Xana Vakreste Va Fanele Ku Hlayisa Siku Ra Ku Wisa?

JUNE a a yi nga tali ku va na mpfula. Hikwalaho ka leswi, ndhavuko wa tiko lowu nga wa malembe, wu onhiwile emintlangweni ya thenisi ya 1991 le Wimbledon. A ku ri ro sungula ematin’wini, mintlango yi tlangiwa hi Sonto leswaku va londzovota nkarhi lowu lahlekeke. Handle ka ku tlula milawu tanihi lowu, Sonto ri tshama ri ri siku ra ku wisa eNghilandi, swin’we ni le matikweni man’wana.

Vanhu van’wana va hlayisa siku leri hambaneke ra ku wisa. Emisaveni hinkwayo, Vayuda va namarhela swinene ku hlayisa Savata ku sukela hi Ravuntlhanu loko ku pela dyambu ku fikela hi Mugqivela loko ri pela. Hi Savata, xihaha-mpfhuka xa le ndzeni ka Israyele a xi hahi, emadorobeni man’wana swo famba swa tiko a swi tirhi. EYerusalema vahlayisi va ndhavuko va pfala magondzo man’wana va sivela mimovha leyi va yi langutaka yi ri leyi tlulaka nawu.

Mhaka ya leswaku vukhongeri byo tala bya ha hlayisa siku ra vhiki ni vhiki ra ku wisa kumbe savata yi pfuxa swivutiso swo tala. Xana ku hlayisa Savata i ka Vayuda ntsena? Ha yini vukhongeri byo tala bya Vujagana byi amukela siku leri hambaneke ra ku wisa? Xana ku hlayisa siku ro wisa ra vhiki ni vhiki swa ha ri xilaveko xa Bibele namuntlha?

Xana Savata A A Yi Ri Kona Ku Sukela Khale?

Hi kuma ku boxiwa ko sungula ka Savata hi Matsalwa ebukwini ya Eksoda. Loko Vaisrayele va ri emananga, va kume mana, swakudya swa mahlori, leswi humaka ka Yehovha. Siku rin’wana ni rin’wana ra vutsevu evhikini, a va fanele va hlengeleta swakudya swa masiku mambirhi hikuva siku ra vunkombo a ri ta va “ku wisa ka Yehova,” leri hi nkarhi wa rona mintirho hinkwayo a yi yirisiwa.—Eksoda 16:4, 5, 22-25.

Ku tlula kwalaho, Vaisrayele va nyikiwe Savata leswaku yi va tsundzuxa leswaku a va ri makhumbi etikweni ra Egipta. Xitsundzuxo lexi a xi nga ta va xa nkoka loko nawu lowu a wu ri kona ni khale. Kutani milawu leyi a yi lawula Savata yi nyikiwe Vaisrayele ntsena.—Deteronoma 5:2, 3, 12-15.

Mikhuva Ya Vukheta Leyi Tikaka

Leswi Nawu wa Muxe a wu nga hlamuseriwanga hi vuenti malunghana ni Savata, malembe xidzana hinkwawo vafundhisi a va veka milawu yo tala, leyi a yi yirisa hinkwato tindlela ta ku tirha hi Savata. Hi ku ya hi Mishnah, ntirho lowu yirisiweke a wu aviwa hi swiyenge-nkulu swa 39, tanihi ku rhunga, ku tsala, ni ku rima. Yo tala ya milawu leyi a yi kona eBibeleni. Loko Encyclopædia Judaica yi vulavula hi Mishnah, ya pfumela leswaku milawu leyi yi fana ni “nchumu lowu nga riki na masungulo, hikuva Matsalwa a ma vulavuli ngopfu ha yona kambe milawu leyi yona yi tele.”

Loko ku tirhisiwa nawu wa leswaku munhu a nga fanelanga a “huma ekaya ka vona hi siku ra vunkombo,” mpfhuka lowu pimiweke a wu vekiwa, naswona a wu vuriwa “ndzilakana wa Savata.” Hi ku ya hi tibuku tin’wana, wu ringana ni tikhubiti ta magidi-mbirhi, kumbe kwalomu ka 900 wa timitara. (Eksoda 16:29, King James Version) Hambi swi ri tano, nawu lowu a va ta wu balekela hi vutlharhi: Emadyambyini lama tlhandlamiwaka hi Savata, swakudya swa Savata a swi vekiwa empfhukeni wo ringana tikhubiti to ringana magidi-mbirhi ku suka endlwini. Ndhawu yoleyo a yi tekiwa tanihi xiphemu lexi kurisiweke xa kaya ra ndyangu, naswona tikhubiti tin’wana ta magidi-mbirhi a ti hlayiwa ku sukela kwalaho.

