Yerusalema—Xana Wu ‘Tlula Xivangelo Xa Wena Lexikulu Xa Ku Tsaka’?
“Ririmi ra mina a ri namarhele malaka ya mina, . . . loko ndzi nga tlakusi Yerusalema a tlula xivangelo xa mina lexikulu xa ku tsaka.”—PISALEMA 137:6, NW.
1. Vahlapfa vo tala va le Yuda a va ri ni langutelo rihi hi muti wa Xikwembu wo hlawuleka?
A KU hundze malembe lama lavaka ku va makumenkombo Vayuda vo sungula lava a va ri mahlonga va vuye eYerusalema hi 537 B.C.E. Tempele ya Xikwembu a yi pfuxiwile, kambe muti a wa ha ri marhumbi. Hi nkarhi lowu fanaka, xitukulwana lexintshwa a xi kulele evuhlongeni. Handle ko kanakana vo tala eka vona a va titwa ku fana na mupisalema loyi a yimbeleleke a ku: “Loko ndzo ku rivala, Wena Yerusalema, voko ra mina ra xinene a ri rivale.” (Pisalema 137:5, NW) Van’wana a va tsundzukanga Yerusalema ntsena; va swi kombise hi swiendlo swa vona leswaku a wu tlakuke ku “tlula xivangelo xa [vona] lexikulu xa ku tsaka.”—Pisalema 137:6.
2. Ezra a a ri mani, naswona u katekisiwe njhani?
2 Hi xikombiso, xiya muprista Ezra. Niloko a nga si tlhelela eka rikwavo, u tikarhatele swinene ku khathalela swilaveko swa vugandzeri lebyi tengeke eYerusalema. (Ezra 7:6, 10) Ezra u katekisiwe swinene hikwalaho ka sweswo. Yehovha Xikwembu u susumete mbilu ya hosi ya le Peresi leswaku yi nyika Ezra lunghelo ro rhangela ntlawa wa vumbirhi wa vahlapfa lava tlhelelaka eYerusalema. Nakambe hosi yi va nyike nsuku ni silivhere yo tala ‘leswaku va sasekisa yindlu ya Yehovha.’—Ezra 7:21-27.
3. Nehemiya u swi kombise njhani leswaku a a khathala ngopfu hi Yerusalema?
3 Endzhaku ka malembe ya 12, ku ve ni Muyuda un’wana loyi a tekeke goza leri tiyeke—Nehemiya. A a tirha endlwini ya vuhosi bya le Peresi eXuxani. A a ri ni xikhundla lexi tlakukeke tanihi leswi a a kela Hosi Ataserkisi vhinyo, kambe xexo a xi nga ri ‘xivangelo lexikulu xa ku tsaka’ eka Nehemiya. Ematshan’weni ya sweswo, a a hisekela ku ya pfuxa Yerusalema. Nehemiya u hete tin’hweti to tala a khongela hi mhaka leyi, kutani Yehovha Xikwembu u n’wi katekisile hikwalaho ka ku khongela ko tano. Loko hosi ya le Peresi yi kumisisa leswi a swi karhata Nehemiya, yi n’wi nyike vuthu kun’we ni mapapila lawa a ma n’wi nyika mpfumelelo wo pfuxa Yerusalema.—Nehemiya 1:1–2:9.
4. Hi nga swi kombisa njhani leswaku vugandzeri bya Yehovha byi tlula xivangelo xihi ni xihi xin’wana xa ku tsaka lexi hi nga vaka hi ri na xona?
