Xana Xikwembu Minkarhi Hinkwayo I Xikulu Eka Yesu?
YESU a nga kalanga a tivula Xikwembu. Xin’wana ni xin’wana lexi a xi vuleke ehenhleni ka yena xi kombisa leswaku a nga tixiyanga a ri la ringanaka ni Xikwembu hi ndlela yo karhi—hayi hi matimba, hayi hi vutivi, hayi hi malembe.
Eka nguva yin’wana ni yin’wana ya vukona bya yena, etilweni kumbe emisaveni, ku vulavula ni mahanyelo ya yena swi kombisa ku titsongahata eka Xikwembu. Xikwembu minkarhi hinkwayo hi lexikulu, Yesu hi yena lontsongo loyi a vumbiweke hi Xikwembu.
Yesu U Hambanile Ni Xikwembu
NKARHI na nkarhi, Yesu u kombise leswaku a a ri xivumbiwa lexi hambaneke ni Xikwembu ni leswaku yena, Yesu, a a ri ni Xikwembu lexi nga ehenhla ka yena, Xikwembu lexi a xi gandzeleke, Xikwembu lexi a xi vitaneke “Tatana.” Loko a khongela Xikwembu, hi leswaku, Tatana, Yesu u te, “Wena ntsena u nga Xikwembu xa ntiyiso.” (Yohane 17:3) Eka Yohane 20:17 u byele Mariya wa Magadala a ku: “Ndzi tlhandlukela eka Tata wa mina, a nga Tata wa n’wina, eka Xikwembu xa mina, xi nga Xikwembu xa n’wina.” Eka 2 Vakorinto 1:3 muapostola Pawulo u tiyisa vuxaka lebyi loko a ku: “A ku vongiwe Xikwembu Tata wa Hosi ya hina Yesu Kriste.” Tanihi leswi Yesu a a ri ni Xikwembu, Tata wakwe, hi nkarhi lowu fanaka a a nga ta va Xikwembu xexo.
Muapostola Pawulo a nga vanga ni ku kanakana ehenhleni ka ku vulavula hi Yesu ni Xikwembu tanihi lava hambaneke swinene: “Eka hina ku ni Xikwembu xin’we ntsena, Tatana . . . na swona ku ni Hosi yin’we ntsena, Yesu Kriste.” (1 Vakorinto 8:6) Muapostola u kombisa ku hambana loko a boxa “vukona bya Xikwembu ni bya Kriste Yesu ni bya tintsumi leti hlawuriweke.” (1 Timotiya 5:21, RS Common Bible) Tanihi leswi Pawulo a vulavulaka hi Yesu ni tintsumi tanihi lava va hambanaka etilweni, swi tano ni le ka Yesu na Xikwembu.
Marito ya Yesu lama nga eka Yohane 8:17, 18 na wona i ya nkoka. U ri: “Enawini wa n’wina, ku tsariwile leswaku vumbhoni bya vanhu vambirhi byi tiyile. Hi mina la tihumeselaka vumbhoni, kutani na yena Tatana, loyi a ndzi rhumeke, ú humesa vumbhoni ehenhla ka mina.” Laha Yesu u kombisa leswaku yena na Tatana, hi leswaku, Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, va fanele ku va vanhu vambirhi lava hambaneke, hikuva swi nga endlekisa ku yini leswaku entiyisweni ku va ni timbhoni timbirhi?
Yesu u ye emahlweni a kombisa leswaku a a ri munhu la hambaneke ni Xikwembu hi ku: “U ndzi vulela yini lonene? A ku na lonene, loko a nga ri un’we ntsena, xi nga Xikwembu.” (Marka 10:18) Kutani Yesu a a vula leswaku a ku na munhu lonene ku fana ni leswi Xikwembu xi nga swona, hambi ku ri Yesu hi byakwe. Xikwembu i xinene hi ndlela leyi xi hambanisaka na Yesu.
Nandza Wa Xikwembu La Titsongahataka
NKARHI na nkarhi, Yesu u vule marito yo tanihi lama nge: “N’wana a nga ka a nga endli nchumu hi ku rhandza ka yena, a nga endla ntsena leswi a vonaka Tata wa yena a swi endla.” (Yohane 5:19, The Holy Bible, hi Monsignor R. A. Knox) “Ndzi xikile hi le tilweni, ku nga ri ku ta endla ku rhandza ka mina, kambe ku endla ku rhandza ka Loyi a ndzi rhumeke.” (Yohane 6:38) “Dyondzo leyi ndzi yi dyondzisaka a hi ya mina, kambe i ya Loyi a ndzi rhumeke.” (Yohane 7:16) Xana murhumi a hi yena loyi a nga nkulukumba eka loyi a rhumiweke?
