Ndzima 19

Ku Kula Swin’we Erirhandzwini

LOKO va tsalela Vakreste-kulobye, vaapostola va Yesu Kreste va hlamusele xilaveko xa un’wana ni un’wana xa ku kula hi vutivi lebyi kongomeke ni rirhandzu. Xivangelo xa leswi a ku ri rirhandzu leri kombisiweke hi Xikwembu hi xoxe ni rirhandzu ra Kreste ra ku tinyikela, loyi va lweke hi matimba ku famba emikondzweni ya yena. (Yoh. 13:34, 35; Ef. 4:15, 16; 5:1, 2; Flp. 1:9; 1 Yoh. 4:7-10) A va ri vamakwavo, naswona loko va pfunana, swiboho swa rirhandzu a swi ya swi tiya.

Loko dyandza ri vangele leswaku ku va ni ku nononh’weriwa hi tlhelo ra swa timali eka vamakwavo va le Yudiya, Vakreste va le Siriya ni va le Greece va va avele nhundzu ya vona leswaku va va pfuna. (Mint. 11:27-30; Rhom. 15:26) Loko van’wana va xanisiwa, Vakreste lavan’wana a va vaviseka swinene, naswona a va lava ku pfuna.—1 Kor. 12:26; Hev. 13:3.

Kavula, vanhu hinkwavo va ni mpimo wo karhi wa ku rhandza naswona ni vanhu van’wana lava nga riki Vakreste va kombisa tintswalo ta vumunhu. Kambe vanhu va le Rhoma va swi xiyile leswaku rirhandzu ra Vakreste a ri hambanile. Tertullian, loyi a a ri mutivi wa nawu le Rhoma, u tshahe marito ya vanhu va le Rhoma mayelana ni Vakreste, a ku: “Va ri, ‘vonani ndlela leyi va rhandzanaka ha yona . . . ni ndlela leyi va tiyimiseleke ku felana ha yona.’” (Apology, XXXIX, 7) John Hurst, ebukwini yakwe leyi nge History of the Christian Church (Vholumo I, tluka 146), u hlamusela leswaku vanhu le Carthage na Alexandria ya khale, hi nkarhi wa ntungu, a va hlongola vanhu lava va xanisekaka va va yisa ekule ivi va teka xin’wana ni xin’wana lexi nga xa nkoka emimirini ya lava va faka. Ku hambana ni sweswo, wa vika, Vakreste etindhawini leti a va avelana nhundzu ya vona, va hlayisa lava vabyaka naswona a va celela lava feke.

Xana Timbhoni ta Yehovha eminkarhini ya manguva lawa ta yi endla mintirho leyi kombisaka ku khathalela ko tano mayelana ni rihanyo ra van’wana? Loko swi ri tano, xana leswi swi endliwa ntsena hi vanhu va nga ri vangani lava hangalakeke, kumbe xana nhlengeletano hinkwayo yi khutaza ni ku seketela matshalatshala yo tano?

Mpfuno Wa Rirhandzu eMavandlheni Ya Le Kusuhi

Eka Timbhoni ta Yehovha, ku khathalela vana lava nga riki na vatswari ni tinoni evandlheni, xikan’we na mani na mani loyi a nga ni ku nonon’hweriwa lokukulu, swi langutiwa tanihi xiphemu xa vugandzeri bya vona. (Yak. 1:27; 2:15-17; 1 Yoh. 3:17, 18) Tihulumendhe hi ntolovelo ti aka swibedlhele, tindhawu ta lava dyuhaleke, ni malunghiselelo ya ntirho wo tihlayisa wa vanhu lava nga tirhiki naswona, Timbhoni ta Yehovha ta ma seketela malunghiselelo wolawo hi ku hakela swibalo hi vutshembeki. Hambi swi ri tano hi ku xiya leswaku i Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga tlhantlhaka swiphiqo hinkwaswo swa vanhu hi ku helela, Timbhoni ta Yehovha ti tinyiketela ni ku nyiketela rifuwo ra tona ngopfu-ngopfu eku dyondziseni ka van’wana ha wona. Lowu i ntirho wa nkoka lowu ku nga riki na hulumendhe ya vanhu leyi yi wu endlaka.

Emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha lama tlulaka 69 000 emisaveni hinkwayo, swilaveko swo hlawuleka leswi vangiwaka hi ku dyuhala ni ku lamala ka vanhu hakanyingi swa khathaleriwa hi munhu hi xiyexe. Hi laha swi kombisiweke ha kona eka 1 Timotiya 5:4, 8, Mukreste un’wana ni un’wana u ni vutihlamuleri lebyikulu bya ku hlayisa ndyangu wa yena. Vana, vatukulu kumbe maxaka man’wana ya le kusuhi ma kombisa rirhandzu ra Vukreste hi ku pfuna lava dyuhaleke ni lava lamaleke hi ku ya hi swilaveko swa vona. Mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha a ma byi tekeli hansi vutihlamuleri lebyi hi ku byarha ni mindzhwalo ya ndyangu. Hambi swi ri tano, loko ku nga ri na swirho swa ndyangu swa le kusuhi, kumbe loko lava va nga ni vutihlamuleri va nga swi koti ku byarha ndzhwalo hi voxe, van’wana va le vandlheni va pfuneta hi rirhandzu. Loko swi fanerile, vandlha hinkwaro ri nga ha endla malunghiselelo ya mpfuno wo karhi eka makwerhu wa xisati kumbe wa xinuna loyi a nga ni rhekhodo yo leha a tirha hi vutshembeki.—1 Tim. 5:3-10.

