Buku Ya Bibele Ya Vu-16—Nehemia

Mutsari: Nehemiya

Ndhawu Ya Vutsari: eYerusalema

Ku Hetiwa Ka Vutsari: eNdzhaku ka 443 B.C.E.

Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: 456–endzhaku ka 443 B.C.E.

1. I xiyimo xihi xa ku tshembiwa lexi Nehemiya a a ri na xona, naswona i yini lexi a xi ri lexi tlakukeke swinene emianakanyweni ya yena?

NEHEMIYA, loyi vito ra yena ri vulaka “Jah Wa Chavelela,” a a ri nandza wa Muyuda wa hosi ya le Peresi, Ataserkisi (Longimanus). A a ri mucheleri wa hosi. Lexi a ku ri xiyimo lexi navelekaka xa ku tshembiwa ni ku xiximeka lokukulu, hikuva a xi endla leswaku u tshinelelana ni hosi hi minkarhi yin’wana loko yi ri exiyin’weni xa ku tsaka naswona yi tiyimisele ku nyikela tintswalo. Hambi swi ri tano, Nehemiya a a ri un’wana wa mahlonga lama tshembekaka lama a ma hlawula Yerusalema ku tlula ‘xivangelo xihi na xihi xo tsaka’ xa munhu hi xiyexe. (Ps. 137:5, 6) A ku nga ri xiyimo kumbe rifuwo ra leswi vonakaka leswi a swi hlawulekile emianakanyweni ya Nehemiya, kambe, ku ri na sweswo, a ku ri ku kondleteriwa ka vugandzeri bya Yehova.

2. I xiyimo xihi lexi khomisaka tingana lexi a xi karhata Nehemiya, kambe i nkarhi wihi lowu vekiweke lowu a wu tshinela?

² Hi 456 B.C.E. lava va “saleke ku bohiweni,” masalela ya Vayuda lama tlheleleke eYerusalema, a va nga humeleli. A va ri exiyin’weni xa xirilo. (Neh. 1:3) Rirhangu ra muti a ri mbundzuxiwile, naswona vanhu a va ri ndzhukano emahlweni ya valala va vona lava a va tshama va ri kona. Nehemiya a a karhatekile. Hambi swi ri tano, a ku ri nkarhi lowu vekiweke wa Yehova wa leswaku ku endliwa swo karhi malunghana na rirhangu ra Yerusalema. Ku ri ni valala kumbe va nga ri kona, Yerusalema ni rirhangu ra wona ra vusirheleli wu fanele ku akiwa tanihi mfungho wa nkarhi malunghana ni vuprofeta lebyi Yehova a byi nyikeke Daniyele lebyi nga hi mayelana ni ku ta ka Mesiya. (Dan. 9:24-27) Hi laha ku faneleke, Yehova u kongomise swiendlakalo, a tirhisa Nehemiya la tshembekaka ni la gingiritekaka leswaku a hetisisa ku rhandza ka Xikwembu.

3. (a) I yini lexi kombisaka Nehemiya ku va mutsari, naswona swi tise ku yini leswaku buku leyi yi vitaniwa Nehemia? (b) I nkarhi wihi lowu hambanisaka buku leyi ni buku ya Ezra, naswona buku ya Nehemia yi hlanganisa malembe wahi?

³ Handle ko kanakana Nehemiya i mutsari wa buku leyi nga ni vito ra yena. Marito yo sungula lama nge, “Timhaka ta Nehemiya, n’wana Hakaliya,” ni ku tirhisiwa ka munhu wo sungula eku tsaleni swi kombisa leswi hi ndlela leyi twisisekaka. (Neh. 1:1) Eku sunguleni, buku ya Ezra na ya Nehemiya a yi ri buku yin’we, yi vitaniwa Ezra. Endzhakunyana, Vayuda va avanyise buku leyi yi va Ezra wo Sungula ni wa Vumbirhi, ivi endzhakunyana nakambe Ezra wa Vumbirhi a tiviwa tanihi Nehemia. Ku ni nkarhi wa malembe ya kwalomu ka 12 exikarhi ka swiendlakalo swo hetelela swa Ezra ni swiendlakalo swo sungula swa Nehemiya, loyi matimu ya yena endzhaku ma hlanganisaka nkarhi lowu sukelaka eku heleni ka 456 B.C.E. wu ya fikela endzhaku ka 443 B.C.E.—1:1; 5:14; 13:6.

