Ndzima 13

Hi Xiyiwa Hi Mahanyelo Ya Hina

HI HANYA eka nguva leyi mimpimanyeto ya mahanyelo leyi khale a yi xiximiwa, yi tshikiweke hi vanhu vo tala. Vukhongeri byo tala bya Vujagana byi endle leswi fanaka, ku nga ha va hi ku swi pfumelela kumbe hi mianakanyo ya leswaku minkarhi se yi cincile, swiyila swa khale a swa ha tirhi. Hikwalaho ka sweswo, Samuel Miller, loyi a nga Nhloko ya Xikolo xa Ntivo-vukwembu xa Harvard, u te: “Kahle-kahle kereke a yi na matimba evanhwini. Yi amukele mukhuva wa nkarhi wa hina.” Vuyelo bya lava a va langutele tikereke to tano leswaku ti va kongomisa, byi ve bya khombo.

Ku hambana ni leswi, loko ri hlamusela hi Timbhoni ta Yehovha, L’Eglise de Montréal, phepha-hungu ra vhiki na vhiki ra vutshamo bya bixopo wa Khatoliki le Montreal, eCanada, ri te: “Ti ni mahanyelo lama xiyekaka.” Tinhlayo letikulu ta vadyondzisi exikolweni, vathori ni vatirhela-mfumo ti pfumelelana ni sweswo. I yini leswi vangaka vito leri lerinene?

Ku va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha a hi ku namarhela xivumbeko xo karhi ntsena xa tidyondzo ni ku nyikela vumbhoni eka van’wana hi tidyondzo leti. Vukreste byo sungula a byi tiviwa tanihi “Ndlela,” naswona Timbhoni ta Yehovha ti xiya leswaku vukhongeri bya ntiyiso namuntlha byi fanele byi va ndlela ya vutomi. (Mint. 9:2) Hambi swi ri tano, hi laha a swi ri ha kona eka swilo swin’wana, Timbhoni ta manguva lawa a ti swi twisisanga hi ku hatlisa leswi a swi katseka.

“Mahanyelo Kumbe Ntwanano—Hi Xihi Lexi Nga Xona?”

Hambi leswi swi sunguleke hi xitsundzuxo lexi twalaka xa Matsalwa hi xilaveko xo fana na Kreste, ku kandziyisa loku Swichudeni swin’wana swa Bibele swo sungula swi ku endleke eka “ku vumba mahanyelo,” hi laha a va ku vitana ha kona, ku tsongahate swivumbeko swin’wana swa Vukreste bya ntiyiso. Van’wana hakanyingi a va tikomba va anakanya leswaku ku va la tengeke—nkarhi hinkwawo u va ni musa ni vunene, u vulavula khwatsi, u papalata ku kombisa vukarhi hi ndlela yihi na yihi, u hlaya Matsalwa siku na siku—a swi ta tiyisekisa leswaku va nghena etilweni. Kambe va honise mhaka ya leswaku Kreste u nyike valandzeri vakwe ntirho wo wu endla.

Xiphiqo lexi xi hlamuseriwe hi matimba eka xihloko lexi nge “Mahanyelo Kumbe Ntwanano—Hi Xihi Lexi Nga Xona?” enkandziyisweni wa Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) wa May 1, 1926.a Xi kombe leswaku matshalatshala yo va ni “mahanyelo lama hetisekeke” enyameni ma karharise van’wana kambe hi nkarhi lowu fanaka ma vangele langutelo “leri tlakukeke” eka van’wana naswona swi va vangele ku honisa nkoka wa gandzelo ra Kreste. Endzhaku ko kandziyisa ku pfumela engatini leyi halatiweke ya Kreste, xihloko xi kandziyise nkoka wo ‘endla swilo’ entirhweni wa Xikwembu ku kombisa leswaku munhu a a ri endleleni leyi tsakisaka Xikwembu. (2 Pet. 1:5-10) Enkarhini wolowo, loko vo tala va Vujagana va ha vula leswaku va namarhela mimpimanyeto ya Bibele ya mahanyelo, ku kandziyisa loku ka ntirho ku tiyise ku hambana exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha ni Vujagana. Ku hambana ku ye ku vonaka swinene loko ku laveka leswaku vanhu hinkwavo lava tivulaka Vakreste, va tshika mahanyelo yo biha lawa a ma ya ma andza.

“Fularhela Vuoswi”

Mpimanyeto wa Vukreste malunghana ni ku tikhoma ka rimbewu wu andlariwe khale eBibeleni hi ku kongoma. “Ku rhandza ka Xikwembu hi loku: Hileswaku mi endliwa lava tengeke, hi ku fularhela vuoswi . . . Hikuva Xikwembu a xi hi vitanelanga ku hanya ethyakeni, kambe eku tengeni. Hikokwalaho, loyi a alaka xitsundzuxo lexi, a nga soli munhu, kambe ú sola Xikwembu.” (1 Tes. 4:3-8) “Ku tekana a ku ve loku xiximiwaka hi vanhu hinkwavo, vukati byi nga onhiwi hi ku kanganyisana, hikuva Xikwembu xi ta avanyisa timbhisa ni vaoswi.” (Hev. 13:4) “Xana a mi tivi leswaku lavo homboloka va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu, xana? Mi nga tshuki mi tikanganyisa: Loko ti ri timbhisa, . . . ni vaoswi, ni vavanuna lava endlaka swa tingana ni vavanuna-kulobye, . . . va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu.”—1 Kor. 6:9, 10.

Eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), nyingiso wu yisiwe eka mpimanyeto lowu wa Vakreste va ntiyiso hi November 1879. Kambe a wu hlamuseriwanga hi ku phindha-phindha kumbe hi vuxokoxoko hinkwabyo onge hi loko a xi ri xiphiqo lexikulu eka Swichudeni swo sungula swa Bibele. Hambi swi ri tano, tanihi leswi langutelo ra misava a ri ya ri biha, xilaveko lexi xi nyikiwe nyingiso lowu engetelekeke, ngopfu-ngopfu emalembeni ya le kusuhi ni Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. A wu laveka hikuva van’wana exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha a va ri ni mavonelo ya leswaku ntsendze loko va ri karhi va nyikela vumbhoni, ku ntshunxeka eku tikhomeni ka rimbewu a swi ya hi munhu. I ntiyiso leswaku Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa March 1, 1935, xi swi veke erivaleni leswaku ku hlanganyela evutirhelini bya nsimu a swi nga nyiki munhu mpfumelelo wa ku tikhoma ko biha. Kambe a hi hinkwavo lava va swi tirhiseke. Kutani, enkandziyisweni wa xona wa May 15, 1941, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), xi tlhele xi hlamusela mhaka leyi, hi vuxokoxoko, eka xihloko lexi nge “Siku Ra Nowa.” Xi kombise leswaku thyaka ra rimbewu esikwini ra Nowa a ri ri xivangelo xin’wana xa mhaka leyi Xikwembu xi loviseke misava ya nkarhi wolowo ha yona, naswona xi kombe leswaku leswi Xikwembu xi swi endleke enkarhini wolowo swi veke xikombiso xa leswi xi nga ta swi endla esikwini ra hina. Hi ku kongoma xi tsundzuxe leswaku nandza wa Xikwembu la hlayisaka vutshembeki a nge tirhisi xiphemu xa siku ra yena a endla ku rhandza ka Hosi ivi endzhaku ka sweswo, a nghenela “mintirho ya . . . nyama.” (Gal. 5:17-21) Eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa July 1, 1942, xi landzeriwe hi xihloko xin’wana lexi soleke ku tikhoma loku a ku nga fambisani ni mimpimanyeto ya Bibele ya mahanyelo ya vanhu lava nga nghenelangiki vukati ni lava tekaneke. A nga kona loyi a a ta vula leswaku ku hlanganyela eku chumayeleni ka rungula ra Mfumo erivaleni tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha a swi nyika mpfumelelo wo hanya handle ka nawu. (1 Kor. 9:27) Hi ku famba ka nkarhi, ku tekiwe magoza lama tiyeke leswaku ku sirheleriwa ku basa ka nhlengeletano emahanyelweni.

Van’wana lava enkarhini wolowo a va vula leswaku va navela ku va Timbhoni ta Yehovha va kulele etindhawini leti vukati bya xinkarhana a byi pfumeleriwa, laha vuxaka bya rimbewu exikarhi ka vanhu lava tshembisaneke a byi pfumeleriwa, kumbe laha vuxaka lebyi vaka kona hi ku vulavurisana exikarhi ka vanhu lava nga tekanangiki hi nawu byi tekiwaka byi fanerile. Mimpatswa yi nga ri yingani leyi tekaneke a yi ringeta ku hanya onge a yi tekananga. Vanhu van’wana hambi loko va nga dlayanga vukati, va hambane ni vanghana va vona va vukati hi ndlela ya vuhunguki. Leswaku xi nyika nkongomiso lowu lavekaka, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) hi va-1950, xi kambisise swiyimo leswi hinkwaswo, xi hlamusela vutihlamuleri bya vukati, xi kandziyisa ku siveriwa ka vuoswi hi Bibele, xi hlamusela leswaku vuoswi i yini, leswaku swi twisiseka kahle.b—Mint. 15:19, 20; 1 Kor. 6:18.

