engeteriwa.) Vuhundzuluxeri lebyi byi pfumelelana ni leswi tsariweke emongweni wa mhaka, eka ndzimana 29, eminkandziyisweni yo hambana-hambana ya Khatoliki. Kx yi hlayekisa xileswi: “A ndzi nge he tlheli ndzi nwa mbhandzu lowu wa vhinyo, ku kondza ndzi wu nwa na n’wina, vhinyo leyintshwa, emfun’weni wa Tatana.” (Xiitaliki xi lo engeteriwa.) CC, NAB, Dy na tona ti kombisa Yesu a ri karhi a vulavula hi leswi a swi ri exinwelweni tanihi “mbhandzu lowu wa vhinyo,” naswona a ku ri endzhaku ka loko Yesu a te, “Leswi i ngati ya mina.”

Xiya marito lama nge “leswi i miri wa mina” ni lama nge “leswi i ngati ya mina” hi ku ya hi ririmi rin’wana leri kongomeke leri tirhisiweke eMatsalweni. Yesu u tlhele a ku, “Hi mina ku vonakala ka misava,” “Hi mina nyangwa ya tinyimpfu,” “Hi mina nsinya wa xiviri wa vhinya.” (Yoh. 8:12; 10:7; 15:1) Ku hava ni rin’we ra marito lawa leri a ri kombisa ku hundzuriwa ka xiyimo hi hlori, a swi tano ke?

Eka 1 Vakorinto 11:25, muapostola Pawulo u tsarile malunghana ni Xilalelo xo Hetelela naswona u vule mhaka leyi fanaka hi marito lama hambanekenyana. Ematshan’weni yo tshaha Yesu tanihi loyi a vuleke leswi hi xinwelo, “Nwanani hinkwenu eka xona . . . hikuva leswi i ngati ya mina, ngati ya ntwanano,” u swi veke hi ndlela leyi: “Xinwelo lexi i ntwanano lowuntshwa lowu endliwaka hi ngati ya mina.” Entiyisweni sweswo a swi nga vuli swona leswaku xinwelo lexi a xi hundzuriwe hi hlori xi va ntwanano lowuntshwa. Xana a swi twisiseki ku fikelela makumu ya leswaku leswi a swi ri exinwelweni a swi yimela ngati ya Yesu leyi ntwanano lowuntshwa a wu tiyisiwa ha yona?

Xana Yesu a a vula yini hi marito yakwe eka Yohane 6:53-57?

“Yesu a ku ka vona: ‘Ndzi tiyisisile ndzi ri ka n’wina, loko mi nga dyi nyama ya N’wana-wa-Munhu, ni loko mi nga nwi ngati ya yena, a mi na vutomi eka n’wina. Loyi a dyaka nyama ya nga ni ku nwa ngati ya nga, ú ni vutomi lebyi nga heriki, kutani mina ndzi ta n’wi pfuxa hi siku ra makumu. Hikuva nyama ya nga i swakudya swa xiviri, ni ngati ya nga i swakunwa swa xiviri. Loyi a dyaka nyama ya nga ni ku nwa ngati ya nga, ú tshama eka mina, na mina ndzi tshama eka yena. Kukotisa leswi Tatana la hanyaka a ndzi rhumeke, na leswi mina ndzi hanyaka hikwalaho ka Tatana, hi mukhuva wolowo na yena la ndzi dyaka ú ta hanya hikwalaho ka mina.’”—Yoh. 6:53-57.

Xana leswi swi fanele ku twisisiwa tanihi leswi vulaka leswaku a va ta dya nyama ya Yesu ni ku nwa ngati yakwe hi xiviri? Loko swi ri tano, Yesu a ta va a seketela ku tluriwa ka Nawu lowu Xikwembu xi wu nyikeke Israyele hi ku tirhisa Muxe. Nawu wolowo a wu yirisa ku dya ngati ya muxaka wihi na wihi. (Levh. 17:10-12) Handle ko seketela mhaka yo tano, Yesu u vulavule hi matimba ehenhleni ko tlula swilaveko swihi na swihi swa Nawu. (Mt. 5:17-19) Kutani leswi Yesu a vula swona ku fanele ku ri ku dya ni ku nwa hi ndlela yo fanekisela, hi ku kombisa ripfumelo eka nkoka wa gandzelo ra yena leri hetisekeke.—Ringanisa Yohane 3:16; 4:14; 6:35, 40.

Xana Yesu u lerise vadyondzisiwa vakwe leswaku va nga endli xitsundzuxo xa rifu rakwe ntsena kambe va tlhela va va ni mukhuva lowu a wu ta pfuxeta gandzelo rakwe?

Hi ku ya hi The Documents of Vatican II: “EXilalelweni xo Hetelela, evusikwini lebyi A xengiweke ha byona, Muponisi werhu u simeke Gandzelo ra Ntwanano ra Miri ni Ngati ya Yena. Leswi a a swi endlela ku pfuxeta gandzelo ra Xihambano . . . ”—(New York, 1966), yi hleriwe hi W. M. Abbott, S.J., tl. 154; xiitaliki xi lo engeteriwa.

The Catholic Encyclopedia yi ri: “Kereke yi lava leswaku Masa yi tekiwa tanihi ‘gandzelo ra ntiyiso ni leri faneleke’ . . . Hambi swi ri tano, xihlovo lexikulu xa dyondzo ya hina i ndhavuko, lowu ku sukela khale wu twarisaka matimba ya nkoka wa Gandzelo ra Masa.”—(1913), Vhol. X, matl. 6, 17.