4. Buku ya Nehemia yi twanana njhani ni Matsalwa laman’wana hinkwawo?

⁴ Buku ya Nehemia yi twanana ni Matsalwa laman’wana lama huhuteriweke, lama yi welaka eka wona hi laha ku faneleke. Yi na tinhlamuselo to tala leti nga kongomangiki ta Nawu, yi kombetela etimhakeni to tanihi vuxaka bya vukati ni vanhu vambe (Deut. 7:3; Neh. 10:30), ku lomba (Lev. 25:35-38; Deut. 15:7-11; Neh. 5:2-11) ni Nkhuvo wa Mintsonga (Deut. 31:10-13; Neh. 8:14-18). Nakambe, buku leyi yi fungha masungulo ya ku hetiseka ka vuprofeta bya Daniyele bya leswaku Yerusalema a a ta tlhela a akiwa kambe ku ri ni nkaneto, “eminkarhini ya nhlomulo.”—Dan. 9:25.

5. (a) I vumbhoni lebyi humaka eka swihlovo swihi lebyi kombetelaka eka lembe ra ku humelela ka Ataserkisi tanihi 475 B.C.E.? (b) I siku rihi leri funghaka lembe ra yena ra vu-20? (c) Buku ya Nehemia ni ya Luka ti hlanganisa ku yini ni ku hetiseka ka vuprofeta bya Daniyele malunghana na Mesiya?

⁵ Ku vuriwa yini hi siku ra 445 B.C.E. ra riendzo ra Nehemiya ro ya eYerusalema leswaku a tlhela a ya aka rirhangu ra muti? Vumbhoni bya matimu lebyi tshembekaka lebyi humaka eka swihlovo swa Magriki, Vaperesi ni Vababilona byi kombetela eka 475 B.C.E. tanihi lembe ra ku humelela ka Ataserkisi na 474 B.C.E. tanihi lembe ra yena ro sungula ku fuma.a Leswi a swi ta endla lembe ra yena ra vu-20 hi 455 B.C.E. Nehemia 2:1-8 yi kombisa leswaku a ku ri hi ximun’wana xa lembe rero, hi n’hweti ya Xiyuda ya Nisan, loko Nehemiya mucheleri wa hosi a kuma mpfumelelo wo kondletela ni ku tlhela a aka Yerusalema, rirhangu ra wona ni tinyangwa ta wona eka hosi. Vuprofeta bya Daniyele byi kombise leswaku mavhiki ya 69 ya malembe, kumbe 483 wa malembe, a ma ta sukela “eritweni leri leriseke leswaku Yerusalema wu ta tlhela wu akiwa ku ya fika eka Mesiya Hosi”—vuprofeta lebyi hetisekeke hi laha ku hlamarisaka loko Yesu a totiwa hi 29 C.E., siku leri nga twananisiwaka ni matimu ya misava ni ya Bibele.b (Dan. 9:24-27; Luka 3:1-3, 23) Hakunene, buku ya Nehemia ni ya Luka ti hlangana hi laha ku xiyekaka ni vuprofeta bya Daniyele eku kombiseni ka Yehova Xikwembu tanihi Musunguri ni Muhetisisi wa vuprofeta bya ntiyiso! Hakunene Nehemia i xiphemu xa Matsalwa lama huhuteriweke.

LESWI NGA ENDZENI KA NEHEMIA

6. (a) I xiviko xihi lexi vangelaka Nehemiya ku khongela eka Yehova, naswona i xikombelo xihi lexi hosi yi xi pfumelelaka? (b) Vayuda va hlamurisa ku yini eka kungu ra Nehemiya?