Etindhawini leti vanhu lava sungulaka ku hlanganyela ni nhlengeletano ya Yehovha a va nga yi tekeli nhlokweni mimpimanyeto ya Bibele ya mahanyelo, swi kambisisiwile. Xisweswo, hi 1945, loko N. H. Knorr, muungameri wa vunharhu wa Sosayiti ya Watch Tower, a ri le Costa Rica, u nyikele nkulumo ya mahanyelo ya Vukreste laha a nga te: “N’wina hinkwenu lava mi nga laha madyambu lawa, lava mi tshamaka ni wansati kambe mi nga tsarisanga vukati bya n’wina hi nawu, ndzi mi luma ndleve. Yanani eKerekeni ya Khatoliki mi ya tsarisa mavito ya n’wina tanihi swirho swa yona hikuva hi kona laha mi nga endlaka swilo leswi. Kambe leyi i nhlengeletano ya Xikwembu, a mi nge swi endli swilo leswi laha.”

Eku sunguleni ka va-1960, loko vasodoma va ya va vonaka kahle hi swiendlo swa vona, tikereke to tala ti vulavule hi mhaka leyi, ivi ti va amukela tanihi swirho swa tona. Tikereke tin’wana sweswi ti veka hambi ku ri vasodoma va va vafundhisi. Leswaku ti pfuna vanhu lavanene lava a va ri ni swivutiso etimhakeni leti, tibuku ta Timbhoni, na tona ti hlamusele timhaka leti. Kambe exikarhi ka Timbhoni, a ku nga vanga ni xivutiso xa ndlela leyi vusodoma byi faneleke ku langutiwa ha yona. Ha yini swi nga vanga tano? Hikuva a va teki swilaveko swa Bibele onge swo va mianakanyo ya vanhu va nguva yin’wana. (1 Tes. 2:13) Va fambisa tidyondzo ta Bibele hi ntsako ni vasodoma leswaku va dyondza swilaveko swa Yehovha, naswona vanhu vo tano va nga va kona eminhlanganweni ya Timbhoni va ta yingisela, kambe ku hava loyi a hambetaka a endla vusodoma loyi a nga vaka un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.—1 Kor. 6:9-11; Yuda 7.

Emalembeni ya sweswinyana ku va ni vuxaka bya rimbewu ka vantshwa lava nga nghenelangiki vukati ku andzile emisaveni. Vantshwa emindyangwini ya Timbhoni ta Yehovha va ve ehansi ka ntshikilelo lowu, naswona van’wana va sungule ku teka tindlela leti va rhendzeleke ta misava. Xana nhlengeletano yi langutane njhani ni xiyimo lexi? Swihloko leswi kunguhateriweke ku pfuna vatswari ni vantshwa leswaku va languta swilo hi tlhelo ra Matsalwa swi humesiwile eka Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! Tidrama ta xiviri ti nyikeriwile emintsombanweni ku pfuna un’wana ni un’wana a vona mihandzu ya ku ala mimpimanyeto ya mahanyelo ya Bibele ni vuyelo bya ku yingisa swileriso swa Xikwembu. Yin’wana yo sungula ya tona, leyi humeleleke hi 1969, a yi ku “Mitwa Ni Mintlhamu Swi Le Ndleleni Ya La Tifumaka.” Ku lunghiseleriwe tibuku to hlawuleka to pfuna vantshwa va twisisa vutlharhi bya xitsundzuxo xa Bibele. Tona ti katse leti ti nge, Your Youth—Getting the Best Out Of It (leyi humesiweke hi 1976) na Swivutiso Leswi Vantshwa Va Swi Vutisaka—Tinhlamulo Leti Tirhaka (leyi humesiweke hi 1989). Vakulu va bandlha va nyike mpfuno wa moya wa munhu hi yexe eka vanhu ha un’we-un’we ni le mindyangwini. Mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha na wona ma sirheleriwile hi ku susiwa ka vadyohi lava nga hundzukiki.

Ku onhaka ka misava emahanyelweni a ku vanga na langutelo ra vutilawuri exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha. Ku hambana ni sweswo, Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha yi kandziyise ngopfu xilaveko xa ku papalata swiendlo leswo biha swa rimbewu ni minkucetelo ni swiyimo leswi onhaka mahanyelo. Eka makume manharhu ya malembe lama hundzeke, yi nyikele ndzetelo wo tiyisa vanhu ehenhleni ka “swidyoho swa le xihundleni” tanihi ku tlanga hi swirho swa rimbewu ni ku va komba khombo ra swifaniso leswi nga ambalangiki, minkombiso ya thelevhixini, ni vuyimbeleri lebyi thyakeke. Xisweswo, hambi loko mboyamelo wa mahanyelo wa misava wu ri ehansi, wa Timbhoni ta Yehovha wu le henhla.

Vutomi Bya Ndyangu Lebyi Lawuriwaka Hi Mimpimanyeto Ya Xikwembu

Ku namarhela mpimanyeto wa Bibele wa timhaka ta rimbewu ku wu pfune ngopfu ndyangu wa Timbhoni ta Yehovha. Kambe ku va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha a swi tiyisekisi leswaku munhu a nge vi na swona swiphiqo swa le ndyangwini. Hambi swi ri tano, Timbhoni ta kholwa leswaku Rito ra Xikwembu ri nyika xitsundzuxo lexinene ngopfu xa ndlela yo langutana ni swiphiqo swo tano. Ti ni malunghiselelo yo tala lama endliweke hi nhlengeletano yo ti pfuna ti tirhisa xitsundzuxo xexo; naswona loko ti xi landzelela hi vukheta, vuyelo bya kona bya vuyerisa hakunene.

Eku sunguleni ka 1904, vholumo ya vutsevu ya Studies in the Scriptures yi nyikele nhlamuselo yo leha ya vutihlamuleri bya vukati ni mindzhwalo ya vutswari. Ku sukela kwalaho, madzana ya swihloko swi humesiwile ni tinkulumo to tala ti nyikeriwile eka vandlha rin’wana ni rin’wana ra Timbhoni ta Yehovha, ku pfuna xirho xin’wana ni xin’wana xa ndyangu leswaku xi twisisa xiphemu xa xona lexi humaka eka Xikwembu. Dyondzo leyi ya vutomi lebyinene bya ndyangu a hi ya lava ha ku nghenelaka vukati kambe i nongonoko lowu yaka emahlweni lowu katsaka vandlha hinkwaro.—Ef. 5:22–6:4; Kol. 3:18-21.

Xana Tshengwe Ri Fanele Ku Amukeriwa?

Hambi leswi mikhuva ya vukati ni vutomi bya ndyangu yi hambanaka hi ku ya hi matiko, Timbhoni ta Yehovha ti xiya leswaku mimpimanyeto leyi andlariweke eBibeleni yi tirha hinkwako. Tanihi leswi ntirho wa tona wu sunguleke eAfrika eka lembe xidzana leri ra vu-20, Timbhoni ti dyondzise leswaku vukati bya Vukreste byi pfumelela munghana un’we ntsena wa vukati, hi laha ti endlaka ha kona hinkwako. (Mt. 19:4, 5; 1 Kor. 7:2; 1 Tim. 3:2) Kambe, a ku ri ni madzana lama amukeleke ku paluxiwa ka Bibele ka swikwembu swa hava, va teka leswi Timbhoni ta Yehovha ti swi dyondziseke malunghana ni Mfumo wa Xikwembu kambe va khuvuriwe va ha ri tshengwe. Leswaku xi lulamisa xiyimo lexi, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa January 15, 1947, xi kandziyise leswaku Vukreste a byi ri pfumeleri tshengwe, ku nga khathariseki leswaku mikhuva ya kwalaho hi yihi. Papila leri rhumeriweke emavandlheni ri tsundzuxe hinkwavo lava a va tivula Timbhoni ta Yehovha kambe lava a va ri ni tshengwe leswaku va nyikiwa tin’hweti ta tsevu leswaku va endla xiyimo xa vona xa vukati xi pfumelelana ni mpimanyeto wa Bibele. Leswi swi tiyisiwe hi nkulumo leyi nyikeriweke hi Makwerhu Knorr loko a endzele eAfrika hi lembe rero.