Swipimelo leswinyingi eka leswi, a swi ri ni matimba esikwini ra Yesu. Xisweswo, varhangeri va vukhongeri va sole vadyondzisiwa vakwe hi ku kha min’oko va dya loko va hundza ensin’wini ya mavele. A va hehliwa hi ku tlula Savata—ku kha min’oko a ku fanisiwa ni ku tshovela, naswona ku chukucha a ku fanisiwa ni ku sila kumbe ku gaya. Yesu hi minkarhi yo tala u sole mavonelo ya vona lama hundzeletiweke, hikuva a va hembela xikongomelo xa nawu wa Yehovha.—Matewu 12:1-8; Luka 13:10-17; 14:1-6; Yohane 5:1-16; 9:1-16.

Ku Suka Eka Savata Ya Mugqivela Ku Ya Eka Ya Sonto

“Tisonto ti ta vekeriwa ku gandzela Xikwembu hi ku tinyiketela.” Lowu i Nawu wa Vumune wa Savata hi laha wu simekiweke ha kona hi Kereke ya Khatoliki. Catéchisme pour adultes leya ha ku humesiwaka ya Xifurwa yi hlamusela leswaku: “Sonto ya Vukreste yi tlangeriwa esikwini leri tlhandlamaka Savata: hi siku ra vunhungu, ku nga siku ro sungula ra ntumbuluko lowuntshwa. Yi landzela swilo swa nkoka swa Savata kambe yi kongomisiwe eka Paseka ya Kreste.” Xana ku hundzuka ko suka eka savata ya Mugqivela ku ya eka ya Sonto ku tise ku yini?

Hambi leswi Sonto ku nga siku leri Yesu a pfuxiweke ha rona, eka Vakreste vo sungula a ri ri siku ra ntirho ku fana ni man’wana. Kambe xiboho xa huvo ya kereke ya le Lawodikiya (yo sukela exikarhi ku ya eku heleni ka lembe xidzana ra vumune C.E.) xi paluxa leswaku hi ku famba ka nkarhi, Savata ya Vayuda ya hi Mugqivela yi siviwe hi savata ya “Vukreste” ya hi Sonto. Nawu lowu wu “lerise Vakreste leswaku va nga tekeleli Xiyuda ni ku khondla mavoko hi siku ra Savata ya [Vayuda], naswona siku ra Hosi [siku ra vhiki leri yi pfuxiweke ha rona] a ri fanela ku xiximiwa hi ndlela ya Vukreste.” Ku sukela kwalaho, valandzeri va Vujagana a va fanele ku tirha hi Migqivela ivi va xwa entirhweni hi Tisonto. Endzhaku, a va fanele ku va kona eXilalelweni xa Hosi hi Sonto.

Hi ku seketeriwa hi valawuri va tiko, ku tirha hi Tisonto swi sungule ku siveriwa eVujaganini hinkwabyo. Ku sukela hi lembe xidzana ra vutsevu ku ya emahlweni, lava tlulaka nawu lowu a va rihisiwa kumbe ku chayeriwa hi ximoko, naswona tihomu ta vona a ti tekiwa. Nkarhi wun’wana, vadyohi lava nga hundzukiki a va sindzisiwa ku va malandza.

Hi ndlela yo karhi, milawu ya mintirho leyi amukelekaka hi Tisonto a yi nonon’hwa ku fana ni mindhavuko leyi fumaka Savata ya Vayuda. Dictionnaire de théologie catholique yi nyikela vuxokoxoko bya matimu ya xiboho xa kereke xo vona nchumu leswaku i wunene kumbe a hi wunene hi ku landza nawu lowu vekiweke, naswona eka swilo leswi yirisiweke, yi khumba ntirho wa ku va nandza, vurimi, ku tenga milandzu, ku xavisa ni ku hlota.

Lexi hlamarisaka, va ri Savata ya Xiyuda hi yona yi va endlaka va veka minsivelo leyi. New Catholic Encyclopedia yi khumba milawu ya Mufumi Charlemagne mayelana ni Tisonto: “Langutelo ra Savata, leri ariweke erivaleni hi St. Jerome ri tlhela ri bakanyiwa hi Huvo ya Orléans hi 538 leswaku i ra Xiyuda ni leswaku a hi ra Vukreste, ri vekiwe erivaleni eka xileriso xa Charlemagne xa 789, lexi yirisaka mintirho hinkwayo hi Sonto tanihi leyi nyamisaka [Milawu ya Khume].” Xisweswo, hambi leswi a swi tsakisa kereke ku vona valawuri va tiko va veka siku ra Sonto ro wisa, yi pfumelele valawuri lava va tiko leswaku va tiyisekisa milawu leyi ya swipimelo hi ku ya hi xisekelo xa le nawini lexi yi xi aleke, ku nga nawu wa Muxe malunghana ni Savata.