⁶ Nehemiya u rhumiwa eYerusalema (1:1–2:20). Nehemiya u karhatiwa swinene hi xiviko lexi humaka eka Hanani loyi a tlheleleke eXuxani a suka eYerusalema a khome mahungu ya khombo lerikulu ra Vayuda kwalaho ni xiyimo lexi tshovekeke xa rirhangu ni tinyangwa. U titsona swakudya ni ku khongela eka Yehova tanihi ‘Xikwembu xa matilo, Xikwembu lexikulu ni lexi chavisaka, lexi hlayisaka ntwanano ni tintswalo ta rirhandzu eka lava va xi rhandzaka ni ku hlayisa swileriso swa xona.’ (1:5) U phofula swidyoho swa Israyele ivi a kombela Yehova ku tsundzuka vanhu va Yena hikwalaho ka vito ra Yena, hi laha A tshembiseke Muxe ha kona. (Deut. 30:1-10) Loko hosi yi vutisa Nehemiya hi ta xivangelo xa ku languteka kakwe ka gome, Nehemiya u yi byela hi ta xiyimo xa Yerusalema ivi a kombela mpfumelelo wo tlhela a ya aka muti ni rirhangu ra wona nakambe. Xikombelo xa yena xa pfumeleriwa, naswona hi ku hatlisa u teka riendzo ro ya eYerusalema. Endzhaku ka ku kambela ka nivusiku ka rirhangu ra muti leswaku a titoloveta ni ntirho lowu nga emahlweni, u paluxa makungu ya yena eka Vayuda, a kandziyisa voko ra Xikwembu emhakeni leyi. Eka leswi va ri: “A hi sukeni hi aka.” (Neh. 2:18) Loko Vasamariya lava nga ekusuhi ni van’wana va twa leswaku ntirho wu sungurile, va sungula ku hlekula ni ku vungunya.

7. Ntirho wu fambisa ku yini, naswona i xiyimo xihi lexi endlaka leswaku ku hleriwa nakambe?

⁷ Rirhangu ri akiwa nakambe (3:1–6:19). Ntirho wa rirhangu wu sungula hi siku ra vunharhu ra n’hweti ya vuntlhanu, vaprista, tihosana ni vanhu va ri karhi va hlanganyela entirhweni lowu. Tinyangwa ni marhangu lama nga exikarhi ya muti swi lunghisiwa hi ku hatlisa. Sanibalati wa Muhoroni wa hlekula: “Vayuda lava va swisiwana va endla yini? . . . Va ta heta sweswi xana?” Eka leswi, Tobiya wa Muamoni u tlhandlekela nhlekulo wa yena: “Leswi va swi akaka, hambi hungubye loko yi nga khandziya kona, yi nga mbundzuxa rirhangu ra vona ra maribye!” (4:2, 3) Loko khumbi ri fika eka hafu hi ku tlakuka, valala lava hlanganeke va sungula ku hlundzuka ivi va endla makungu yo tlhandluka va ta lwa na Yerusalema. Kambe Nehemiya u khongotela Vayuda ku anakanya ‘Yehova Loyi a tlakukeke ni ku chavisa’ ni ku lwela mindyangu ya vona ni makaya ya vona. (4:14) Ntirho wu tlhela wu hleriwa leswaku ku hlangavetaniwa ni xiyimo lexi xi nonon’hwaka; van’wana va tshama va rindzile va ri ni matlhari loko van’wana va tirha va ri ni mabanga etinyongeni ta vona.

8. Nehemiya u swi tamela njhani swiphiqo leswi nga exikarhi ka Vayuda hi voxe?

⁸ Hambi swi ri tano, nakambe ku ni swiphiqo exikarhi ka Vayuda hi voxe. Van’wana va vona va londza mali eka vagandzeri-kulobye va Yehova, leswi lwisanaka ni nawu wa yena. (Eks. 22:25) Nehemiya u lulamisa xiyimo, a tsundzuxa hi ku lwisana ni ku rhandza swilo leswi vonakaka, naswona vanhu va pfumelelana na swona hi ku swi rhandza. Nehemiya hi byakwe, emalembeni ya yena hinkwawo ya 12 ya vulawuri, ku sukela hi 455 B.C.E. ku ya ka 443 B.C.E., a nga kali a kombela xinkwa hikwalaho ka vulawuri hi mhaka ya ntirho wo tika lowu nga ehenhla ka vanhu.