Le Nigeria, vanhu vo tala va anakanye leswaku matshalatshala yo herisa tshengwe exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha, a ma ta endla vanhu va tshika nhlengeletano ya tona. Naswona i ntiyiso leswaku a hi hinkwavo lava a va ri ni tshengwe lava va khuvuriweke eku sunguleni tanihi Timbhoni lava hundzukeke hi ndlela leyi lavekaka hambi ku ri hi 1947. Hi xikombiso, Asuquo Akpabio, mulanguteri la famba-fambaka, u hlamusela leswaku Mbhoni leyi a a tshama na yona le Ifiayong yi n’wi pfuxe ni vusiku yi lava leswaku a cinca leswi swi tivisiweke malunghana ni xilaveko xo teka nsati wun’we. Hikwalaho ka leswi a aleke ku endla tano, muendzeriwa wakwe u n’wi hlongolele ehandle empfuleni leyi a yi halaka vusiku byebyo.

Kambe ku rhandza Yehovha ku nyike van’wana matimba lama lavekaka yo yingisa milawu yakwe. Hi lava van’wana va vona. Le Zaire munhu loyi a a ri Mukhatoliki naswona a ri ni tshengwe u tshike vambirhi va vasati vakwe leswaku a va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, hambi leswi ku hlongola la rhandzekaka ngopfu hikwalaho ka leswi a a nga ri yena ‘nsati wa vuntshwa bya yena’ a swi ringa swinene eripfumelweni ra yena. (Swiv. 5:18) Le Dahomey (laha sweswi ku nga Benin) khale ka mungheni wa Methodist loyi a ha ri ni vasati va ntlhanu u hlule swihinga swo tika swinene leswaku a kuma ku dlaya vukati loku lavekaka leswaku a fanelekela nkhuvulo. Hambi swi ri tano, u hambete a wundla khale ka vasati vakwe ni vana va vona, hi laha van’wana lava hlongoleke vasati va vumbirhi va endleke ha kona. Warigbani Whittington, la tshamaka eNigeria, a a ri wa vumbirhi eka vasati va nuna wakwe vambirhi. Loko a ehlekete leswaku ku tsakisa Yehovha, Xikwembu xa ntiyiso, a ku ri nchumu wa nkoka ngopfu eka yena, u langutane ni vukarhi bya nuna wakwe ni bya ndyangu wa ka vona. Nuna wakwe u n’wi tshikile a tifambela, kun’we ni vana vakwe vambirhi, kambe a nga n’wi pfunanga hi mali—hambi ku ri ya swo famba ha swona. Kambe, u te: ‘Swilo leswi vonakaka leswi ndzi swi siyeke a swi nge ringanisiwi ni ku tsakisa Yehovha.’

Ku Vuriwa Yini Hi Ku Dlaya Vukati?

Ematikweni ya le vupela-dyambu ku va ni tshengwe a swi talanga, kambe swiendlo swin’wana leswi lwisanaka ni Matsalwa swi lo vuya. Xin’wana xa swona i mianakanyo ya leswaku swa antswa ku dlaya vukati ku ri ni ku va ni vukati lebyi nga tsakisiki. Emalembeni ya sweswinyana van’wana va Timbhoni ta Yehovha va sungule ku tekelela moya lowu, va lava ku dlaya vukati hi swivangelo swo tanihi “ku nga twanani.” Xana Timbhoni ti swi tamerisise ku yini leswi? Tsima lerikulu ra dyondzo ya mavonelo ya Yehovha ya ku dlaya vukati ri endliwa nkarhi na nkarhi hi nhlengeletano leswaku yi pfuna Timbhoni ta khale kun’we ni madzana ya magidi lama engetelekaka lama ti joyinaka lembe na lembe.

Xana Xihondzo xo Rindza xi yise nyingiso eka nkongomiso wihi wa Bibele? Swin’wana swa swona, hi leswi landzelaka: Erhekhodweni ya Bibele ya vukati byo sungula bya vanhu, ku kandziyisiwa vun’we bya nuna ni nsati; yi ri: ‘Wanuna u fanele ku namarhela nsati wakwe, va fanele va va nyama yin’we.’ (Gen. 2:24) Endzhakunyana, le Israyele, Nawu wu sivele vumbhisa naswona a wu lava leswaku un’wana ni un’wana la swi endlaka a dlayiwa. (Det. 22:22-24) Ku dlaya vukati hi swivangelo leswi nga riki swa vuoswi a ku pfumeleriwa, kambe ntsena ‘hikwalaho ka ku tiomisa ka vona tinhloko,’ hi laha Yesu a hlamuseleke ha kona. (Mt. 19:7, 8) Yehovha a a ku langutisa ku yini ku tshika munghana wa vukati leswaku u teka un’wana? Malakiya 2:16 yi ri: ‘U venga ku dlaya vukati.’ Kambe, u tshike lava va dlayeke vukati leswaku va tshama evandlheni ra Israyele. Kona, loko va amukela ku laya ka Yehovha eka vanhu vakwe, mbilu ya vona ya ribye yi nga ha siviwa hi leyo olova eku fambeni ka nkarhi, leyi yi nga kombisaka rirhandzu ra ntiyiso etindleleni takwe.—Ringanisa Ezekiyele 11:19, 20.

Nkarhi na nkarhi Xihondzo xo Rindza xi vule leswaku loko Yesu a hlamusela ku dlaya vukati hi laha a ku endliwa ha kona le Israyele wa khale, u kombise leswaku mpimanyeto lowu tlakukeke a wu fanele ku vekiwa exikarhi ka valandzeri vakwe. U vule leswaku loko un’wana a tshika nsati wa yena handle ka loko a endle vumbhisa (por·neiʹa, “ku hlangana ka rimbewu loku nga riki enawini”) ivi a teka un’wana, u ta va a endla vuoswi; ni loko a nga tlheli a teka, u ta va a endla nsati wa yena a va muoswi. (Mt. 5:32; 19:9) Xisweswo, Xihondzo xo Rindza xi kombe leswaku eka Vakreste ku dlaya kwihi ni kwihi ka vukati a ku ri mhaka leyikulu ngopfu ku tlula leswi a swi ri xiswona le Israyele. Hambi leswi Matsalwa ma nga vuliki leswaku un’wana ni un’wana la dlayaka vukati a hlongoriwa evandlheni, lava va endlaka vumbhisa nakambe va nga hundzuki va susiwa hi mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha.—1 Kor. 6:9, 10.

Xiyimo xi hundzukile emalembeni ya sweswinyana eka movonelo ya misava malunghana ni vukati ni vutomi bya ndyangu. Handle ka leswi, Timbhoni ta Yehovha ti hambete ti namarhela mimpimanyeto leyi nyikiwaka hi Xikwembu, Musunguri wa vukati, hi laha yi andlariweke ha kona eBibeleni. Hi ku tirhisa nkongomiso wolowo, va tikarhatele ku pfuna vanhu va timbilu letinene leswaku va hlula swiyimo swo nonon’hwa leswi vo tala va tikumaka va ri eka swona.

Hikwalaho ka sweswo, ku cinca loku hlamarisaka ku endliwile evuton’wini bya lavo tala lava amukeleke ndzetelo wa Bibele eka Timbhoni ta Yehovha. Vavanuna lava eku sunguleni a va ba vasati va vona, vavanuna lava a va nga byi byarhi vutihlamuleri bya vona, vavanuna lava a va wundla hi swilo leswi vonakaka kambe ku nga ri hi tlhelo ra mintlhaveko ni ra moya—magidi yo tala ya lavo tano ma ve vavanuna va rirhandzu ni vatatana lava yi hlayisaka kahle mindyangu ya vona. Vavasati lava a va ri ni nkani, vavasati lava a va nga ri na mhaka ni vana va vona, va nga tihlayisi vona hi voxe ni makaya ya vona—vo tala va vona va hundzuke vasati lava xiximaka vunhloko ni ku tikhoma hi ndlela leyi yi va endlaka va rhandziwa ngopfu hi vanuna ni vana va vona. Vantshwa lava a va tlatlarhuka va nga yingisi vatswari va vona, va karhatana ni vanhu van’wana, vantshwa lava a va onha vutomi bya vona hi swilo leswi a va swi endla, va dyisa vatswari va vona mbitsi—vo tala va vona va ve ni xikongomelo xa ku chava Xikwembu evuton’wini, naswona leswi swi pfune ku hundzula vumunhu bya vona.

Kavula, yinhla ya nkoka ya ku humelela endyangwini i ku tshembana. Ku tshembeka i ka nkoka ni le ka vuxaka byin’wana.

Xilaveko Xa Ku Tshembeka Xi Fikelela Kwihi?