4 Handle ko kanakana, Ezra, Nehemiya ni Vayuda vo tala lava a va khomisana na vona va kombise leswaku vugandzeri bya Yehovha, lebyi xitiko xa byona a xi ri eYerusalema, a byi ri bya nkoka swinene ku tlula nchumu wihi na wihi wun’wana—leswaku a byi ‘tlula xivangelo xa vona lexikulu xa ku tsaka,’ hileswaku a byi tlula nchumu wihi ni wihi wun’wana lowu a va ta tsaka ha wona. Vanhu vo tano i xikhutazo lexikulu swinene eka hinkwavo lava namuntlha va nga ni langutelo leri fanaka hi Yehovha, vugandzeri byakwe ni nhlengeletano yakwe leyi kongomisiwaka hi moya! Xana swi tano hi wena? Xana wa swi kombisa hi ku phikelela ka wena emintirhweni ya ku chava Xikwembu leswaku xivangelo xa wena lexikulu ngopfu xa ku tsaka i lunghelo ra ku gandzela Yehovha swin’we ni vanhu lava tinyiketeleke eka yena? (2 Petro 3:11) Tanihi xikhutazo xin’wana emhakeni yoleyo, a hi xiyeni vuyelo lebyinene bya riendzo ra Ezra ro ya eYerusalema.
Mikateko Ni Vutihlamuleri
5. I mikateko yihi leyi fuweke leyi vaaki va le Yuda va veke na yona emasikwini ya Ezra?
5 Ntlawa wa vahlapfa lava vuyaka na Ezra va kwalomu ka 6000, wu te ni minyikelo ya nsuku ni silivhere ya tempele ya Yehovha. Ntikelo wa minyikelo leyi wu ve 177 wa timiliyoni ta tirhandi hi ku ya hi mpimanyeto wa mali ya namuntlha. Yona a yi tlula nsuku ni silivhere leyi vahlapfa vo sungula va koteke ku yi tisa hi minkarhi leyi andzisiweke kwalomu ka nkombo. Vaaki va le Yerusalema ni le Yuda va fanele va n’wi nkhense swinene Yehovha hileswi va kumeke nseketelo lowu hinkwawo wa vanhu ni wa swilo leswi vonakaka! Kambe mikateko leyi fuweke leyi humaka eka Xikwembu yi fambisana ni vutihlamuleri.—Luka 12:48.
6. Ezra u kume yini eka rikwavo, naswona u angurise ku yini?
6 Endzhakunyana, Ezra u kume leswaku Vayuda vo tala, ku katsa ni vaprista ni vakulukumba van’wana, va tlule Nawu wa Xikwembu hi ku tekana ni vavasati lava nga vahedeni. (Deteronoma 7:3, 4) Hi mfanelo, u ve ni gome lerikulu hikwalaho ka ku tluriwa ka ntwanano wa Nawu wa Xikwembu hi ndlela leyi. “Kute loko nḍi twile mhaka leyi, nḍi hanḍula bantši ra mina, ni nguv̌u, . . . nḍi ṭhama hansi, nḍi ri ni gome.” (Ezra 9:3) Kutani Ezra a phofula swa le mbilwini yakwe hi ku khongela eka Yehovha emahlweni ka Vaisrayele lava karhatekeke. A ri karhi a twiwa hi vanhu hinkwavo, Ezra u pfuxete matimu ya ku nga yingisi ka Israyele kun’we ni xitsundzuxo xa leswi a swi ta humelela loko va tekana ni vaaki lava nga vahedeni va tiko rero. U gimete hi ku: “Oho Yehova, Šikwembu ša Israel, u lulamile; hina, hi lo sala hi ri la’v̌a poneke, kukotisa le’ŝi v̌oniwaka namuntlha. Hi hina kwala, hi yimeke mahlweni ka wena hi ri ni nanḍu; hikuv̌a hi nga ka hi nga hanyi mahlweni ka wena hikwalaho ka ŝona.”—Ezra 9:14, 15.
7. (a) I xikombiso xihi lexinene lexi Ezra a xi vekeke eku langutaneni ni xidyoho? (b) Lava nga ni nandzu va angurise ku yini enkarhini wa Ezra?