9. (a) Nehemiya u hlangavetana njhani ni marhengu ya mano yo yimisa ku aka? (b) Rirhangu ri hetiwa hi nkarhi wihi?

⁹ Valala sweswi va ringeta marhengu ya mano swinene leswaku va yimisa ku aka. Va rhamba Nehemiya leswaku a ta enhlengeletanweni, kambe u hlamula leswaku a nge wu kumi nkarhi wo tshika ntirho lowukulu lowu a wu endlaka. Sanibalati sweswi u hehla Nehemiya hi ku pfukela ni ku kunguhata ku tiendla hosi eYuda, naswona u thola Muyuda exihundleni leswaku a chavisa Nehemiya leswaku a tumbela etempeleni hi ndlela leyi hoxeke. Nehemiya u ala ku chavisiwa, naswona u ya emahlweni ni ntirho lowu a averiweke wona hi Xikwembu hi ku rhula ni ku yingisa. Rirhangu ra hetiwa “hi masiku ya 52.”—Neh. 6:15.

10. (a) Vanhu va tshama kwihi, naswona i ku tsarisiwa kwihi loku endliwaka? (b) I nhlengeletano yihi leyi sweswi yi khomiwaka, naswona hi wihi nongonoko wa siku ro sungula?

¹⁰ Ku letela vanhu (7:1–12:26). Kambe ku ni vanhu va nga ri vangani ni tindlu emutini, hikuva vo tala va Vaisrayele va tshama ehandle hi ku ya hi ndzhaka ya vona ya tinyimba. Xikwembu xi kongomisa Nehemiya ku hlengeleta tinghanakana ni vanhu hinkwavo leswaku va tsarisiwa hi ku ya hi minxaxamelo ya tinxaka ta vona. Leswaku a endla leswi, u kambisisa rhekhodo ya lava va vuyeke hi le Babilona. Nhlengeletano ya masiku ya nhungu endzhaku ya khomiwa exikwereni xa le rivaleni ekusuhi ni Nyangwa wa Mati. Ezra u sungula nongonoko a ri ehenhla ka vuhiri bya mapulangi. U dzunisa Yehova ivi endzhaku a hlaya buku ya Nawu wa Muxe ku sukela ni vurhonga ku kondza ku va nhlikanhi. U nyikiwa mpfuno hi Valevhi van’wana, lava hlamuselaka Nawu eka vanhu ivi va hambeta va ‘hlaya buku hi rito leri tlakukeke, eka Nawu wa Xikwembu xa ntiyiso, va ri karhi va hlamusela; naswona va hambeta va nyikela ku twisisa eka leswi hlayiwaka.’ (8:8) Nehemiya u khutaza vanhu ku endla nkhuvo ni ku tsaka ni ku twisisa matimba ya marito lama nge: “Ku tsaka ka Yehova i matimba ya n’wina.”—8:10.

11. I nhlangano wihi lowu hlawulekeke lowu khomiwaka hi siku ra vumbirhi, naswona nhlengeletano yi hambeta yi tsaka hi ndlela yihi?

¹¹ Hi siku ra vumbirhi ra nhlengeletano, varhangeri va vanhu va va ni nhlangano lowu hlawulekeke na Ezra leswaku va kuma vutlhari eNawini. Va dyondza hi ta Nkhuvo wa Mintsonga lowu faneleke ku tlangeriwa hi n’hweti leyi yi fanaka ya vunkombo, naswona hi ku hatlisa va lunghiselela ku aka mintsonga ya nkhuvo lowu wu endleriwaka Yehova. Ku “tsaka ku va lokukulu ngopfu” loko va tshama emintsongeni hi masiku ya nkombo, va yingisela ku hlayiwa ka Nawu siku na siku. Hi siku ra vunhungu, va khoma nhlengeletano ya ximfumo, “hi laha ku lerisiweke ha kona.”—Neh. 8:17, 18; Lev. 23:33-36.