Timbhoni ta Yehovha ti xiya leswaku ku tshembeka ka laveka eka xin’wana ni xin’wana lexi ti xi endlaka. Tanihi xisekelo xa langutelo ra tona, ti kombetela ematsalweni yo tanihi lawa ma landzelaka: Yehovha hi yexe i ‘Xikwembu xa ntiyiso.’ (Ps. 31:5) Hi tlhelo rin’wana, hi laha Yesu a vuleke ha kona Diyavulosi i “tata wa mavunwa.” (Yoh. 8:44) Kutani, hi laha ku twisisekaka, exikarhi ka swilo leswi Yehovha a swi vengaka ku ni “ririmi ra vunwa.” (Swiv. 6:16, 17) Rito rakwe ra hi byela: “Tshikani vunwa; un’wana ni un’wana a a vule ntiyiso.” (Ef. 4:25) Naswona Vakreste a va fanelanga va vula ntiyiso ntsena, kambe ku kotisa muapostola Pawulo, va fanele ku ‘tikhoma hi ku tshembeka eka swilo hinkwaswo.’ (Hev. 13:18) A ti kona tindhawu ta vutomi laha Timbhoni ta Yehovha ti nga tirhisaka kona milawu ya tinxaka tin’wana.

Loko Yesu a endzela kaya ra muluvisi Zakiya, loyi a pfumeleke leswaku swiendlo swa yena swa bindzu a swi bihile, u teke magoza yo lulamisa swiendlo swa khale swa vuxisi. (Lk. 19:8) Emalembeni ya sweswinyana, leswaku va va ni ripfalo leri tengeke eka Xikwembu, vanhu van’wana lava sunguleke ku hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha va endle leswi fanaka. Hi xikombiso, le Spain, khamba lerikulu ri sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Ku nga ri khale ripfalo rakwe ri sungule ku n’wi karhata; kutani u tlherisele nhundzu leyi yiviweke eka muthori wakwe wa khale ni le ka vaakelani va yena, kutani a yisa swilo swin’wana emaphoriseni. A fanele ku hakela mali ivi a tshama nkarhinyana ekhotsweni, kambe sweswi u ni ripfalo leri baseke. Le Nghilandi, endzhaku ka tin’hweti timbirhi ntsena ta ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha, khale ka muyivi wa dayimani u tihelekete emaphoriseni, lava hlamaleke ngopfu; a va ri karhi va n’wi lava tin’hweti ta tsevu. Eka malembe mambirhi ni hafu lawa a ma heteke ekhotsweni, u dyondze Bibele hi ku hiseka, a dyondza ku avelana ntiyiso wa Bibele ni van’wana. Loko a tshunxiwile u tinyiketele leswaku a khuvuriwa tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.—Ef. 4:28.

Ndhuma ya Timbhoni ta Yehovha ya ku tshembeka yi tiviwa kahle. Vathori va vone leswaku Timbhoni ti nga ka ti nga va yiveli, naswona a ti nge hembi kumbe ti tsala tirhekhodo ta mavunwa eka vathori va vona—doo, hambi loko ti byeriwa leswaku ti ta heleriwa hi ntirho wa tona. Eka Timbhoni ta Yehovha vuxaka lebyinene ni Xikwembu i bya nkoka swinene ku tlula ku rhandziwa hi munhu wihi ni wihi. Naswona ti lemuka leswaku, ku nga khathariseki leswaku ti kwihi kumbe leswaku ti endla yini, “hinkwaswo swi lo tlà[n]gàndlà, erivaleni, emahlweni ka Loyi hi fanelaka ku tihlamulela eka yena.”—Hev. 4:13; Swiv. 15:3.

Le Italy phepha-hungu leri nge La Stampa ri vule leswi malunghana ni Timbhoni ta Yehovha: “Va endla leswi va swi chumayelaka . . . Mikhuva ya mahanyelo ya ku rhandza muakelani, ku ala xikhundla, ku kala vukarhi ni ku tshembeka ka munhu ha un’we (leswi eka Vakreste vo tala ku nga ‘milawu ya Sonto’ ntsena, leswi lulameleke ku chumayeriwa exitejini) swi nghena endleleni ya vona ya ‘siku na siku’ ya vutomi.” Kasi eUnited States, Louis Cassels, muhleri wa swa vukhongeri wa United Press International, Washington, D.C., u tsarile: “Timbhoni ti khomelela tidyondzo ta tona hi ku tshembeka lokukulu, hambi loko swi tika ku swi endla.”

Mhaka Leyi Ha Yona Ku Gembula Ku Nga Endlangiki Mhaka Yikulu Exikarhi Ka Vona

Enkarhini lowu hundzeke, hi ntolovelo ku tshembeka a ku yelana ni ku rhandza ku tirha hi matimba. Ku gembula, ku nga ku tlanga hi mali u bejela ntlango kumbe xiendlakalo xin’wana, hi ntolovelo a swi languteriwa ehansi hi vanhu. Kambe loko moya wa vutianakanyi, wa ku lava ku fuwa wu sungule ku nghena eka lembe xidzana ra vu-20, ku gembula—ka le nawini ni loku nga riki enawini—ku hangalakile. A ku seketeriwi hi vanhu va vugevenga ntsena kambe hakanyingi ni tikereke ni tihulumendhe ta tiko leswaku ti engetela mali. Xana Timbhoni ta Yehovha ti langutane njhani ni ku hundzuka loku ka langutelo ra vanhu? Ti tirhise misinya ya milawu ya Bibele.

Hi laha swi kombisiweke ha kona etibukwini ta tona, ku hava nawu wo kongoma eBibeleni lowu nge, U nga tshuki u gembula. Kambe mihandzu ya ku gembula hakunene yi bihile, naswona mihandzu leyi yo bola yi paluxiwe hi Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! ku ringana hafu ya lembe xidzana. Ku tlula kwalaho, timagazini leti ti kombise leswaku ku gembula hi ndlela yihi ni yihi ku katsa mavonelo lawa Bibele yi tsundzuxaka eka wona. Hi xikombiso, ku rhandza mali: “Ku rhandza ngopfu mali i rimitsu ra leswo biha hinkwaswo.” (1 Tim. 6:10) Ni vutianakanyi: “U nga tshuki u navela . . . xilo xin’wana xa warikwenu [hi vutianakanyi, NW].” (Det. 5:21; ringanisa 1 Vakorinto 10:24.) Ni makwanga: “Mi nga tolovelani ni loyi a vuriwaka ‘makwerhu’ kasi i . . . munhu wa makwanga.” (1 Kor. 5:11) Ku engetela kwalaho, Bibele yi tsundzuxa ehenhleni ka ku tshembela eka ‘Nkateko’ onge wo va muxaka wa matimba lama nga riki ya ntumbuluko lawa ma nga nyikaka tintswalo. (Esa. 65:11) Hikwalaho ka leswi ti tirhisaka switsundzuxo leswi swa Matsalwa, Timbhoni ta Yehovha ti papalata ku gembula hi ku tiyimisela. Naswona ku sukela hi 1976 ti endle matshalatshala yo hlawuleka yo papalata ku va ni vanhu lava mintirho ya vona yo tihanyisa yi nga va funghaka hi ku kongoma va ri xiphemu xo tiyisa ku gembula.

Ku gembula a ku si tshama ku va mhaka leyikulu eka Timbhoni ta Yehovha. Ta swi tiva leswaku ematshan’wini yo hlohlotela moya wo vuyeriwa hi ku dyelela van’wana, Bibele yi va khutaza leswaku va tirha hi mavoko ya vona, va tshembeka eku tameleni ka leswi va nyikiweke swona, leswaku va hanana, va avelana ni lava va pfumalaka. (Ef. 4:28; Lk. 16:10; Rom. 12:13; 1 Tim. 6:18) Xana van’wana lava hanyisanaka na vona va hatla va swi xiya leswi? Ina, ngopfu-ngopfu lava va xaviselanaka na vona. Swi tolovelekile leswaku vathori va mintirho va lava Timbhoni ta Yehovha tanihi vathoriwa hikuva va tiva vukheta ni vutshembeki bya vona. Va xiya leswaku i vukhongeri bya Timbhoni lebyi byi va endlaka muxaka wa vanhu lava va nga wona.

Ku Vuriwa Yini Hi Fole Ni Ku Tirhisiwa Loko Biha Ka Swidzidzirisi?