7 Ezra u tirhise mavekelo lama nge “hina.” Ina, u tikatsile hambileswi yena a a nga ri na nandzu. Gome lerikulu ra Ezra kun’we ni xikhongelo xakwe xa ku titsongahata swi khumbe timbilu ta vanhu swi va susumetela ku endla mintirho leyi kombisaka ku hundzuka. Va tinyiketele ku ahlula xiphiqo hi ndlela leyi nga oloviki—hinkwavo lava tluleke Nawu wa Xikwembu a va ta tlherisela vasati va vona vambe eka rikwavo, kun’we ni vana lava va va velekeleke vona. Ezra u pfumelelane ni goza leri kutani a khutaza lava nga ni nandzu leswaku va endla tano. Tanihi leswi a a nyikiwe matimba hi hosi ya le Peresi, Ezra a a ri ni mfanelo yo dlaya hinkwavo lava tluleke nawu kumbe a va hlongola eYerusalema ni le Yuda. (Ezra 7:12, 26) Kambe swi vonaka onge a a nga boheki ku teka goza ro tano. “Nhlengeletano hikwayo” yi te: “E, hi fanele ku endla ŝoleŝo hi laha u v̌ulaka ha kona.” Nakambe va te: “Hi tele ngopfu, la’v̌a hi dyoheke mhakeni yoleyo.” (Ezra 10:11-13) Ezra ndzima 10 yi nyikela nxaxamelo wa mavito ya vavanuna va 111 lava yingiseke xiboho lexi hi ku hlongola vasati va vona va matiko mambe kun’we ni vana lava va va velekeleke vona.
8. Ha yini goza leri tiyeke ra ku hlongola vasati va matiko mambe swi pfune vanhu hinkwavo?
8 Xiendlo lexi a xi nga khumbi Israyele ntsena kambe ni vanhu hinkwavo. Loko a ku nga endliwanga nchumu leswaku ku lulamisiwa timhaka, Vaisrayele ingi va fane ni matiko lawa a ma va rhendzerile. Hikwalaho, nxaxamelo wa rixaka leri Mbewu leyi Tshembisiweke a yi ta huma eka rona ingi wu onhiwile. (Genesa 3:15; 22:18) Ingi swi nonon’hwile ku tiva leswaku Mbewu leyi Tshembisiweke yi ta huma erixakeni ra Hosi Davhida wa nyimba ya Yuda. Kwalomu ka 12 wa malembe endzhaku, mhaka leyi ya nkoka yi tlhele yi nyikiwa nyingiso loko ‘mbewu ya Israyele yi tihambanisa ni vanhu hinkwavo va matiko mambe.’—Nehemiya 9:1, 2; 10:29, 30.
9. Hi xihi xitsundzuxo lexinene lexi Bibele yi xi nyikaka Vakreste lava vanghana va vona va vukati va nga riki vapfumeri?
9 Xana malandza ya Yehovha ya manguva lawa ma nga dyondza yini emhakeni leyi? Ina, Vakreste a va le hansi ka ntwanano wa Nawu. (2 Vakorinto 3:14) Ku ri na sweswo, va yingisa “nawu wa Kreste.” (Vagalatiya 6:2) Hi xikombiso, Mukreste loyi munghana wakwe wa vukati a nga riki mupfumeri u pfumelelana ni xitsundzuxo xa Pawulo lexi nge: “Loko makwerhu a ri ni nsati loyi a nga pfumelangiki, kambe yena a tiyimisele ku tshama na yena, a nga n’wi tshiki.” (1 Vakorinto 7:12) Ku tlula kwalaho, Vakreste lava vanghana va vona va vukati va nga riki vapfumeri, hi ku ya hi Matsalwa va ni vutihlamuleri byo lwela ku endla leswaku vukati bya vona byi va lebyi humelelaka. (1 Petro 3:1, 2) Ku yingisa xitsundzuxo lexi xinene hakanyingi swi tise nkateko wa leswaku vanghana va vukati lava nga riki vapfumeri va hundzula timbilu ta vona va amukela vugandzeri bya ntiyiso. Van’wana va tlhele va va Vakreste vo tshembeka lava khuvuriweke.—1 Vakorinto 7:16.