Vuxaka lebyi byi le rivaleni eka xikombiso xa Yesu xa nsimu ya vhinyo. U fanise Xikwembu, Tata wakwe, ni n’wini wa nsimu ya vhinyo, loyi a tekeke riendzo ro ya ekule ivi a yi siya emavokweni ya vatshoveri, lava yimeleke vafundhisi va Vayuda. Loko n’wini endzhakunyana a rhume nandza ku ya teka yin’wana ya mihandzu ya nsimu ya vhinyo, vatshoveri va be nandza ivi va n’wi tlherisa a nga khomanga nchumu. Kutani n’wini u rhume nandza wa vumbirhi, naswona endzhakunyana u rhume wa vunharhu, lava hinkwavo va khomiweke hi ndlela leyi fanaka. Eku heteleleni, n’wini u te: “Ndzi ta rhuma n’wana wa mina [Yesu], loyi ndzi n’wi rhandzaka; kumbe xana loko va n’wi vona, va ta n’wi chava.” Kambe vatshoveri lavo biha va te: “‘Mudyandzhaka hi loyi; a hi n’wi dlayeni, leswaku ndzhaka yi va ya hina.’ Kutani va n’wi cukumeta ehandle ka nsimu, va n’wi dlaya.” (Luka 20:9-16) Xisweswo Yesu u kombise xiyimo xa yena n’wini tanihi loyi a rhumiweke hi Xikwembu ku endla ku rhandza ka Xikwembu, tanihi leswi tatana a rhumaka n’wana la titsongahataka.
Valandzeri va Yesu minkarhi hinkwayo va n’wi langute tanihi nandza la titsongahataka wa Xikwembu, hayi tanihi la ringanaka ni Xikwembu. Va khongele eka Xikwembu ehenhleni ka “Yesu, nandza wa wena loyi u n’wi toteke, . . . naswona mahlori ni masingita swa endliwa hi vito ra Yesu nandza wa wena la kwetsimaka.”—Mintirho 4:23, 27, 30, RS, nkandziyiso wa Khatoliki.
Xikwembu I Xikulukumba Minkarhi Hinkwayo
EKU sunguleni ka vutirheli bya Yesu, loko a huma ematini ya nkhuvulo, rito ra Xikwembu leri humaka etilweni ri te: “Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka swinene.” (Matewu 3:16, 17) Xana Xikwembu a xi vula leswaku a xi ri n’wana wa xona n’wini, leswaku xi tiamukerile, leswaku xi tirhumile? E-e, Xikwembu Muvumbi a xi vula leswaku, tanihi lexikulu, a xi amukela lontsongo, N’wana wa xona Yesu, eka ntirho lowu nga emahlweni.
Yesu u kombise vukulukumba bya Tata wakwe loko a te: “Moya wa [Yehova] wu le ka mina, hikuva [u] ndzi totile ku ya twarisa Evangeli eka swisiwana.” (Luka 4:18) Ku tota i ku nyika vuhosi kumbe xileriso hi lonkulu eka un’wana loyi ana a nga riki na vuhosi. Laha Xikwembu i xikulukumba hi laha ku twisisekaka, hikuva xi tote Yesu, xi n’wi nyika vuhosi lebyi eku sunguleni a a nga ri na byona.
Yesu u endle leswaku vukulukumba bya Tata wakwe byi twisiseka loko mana wa vadyondzisiwa vambirhi a kombele leswaku vana va yena va tshama un’wana exineneni kutani lon’wana eximatsini ka Yesu loko a ta eMfun’weni wa yena. Yesu u hlamurile a ku: “Loko ku ri ku tshama evokweni ra mina ra xinene hambi ka lera ximatsi, a hi mina ndzi nga mi nyikaka swona, kambe swi ta va swa lava swi nga lunghiseriwa vona hi Tata wa mina,” hi leswaku, hi Xikwembu. (Matewu 20:23) Loko Yesu a a ri Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, swiyimo sweswo a swi ta nyikiwa hi yena. Kambe Yesu a a nga ta swi kota ku swi nyika, hikuva a swi ri swa Xikwembu ku swi nyika, naswona Yesu a a nga ri Xikwembu.