Bibele a yi vulavuli hi fole, hambi ku ri ku boxa swidzidzirisi swin’wana swo tala leswi tirhisiwaka hi ndlela yo biha namuntlha. Kambe yi nyikela minkongomiso leyi yi pfuneke Timbhoni ta Yehovha ti vona leswaku i ndlela yihi ya ku tikhoma leyi tsakisaka Xikwembu. Xisweswo, le ndzhaku hi 1895, loko Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi vulavule hi ku tirhisiwa ka fole, xi yise nyingiso eka 2 Vakorinto 7:1, leyi nge: “Vanakulorhi, switshembiso leswi swi nyikiwile hina. Hikokwalaho, hi fanele ku tibasisa, hi susa thyaka hinkwaro ra miri ni ra moya, hi ringeta ku hanya vutomi lebyo hlawuleka swinene, hi ri karhi hi chava Xikwembu.”

Hi malembe yo tala xitsundzuxo xexo xi vonake xi tirha. Kambe tanihi leswi tikhampani ta fole ti tirhiseke ku navetisa leswaku ti bumabumela ku dzaha, ivi ku tirhisiwa loko biha ka swidzidzirisi “leswi nga riki enawini” ku hangalaka, a ku laveka leswi engetelekeke. Misinya yin’wana ya milawu ya Bibele yi kandziyisiwile: ku xixima Yehovha, Munyiki wa vutomi (Mint. 17:24, 25); ku rhandza muakelani (Yak. 2:8), ni mhaka ya leswaku munhu loyi a nga rhandziki nakulobye a nga xi rhandzi Xikwembu (1 Yoh. 4:20); ni ku yingisela valawuri va tiko (Tito 3:1). Ku kombisiwe leswaku rito ra Xigriki phar·ma·kiʹa, leri kahle-kahle ri yimelaka “ku tirhisa swidzidzirisi,” ri tirhisiwe hi vatsari va Bibele ku kombetela eka “vungoma” hikwalaho ko tirhisa swidzidzirisi evungomeni.—Gal. 5:20.

Le ndzhaku hi 1946, magazini lowu nge Consolation wu paluxe xiyimo lexi hakanyingi xi nga xa vuxisi xa vanhu lava hakeriwaka lava hlamuselaka mimpfuno ya ku dzaha fole lava tirhisiwaka eku navetiseni ka fole. Loko vumbhoni bya sayense byi va kona, mutlhandlami wa magazini lowu nge Consolation, Xalamuka!, na wona wu humese vumbhoni bya leswaku ku tirhisa fole swi vanga khensa, vuvabyi bya mbilu, ku onha n’wana la nga si velekiwaka wa wansati la tikeke, ku vavisa lava va nga dzahiki, lava bohekaka ku hefemula moya lowu nga ni musi kun’we ni vumbhoni bya leswaku nhombe ya godzombela. Nyingiso wu yisiwe eka vuyelo lebyi dakwisaka bya mbangi ni vumbhoni bya leswaku ku yi tirhisa ku nga onha byongo. Hi laha ku fanaka makhombo lamakulu ya swidzidzirisi leswi godzombelaka ma hlamuseriwile hi ku phindha-phindha leswaku ku pfuniwa vahlayi va tibuku ta Watch Tower.

Khale emahlweni ko va vatirhi va hulumendhe va pfumela eka mpimo lowu va faneleke va tivisa vanhu hi khombo ra ku tirhisa fole, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) enkandziyisweni wa xona wa March 1, 1935, xi swi veke erivaleni leswaku a nga kona loyi a tirhisaka fole, loyi a a ta va xirho xa ntlawa wa yindlu-nkulu ya Watch Tower Bible and Tract Society kumbe a va un’wana wa vayimeri va yona lava hlawuriweke. Endzhaku ka loko malandza hinkwawo emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha ma hlawuriwe hi Sosayiti (ku nga lunghiselelo leri sunguleke hi 1938), Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa July 1, 1942, xi vule leswaku ku siveriwa ka ku tirhisa fole ku tirha ni le ka malandza lawa hinkwawo lama hlawuriweke. Etindhawini to tala ku hundze malembe yo talanyana swi nga si tirhisiwa hi xitalo. Hambi swi ri tano, vo tala va Timbhoni ta Yehovha va xi amukele kahle xitsundzuxo xa Matsalwa ni xikombiso lexinene xa lava va rhangelaka.

Tanihi goza rin’wana ro ya emahlweni eku tirhiseni ka xitsundzuxo xexo xa Bibele, ku hava ni un’we wa lava a va ha dzaha loyi a amukeriwa leswaku a khuvuriwa ku sukela hi 1973 ku ya emahlweni. Eka tin’hweti leti landzeleke, lava a va katseka ngopfu eku endliweni ka fole kumbe ku engetela ku xavisiwa ka fole va pfuniwe ku lemuka leswaku a va nge endli sweswo kambe va tama va amukeriwa tanihi Timbhoni ta Yehovha. Xitsundzuxo xa Rito ra Xikwembu xi fanele ku tirhisiwa nkarhi hinkwawo evuton’wini. Ku tirhisiwa ko tano ka misinya ya milawu ya Bibele eku tirhiseni ka fole, mbangi ni leswi va swi vitanaka swidzidzirisi swa matimba, ku sirhelele Timbhoni. Hi ku tirhisa Matsalwa, va swi kotile ni ku pfuna magidi yo tala ya vanhu lava vutomi bya vona a byi onhiwa hi ku tirhisiwa loko biha ka swidzidzirisi.

Xana Swakunwa Swa Xihoko Swa Hambana?

Tibuku ta Watch Tower a ti vanga na rona langutelo ra leswaku ku tirhisa xihoko ku fana ni ku tirhisiwa loko biha ka swidzidzirisi. Ha yini swi nga ri tano? Ta hlamusela: Muvumbi u tiva ndlela leyi hi endliweke ha yona, naswona Rito rakwe ri pfumelela ku tirhisa swakunwa swa xihoko hi ku ringanisela. (Ps. 104:15; 1 Tim. 5:23) Kambe Bibele yi tsundzuxa ehenhleni ka ‘ku nwa ngopfu,’ naswona yi byi sola ngopfu vudakwa.—Swiv. 23:20, 21, 29, 30; 1 Kor. 6:9, 10; Ef. 5:18.

Hikwalaho ka leswi ku nwa swakunwa leswi dakwaka handle ko ringanisela a ku onha vutomi bya vanhu vo tala, Charles Taze Russell hi yexe u hlawule ku ka a nga swi khumbi. Kambe, u pfumerile leswaku Yesu u yi tirhisile vhinyo. Eka lembe xidzana ra vu-19 ni xiphemu xo sungula xa lembe xidzana ra vu-20, a ku ri ni ku hiseka lokukulu ngopfu ka ku lava ku sivela xihoko eUnited States. Xihondzo xo Rindza xi va twele vusiwana lava a va ringeta ku lwisana ni khombo ra xihoko, kambe a xi hlanganyelanga na vona eka tsima ro lava leswaku ku va ni milawu ya ku xi sivela. Hambi swi ri tano, magazini lowu wu kombetele hi laha ku tiyeke eka ku onhaka loku vangiwaka hi ku nwa ku tlula mpimo naswona hakanyingi wu vule leswaku swi nga antswa ku papalata vhinyo ni xihoko hi laha ku heleleke. Lava va ehleketeke leswaku va nga tirhisa xihoko hi ku ringanisela va khutaziwe ku kambisisa Varhoma 14:21, leyi nge: “Swi sasekile loko u nga dyi nyama kumbe u nga nwi vhinyo, ni loko u titsona xilo xihi ni xihi lexi nga vangelaka makwenu ku khunguvanyeka.”

Hambi swi ri tano, hi 1930, loko mufambisi wa Anti-Saloon League le United States a vule erivaleni leswaku nhlangano wa yena wu “sunguriwe hi Xikwembu,” J. F. Rutherford, muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower wa nkarhi wolowo, u tirhise nkarhi wolowo ku nyikela tinkulumo eka xiya-ni-moya a komba leswaku marito wolawo a ma hembela Xikwembu. Hikwalaho ka yini? Hikuva Rito ra Xikwembu a ri ku siveli ku tirhisiwa ka vhinyo; hikuva milawu yo sivela a yi nga herisi vudakwa, lebyi Xikwembu xi nga byi laviki; ni hikwalaho ka leswi milawu yo sivela yi andziseke ku endliwa ka xihoko ni ku xavisa xihoko loku nga riki enawini ni ku onhaka ka hulumendhe.