10. Vakreste va nga dyondza yini eka vavanuna va Vaisrayele va 111 lava hlongoleke vasati va vona va matiko mambe?
10 Kambe mhaka ya Vaisrayele lava hlongoleke vasati va vona va matiko mambe i dyondzo leyinene eka Vakreste lava nga si nghenelaka vukati. A va fanelanga va sungula ku rhandzana ni vanhu va rimbewu leri hambaneke lava nga riki vapfumeri. Ku papalata vuxaka byo tano swi nga ha nonon’hwa, hambi ku ri ku dyisa mbitsi, kambe i ndlela leyinene leswaku munhu a hambeta a katekisiwa hi Xikwembu. Vakreste va nyikiwe xileriso lexi nge: “Mi nga paniwi ni lava va nga riki vapfumeri.” (2 Vakorinto 6:14) Mukreste wihi ni wihi la nga si nghenelaka vukati loyi a ehleketaka hi ku nghenela vukati u fanele a kunguhata ku tekana ni mupfumeri-kulobye wa ntiyiso.—1 Vakorinto 7:39.
11. Ku fana ni vavanuna va Vaisrayele, hi nga ringiwa njhani malunghana ni xivangelo xa hina xa ku tsaka?
11 Hi tindlela tin’wana to tala, Vakreste va endle mindzulamiso loko va tsundzuxiwa leswaku va le ku tekeni ka ndlela leyi lwisanaka ni Matsalwa. (Vagalatiya 6:1) Hi ku phindha-phindha, magazini lowu wu kombise mahanyelo lama lwisanaka ni Matsalwa lama nga ta endla leswaku munhu a nga ha faneleki ku tama a ha ri xirho xa nhlengeletano ya Xikwembu. Hi xikombiso, hi 1973, vanhu va Yehovha va sungule ku swi twisisa kahle leswaku ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha ni ku dzaha fole i swidyoho leswikulu. Leswaku hi landzelela ndlela ya Xikwembu, hi fanele hi “[tibasisa] eka swilo hinkwaswo leswi nyamisaka nyama ni moya.” (2 Vakorinto 7:1) Vo tala swinene va yingise xitsundzuxo xexo xa Bibele; a va tiyimisele ku langutana ni swiphiqo leswi vaka kona loko va ha ku tshika ku tirhisa swidzidzirisi ni ku dzaha, leswaku va tama va ha ri swirho swa vanhu va Xikwembu lava baseke. Ku tlhele ku nyikeriwa vukongomisi lebyi nga erivaleni bya Matsalwa malunghana ni timhaka ta rimbewu, maambalelo, ku tilunghisa ni ku hlawula ntirho hi vutlhari, vuhungasi ni vuyimbeleri. Loko ku ri ni misinya ya milawu yo karhi ya Matsalwa leyi hi tsundzuxiwaka hi yona, onge hi nga tikombisa hi ri lava lunghekeleke ‘ku ololoxiwa,’ ku fana ni vavanuna va Israyele va 111. (2 Vakorinto 13:11) Leswi swi ta komba leswaku lunghelo ro gandzela Yehovha swin’we ni vanhu vakwe lavo kwetsima ‘ri tlula xivangelo xa hina lexikulu xa ku tsaka.’
12. Ku humelele yini hi 455 B.C.E.?
12 Loko Bibele yi heta ku vika xiendlakalo lexi katsaka vavasati va matiko mambe, a yi hi byeli leswaku ku humelele yini eYerusalema hi malembe ya 12 lama landzeleke. Handle ko kanakana rivengo ra vaakelani va Vaisrayele ri sungule ku kula swinene hikwalaho ka ku dlayiwa ka vuxaka byo tala bya vukati. Hi 455 B.C.E., Nehemiya u fike eYerusalema a heleketiwa hi vuthu. A a vekiwe leswaku a va mufumi wa le Yuda naswona u te ni mapapila lama humaka eka hosi ya le Peresi lama n’wi nyikeke mpfumelelo wo pfuxa muti.—Nehemiya 2:9, 10; 5:14.