Swikhongelo swa Yesu hi byakwe i xikombiso xa matimba xa xiyimo xa yena lexi nga ehansi. Loko Yesu a ri kusuhi ni ku fa, u kombise loyi lonkulu eka yena a a ri yena hi ku khongela a ku: “Tatana, loko u swi rhandza, xinwelo lexi xi tshinetele kule na mina! Ntsena ku nga endliwi ku rhandza ka mina, kambe a ku endliwe ku rhandza ka wena.” (Luka 22:42) Xana a a khongela eka mani? Eka xiphemu xa yena n’wini ke? E-e, a a khongela eka un’wana loyi a hambaneke hi laha ku heleleke, Tata wakwe, ku nga Xikwembu, lexi ku rhandza ka xona a ku ri kukulukumba ni loku a ku ta va loku hambaneke ni ka yena n’wini, Yena ntsena loyi a kotaka ku ‘susa xinwelo lexi.’
Manuku ke, loko a ri kusuhi ni ku fa, Yesu u huwelerile a ku: “Xikwembu xanga, Xikwembu xanga, u ndzi tshikele yini?” (Marka 15:34) Xana Yesu a a huwelela eka mani? Eka yena n’wini kumbe eka xiphemu xa yena n’wini? Entiyisweni, ku huwelela koloko, “Xikwembu xanga,” a ku nga humi eka munhu loyi a tixiyeke tanihi Xikwembu. Naswona loko Yesu a a ri Xikwembu, manuku a a tshikiwe hi mani ke? Hi yena n’wini ke? Sweswo a swi nga ta twala. Yesu nakambe u te: “Tatana, ndzi nyiketa moya wa mina emavokweni ya wena.” (Luka 23:46) Loko Yesu a a ri Xikwembu, xana a a ta fanela ku nyiketa moya wa yena eka Tatana hi xivangelo xihi ke?
Endzhaku ka loko Yesu a file, a a ri esirheni hi swiphemu swa masiku manharhu. Loko a a ri Xikwembu, manuku Habakuk 1:12 (NW) yi hoxile loko yi ku: “Oho Xikwembu xa mina, Mukwetsimi wa mina, a wu fi.” Kambe Bibele yi vula leswaku Yesu u file naswona a a nga twi nchumu esirheni. Kutani i mani loyi a pfuxeke Yesu eku feni? Loko hakunene a a file, ingi a nga tipfuxanga. Hi tlhelo rin’wana, loko a a nga fanga hakunene, rifu ra yena ra vukanganyisi ingi ri nga hakelanga hakelo ya nkutsulo wa xidyoho xa Adamu. Kambe u hakerile hakelo yoleyo hi laha ku taleke hi rifu rakwe ra xiviri. Kutani a ku ri ‘Xikwembu lexi pfuxeke Yesu hi ku n’wi ntshunxa eku vavisekeni ka rifu.’ (Mintirho 2:24) Lonkulu, Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, u pfuxe lontsongo, Yesu nandza wa xona eku feni.
Xana vuswikoti bya Yesu byo endla masingita, yo tanihi ku pfuxa vanhu, byi kombisa leswaku a a ri Xikwembu ke? Phela, vaapostola ni vaprofeta Eliya na Elixa na vona a va ri ni matimba wolawo, kambe sweswo a swi va endlanga lava tlulaka vanhu. Xikwembu xi nyike matimba yo endla masingita eka vaprofeta, Yesu ni vaapostola ku kombisa leswaku A xi va seketela. Kambe a swi endlanga ni un’we wa vona xirho xa Xikwembu-nhloko xa vunyingi.
Yesu A A Ri Ni Vutivi Lebyi Hikiweke
LOKO Yesu a nyike vuprofeta byakwe ehenhleni ka ku hela ka mafambiselo lawa ya swilo, u te: “Loko ri ri siku ra kona ni nkarhi wa kona, a ku na loyi a swi tivaka, hambi ti ri tintsumi ta le tilweni, hambi a ri N’wana; swi tiviwa hi Tatana ntsena.” (Marka 13:32) Loko Yesu a a ri xiphemu lexi ringanaka lexi nga N’wana xa Xikwembu-nhloko, ingi a swi tivile leswi Tatana a swi tivaka. Kambe Yesu a nga swi tivanga, hikuva a a nga ringani ni Xikwembu.
Hi laha ku fanaka, eka Vaheveru 5:8 hi hlaya leswaku Yesu “ú dyondzile ku yingisa hi mhaka ya ku xaniseka ka yena.” Xana hi nga anakanya leswaku Xikwembu a xi boheka ku dyondza nchumu wun’wana? E-e, kambe Yesu u swi endlile, hikuva a a nga tivi hinkwaswo leswi Xikwembu a xi swi tiva. Naswona a a fanele ku dyondza xin’wana lexi Xikwembu xi nga kalangiki xi boheka ku xi dyondza—ku yingisa. Xikwembu a xi kali xi boheka ku yingisa un’wana.