Ku tirhisiwa ka xihoko kumbe ku hambana na xona swi langutiwa tanihi mhaka ya munhu hi xiyexe exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha. Kambe ti namarhela xilaveko xa Matsalwa xa leswaku valanguteri va fanele ku va ni ‘mahanyelo yo ringanisela.’ Xiga xolexo xi hundzuluxeriwa xi suka eka rito ra Xigriki ne·phaʹli·on, leri hi ku kongoma ri vulaka, ‘ku va emiehleketweni ya wena, ku tikhoma; ku hambana ni vhinyo hi ku helela kumbe ku yi tirhisa hi ku ringanisela.’ Malandza ya vutirheli na wona ma fanele ma va vavanuna lava “va nga tinyiketi[ki] ebyalweni.” (1 Tim. 3:2, 3, 8) Kutani, swidakwa a swi ma fanelekeli malunghelo yo hlawuleka ya ntirho. Mhaka ya leswaku lava va rhangelaka exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha va veka xikombiso lexinene yi va nyika ku vulavula hi ku ntshunxeka leswaku va pfuna van’wana lava va nga vaka va voyamele eka xihoko leswaku va langutana ni ntshikilelo, kambe entiyisweni a ku laveka va hambana na xona hi laha ku heleleke leswaku va nga dakwi. Vuyelo bya kona hi byihi?

Tanihi xikombiso, xiviko xa mahungu lexi humaka edzonga-xikarhi wa Afrika xi ri: “Hi tindlela hinkwato, tindhawu leti Timbhoni ta Yehovha ti tiyeke ngopfu eka tona exikarhi ka Maafrika sweswi i tindhawu leti ti nga riki na madzolonga yo tala loko ti ringanisiwa ni tin’wana. Entiyisweni va yime va tiyile eka lava va pfuxaka nyimpi, swa vuloyi, vudakwa ni vukarhi bya muxaka wihi ni wihi.”—The Northern News (Zambia).

Ndlela yin’wana ya nkoka leyi mahanyelo ya Timbhoni ta Yehovha ma hambanaka ha yona ni ya misava, yi malunghana ni—

Ku Xixima Vutomi

Ku xixima ko tano ku va kona hi ku xiya mhaka ya leswaku vutomi i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. (Ps. 36:9; Mint. 17:24, 25) Ku katsa ku lemuka leswaku hambi ku ri vutomi bya n’wana la nga si velekiwaka byi hlawulekile emahlweni ka Xikwembu. (Eks. 21:22-25; Ps. 139:1, 16) Swi khumba ni leswaku “un’wana ni un’wana wa hina ú ta tihlamulela hi yexe emahlweni ka Xikwembu.”—Rhom. 14:12.

Hi ku fambisana ni misinya leyi ya milawu ya Bibele, Timbhoni ta Yehovha ti hambete ti papalata ku xixa tinyimba. Leswaku wu nyika dyondzo leyi twalaka eka vahlayi va wona, magazini wa Xalamuka! wu va pfune ku twisisa leswaku ku tenga i xilaveko xa Xikwembu; yi nyike vuxokoxoko bya swihlamariso swa endlelo ra ku tswala kun’we ni timhaka ta miehleketo ni swirho leti katsekaka eku velekiweni ka n’wana. Eka nguva ya le ndzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, tanihi leswi ku xixiwa ka tinyimba a ku ya ku andza, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi swi veke erivaleni leswaku mukhuva lowu wu lwisana ni Rito ra Xikwembu. Hi ku kongoma, nkandziyiso wa December 15, 1969, wu te: “Ku xixa nyimba leswaku u hambana ni n’wana loyi u nga n’wi laviki swi fana ni ku dlaya munhu hi vomu.”

Swivangelo Swa Ku Ariwa Ka Mimpompelo Ya Ngati

Ku xixima vutomi loku ku kombisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha ku khumbe ni langutelo ra tona ehenhleni ka mimpompelo ya ngati. Loko ku pomperiwa ka ngati ku va mhaka leyi langutanaka na tona, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa July 1, 1945, xi nyike vuxokoxoko bya langutelo ra Vukreste malunghana ni ku kwetsima ka ngati.c Xi kombe leswaku ngati ya swiharhi ni ya vanhu yi katsiwile eka nsivelo wa Xikwembu lowu endliweke wu khumba Nowa ni vana va yena hinkwavo. (Gen. 9:3-6) Xi kombe leswaku xilaveko lexi xi kandziyisiwile nakambe eka lembe xidzana ro sungula eka xileriso xa leswaku Vakreste va ‘papalata ngati.’ (Mint. 15:28, 29) Xihloko xexo xi swi veke erivaleni hi Matsalwa leswaku i ku tirhisiwa ka ngati eku endleni magandzelo ntsena loku tshameke ku pfumeleriwa hi Xikwembu, ni leswaku tanihi leswi magandzelo ya swiharhi lawa a ma endliwa ehansi ka Nawu wa Muxe a ma fanekisela gandzelo ra Kreste, ku honisa xilaveko xa leswaku Vakreste va ‘papalata ngati’ a ku ta va xikombiso xa ku tekela gandzelo ra nkutsulo ra Yesu Kreste ehansi. (Levh. 17:11, 12; Hev. 9:11-14, 22) Hi ku fambisana ni matwisiselo wolawo ya milawu, ku sukela hi 1961 hinkwavo lava a va honisa xilaveko xa Xikwembu, va amukela mimpompelo ya ngati naswona va kombisa langutelo ro pfumala ku hundzuka a va susiwa emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha.

Eku sunguleni, mimbuyelo ya le mirini ya mimpompelo ya ngati a yi nga hlamuseriwi etibukwini ta Watch Tower. Endzhaku, loko rungula ro tano ri kumekile, na rona ri humesiwile—ku nga ri mhaka leyi Timbhoni ta Yehovha ti alaka mimpompelo ya ngati ha yona, kambe leswaku ri tiyisa ku twisisa ka vona nsivelo lowu Xikwembu xi wu vekeke eku tirhiseni ka ngati. (Esa. 48:17) Hikwalaho ka sweswo, hi 1961 ku humesiwe xibukwana lexi hlamuseriweke kahle lexi nge Blood, Medicine and the Law of God. Hi 1977 ku gandlisiwe xibukwana xin’wana. Lexi xi nge, Jehovah’s Witnesses and the Question of Blood, nakambe xi kandziyise mhaka ya leswaku xiyimo lexi tekiwaka hi Timbhoni ta Yehovha i xa vukhongeri, xi sekeriwe eka leswi swi vuriwaka hi Bibele, naswona a xi titsheganga hi makhombo ya vutshunguri. Ku pfuxetiwa kun’wana ka mhaka leyi ku endliwe hi 1990 eka broxara leyi nge Xana Ngati Yi Nga Byi Ponisa Njhani Vutomi Bya Wena? Hi ku tirhisa tibuku leti, Timbhoni ta Yehovha ti endle matshalatshala lamakulu yo kuma ntirhisano wa madokodela ni ku va pfuna va twisisa xiyimo xa Timbhoni. Hambi swi ri tano, hi malembe yo tala ku tirhisiwa ka mimpompelo ya ngati ku xiximiwile hi vatirhi va vutsunguri.

Hambi leswi Timbhoni ta Yehovha ti byeleke madokodela leswaku hi tlhelo ra vukhongeri a ti byi aleli vutshunguri bya swikhomela-ndhawu, ku ala mimpompelo ya ngati a swi nga olovi. Hakanyingi, Timbhoni ni mindyangu ya tona a ti tshikileriwa swinene leswaku ti pfumelela leswi enkarhini wolowo a swi ri mukhuva wa vutshunguri. Le Puerto Rico, hi November 1976, Ana Paz de Rosario wa malembe ya 45 hi vukhale u pfumele vuhandzuri ni ku tshunguriwa kambe u kombele leswaku, hikwalaho ka tidyondzo ta yena ta vukhongeri, ku nga tirhisiwi ngati. Hambi swi ri tano, maphorisa ya ntlhanu ni vaongori vanharhu va ye ekamareni rakwe ra le xibedlhele exikarhi ka vusiku va ri ni xileriso xa le hubyeni, va n’wi bohelela ni mubedo ivi va n’wi pompela ngati hi nkani, va lwisana ni ku rhandza ka yena ni ka nuna wakwe ni vana. U karhateke ngopfu, ivi a fa. Mhaka leyi a ku nga ri yona yo sungula, naswona a hi le Puerto Rico ntsena laha ku sindzisa ko tano ku humeleleke kona.

Le Denmark, vatswari va Timbhoni va sariwe endzhaku hi maphorisa hi 1975 hikuva va ale nsindziso wa mpompelo wa ngati eka mufana wa vona, kambe ematshan’wini ya sweswo a va lava vutshunguri bya swikhomela-ndhawu. Le Italy, hi 1982, mpatswa lowu hi rirhandzu wu laveke mpfuno wa vutshunguri bya nhwana wa vona la vabyaka la nga tshungulekiki ematikweni ya mune, va gweviwe malembe ya 14 ekhotsweni, ku vuriwa leswaku va ni nandzu wo dlaya endzhaku ka loko nhwana loyi a file, loko a ri karhi a nyikiwa mpompelo lowu lerisiweke hi huvo.