Goza Leri Nga Riki Ra Matsalwa

Malembe xidzana emahlweni, Vafather va Tikereke vo hlayanyana, ngopfu-ngopfu Augustine, va vule kahle leswaku Savata a yi ri nhlelo wa nkarhinyana lowu vekeriweke Vayuda. Hi ku endla tano, Vafather va Kereke va amukele hi ku olova leswi Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki ma vulaka swona, ku nga leswaku, Savata a yi ri xiphemu lexi hetisisiweke xa ntwanano wa Nawu, lexi herisiweke hi gandzelo ra Yesu.—Varhoma 6:14; 7:6; 10:4; Vagalatiya 3:10-14, 24, 25.

Eka Vocabulaire biblique ya manguwa lawa, mudyondzi wa ntivo-vukwembu wa Muprotestente Oscar Cullmann u tshahiwe a ri la pfumelaka leswaku “leswi Yesu a teke, a fa, a tlhela a pfuxiwa, sweswi minkhuvo ya T[estamente ya] K[hale] yi hetisisiwile, naswona ku yi hlayisa ‘swi vula ku tlhelela entwananeni lowa khale, onge hi loko Kreste a nga tanga.’” Endzhaku ko kambisisa yinhla leyi yo twala, xana swa koteka ku tiyisa ku hlayisa Savata ka nsindziso?

Namuntlha, vatsari va Khatoliki va tala ku lava nseketelo eka Mintirho 20:7, (BX), leyi vulavulaka hi “siku ro ranga ra viki” (Sonto), laha Pawulo a nga hlangana ni vanakulobye leswaku va dya swin’we. Hambi swi ri tano, kahle-kahle leyi a yi ri mhaka ya vuenti. Ku hava etsalweni leri kumbe etindzimaneni tin’wana ta Bibele lexi kombaka leswaku mhaka leyi a yi endleriwe ku va xikombiso lexi a xi ta landzeriwa hi Vakreste, kunene a hi mfanelo. Ee, ku hlayisa savata hi Sonto a ku seketeriwi hi Matsalwa.

I Ku Wisa Kwihi Loku Nga Kona Ka Vakreste?

Hambi leswi Vakreste va nga bohekiki ku hlayisa siku ra ku wisa ra vhiki ni vhiki, kambe va rhambiwa leswaku va hlayisa ku wisa ka muxaka wun’wana. Pawulo u hlamusela leswi eka Vakreste-kulobye va Vayuda, a ku: “Hikokwalaho, ku wisa ka ha ri kona eka vanhu va Xikwembu. . . . Loko swi ri tano, a hi ringeteni hi matimba ku nghena eku wiseni koloko.” (Vaheveru 4:4-11) Vayuda lava, loko va nga si va Vakreste, va rhange hi ku landzela Nawu wa Muxe hi vukheta hi laha a va kota ha kona. Sweswi Pawulo a nga ha va khutazi ku lava ku pona hi mintirho kambe u va khutaze ku lava ku “wisa” emintirhweni ya vona leyi feke. Ku sukela kwalaho, a va fanele va va ni ripfumelo egandzelweni ra Yesu leri a ri ri yona ntsena ndlela leyi munhu a ta va la lulameke ha yona emahlweni ka Xikwembu.

Xana hina namuntlha hi nga ku kombisa njhani ku xiyisisa vonelo ra Xikwembu hi ndlela leyi fanaka? Ku fana ni vanhu-kulobye, Timbhoni ta Yehovha, tanihi vanhu lava twisisekaka, va tlangela siku ro wisa ra vhiki ni vhiki emintirhweni ya ku tihanyisa leyi ri sindzisiwaka ematikweni yo tala. Leswi swi va nyika nkarhi wa ku hlengeletana hi ndyangu ni ku tiphyuphyisa. Kambe ngopfu-ngopfu, ri tikombe ri ri nkarhi wa mintirho yin’wana ya Vukreste. (Vaefesa 5:15, 16) Leswi swi katsa minhlangano ni ku hlanganyela entirhweni wa le rivaleni, va endzela vaakelani va vona va va avela rungula ra Bibele mayelana ni nkarhi lowu tshinelaka laha vanhu lava pfumelaka va nga ta tsakela ku rhula ka misava hinkwayo. Loko u lava ku tiva mayelana ni leswi, Timbhoni ta Yehovha ti ta swi tsakela ku ku pfuna, ku nga ha va hi Mugqivela, Sonto, kumbe siku rihi ni rihi evhikini.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Yesu u hlayise nawu wa Savata hi ku hetiseka, ku nga ri mindhavuko ya Vayuda

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Mintirho ya Vukreste ya phyuphyisa hi masiku ya ku wisa entirhweni wa ku tihanyisa