12. (a) I nhlengeletano yihi leyi khomiwaka endzhakunyana eka n’hweti leyi fanaka, naswona yi ri ni xihloko xihi? (b) I xiboho xihi lexi amukeriwaka? (c) I lunghiselelo rihi leri endliwaka leswaku ku akiwa eYerusalema?

¹² Hi siku ra vu-24 ra n’hweti leyi fanaka, vana va Israyele va tlhela va hlengeletana ivi va hambeta va tihambanisa ni valuveri hinkwavo. Va yingisela ku hlayiwa loku hlawulekeke ka Nawu ivi ku landzela mpfuxeto lowu fikelelaka mbilu wa ku tirhisana ka Xikwembu na Israyele lowu nyikeriwaka hi ntlawa wa Valevhi. Nhloko-mhaka ya wona wu ri: “Yimani, mi vonga Yehova Xikwembu xa n’wina, hi laha ku nga heriki, ku vongiwa vito ra wena lero kwetsima, leri tlakukeke ehenhla ka ku vonga hinkwako ni tinsimu hinkwato!” (Neh. 9:5) Va hambeta va phofula swidyoho swa vakokwa wa vona naswona va kombela nkateko wa Yehova hi ku titsongahata. Leswi swi hi xivumbeko xa xiboho lexi tiyisiwaka hi mfungho wa vayimeri va tiko. Ntlawa hinkwawo wu pfumelelana ku papalata ku tekana ni vanhu va tiko, ku hlayisa Tisavata ni ku nyikela eka ntirho wa tempele ni vatirhi. Munhu un’we eka van’wana ni van’wana va khume wa hlawuriwa hi vuhlolotwana leswaku a tshama eYerusalema nkarhi hinkwawo, endzeni ka rirhangu.

13. I nongonoko wihi wa nhlengeletano lowu funghaka ku nyiketeriwa ka rirhangu, naswona i malunghiselelo wahi lama humelelaka?

¹³ Rirhangu ra nyiketeriwa (12:27–13:3). Ku nyikeriwa ka rirhangu leri ra ha ku akiwaka i nkarhi wa ku yimbelela ni ntsako. I xiendlakalo xa nhlengeletano yin’wana. Nehemiya u lunghiselela tikhwayere timbirhi letikulu ta ku nyikela minkhenso ni minxaxamelo leswaku ti famba ehenhla ka rirhangu ti ya ematlhelweni lama hambaneke, eku heteleleni ti hlangana emagandzelweni endlwini ya Yehova. Ku endliwa malunghiselelo ya minyikelo ya swilo leswi vonakaka leswaku yi seketela vaprista ni Valevhi etempeleni. Ku hlayiwa kun’wana ka Bibele ku paluxa leswaku Vaamoni ni Vamowabu a va fanelanga ku pfumeleriwa leswaku va ta enhlengeletanweni, naswona hikwalaho va sungula ku hlawula vunyingi hinkwabyo lebyi hlanga-hlanganeke eka Israyele.

14. Hlamusela mahanyelo lamo homboloka lama tlhekekaka loko Nehemiya a nga ri kona ni magoza lama a ma tekaka leswaku a ma herisa.

