Savata

Nhlamuselo: Rito leri nge Savata ri tekiwe eka ra Xiheveru leri nge sha·vathʹ, leri vulaka “ku wisa, ku humula, ku yima.” Fambiselo ra Savata leri hlamuseriwaka eNawini wa Muxe ri katsa siku ra Savata ra vhiki na vhiki, ni masiku lama engetelekeke yo karhi elembeni hinkwaro, lembe ra vunkombo ni lembe ra vumakume-ntlhanu. Savata ra vhiki na vhiki ra Vayuda, siku ra vunkombo eka khalendara ya vona ya vhiki, ri sukela eku peleni ka dyambu hi Ravuntlhanu ku fikela eku peleni ka dyambu hi Mugqivela. Vanhu vo tala lava tivulaka Vakreste va hlayise Sonto tanihi siku ra vona ra ku wisa ni ra ku gandzela; van’wana va namarhele siku leri vekeriweke etlhelo eka khalendara ya Vayuda.

Xana Vakreste va le hansi ka xiboho xo hlayisa siku ra savata ra vhiki na vhiki?

Eks. 31:16, 17: “E v̌ana v̌a Israel v̌a ta hlayisa sabata, v̌a ri hlawula e tinšakeni hikwato ta v̌ona, wu v̌a ntwanano wa masiku hikwawo [“ntwanano lowu nga heriki,” RS]. I šikombiso le’ši nga heriki šikari ka mina ni v̌ana v̌a Israel.” (Xiya leswaku ku hlayisa savata a ku ri mfungho exikarhi ka Yehovha na Israyele; leswi a swi nga ta va tano loko un’wana ni un’wana a a boheka ku hlayisa Savata. Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “lowu nga heriki” eka RS i ‛oh·lamʹ, leri kahle-kahle ri vulaka nkarhi wo karhi, lowu loko hi wu languta hi ku ya hi nkarhi wa sweswi, lowu nga tivekiki kumbe lowu tumbeleke kambe lowu nga leha swinene. Sweswo swi nga ha vula hi laha ku nga heriki, kambe a swi vuli swona sweswo hakunene. Eka Tinhlayo 25:13 rito leri fanaka ra Xiheveru ri tirhiseriwa vuprista, lebyi heleke endzhakunyana, hi ku ya hi Vaheveru 7:12.)

Rhom. 10:4: “Makumu ya Nawu i Kriste, ku endlela leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka a endliwa la lulameke.” (Ku hlayisa savata a ku ri xiphemu xa Nawu wolowo. Xikwembu xi tirhise Kreste ku herisa Nawu wolowo. Leswaku hi va lava lulameke eka Xikwembu swi titshege hi ripfumelo eka Kreste, hayi hi ku hlayisa savata ya vhiki na vhiki.) (Na Vagalatiya 4:9-11; Vaefesa 2:13-16)

Kol. 2:13-16: “[Xikwembu] xi hi rivalerile milandzu ya hina hinkwayo, xi herisa tsalwa leri khale a ri hi veka nandzu, ri hi mangalela hi milawu ya rona . . . Hikokwalaho, munhu a nga tshuki a mi avanyisa emhakeni ya swakudya ni ya swakunwa, hambi ku ri emhakeni ya minkhuvo yo tsakela swin’wana, kumbe ya ku tsakela ku tshama ka n’weti, kumbe siku ra Savata.” (Loko munhu a ri ehansi ka Nawu wa Muxe naswona a voniwa nandzu hi ku thyakisa Savata, vandlha hinkwaro a ri fanele ri n’wi khandla hi maribye a fa, hi ku ya hi Eksoda 31:14 na Tinhlayo 15:32-35. Vo tala lava lwelaka ku hlayisa savata va ni xivangelo xo tsaka hikuva a ha ha ri ehansi ka Nawu wolowo. Hi laha swi kombisiweke ha kona etsalweni leri tshahiweke laha, ku amukeriwa hi Xikwembu a ka ha lavi ku hlayisa swilaveko swa savata leswi nyikiweke Vaisrayele.)