Nkaneto Wa Vaakelani Lava Nga Ni Mavondzo
13. Hi rihi langutelo leri vaakelani va Vayuda lava nga swirho swa vukhongeri bya mavunwa va ri kombiseke, naswona Nehemiya u angurise ku yini?
13 Vaakelani lava nga swirho swa vukhongeri bya mavunwa va lwisane ni xikongomelo xa ku ta ka Nehemiya. Varhangeri va vona va n’wi chavisile hi ku vutisa va ku: ‘Xana mi xandzukela hosi ke?’ Hi ku kombisa ripfumelo eka Yehovha, Nehemiya u hlamurile a ku: “Šikwembu ša matilo, hi šona ši nga ta hi pfuna hina, malanḍa ya šona, hi ta pfuka hi aka. Loko mi ri ṅwina, a mi na ku av̌eriwa, ni loko yi ri fanelo, hambi šiṭunḍušo e Yerusalem.” (Nehemiya 2:19, 20) Loko ku sungula ku pfuxiwa rirhangu, valala lava fanaka va hlekurile va ku: ‘Xana vambuyangwana lava va Vayuda va endla yini? Xana va ta pfuxa maribye enhulwini ya thyaka ra ritshuri? Loko mhungubye yo hima rirhangu ra vona ra maribye, yi nga ri mbundzumuxa hakunene.’ Ematshan’weni yo hlamula marito lawa, Nehemiya u khongerile a ku: “Oho Šikwembu ša hina! yingisa hi laha hi endliwaka šisanḍu, u v̌a tlherisela ŝirukano ŝa v̌ona e tinhlokweni ta v̌ona.” (Nehemiya 4:2-4) Hi ku phikelela, Nehemiya u veke xikombiso lexi xinene xa ku titshega hi Yehovha!—Nehemiya 6:14; 13:14.
14, 15. (a) Nehemiya u langutane njhani ni nxungeto wa nala wa madzolonga? (b) Timbhoni ta Yehovha ti swi kotise ku yini ku hambeta ni ntirho wa tona wa ku aka hi tlhelo ra moya hambiloko ku ri ni nkaneto lowukulu?
14 Leswaku Timbhoni ta Yehovha ti hetisisa xiavelo xa tona xa nkoka xo chumayela, na tona namuntlha ti titshega hi Xikwembu. Vakaneti va ringeta ku kavanyeta ntirho lowu hi ku hlekula. Minkarhi yin’wana vanhu lava tsakelaka rungula ra Mfumo va lan’wa hi ku tsandzeka ku tiyisela ku hlekuriwa. Loko ku hlekula ku nga pfuni nchumu, vakaneti va nga hlundzuka kutani va hlawula ku chavisa hi ku tirhisa madzolonga. Sweswo hi leswi vaaki va marhangu ya Yerusalema va langutaneke na swona. Kambe Nehemiya a nga pfumelanga ku chavisiwa. Ku ri na sweswo, u hlomise vaaki leswaku va lwisana ni nhlaselo wa nala a tlhela a tiyisa ripfumelo ra vona hi marito lama nge: “Mi nga v̌a tšhav̌eni; mi anakanya Hosi le’yikulu le’yi tšhav̌isaka; mi lwela v̌amakwenu ni v̌ana v̌a ṅwina, ni v̌ana v̌a šisati v̌a ṅwina, ni v̌asati v̌a ṅwina, ni tindlu ta ṅwina.”—Nehemiya 4:13, 14.