Nkarhi na nkarhi, mayelana ni matshalatshala yo sindzisa mimpompelo eka vana va Timbhoni ta Yehovha, tihanyi letikulu ta vanhu ti pfuxiwe hi maphepha-hungu. Minkarhi yin’wana, hambi loko ku nga vanga na ku kanerisana ka le nawini laha vatswari va nga vulavulaka kona, vaavanyisi va lerise leswaku vana va vona va pomperiwa ngati. Hambi swi ri tano, etimhakeni to tlula 40 eCanada, vana lava pomperiweke ngati va tlheriseriwe eka vatswari va vona va file.

A hi madokodela hinkwawo lawa ma pfumelelanaka ni maendlelo lawa ya vuhosi. Va nga ri vangani va sungule ku khutazela langutelo leri pfunaka. Madokodela man’wana ma tirhise vutshila bya wona leswaku ma tshungula handle ka ngati. Loko va ri karhi va endla sweswo, va kume ntokoto wo tala eka tinxaka hinkwato ta vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati. Hakatsongo-tsongo swi kombisiwile leswaku tinxaka hinkwato ta vuhandzuri ti nga endliwa hi laha ku humelelaka, eka lavakulu ni swihlangi, handle ka mimpompelo ya ngati.d

Leswaku ti papalata mimpfilupfilu yihi na yihi leyi nga lavekiki eka swiyimo swa xihatla, eku sunguleni ka va-1960 Timbhoni ta Yehovha ti sungule ku endla maendzo yo hlawuleka eka madokodela ya tona leswaku ti hlamusela xiyimo xa tona ni ku ma nyika tibuku leti faneleke. Endzhaku ma kombele leswaku ku tsariwa tsalwa ri vekiwa eka tifayili ta tona ta munhu hi xiyexe leri vulaka leswaku ti nga pomperiwi ngati. Hi va-1970, ti swi endle mukhuva lowu tolovelekeke ku tamela khadi ro tivisa vatirhi va swa vutshunguri hi mhaka ya leswaku ngati a yi nga fanelanga ku tirhisiwa eka tona ku nga khathariseki swiyimo. Endzhaku ko vulavurisana ni madokodela ni magqweta, xivumbeko xa khadi leri xi lulamisiwile leswaku xi endliwa tsalwa ra le nawini.

Ku seketela Timbhoni ta Yehovha eka xiboho lexi xa ku sivela ku nyikiwa mimpompelo ya ngati, ku susa ku nga twisisi kwihi na kwihi eka madokodela ni swibedlhele, ni ku aka moya wa ntirhisano exikarhi ka tindhawu ta vutshunguri ni vavabyi va Timbhoni, Tikomiti to Vulavurisana ni Swibedlhele ti vumbiwile ehansi ka nkongomiso wa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha. Ku sukela eka tikomiti ti nga ri tingani hi 1979, nhlayo ya vona yi andze yi ya tlula 800 ematikweni lama tlulaka 70. Vakulu lava hlawuriweke va leteriwile naswona va endla ntirho lowu fanaka le Amerika N’walungu, Far East, matiko-nkulu ya Pacific Dzonga, Yuropa na Latin Amerika. Ku engetela eka ku hlamusela xiyimo xa Timbhoni ta Yehovha, vakulu lava va tivisa vatirhi va le swibedlhele hi mhaka ya leswaku ku ni swikhomela-ndhawu swa nkoka swa ku cheriwa ngati. Eka swiyimo swa xihatla va pfuna hi ku vulavurisana ni vatshunguri lava va nga ni vutihlamuleri lebyikulu ni vahandzuri lava tshameke va tamela swiyimo leswi fanaka swa Timbhoni handle ko tirhisa ngati. Laha swi lavekaka kona, tikomiti leti a ti endzeri vatirhi va le xibedlhele ntsena kambe ni vaavanyisi lava va katsekeke etimhakeni leti swibedlhele swi laveke tihuvo leswaku ti sindzisa mpompelo wa ngati.

Loko ku xixima ka ripfumelo ra tona ra vukhongeri malunghana ni ku kwetsima ka ngati ku nga tiyisiwi hi tindlela tin’wana, Timbhoni ta Yehovha, minkarhi yin’wana, ti yise madokodela ni swibedlhele ehubyeni. Minkarhi yin’wana a va tikumela xileriso xo olova ntsena lexi humaka ehubyeni lexi va sivelaka ku endla swo karhi. Hambi swi ri tano, emalembeni ya sweswinyana, va kale va mangalela madokodela ni swibedlhele etihubyeni. Hi 1990 Huvo ya Xikombelo ya le Ontario, le Canada, yi pfumelele xiviko xexo hikuva dokodela u honise khadi leri a ri ri exipacini xa muvabyi leri ri vuleke kahle leswaku Mbhoni a yi nga ta amukela mimpompelo ya ngati, hambi yo na yi xa. Le United States, ku sukela hi 1985 kwalomu ka khume ra milandzu yo tano yi ve kona eswiphen’wini swo hambana-hambana swa tiko, naswona hakanyingi lava a va hehliwa va kunguhate ku lulamisa timhaka handle ko ya ehubyeni hi ku humesa mali yo karhi leyi va twananeke ha yona ematshan’wini yo langutana ni huvo ya vaavanyisi leyi yi nga ha vulaka swo tala ehenhla ka milandzu leyi. Timbhoni ta Yehovha ti tiyimisele hi matimba ku yingisa nsivelo wa Xikwembu wo tirhisa ngati. A ti swi rhandzi ku yisa madokodela ehubyeni, kambe ta swi endla loko swi laveka ku ma sivela ku sindzisa vutshunguri eka Timbhoni, lebyi byi thyakeke eka tona.

Vanhu va ya va ma vona kahle makhombo lama kumiwaka eka mimpompelo ya ngati. Hi ku komisa, hikwalaho ko chava AIDS. Hambi swi ri tano, Timbhoni ti susumeteriwa hi ku navela lokukulu ko tsakisa Xikwembu. Hi 1987 phepha-hungu ra le Furwa leri nge Le Quotidien du Médecin ri te: “Kumbexana Timbhoni ta Yehovha ti endla kahle hi ku ala ku tirhisa swilo swa ngati, hikuva i ntiyiso leswaku nhlayo leyikulu ya switsongwatsongwana yi nga hundziseriwa hi ngati leyi pomperiweke.”

Xiyimo lexi tekiweke hi Timbhoni ta Yehovha a xi sekeriwanga eka vutivi bya le henhla lebyi sunguriweke hi tona. Kahle-kahle ti ni ntshembo wa leswaku ndlela ya Yehovha yi lulamile ni leswaku ‘a nga ka a nga ma tsoni nchumu lexinene’ malandza ya yena. (Ps. 19:7, 11; 84:11) Hambi loko Mbhoni yi fa hikwalaho ko lahlekeriwa hi ngati—naswona leswi swi endlekile minkarhi yo tala—Timbhoni ta Yehovha ti ni ntshembo lowu tiyeke wa leswaku Xikwembu a xi va rivali lava tshembekeke eka xona, kambe xi ta va tlherisela evuton’wini hi ku va pfuxa.—Mint. 24:15.

Loko Vanhu Va Hlawula Ku Langutela Mimpimanyeto Ya Bibele eHansi

Timiliyoni ta vanhu ti dyondze Bibele ni Timbhoni ta Yehovha, kambe a hi hinkwavo lava hundzukeke Timbhoni. Loko vanhu van’wana va dyondza mpimanyeto lowu tlakukeke lowu ti wu tirhisaka, va kunguhate leswaku a hi wona muxaka wa vutomi lebyi va byi lavaka. Hinkwavo lava va khuvuriwaka va rhanga hi ku leteriwa kahle hi tidyondzo ta xisekelo ta Bibele, kutani endzhaku ka sweswo (ngopfu-ngopfu ku sukela hi 1967) vakulu evandlheni va pfuxeta tidyondzo to tano kun’we ni un’wana ni un’wana la yaka eku khuvuriweni. Ku endliwa matshalatshala hinkwawo yo tiyisekisa leswaku lava va khuvuriwaka va yi twisisa kahle dyondzo kun’we ni leswi mahanyelo ya Vukreste ma swi katsaka. Hambi swi ri tano, ku vuriwa yini loko endzhaku ka nkarhi va tshika ku rhandza misava ku va yisa eka vudyoho lebyikulu?