Xana swi tise ku yini leswaku siku ra Sonto ri va siku-nkulu ra ku gandzela ra Vujagana?

Hambi leswi Kreste a pfuxiweke hi siku ro sungula ra vhiki (leri sweswi ri vitaniwaka Sonto), Bibele yi hava xileriso xa leswaku siku rero ra vhiki ri vekeriwa etlhelo tanihi ro kwetsima.

“Ku hlayisiwa ka vito ro sungula ra Vuhedeni, ‘Dies Solis,’ kumbe ‘Sonto,’ enkhubyeni wa vhiki na vhiki wa Vukreste, hi mpimo lowukulu, ku vangiwa hikwalaho ka ku hlangana ka Vuhedeni [ni leswi swi vuriwaka] marito ya Vukreste laha siku ro sungula ra vhiki ri bumabumeriweke hi Constantine [enawini hi 321 C.E.] eka vanhu vakwe, eka Vahedeni ni le ka Vakreste hi ku fanana, ‘tanihi siku leri xiximekaka ra Dyambu.’ . . . A ku ri ndlela yakwe yo hlanganisa vukhongeri lebyi nga twananiki bya Mfumo ehansi ka vumbiwa byin’we.”—Lectures on the History of the Eastern Church (New York, 1871), A. P. Stanley, tl. 291.

Xana Adamu a a lerisiwe ku hlayisa savata kutani yi khumba ni vatukulu va yena hinkwavo?

Yehovha Xikwembu a wisa emintirhweni yakwe ya ku vumba swivumbiwa swa laha misaveni endzhaku ka ku lunghiselela misava leswaku yi akiwa hi vanhu. Leswi swi tsariwe eka Genesa 2:1-3. Kambe a ku na nchumu erhekhodweni ya Bibele lexi vulaka leswaku Xikwembu xi byele Adamu leswaku a hlayisa siku ra vunkombo ra vhiki rin’wana ni rin’wana tanihi savata.

Det. 5:15: “U ta anakanya leŝaku [Israyele] a u ri khumbi e tikweni ra Egipta, ni leŝaku Yehova, Šikwembu ša wena, ši ku humesile hi v̌oko ra matimba, ni v̌oko le’ri tlakukeke; hikwalaho Yehova, Šikwembu ša wena, ši ku leriseke ku hlayisa siku ra ku wisa.” (Laha Yehovha u hlanganisa ku nyika kakwe ka nawu wa savata ni ku ntshunxiwa ka Vaisrayele evuhlongeni aEgipta, hayi ni swiendlakalo swa le Edeni.)

Eks. 16:1, 23-29: “Nhlengeletano hinkwayo ya v̌ana v̌a Israel yi suka Elim, kutani v̌a fika mananga ya Sin . . . hi siku ra khume na ntlhanu ra ṅhweti ya v̌umbiri, ya ku huma ka v̌ona e tikweni ra Egipta. . . . Moše a ku ka v̌ona: Hi yona mhaka le’yi lerisiweke i Yehova. Munḍuku i siku ra ku wisa, i sabata le’ri hlawuleriweke Yehova; . . . mi ta tihlengeletela ŝona [manna] hi masiku ya ntlhanu na riṅwe, kambe hi siku ra ntlhanu na mambiri i sabata, ŝi nga ka ŝi nga v̌i kona. . . . Yehova a ku ka Moše: . . . Anakanyani leŝaku Yehova o mi nyikile sabata.” (Emahlweni ka leswi, a ku ri ni ku hambanisiwa ka mavhiki ha rin’we, hi masiku ya nkombo, kambe laha i ko sungula ku vulavuriwa hi ku hlayisa savata.)

Xana Nawu wa Muxe wu hambanisiwe hi swiphemu swa “minkhuvo” ni swa “mahanyelo,” naswona xana “nawu wa mahanyelo” (Milawu ya Khume) wa boha eka Vakreste?