Ku khathalela swilaveko leswi a ku tshiketiwi leswaku ku tiendlekela. Hi nkarhi wa Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo, lexi vakulu ku sukela hi 1959 va nga hlanganyela eka xona hi ku phindha-phindha, vutihlamuleri bya vona emahlweni ka Xikwembu emhakeni leyi tanihi varisi va ntlhambi, hakanyingi byi kambisisiwe hi ndlela yo hlawuleka. (Hev. 13:1, 16) A swi vuli leswaku emahlweni ka leswi xilaveko lexi a va nga xi xiyi. Hi xikombiso, hi 1911 Vandlha ra Oldham le Lancashire, le Nghilandi, ri nyikele mphalalo wa swilo leswi vonakaka eka lava a va nonon’hweriwa hi swa timali. Kambe, tanihi leswi ku sukela kwalaho nhlengeletano ya misava hinkwayo a yi kurile, nhlayo ya lava nga ni ku nonon’hweriwa lokukulu yi andzile, naswona Timbhoni ta Yehovha ti swi xiye ngopfu leswi Bibele yi nge va fanele va swi endla eka swiyimo leswo tano. Ngopfu-ngopfu emalembeni ya sweswinyana, vutihlamuleri bya Mukreste un’wana ni un’wana ehenhleni ka lava va nga na vona lava nga ni swilaveko leswi hlawulekeke—lava dyuhaleke, lava lamaleke, mindyangu ya mutswari un’we ni lava nga ni ku nonon’hweriwa hi tlhelo ra swa timali—mavandlha hinkwawo ma vulavule ha byona eminhlanganweni ya wona.a

Nkhathalelo lowu Timbhoni ti wu kombisaka wu tlula ku vula ntsena leswaku, “Mi kufumela, mi xurha.” Va kombisa nkhathalelo wa munhu hi xiyexe wa rirhandzu. (Yak. 2:15, 16) Xiya swikombiso swi nga ri swingani.

Loko wansati lontshwa wa le Sweden, loyi a nga un’wana wa Timbhoni ta Yehovha a khomiwa hi vuvabyi lebyi hlaselaka nkuva wa byongo loko a endzele le Greece hi 1986, na yena u swi vonile leswi swi vulaka swona ku va ni vamakwerhu va Vakreste va xinuna ni va xisati ematikweni yo tala. Tata wa yena le Sweden u tivisiwile. Hi ku hatlisa u vulavurisane ni nkulu wa le vandlheni ra kwalaho ra Timbhoni ta Yehovha le Sweden, naswona hi mpfuno wa yena u endle leswaku va kota ku vulavurisana ni Mbhoni yin’wana ya le Greece. Ku kondza loko a kota ku tlhelela le Sweden endzhaku ka mavhiki manharhu, vanghana lavantshwa va Mbhoni leyi va le Greece a va n’wi tshikanga a ri yexe.

Hi ku fanana, loko Mbhoni leyi dyuhaleke, leyi loveriweke hi nsati, le Wallaceburg, Ontario, le Canada, yi lave ku pfuniwa, ndyangu lowu yi nga wu pfuna hi tlhelo ra moya wu kombise ku tlangela ka vona hi ku n’wi endla xirho xa ndyangu wa vona. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani loko va rhurhele le Barry’s Bay, u fambe na vona. U tshame na vona naswona va n’wi khathalele hi rirhandzu hi malembe ya 19, ku kondza a fa hi 1990.

Le Mutini wa New York, mpatswa wa Timbhoni wu hlayise mukhalabye loyi a a hlanganyela eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo ya vona, va endle sweswo hi malembe ya 15, ku kondza loko a fa hi 1986. Loko a khomiwa hi vuvabyi byo khwanyala swirho a va n’wi yela exitolo, va n’wi basisela, va n’wi swekela ni ku n’wi hlantswela. A va n’wi khoma onge hi loko a ri tata wa vona.