¹⁴ Ku basisiwa ka ku pfumala ku tenga (13:4-31). Endzhaku ko heta nkarhi eBabilona, Nehemiya u tlhelela eYerusalema ivi a kuma leswaku mahanyelo lamantshwa yo homboloka ma nghenelerile exikarhi ka Vayuda. Vona ndlela leyi swilo swi hundzukeke hi ku hatlisa ha yona! Muprista lonkulu Eliyaxibi u tlhele a endla holo yo dyela eka yona exivaveni xa tempele leswaku yi tirhisiwa hi Tobiya wa Muamoni, un’wana wa valala va Xikwembu. Nehemiya a nga heti nkarhi. U cukumeta fanichara ya Tobiya naswona u lerisa leswaku tiholo hinkwato to dyela eka tona ti basisiwa. Nakambe u kuma leswaku minyikelo ya swilo leswi vonakaka ya Valevhi a yi nga ha yisiwi emahlweni, kutani va ya ehandle ka Yerusalema leswaku va ya kuma swo tihanyisa kona. Ku tinyiketela swinene eka bindzu swi hangalakile emutini. Savata a yi hlayisiwi. Nehemiya wa va byela: “Mi engetelela Israyele evukari, hi ku nyamisa sabata.” (13:18) U pfala tinyangwa ta muti hi Savata leswaku a sivela vaxavisi ku nghena, naswona u va lerisa leswaku va ya ekule ni rirhangu ra muti. Kambe ku ni swo biha ku tlula leswi, swilo leswi va pfumelelaneke hi mbilu hinkwayo leswaku a va nga ha swi endli nakambe. Va tise vavasati vambe, va vahedeni emutini. Ana se vana va ku hlangana loku a va ha vulavuli ririmi ra Xiyuda. Nehemiya u va tsundzuxa leswaku Solomoni u dyohile hikwalaho ka vavasati vambe. Hikwalaho ka xidyoho lexi, Nehemiya u hlongola ntukulu wa Eliyaxibi, muprista lonkulu.c Kutani u hlela vaprista ni ntirho wa Valevhi.

15. I xikombelo xihi xo titsongahata lexi Nehemiya a xi endlaka?

¹⁵ Nehemiya u gimeta buku ya yena hi xikombelo xo olova ni xo titsongahata a ku: “Oho! Xikwembu xa mina, u ndzi anakanya, u ndzi endla leswinene!”—13:31.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

16. Nehemiya i xikombiso lexinene eka varhandzi hinkwavo va vugandzeri lebyi lulameke hi tindlela tihi?

¹⁶ Ku chava ka Nehemiya Xikwembu ku fanele ku va xikhutazo eka varhandzi hinkwavo va vugandzeri lebyi lulameke. U siye xiyimo lexi rhandzekaka leswaku a va mulanguteri loyi a titsongahataka exikarhi ka vanhu va Yehova. U tlhele a ala munyikelo wa leswi vonakaka leswi a ku ri lunghelo ra yena, naswona hi laha ku heleleke u avanyise ku rhandza swilo leswi vonakaka tanihi ntlhamu. Ku landzelela ka migingiriko ni ku hlayisa vugandzeri bya Yehova byi tengile a ku ri leswi Nehemiya a swi yimeleke eka tiko hinkwaro. (5:14, 15; 13:10-13) Nehemiya a a ri xikombiso lexinene eka hina hi ku va loyi a nga riki ni vutianakanyi hi laha ku heleleke ni loyi a tlhariheke, wanuna wa migingiriko, loyi a nga chaviki ku endla leswinene loko a langutane ni khombo. (4:14, 19, 20; 6:3, 15) A ri ni xichavo lexi faneleke eka Xikwembu naswona a a khathalela ku aka malandza-kulobye eripfumelweni. (13:14; 8:9) U tirhise nawu wa Yehova hi laha ku tiyeke, ngopfu-ngopfu loko swi ta eka vugandzeri bya ntiyiso ni ku papalata minkucetelo ya valuveri, yo tanihi ku endla vukati ni vahedeni.—13:8, 23-29.