Xana Yesu u kombetele eNawini hi ndlela leyi kombiseke leswaku wu avanyisiwe hi swiphemu swimbirhi?

Mt. 5:17, 21, 23, 27, 31, 38: “Mi nga anakanyi leswaku ndzi tile ku ta herisa Nawu hambi va ri Vaprofeta; a ndzi tanga ku ta herisa, ndzi tile ku ta hetisisa.” Kutani, xiya leswi Yesu a swi katseke enhlamuselweni yakwe leyi engetelekeke. “Mi swi twile leswi vuriweke eka lava khale, loko va te: ‘U nga tshuki u dlaya [Eks. 20:13; Nawu wa Vutsevu]’ . . . Hikwalaho, loko u humesa mhamba ya wena alitarini [Det. 16:16, 17; a hi xiphemu xa Milawu ya Khume] . . . Mi swi twile leswi nga vuriwa loko va te: ‘U nga tshuki u oswa [Eks. 20:14; Nawu wa Vunkombo].’ Ku vuriwile, va te: ‘Loyi a tshikaka nsati wa yena, a a n’wi nyike papila ra ku n’wi tshika [Det. 24:1; a hi xiphemu xa Milawu ya Khume].’ Mi swi twile leswi nga vuriwa loko va te: ‘Tihlo ri rihiwa hi tihlo, tino hi tino [Eks. 21:23-25; a hi xiphemu xa Milawu ya Khume].’” (Kutani Yesu u hlanganise Milawu ya Khume ni swiphemu swin’wana swa Nawu, a nga yi hambanisanga yi va swiphemu swimbirhi. Xana hi fanele hi yi hambanisa?)

Loko Yesu a vutisiwa, “Mudyondzisi, xana nawu lowukulu eMilawini hi wihi xana?” xana u veke Milawu ya Khume yi ri swayo? Ematshan’weni ya sweswo, u hlamule a ku: “‘Rhandza Hosi Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo, ni moya wa wena hinkwawo, ni ku anakanya ka wena hinkwako.’ Lowu hi wona nawu lowukulu, lowo rhanga; kutani lowa vumbirhi, lowu fanaka na wona, hi lowu nge: ‘Rhandza munhu-kuloni, kukota loko u tirhandza.’ Milawu lemimbirhi leyi yi katsa Milawu hinkwayo ni marito ya Vaprofeta.” (Mt. 22:35-40) Loko van’wana va namarhela Milawu ya Khume (Det. 5:6-21), va vula leswaku ya boha eka Vakreste kambe leyin’wana a yi bohi, xana a va honisi leswi Yesu a swi vuleke (a tshaha Det. 6:5; Levh. 19:18) malunghana ni leswaku hi yihi milawu leyikulu?

Loko Bibele yi vulavula hi ku hela ka Nawu wa Muxe, xana yi vula hi ku kongoma leswaku Milawu ya Khume yi katsiwile eka leyi yi herisiweke?

Rhom. 7:6, 7: “Sweswi hi ntshunxiwile eNawini, leswi hi nga fa hi tlhelo ra leswi a hi bohiwile hi swona khale . . . Loko swi ri tano, xana hi nga vula yini ke? Xana Nawu i ku dyoha ke? Niswitsanana! Hambiswiritano, a ndzi nga ta tiva leswi ku dyoha ku nga swona, loko Nawu a wu nga vanga kona; hikuva a ndzi nga ta tiva leswi ku navela loko biha ku nga swona, loko Nawu a wu nga vulanga wu ku: ‘U nga tshuki u navela!’” (Xiitaliki i xerhu.) (Laha, endzhakunyana ka loko a tsale leswaku Vakreste va Vayuda va “ntshunxiwile eNawini,” xana i Nawu wihi lowu Pawulo a endlaka xikombiso ha wona? I Nawu wa Vukhume, xisweswo a a kombisa leswaku na wona a wu katsiwa eNawini lowu va ntshunxiweke eka wona.)