Ku hambana exikarhi ka leswi Xikwembu xi swi tivaka ni leswi Kriste a swi tivaka nakambe ku humelerile loko Yesu a pfuxeriwe etilweni leswaku a va ni Xikwembu. Xiya marito yo sungula ya buku yo hetelela ya Bibele lama nge: “Nhlavutelo ya Yesu Kriste, leyi Xikwembu xi n’wi nyikeke yona.” (Nhlavutelo 1:1) Loko Yesu hi yexe a a ri xiphemu xa Xikwembu-nhloko, xana a a ta fanela ku nyikiwa nhlavutelo hi xiphemu xin’wana xa Xikwembu-nhloko—hi Xikwembu ke? Kunene a a ta va a tive hinkwaswo ehenhleni ka yona, hikuva Xikwembu a xi swi tiva. Kambe Yesu a a nga swi tivi, hikuva a a nga ri Xikwembu.
Yesu U Ya eMahlweni A Titsongahata
EKA vukona bya yena bya le mahlweni ka ku va munhu, ni loko a ha ri emisaveni, Yesu a a titsongahata eka Xikwembu. Endzhaku ka ku pfuxiwa ka yena, u ya emahlweni a va eka xiyimo xo titsongahata, xa vumbirhi.
Loko va vulavula hi ku pfuxiwa ka Yesu, Petro ni lava a va ri na yena va byele Sanedri ya Vayuda va ku: ‘Xikwembu xi n’wi [Yesu] tlakusele evokweni ra xona ra xinene.’ (Mintirho 5:31) Pawulo u te: “Xikwembu xi n’wi tlakusile swinene.” (Vafilipiya 2:9) Loko Yesu a a ri Xikwembu, xana Yesu ingi a tlakusiwe hi ndlela yihi, hi leswaku, a tlakuseriwa eka xiyimo xa le henhla ku tlula lexi a xi tsakeleke eku sunguleni? Ingi ana a ve xiphemu lexi tlakusiweke xa Vunharhu-un’we. Loko, emahlweni ka ku tlakusiwa ka yena, Yesu a a ringana ni Xikwembu, ku n’wi tlakusa ku ya emahlweni ingi ku n’wi endle la tlakukeke ku tlula Xikwembu.
Pawulo nakambe u vule leswaku Kriste u nghene “etilweni hi koxe, leswaku a ta kota ku humelela eka vukona bya xiviri bya Xikwembu hikwalaho ka hina.” (Vaheveru 9:24, JB) Loko u humelela eka vukona bya un’wana, xana u nga va munhu yoloye hi ndlela yihi ke? U nge vi yena. U fanele ku va la hambaneke.
Hi laha ku fanaka, emahlweninyana ka ku khandliwa hi maribye leswaku a fa, mudlawela ku pfumela Stefano “[u] langute swinene etilweni, a vona ku kwetsima ka Xikwembu, na Yesu a yimile evokweni ra xinene ra Xikwembu.” (Mintirho 7:55) Entiyisweni, u vone vanhu vambirhi lava hambaneke—kambe ku hava moya lowo kwetsima, ku hava Xikwembu-nhloko xa Vunharhu-un’we.
Emhakeni leyi nga eka Nhlavutelo 4:8 ku ya eka 5:7, Xikwembu xi kombisiwa xi tshamile exiluvelweni xa xona xa le tilweni, kambe Yesu a nga kombisiwi. U boheka ku tshinelela Xikwembu leswaku a teka buku evokweni ra xinene ra Xikwembu. Leswi swi kombisa leswaku etilweni Yesu a hi Xikwembu kambe u hambanile na xona.
Ku pfumelelana ni leswi swi nga laha henhla, Bulletin of the John Rylands Library eManchester, Nghilandi, yi ri: “Endzhaku ka ku pfuxeriwa ka yena evuton’wini bya le tilweni, Yesu u hlamuseriwa tanihi loyi a hlayisaka vumunhu bya yena n’wini hakantsongo-ntsongo tanihi loyi a hambaneke ni vumunhu bya Xikwembu tanihi laha bya yena a byi ri tano ha kona evuton’wini bya yena emisaveni tanihi Yesu wa laha misaveni. Etlhelo ka Xikwembu ni loko a ringanisiwa ni Xikwembu, hakunene, u humelela tanihi munhu un’wana wa le tilweni ehubyeni ya Xikwembu ya le tilweni, tanihi leswi tintsumi a ti ri swona—kambe tanihi N’wana wa Xikwembu, u yima eka xiyimo lexi hambaneke, ni swikhundla leswi tlakukeke swinene eka tona.”—Ringanisa Vafilipiya 2:11.