17. Nehemiya i xikombiso ni le ku tiveni ni ku tirhisa nawu wa Xikwembu hi ndlela yihi?

¹⁷ Ebukwini hinkwayo swi le rivaleni leswaku Nehemiya a a ri ni vutivi lebyinene bya nawu wa Yehova, naswona u wu tirhise khwatsi. U kombele nkateko wa Xikwembu hikwalaho ka xitshembiso xa Yehova lexi nga eka Deuteronoma 30:1-4, a ri ni ripfumelo leri taleke ra leswaku Yehova a a ta endla hi ku tshembeka hikwalaho ka yena. (Neh. 1:8, 9) U lunghiselele tinhlengeletano leto tala, ngopfu-ngopfu leswaku a toloveta Vayuda ni swilo leswi tsariweke ka ha ri emahlweni. Eku hlayeni ka vona ka Nawu, Nehemiya na Ezra a va hiseka ku endlela leswaku Rito ra Xikwembu ri va leri twisisekaka eka vanhu ni ku ri landzela hi ku ri tirhisa.—8:8, 13-16; 13:1-3.

18. I tidyondzo tihi leti vurhangeri bya xikhongelo bya Nehemiya byi faneleke ku ti kandziyisa eka valanguteri hinkwawo?

¹⁸ Ku titshega loku heleleke ka Nehemiya hi Yehova ni swikhongelo swa yena swa ku titsongahata swi fanele swi hi khutaza ku vumba langutelo leri fanaka ra ku titshega eka Xikwembu hi xikhongelo. Xiya ndlela leyi swikhongelo swa yena swi twariseke Xikwembu ha yona, swi kombisa ku xiya swidyoho swa vanhu va yena ni ku kombela leswaku vito ra Yehova ri kwetsimisiwa. (1:4-11; 4:14; 6:14; 13:14, 29, 31) Leswaku mulanguteri loyi a gingiritekaka a a ri xitirhi xa matimba exikarhi ka vanhu va Xikwembu swi kombisiwe hi ku tiyimisela loku va landzeleke vukongomisi bya yena bya vutlhari ha kona ni ku tsaka loku va ku kumeke eku endleni ku rhandza ka Xikwembu kun’we na yena. Hakunene i xikombiso lexi khutazaka! Hambi swi ri tano, loko mulanguteri loyi a tlhariheke a nga ri kona, vona ndlela leyi ku rhandza swilo leswi vonakaka, vohomboloki ni vugwinehi bya xitshuketa swi nghenaka hi ku hatlisa ha yona! Hakunene leswi eka valanguteri hinkwavo lava nga exikarhi ka vanhu va Xikwembu namuntlha swi fanele ku kandziyisa xilaveko xa vuxiyaxiya, ku xalamuka ni ku gingiritekela swilaveko swa vamakwavo va Vukriste ni ku twisisa ni ku tiya eku va kongomiseni etindleleni ta vugandzeri bya ntiyiso.

19. (a) Nehemiya u tirhise Rito ra Xikwembu leswaku a tiyisa ku tshemba switshembiso swa Mfumo hi ndlela yihi? (b) Ntshembo wa Mfumo wu khutaza malandza ya Xikwembu namuntlha hi ndlela yihi?

¹⁹ Nehemiya u kombise ku titshega loku tiyeke hi Rito ra Xikwembu. A a nga ri mudyondzisi la gingiritekaka wa Matsalwa ntsena, kambe u tlhele a ma tirhisa leswaku a simeka ndzhaka ya minxaxamelo ya tinxaka ni ntirho wa vaprista ni Valevhi exikarhi ka vanhu va Xikwembu lava kondleteriweke. (Neh. 1:8; 11:1–12:26; Yox. 14:1–21:45) Leswi swi fanele swi ve xikhutazo lexikulu eka masalela ya Vayuda. Swi tiyise ntshembo wa vona eka switshembiso leswinene leswi nyikeriweke eku sunguleni malunghana ni Mbewu ni ku kondleteriwa lokukulu loku nga ta ta ehansi ka Mfumo wa Yena. I ntshembo wa ku kondletela ka Mfumo lowu khutazaka malandza ya Xikwembu ku lwela timhaka ta Mfumo hi xivindzi ni ku khomeka eku akeni ka vugandzeri bya ntiyiso emisaveni hinkwayo.

[Tinhlamuselo ta le hansi]