2 Kor. 3:7-11: “Nawu lowu maletere ya wona ma kovotliweke eribyeni, wu vangile rifu; hambiswiritano wu tile hi ku vangama lokukulu ngopfu, Vaisraele va ko va tsandzeka ni ku languta mombo wa Muxe, hikwalaho ka ku vangama ka wona, hambileswi ku vangama ka kona a ku ri loku nyamalalaka. Loko swi ri tano, ku vangama loku tisiwaka hi Moya, xana a ku nga vi lokukulu ku tlurisa ke? . . . Hikuva leswi xilo lexi nyamalalaka xi teke xi ri ni ku vangama, lexi nga kona hilaha ku nga heriki xi ta va ni ku vangama lokukulu ku tlurisa.” (Xiitaliki i xerhu.) (Laha ku kombeteriwa enawini lowu “kovotliweke eribyeni” naswona ku vuriwa leswaku “Vaisraele va ko va tsandzeka ni ku languta mombo wa Muxe” hi nkarhi lowu wu tisiweke eka vona. Xana leswi swi vula yini? Eksoda 34:1, 28-30 yi kombisa leswaku i ku nyikiwa ka Milawu ya Khume; leyi i milawu leyi a yi kovotliwe eribyeni. Swi le rivaleni leswaku leswi a swi katsiwile eka leswi matsalwa ma vulaka leswaku swi ‘ta nyamalala.’)

Xana ku herisiwa ka Nawu wa Muxe, ku katsa ni Milawu ya Khume, swi vula ku susa milawu hinkwayo ya ku tikhoma?

Nikatsongo; mimpimanyeto yo tala ya mahanyelo leyi vekiweke eMilawini ya Khume yi tlhele yi tsariwa etibukwini to kwetsima ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki. (Hambi swi ri tano, nawu wa savata a wu tsariwanga nakambe.) Kambe ku nga khathariseki leswaku nawu i wunene ku fikela kwihi, ntsendze loko mboyamelo wa xidyoho wa ha lawula ku navela ka vanhu, vuhomboloki byi ta va kona. Kambe, mayelana ni ntwanano lowuntshwa, lowu siveke ntwanano wa Nawu, Vaheveru 8:10 yi ri: “Lowu hi wona ntwanano lowu ndzi nga ta wu endla ni Vaisraele, endzhaku ka masiku walawo, ku vula Hosi: Ndzi ta nghenisa milawu ya mina emiehleketweni ya vona, ndzi yi tsala etimbilwini ta vona, kutani ndzi ta va Xikwembu xa vona, vona va va vanhu va mina.” Milawu yoleyo i ya nkoka swinene ku tlula leyi kovotliweke eswiphambatweni swa maribye!

Rhom. 6:15-17: “Xana hi ta dyoha, hileswi hi nga riki ehansi ka Nawu, kambe hi ri ehansi ka tintswalo xana? Niswitsanana! Xana a mi tivi leswaku, loko mi tinyiketa ku tirhela un’wana ni ku n’wi yingisa, mi mahlonga ya loyi mi n’wi yingisaka xana?—hambi mahlonga ya ku dyoha loku yisaka eku feni, hambi mahlonga ya ku yingisa loku yisaka eku lulameni. Kambe a ku nkhensiwe Xikwembu, hikuva n’wina lava khale a mi ri mahlonga ya ku dyoha, sweswi mi yingisile hi mbilu hinkwayo ntiyiso wa dyondzo leyi mi yi kumeke.” (Nakambe vona Vagalatiya 5:18-24.)

Xana Savata ya vhiki na vhiki i ya nkoka eka Vakreste?