Eku sunguleni ka 1904, ebukwini leyi nge The New Creation, ku yisiwe nyingiso eka xilaveko xo teka goza leri faneleke leswaku vandlha ri nga borisiwi. Matwisiselo lawa Swichudeni swa Bibele a swi ri na wona enkarhini wolowo eka fambiselo ro tamela vadyohi hi laha ma andlariweke ha kona eka Matewu 18:15-17 ma hlamuseriwile. Hi ku pfumelelana ni leswi, minkarhi yin’wana a ku va ni ‘miringo ya kereke’ laha vumbhoni bya vudyoho etimhakeni letikulu a byi byeriwa vandlha hinkwaro. Endzhaku ka malembe Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), enkandziyisweni wa xona wa May 15, 1944, xi kambisise mhaka hi ku ya hi Bibele hinkwayo naswona xi kombe leswaku timhaka to tano leti khumbaka vandlha hinkwaro ti fanele ku tameriwa hi vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri lava langutelaka vandlha. (1 Kor. 5:1-13; ringanisa Deteronoma 21:18-21.) Eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa March 1, 1952, ku landzele swihloko leswi swi kandziyiseke xilaveko xo teka goza ro hlayisa nhlengeletano yi basile, ku nga ri ndlela leyi faneleke ntsena. Nkarhi na nkarhi ku sukela enkarhini wolowo, mhaka leyi yi kambisisiwile. Kambe swikongomelo a swi hundzukanga nkarhi hinkwawo: (1) ku hlayisa nhlengeletano yi basile ni (2) ku kandziyisa xilaveko xa ku hundzuka ka xiviri ka mudyohi, va ri karhi va langutela ku n’wi vuyisa.

Eka lembe xidzana ro sungula, a ku ri na van’wana lava tshikeke ripfumelo va teka vutomi byo biha. Van’wana va hambukisiwile hikwalaho ka tidyondzo ta vugwinehi. (1 Yoh. 2:19) Nchumu lowu fanaka wu ya emahlweni wu endleka exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha eka lembe xidzana leri ra vu-20. Lexi khomisaka gome, eminkarhini ya sweswinyana swi ve leswi fanelaka ku susa makume ya magidi ya vadyohi lava nga hundzukiki lembe na lembe. Vakulu lava tlakukeke va katsekile eka vona. Swilaveko leswi fanaka swa Matsalwa swi tirha eka hinkwavo. (Yak. 3:17) Timbhoni ta Yehovha ti xiya leswaku ku hlayisa nhlengeletano leyi baseke emahanyelweni i swa nkoka leswaku ti hambeta ti kuma tintswalo ta Yehovha.

Ku Ambala Munhu Lontshwa

Yesu u khongotele vanhu leswaku va nga basi ehandle ntsena kambe va basa ni le ndzeni. (Lk. 11:38-41) U kombise leswaku swilo leswi hi swi vulaka ni ku swi endla swi kombisa leswi hi nga swona embilwini. (Mt. 15:18, 19) Hi laha muapostola Pawulo a hlamuseleke ha kona, loko hi dyondzisiwa hi Kreste hakunene, hi ta ‘endliwa lavantshwa ematimbeni lama nge mianakanyweni ya hina’ naswona hi ta ‘ambala munhu lontshwa, loyi a vumbiweke hi ku ya hi ku rhandza ka Xikwembu hi ku lulama ni ku tshembeka ka ntiyiso.’ (Ef. 4:17-24) Lava va dyondzisiwaka hi Kreste va lava ku va ni ‘xiyimo xa mianakanyo lexi fanaka ni lexi Kreste Yesu a veke na xona’ leswaku va ehleketa ni ku endla swilo ku kotisa yena. (Rhom. 15:5) Mahanyelo ya Timbhoni ta Yehovha ma kombisa mpimo lowu va swi endleke ha wona sweswo.

Timbhoni ta Yehovha a ti vuli leswaku mahanyelo ya tona a ma na xihoxo. Kambe ta hiseka eka matshalatshala ya tona yo lava ku tekelela Kreste tanihi leswi ti fambisanaka ni mpimanyeto wa mahanyelo lowu tlakukeke wa Bibele. A ti landzuli leswaku va kona vanhu van’wana lava va tirhisaka mimpimanyeto leyi tlakukeke evuton’wini bya vona. Kambe eka Timbhoni ta Yehovha, a hi munhu ha un’we-un’we ntsena kambe tanihi nhlengeletano ya matiko hinkwawo lerova va xiyiwa hi ku olova hi mahanyelo lama fambisanaka ni mimpimanyeto ya Bibele. Va susumetiwa hi xitsundzuxo lexi huhuteriweke lexi tsariweke eka 1 Petro 2:12: “Hanyani hi mukhuva lowo saseka exikarhi ka vamatiko, leswaku . . . va ta vona mintirho ya n’wina leyo saseka, va dzunisa Xikwembu.”

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 172

“Ti ni mahanyelo lama xiyekaka”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 174]

Xana xi tshame xi va kona xivutiso xa leswaku vusodoma byi fanele byi langutiwa njhani?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 175]

Ku onhaka ka mahanyelo ka misava a ku vangelanga Timbhoni leswaku ti va ni vutilawuri

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 176]

Van’wana va ringete ku va Timbhoni handle ko tshika tshengwe

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 177]

Nongonoko wa matimba wo dyondzisa mavonelo ya Yehovha ya ku dlaya vukati

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 178]

Ku hundzuka loku hlamarisaka evuton’wini bya vanhu

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 181]

Fole—E-e!

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 182]

Swakunwa swa xihoko—hi ku ringanisela, loko swi tirhisiwa

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 183]

Ku tiyimisela ku nga yi amukeli ngati

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 187]

Ku susiwa—leswaku ku hlayisiwa nhlengeletano yi basile emahanyelweni

[Bokisi leri nga eka tluka 173]

‘Ku Antswisa Mahanyelo’—Mihandzu Ya Kona A Yi Nga Tshameli Ku Va Yinene

Xiviko lexi humaka eDenmark: ‘Vo tala, ngopfu-ngopfu exikarhi ka vanghana va khale, eka matshalatshala ya vona lamakulu yo ambala vumunhu bya Vukreste, va lwele ku papalata xin’wana ni xin’wana lexi a xi ri ni xivati xa misava naswona hi ndlela leyi va tiendla lava wu fanelekelaka kahle Mfumo wa le tilweni. Hakanyingi, a swi tekiwa swi nga fanelangi ku n’wayitela hi nkarhi wa minhlangano, naswona vo tala va vamakwerhu lava kuleke a va ambala tisudu ta ntima ntsena, tintangu ta ntima ni tithayi ta ntima. Hakanyingi a va enerisiwa hi ku hanya vutomi byo rhula eHosini. A va anakanya leswaku a swi enerile ku ya eminhlanganweni ivi va tshika makalipotiya ma chumayela.’

[Bokisi leri nga eka tluka 179]

Leswi Van’wana Va Swi Vonaka Eka Timbhoni

◆ “Münchner Merkur,” phepha-hungu ra le Jarimani, ri vike leswi, malunghana ni Timbhoni ta Yehovha: “I vahakeri va xibalo lavo tshembeka ngopfu ni lava hakelaka hi nkarhi eFederal Republic. Ku yingisa ka vona milawu ku nga voniwa hi ndlela leyi va chayelaka ha yona ni le timhakeni ta vugevenga. . . . Va yingisa lava va lawulaka (vatswari, vadyondzisi, hulumendhe). . . . Bibele, xisekelo xa swiendlo swa vona hinkwaswo, hi yona yi va tshegaka.”

◆ Meyara wa le Lens, le Furwa, u vule leswi eka Timbhoni endzhaku ka loko ti tirhise xitediyamu xa kwalaho ti khome wun’wana wa mintsombano ya tona: “Ndzi tsakisiwa hi leswi mi hlayisaka switshembiso swa n’wina ni mintwanano ya n’wina, ehenhla ka swona mi basile, mi layiwile naswona mi hlelekile. Ndzi rhandza vandla ra n’wina. Mpfilumpfilu a ndzi twanani na wona, naswona a ndzi va lavi vanhu lava va thyakisaka, va tshovelela swilo.”

◆ Buku leyi nge “Voices From the Holocaust” yi ni swiviko leswi humaka eka Mupolish la poneke etikampeni ta nxaniso ta Auschwitz na Ravensbrück, loyi a tsaleke a ku: “Ndzi vone vanhu lava a va ri vanene ngopfu ni vanhu lava a va ri va nkoka ngopfu. Ntlawa lowunene ngopfu a ku ri Timbhoni ta Yehovha. Ndzi va rhulela xigqoko vanhu volavo. . . . Va endlele vanhu van’wana swilo swo hlamarisa. Va pfune vavabyi, va phemelane xinkwa xa vona, naswona va chavelele hinkwavo lava a va ri kusuhi na vona, hi tlhelo ra moya. Majarimani a ma va venga ni ku va xixima hi nkarhi lowu fanaka. Ma va nyike ntirho wo tika ngopfu kambe va tirhe hi matimba.”