Yesu hi byakwe u te: “Endlani leswi hi ku ndzi anakanya.” (Lk. 22:19; 1 Kor. 11:24) Eka Luka 22:19, Kx na Dy ti hlayeka hi ndlela leyi: “Endlani leswi hi ku ndzi tsundzuka.” NAB yi hlayekisa xileswi: “Endlani leswi tanihi xitsundzuxo xa mina.” Yesu a nga vulanga leswaku leswi a swi endleke eXilalelweni xo Hetelela a ku ri gandzelo ra yena kumbe leswaku vadyondzisiwa vakwe a va fanele ku pfuxeta gandzelo ra yena.

Hev. 9:25-28: “A nga nghenanga kona ku ta tinyiketa kambe na kambe a va mhamba, kukota Muprista Lonkulu [wa Muyuda] loko a nghena exivandleni lexi hlawulekeke lembe ni lembe, a ri ni ngati leyi yi nga riki ya yena. Hikuva loko swi ri tano, Kriste a a ta va a fanele ku twisiwa ku vaviseka kambe na kambe, ku sukela loko misava yi tumbuluka. Kasi, hilaha swi nga hakona, ú humelele kan’we swi hela kwalaho . . . a endlela ku susa xidyoho hi ku tinyiketa ka yena a va mhamba. Tanihi leswi ku lulamisiweke leswaku vanhu va fa kan’we, kutani endzhaku ka swona ku ta ku avanyisiwa, swi tano na Kriste: U nyiketiwile kan’we.” (Xiitaliki xi lo engeteriwa.)

Xana ko va “xihundla lexi enteke” ntsena?

Bibele ya vulavula hi swihundla swa Xikwembu kumbe swihundla swo kwetsima. Kambe a swi kona leswi kanetanaka ni ntiyiso wa Matsalwa lowu vekiweke erivaleni. Malunghana ni lava rhangisaka ndhavuko wa vona emahlweni ka Matsalwa, Yesu u te: “Vakanganyisi, Esaya a a vula n’wina hakunene loko a te: ‘Vanhu lava va ndzi xixima hi nomo, kambe timbilu ta vona ti le kule na mina. Va tikarhata ntsena hi ku ndzi nkhinsamela, tidyondzo leti va ti dyondzisaka i milawu ya vanhu ntsena.’”—Mt. 15:7-9.

Xana Yesu a a vula leswaku xitsundzuxo lexi xi endliwa siku na siku kumbe vhiki na vhiki?

Basic Catechism yi ri: “Mintirho Yo Hlawuleka Ya Vakreste Va Khatoliki” yi katsa “ku hlanganyela eka Masa hi Sonto yin’wana ni yin’wana ni hi siku ro wisa ra xiboho.” (Boston, 1980, tl. 21) “Entiyisweni lavo tshembeka va khutaziwa ku va kona eka Masa ni ku hamba va dya Xilalelo, hambi ku ri siku na siku.”—The Teaching of Christ—A Catholic Catechism for Adults, Nkandziyiso Lowu Komisiweke (Huntington, Ind.; 1979), tl. 281.

Xana tinhlamuselo hinkwato ta Matsalwa leti vulavulaka hi “ku phema xinkwa” ti kombisa leswaku a ku tsundzukiwa rifu ra Kreste? (Mint. 2:42, 46; 20:7) Yesu u ‘pheme xinkwa’ loko ku aviwa swakudya hambi emahlweni ka Xilalelo xo Hetelela. (Mar. 6:41; 8:6) Xinkwa lexi a xi tirhisiwa hi Vayuda enkarhini wolowo a xi nga ri xona lexi toloveriweke hi vanhu vo tala namuntlha. Loko va xi dya, hakanyingi a va xi phema.

Yesu a nga swi vulanga hi ku kongoma leswaku Xitsundzuxo xa rifu rakwe a xi fanele ku tlangeriwa ko tala ku fikela kwihi. Hambi swi ri tano, u xi simeke hi siku ra Paseka ya Xiyuda, leyi exikarhi ka vadyondzisiwa vakwe yi siviweke hi Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste. Paseka a ku ri xiendlakalo xa lembe na lembe, a yi tlangeriwa hi Nisan 14. Hi laha ku fanaka, Nkhuvo wa Vayuda wa Swinkwa swo Kala Comela, Nkhuvo wa Mavhiki (Pentekosta), Nkhuvo wa Mintsonga, kumbe wa ku Hlangana, ni Siku ro Phahlelana Mariyeta hinkwayo a yi endliwa kan’we hi lembe.

Xana ku khongela Masa swi wisisa mimoya-xiviri leyi nga epagatori?

The Teaching of Christ—A Catholic Catechism for Adults yi ri: “Rito ‘pagatori’ a ri kona eBibeleni, naswona dyondzo ya pagatori a yi dyondzisiwi nikatsongo eka yona. . . . Tibuku ta Vatatana ti ni tinhlamuselo to tala hi vukona bya pagatori, swin’we ni mhaka ya leswaku vafi vo tshembeka va nga pfuniwa hi swikhongelo swa lava hanyaka, ngopfu-ngopfu hi Gandzelo ra Masa.”—Matl. 347-8.

Malunghana ni xiyimo xa vafi, Matsalwa yo Kwetsima ma ri: “La’v̌a hanyaka v̌a ŝi tiv̌a leŝaku v̌a ta fa, kambe v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.” (Ekl. 9:5) “Moya-xiviri [“moya-xiviri,” Kx; “munhu,” JB] lowu dyohaka, hi wona lowu nga ta fa.” (Ezek. 18:4, Dy) (Nakambe vona matluka 224-6, ehansi ka xihloko lexi nge “Rifu.”)