Ku ni ‘savata yo wisa’ leyi Vakreste va hlanganyelaka eka yona siku na siku

Vaheveru 4:4-11 yi ri: “Kun’wana eMatsalweni [Genesa 2:2, Xikwembu xi vulavula] hi ta siku ra vu-7 hi ndlela leyi, va ku: ‘Hi siku ra vu-7, Xikwembu xi wisile emintirhweni ya xona hinkwayo.’ Mhaka yoleyo yi vuriwa kambe [Pisalema 95:11] va ku: ‘Va nga ka va nga ngheni eku wiseni ka mina.’ Hikokwalaho, leswi swa ha tiyeke leswaku van’wana va ta nghena kona, ni leswi lava kumeke Mahungu Lamanene eku sunguleni va tsandzekeke ku nghena hi mhaka ya ku tiarisa ka vona, Xikwembu xi engeta xi veka rin’wana siku, xi ku: ‘Namuntlha!’ Xi ri vula hi nomo wa Davhida [Pisalema 95:7, 8] endzhaku ka nkarhi wo leha swinene, hi marito lawa ya ha ku vuriwaka, lama nga te: ‘Namuntlha, loko mi twa rito ra xona, mi nga nonon’hwisi timbilu ta n’wina.’ Hikuva loko onge Yoxuwa a a va nyikile ku wisa, ingi Xikwembu xi nga vulavulanga hi ta siku rin’wana endzhaku ka sweswo. Hikokwalaho, ku wisa [savata, NW] ka ha ri kona eka vanhu va Xikwembu. Hikuva loyi a nghenaka eku wiseni ka Xikwembu, na yena wa wisa emintirhweni ya yena, kukota leswi Xikwembu xi wiseke emintirhweni ya xona. Loko swi ri tano, a hi ringeteni hi matimba ku nghena eku wiseni koloko, leswaku ni un’we a nga wi hi ku tiarisa loku fanaka ni ka vona.”—Xiitaliki i xerhu.

Xana laha Vakreste va khutaziwa ku wisa eka yini? ‘Emintirhweni ya vona.’ I mintirho yihi? Mintirho leyi eku sunguleni a va lava ku tikombisa va lulamile ha yona. A va ha pfumeli leswaku va nga amukeriwa hi Xikwembu ni ku kuma vutomi lebyi nga heriki hi ku hanya hi ku landza milawu yo karhi kumbe ku yi hlayisa. Xexo a ku ri xihoxo xa Vayuda lava nga riki na ripfumelo, lava ‘a va lava ku tisimekela ku lulama ka vona vini, a va tivekanga ehansi ka ku lulama ka Xikwembu.’ (Rhom. 10:3) Vakreste va ntiyiso va swi xiya leswaku hinkwerhu ka hina hi tswariwe hi ri vadyohi ni leswaku un’wana ni un’wana a nga va la lulameke eka Xikwembu hi ku pfumela egandzelweni ra Kreste. Va lwela ku yingisa ni ku tirhisa tidyondzo hinkwato ta N’wana wa Xikwembu. Hi ku titsongahata va amukela ndzayo ni ku tshinya loku humaka eRitweni ra Xikwembu. Leswi a swi vuli swona leswaku va ehleketa leswaku va nga faneriwa hi ku amukeriwa hi Xikwembu hi ndlela yoleyo; ku ri na sweswo, leswi va swi endlaka swi kombisa rirhandzu ni ripfumelo ra vona. Hi ku hanya hi ndlela yoleyo va papalata ‘ntila wa ku tiarisa’ wa tiko ra Vayuda.

“Siku ra ntlhanu na mambiri,” leri ku kombeteriwaka eka rona eka Genesa 2:2, a ko va ntsena siku ra tiawara ta 24. (Vona tluka 215, ehansi ka xihloko lexi nge “Ntumbuluko.”) Hi ndlela leyi fanaka, ‘savata ya ku wisa’ leyi Vakreste va ntiyiso va hlanganyelaka eka yona, a hi 24 wa tiawara ta siku ntsena. Hi ku kombisa ripfumelo ni ku yingisa ndzayo ya Bibele, va nga yi tsakela siku na siku, naswona va ta yi tsakela ngopfu emafambiselweni lamantshwa ya Xikwembu.