15 Tanihi le masikwini ya Nehemiya, Timbhoni ta Yehovha ti hlomisiwe swinene leswaku ti ya emahlweni ni ntirho wa tona wo aka hi tlhelo ra moya hambiloko ti kanetiwa swinene. “Hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” ri nyikele swakudya swa moya leswi tiyisaka ripfumelo, leswi pfunaka vanhu va Xikwembu leswaku va va lava humelelaka ni laha ntirho wu yirisiweke. (Matewu 24:45) Hikwalaho, Yehovha u hambete a katekisa vanhu vakwe va va lava andzaka emisaveni hinkwayo.—Esaya 60:22.
Swiphiqo Swa Le Ndzeni
16. Hi swihi swiphiqo swa le ndzeni leswi xungeteke langutelo ra vaaki va rirhangu ra Yerusalema?
16 Loko ku pfuxiwa ka rirhangu ra Yerusalema ku ya emahlweni kutani rirhangu ri fika ehenhla, ntirho wu sungule ku tika swinene. Se a ku sungula ku humelela xiphiqo lexi ringeke langutelo ra vaaki lava khomeke xo tika. Hikwalaho ka ku kayivela ka swakudya, Vayuda van’wana a swi va nonon’hwela ku wundla mindyangu ya vona ni ku hakela swibalo eka hulumendhe ya le Peresi. Vayuda va swigwili va va lombe swakudya ni mali. Hambiswiritano, ku hambana ni Nawu wa Xikwembu, Vaisrayele lava nga swisiwana a va fanele va hlambanya hi masimu ni vana va vona tanihi xitiyisekiso xa leswaku va ta hakela mali leyi va lombiweke yona, kun’we ni ntswalo wa kona. (Eksoda 22:25; Levhitika 25:35-37; Nehemiya 4:6, 10; 5:1-5) Kutani lava va kolotiwaka a va vula leswaku va ta va tekela masimu ya vona ni ku va sindzisa ku xavisa vana va vona va va mahlonga. Nehemiya u hlundzukisiwe hi langutelo leri ri nga kombisiki rirhandzu, ra ku rhandza swilo leswi vonakaka. U hatle a teka goza leswaku a tiyisekisa leswaku nkateko wa Yehovha wu hambeta wu va kona entirhweni wa ku pfuxa rirhangu ra Yerusalema.
17. Nehemiya u endle yini leswaku a tiyisekisa leswaku Yehovha a hambeta a katekisa ntirho wo aka, naswona vuyelo byi ve byihi?
17 Ku hleriwe ‘nhlengeletano leyikulu,’ kutani Nehemiya a kombisa Vaisrayele va swigwili hi rixaladza leswaku leswi va swi endleke a swi n’wi tsakisanga Yehovha. Kutani u kombele lava nga ni nandzu, ku katsa ni vaprista van’wana, leswaku va tlherisa ntswalo hinkwawo lowu va wu tekeke kun’we ni masimu lawa va ma tekeleke lava va tsandzekeke ku hakela ntswalo. Lexi tsakisaka, lava nga ni nandzu va te: “Hi ta v̌a tlherisela, kambe hi nga ka hi nga ha lav̌i ntšhumu, hi ta endla leŝi u nga ŝi v̌ula.” Leswi a va ngo swi vula ntsena, hikuva Bibele yi vika leswaku “tiko ri endla hi marito walawo [ya Nehemiya].” Kutani nhlengeletano hinkwayo yi dzunisa Yehovha.—Nehemiya 5:7-13.