Bulletin leyi yi tlhela yi ku: “Hambi swi ri tano, leswi swi vuriwaka hi vutomi ni mintirho ya yena tanihi Kriste wa le tilweni a swi vuli kumbe ku hlamusela leswaku exiyin’weni xa Xikwembu u ringana na Xikwembu hi xoxe naswona i Xikwembu hi laha ku taleke. Hi laha ku hambaneke, exifanisweni xa Testamente Leyintshwa xa vumunhu ni vutirheli bya yena bya le tilweni hi vona xivumbeko lexi hambaneke ni lexi titsongahataka eka Xikwembu.”
Eka vumundzuku lebyi nga heriki etilweni, Yesu u ta ya emahlweni a va nandza la hambaneke, la titsongahataka eka Xikwembu. Bibele yi swi phofula hi ndlela leyi: “Endzhaku ka sweswo ku ta fika makumu, loko [Yesu etilweni] a ta nyika mfumo eka Xikwembu Tatana . . . Manuku N’wana hi byakwe u ta vekiwa ehansi ka Loyi a vekeke swilo hinkwaswo ehansi ka yena, leswaku Xikwembu xi ta va hinkwaswo eka hinkwavo.”—1 Vakorinto 15:24, 28, NJB.
Yesu A Nga Kalanga A Tivula Xikwembu
XIYIMO xa Bibele xa twisiseka. Yehova, Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, a hi munhu la hambaneke na Yesu ntsena kambe hi minkarhi hinkwayo i xikulukumba eka yena. Yesu hi minkarhi hinkwayo u hlamuseriwa tanihi nandza la hambaneke ni lontsongo, la titsongahataka wa Xikwembu. Hi yona mhaka leyi Bibele yi swi vekaka erivaleni leswaku “Xikwembu i nhloko ya Kriste” hi ndlela leyi fanaka ni leswaku “Kriste i nhloko ya wanuna un’wana ni un’wana.” (1 Vakorinto 11:3) Kutani leyi hi yona mhaka leyi Yesu hi byakwe a nga te: “Tatana ú nkulukumba ku tlula mina.”—Yohane 14:28.
Ntiyiso hi leswaku Yesu a hi Xikwembu naswona a nga tivulanga xona. Leswi swa karhi swa xiyiwa hi nhlayo leyi engetelekaka ya vadyondzi. Hi laha Bulletin ya Rylands yi vulaka ha kona: “Ntiyiso wa leswaku vulavisisi bya Testamente Leyintshwa, a hi nge, malembe lama hundzeke ya makume-nharhu kumbe makume-mune a ma ri karhi ma kongomisa nhlayo leyi engetelekaka ya vadyondzi lava dumeke va Testamente Leyintshwa eka makumu ya leswaku Yesu . . . hakunene a nga kalanga a tipfumela a ri Xikwembu, ku fanele ku langutaniwa na wona.”
Bulletin yi tlhela yi ku hi Vakriste va lembe xidzana ro sungula: “Hikwalaho, loko va nyike [Yesu] swithopo swa ku xixima swo tanihi Kriste, N’wana-wa-munhu, N’wana wa Xikwembu na Hosi, leti a ku ri tindlela to vula leswaku a a nga ri Xikwembu, kambe leswaku a a endla ntirho wa Xikwembu.”
Xisweswo, hambi ku ri vadyondzi van’wana va vukhongeri va pfumela leswaku mianakanyo ya leswaku Yesu a va Xikwembu yi kaneta vumbhoni hinkwabyo bya Bibele. Kwalaho, Xikwembu minkarhi hinkwayo hi lexi tlakukeke, naswona Yesu i nandza loyi a nga ehansi.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 19]
‘Vulavisisi bya Testamente Leyintshwa a byi ri karhi byi kongomisa nhlayo leyi engetelekaka ya vadyondzi eka makumu ya leswaku Yesu hakunene a nga kalanga a tipfumela a ri Xikwembu.’—Bulletin of the John Rylands Library
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Yesu u byele Vayuda a ku: “Ndzi xikile hi le tilweni, ku nga ri ku ta endla ku rhandza ka mina, kambe ku endla ku rhandza ka Loyi a ndzi rhumeke.”—Yohane 6:38
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Loko Yesu a huwelerile a ku: “Xikwembu xanga, Xikwembu xanga, u ndzi tshikele yini?” entiyisweni a a nga pfumeli leswaku yena hi yexe a a ri Xikwembu