Ku ni “savata” ya ku wisa ya gidi ra malembe leyi vanhu va nga ta yi kuma

Mar. 2:27, 28: “[Yesu] a ku ka vona; ‘Savata ri endleriwe munhu, a hi munhu la nga endleriwa Savata. Hikwalaho ke, N’wana-wa-Munhu i hosi hambi ku ri ni le ka siku ra Savata.’”

Yesu a a swi tiva leswaku Yehovha u simeke Savata leswaku yi va mfungho exikarhi ka Xikwembu ni Vaisrayele, ni leswaku a yi endleriwe ku va wisisa emintirhweni ya vona. Yesu nakambe a swi tiva leswaku rifu rakwe a ri ta veka xisekelo xa ku wu bakanyela etlhelo Nawu wa Muxe tanihi leswi wu hetisekeke ha yena. A a swi xiya leswaku Nawu, ni swilaveko swa wona swa savata, wu nyikele “ndzhuti ntsena wa leswo saseka leswi nga ta humelela.” (Hev. 10:1; Kol. 2:16, 17) Malunghana ni swilo “leswo saseka” ku ni “savata” leyi a a ta va Hosi ya yona.

Tanihi Hosi ya tihosi, Kreste u ta fuma misava hinkwayo ku ringana malembe ya gidi. (Nhlav. 19:16; 20:6; Ps. 2:6-8) Loko a ha ri emisaveni, Yesu u endle yin’wana ya mintirho yakwe leyi hlamarisaka ya ku hanyisa hi Savata, xisweswo a kombisa ntshunxeko lowu a nga ta wu tisela vanhu va tinxaka hinkwato eku Fumeni ka yena ka Gidi ra Malembe. (Lk. 13:10-13; Yoh. 5:5-9; 9:1-14) Lava va twisisaka nhlamuselo ya xiviri ya Savata va ta va ni lunghelo ra ku vuyeriwa hi ku helela eka ku wisa koloko ka “savata.”

Loko Munhu A Ku—

‘Vakreste va fanele va hlayisa Savata’

U nga ha hlamula u ku: ‘Ndzi kombela ku ku vutisa leswaku ha yini u vula tano?’ Kumbexana u nga ha engetela u ku: ‘Entiyisweni leswi Bibele yi swi vulaka ha yona swi fanele swi lawula ndlela leyi hi ehleketaka ha yona emhakeni leyi, a swi tano ke? . . . Ku ni matsalwa yo karhi ya Bibele lawa ndzi kumeke leswaku ma pfuna emhakeni leyi. Ndzi kombela ku ku hlayela wona. (Kutani tirhisa swiphemu leswi faneleke swa mhaka leyi nga eka matluka lama nga laha ndzhaku.)’

‘Ha yini mi nga hlayisi Savata?’

U nga ha hlamula u ku: ‘Nhlamulo ya mina yi ta ya hi leswaku hi yihi savata leyi u vulavulaka ha yona. Xana a wu swi tiva leswaku Bibele a yi vulavuli hi savata yin’we? . . . Xikwembu xi nyike Vayuda milawu ya savata. Kambe xana wa swi tiva leswaku Bibele yi vulavula hi muxaka wo karhi wa savata leyi Vakreste va faneleke va yi hlayisa?’ Kumbexana u nga ha engetela u ku: (1) ‘A hi hlayisi siku rin’we evhikini tanihi Savata hikuva Bibele yi vula leswaku xilaveko xexo ‘a xi ta nyamalala.’ (2 Kor. 3:7-11; languta tinhlamuselo malunghana ni leswi eka matluka 245-6.)’ (2) ‘Kambe ku ni savata leyi hi yi hlayisaka nkarhi hinkwawo. (Hev. 4:4-11; vona matluka 246-7.)’