18. Timbhoni ta Yehovha ti tiviwe tanihi leti nga ni langutelo rihi?
18 Ku vuriwa yini hi siku ra hina? Ematshan’weni yo dyelela van’wana, Timbhoni ta Yehovha ti tiviwa swinene hi ku hanana ka tona eka vapfumeri-kulobye ni van’wana lava hlaseriweke hi timhangu. Tanihi le nkarhini wa Nehemiya, vuyelo bya leswi ku ve marito yo tala yo tlangela lama dzunisaka Yehovha. Hambiswiritano, hi nkarhi lowu fanaka, “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” ri kume swi fanela ku nyikela xitsundzuxo lexi humaka eMatsalweni malunghana ni timhaka ta bindzu ni hi xilaveko xo papalata ku dyelela van’wana hi makwanga. Ematikweni man’wana swi tolovelekile ku lava ndzovolo lowukulu, kambe Bibele yi swi veka erivaleni leswaku vanhu va makwanga ni vadyeleri a va nge yi dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu. (1 Vakorinto 6:9, 10) N’wangulo lowunene wa Vakreste vo tala eka xitsundzuxo xo tano wu hi tsundzuxa ndlela leyi Vayuda volavo va swi voneke ha yona leswaku ku dyelela vamakwavo lava nga swisiwana i xidyoho.
Ku Hetiwa Ka Rirhangu Ra Yerusalema
19, 20. (a) Ku hetiwa ka rirhangu ra Yerusalema ku ve ni vuyelo byihi eka vakaneti lava nga swirho swa vukhongeri byin’wana? (b) Timbhoni ta Yehovha ti ve ni ku hlula kwihi ematikweni yo tala?
19 Ku nga khathariseki nkaneto hinkwawo lowu a wu ri kona, rirhangu ra Yerusalema ri hetiwile hi masiku ya 52. Xana leswi swi ve ni vuyelo byihi eka vakaneti? Nehemiya u te: “Kute loko v̌alala hikwav̌o v̌a hina v̌a ŝi twa, v̌a matiko hikwawo la’ma hi renḍeleke šikari, v̌a ṭhuka, v̌a pfimba timbilu, v̌a tšhav̌a hi ku v̌ona leŝaku mitiro yoleyo yi endliwile hi Šikwembu ša hina.”—Nehemiya 6:16.
20 Namuntlha, nkaneto wa valala entirhweni wa Xikwembu wu hambeta hi tindlela to hambana etindhawini to hambana-hambana. Hambiswiritano, vanhu va timiliyoni va vone vuhava bya ku lwisana ni Timbhoni ta Yehovha. Hi xikombiso, xiya matshalatshala lama endliweke enkarhini lowu hundzeke yo herisa ntirho wo chumayela eJarimani ra Manazi, Yuropa Vuxa ni le matikweni yo tala ya le Afrika. Matshalatshala wolawo hinkwawo a ma humelelanga, kutani vanhu vo tala se va swi vona leswaku ‘ntirho wa hina wu endliwa hi Xikwembu.’ Leyi yi ve hakelo leyikulu swonghasi eka vatirheli va khale lava tshembekaka lava endleke leswaku vugandzeri bya Yehovha ‘byi tlula xivangelo xa vona lexikulu xa ku tsaka’ ematikweni wolawo!
21. I swiendlakalo swihi swa nkoka leswi nga ta kambisisiwa eka xihloko lexi landzelaka?
21 Eka xihloko lexi landzelaka, hi ta pfuxeta swiendlakalo swo hlawuleka leswi yiseke eku khanguriweni loku tsakisaka ka rirhangu ra Yerusalema leri pfuxiweke. Hi ta tlhela hi vona ndlela leyi ku hetiwa ka muti wo hlawuleka swinene ku tshineleke ha yona leswaku ku pfuneka vanhu hinkwavo.
Wa Tsundzuka Xana?
◻ Ezra ni van’wana va tsake njhani hikwalaho ka Yerusalema?
◻ I swihoxo swihi leswi Ezra na Nehemiya va pfuneke Vayuda vo tala leswaku va swi lulamisa?
◻ I tidyondzo tihi leti u nga ti kumaka eka timhaka leti katsaka Ezra na Nehemiya?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Nehemiya a a khathala ngopfu hi Yerusalema, hayi hi ntirho wa le henhla eXuxani
[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]
Ku fana na Nehemiya, hi fanele hi khongelela ku kuma vukongomisi ni matimba eka Yehovha leswaku hi ya emahlweni ni xiavelo xa hina xo chumayela lexi nga ni ntikelo lowukulu