Swilaveko swa muxaka wun’wana na swona swi khathaleriwa hi rirhandzu. Mpatswa wa Timbhoni le United States wu xavise yindlu ya wona ivi wu rhurhela eMontana leswaku wu kota ku pfuna vandlha ra kwalaho. Hambi swi ri tano, hi ku famba ka nkarhi, ku ve ni swiphiqo leswikulu swa rihanyo, makwerhu u tshikisiwe ntirho, naswona mali ya vona a yi ri yitsongo. A va ta hanyisa ku yini? Makwerhu loyi wa xinuna u khongelele mpfuno eka Yehovha. Loko a heta ku khongela, Mbhoni-kulobye yi gongondzile enyangweni. Va fambe swin’we leswaku va ya nwa kofi. Loko makwerhu loyi a vuya, u kume tafula ra le khixini ri tele hi swakudya. A ku ri na mvhilopho leyi nga ni mali ni tsalwa leri nge: “Swi huma eka vamakwenu va xinuna ni va xisati, lava mi rhandzaka swinene.” Vandlha ri xi vonile xilaveko xa vona, naswona hinkwavo va hlanganyerile eku xi fikeleleni. Hi ku susumetiwa hi rirhandzu ra vona, yena ni nsati wakwe a va nga swi koti ku tikhoma, va ririle va nkhensa Yehovha loyi xikombiso xa yena xa rirhandzu xi susumetelaka malandza ya yena.

Nkhathalelo wa ku hanana lowu kombisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha ehenhleni ka lava nga exikarhi ka tona lava nga ni xilaveko wu tiveka swinene. Minkarhi yin’wana, vakanganyisi va ringete ku pfuneka ha wona. Kutani Timbhoni ti boheke ku dyondza ku va ni vutlharhi, hi hala tlhelo ti nga tsanisi ku navela ka tona ko lava ku pfuna lava pfumalaka.

Loko Nyimpi Yi Siya Vanhu Va Swerile

Etindhawini to tala ta misava, vanhu va sale va ri evuswetini hikwalaho ka nyimpi. Tinhlengeletano ta mphalalo ti ringeta ku pfuna, kambe fambiselo ra tano hakanyingi ri tirha hi ku nonoka. Timbhoni ta Yehovha a ti languti ntirho lowu endliwaka hi tinhlengeletano leti leswaku wu ti ntshunxa eka vutihlamuleri bya tona ehenhla ka vamakwavo va Vakreste lava nga etindhawini leti. Loko va swi tiva leswaku vamakwavo wa vona va lava mpfuno, a va ‘nonon’hwisi timbilu’ eka lavo tano kambe hi ku hatlisa va endla leswi va nga swi kotaka ku va pfuna.—1 Yoh. 3:17, 18.

Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, hambi ku ri exikarhi ka matiko lama a ma nonon’hweriwa hikwalaho ko pfumala, Timbhoni ta le matiko-xikaya leti a ta ha ri ni swakudya ti avelane ni lava nga riki na swona emadorobeni-nkulu. Le Netherlands ku endla leswi a swi ri ni khombo lerikulu hikwalaho ka minsivelo leyo chavisa leyi endliweke hi Manazi. Loko a ri entirhweni wolowo wo phalala eka khamba rin’wana, Gerrit Böhmermann a a rhangele ntlawa wa vamakwerhu lava a va ri eka swikanyakanya leswi a swi rhwele swakudya leswi nga funengetiwa hi maseyila. Xikan’we-kan’we va fike endhawini yo secha edorobeni-nkulu ra Alkmaar. Gerrit u te, “A ku nga ri na lexi a xi ta endliwa handle ka ku tshembela eka Yehovha hi laha ku heleleke.” Handle ko hunguta rivilo, u huwelele mulawuri a ku: “Wo ist Amsterdam?” (Hi yihi ndlela yo ya eAmsterdam?) Mulawuri u kendlukele etlhelo a huwelela: “Geradeaus!” (Fambisa sweswo!) Gerrit u hlamurile a ku, “Danke schön!” (Ndza nkhensa!) loko ntlawa wa swikanyakanya swo rhwala nhundzu swi hundza xikan’we hi rivilo lerikulu, ntshungu lowu hlamaleke wu va langutile. Eka khamba rin’wana, Timbhoni ti swi kotile ku tisela vamakwavo va tona le Amsterdam mazambhala lama tateke xikepe.

Kwale ndzeni ka tikampa ta nxaniso le Yuropa, moya lowu wu kombisiwile hi Timbhoni ta Yehovha. Loko va khotsiwile ekampeni leyi nge kusuhi na Amersfoort le Netherlands, ntiko wa muntshwa un’wana wa malembe ya 17 wu hungutekile lerova a sala hi marhambu ntsena. Kambe hambi ku ri emalembeni lama landzeleke a nga swi rivalanga leswaku endzhaku ka loko va sindzisiwe ku tiolola loko mpfula yi ri karhi yi halaka ku kondza ku va exikarhi ka vusiku ivi va tsoniwa swakudya, Mbhoni yin’wana ya le kampeni leyin’wana yi swi kotile ku n’wi nyika xiphemunyana xa xinkwa. Naswona le kampeni ya nxaniso ya Mauthausen le Austria, Mbhoni leyi ntirho wa yona a wu lava leswaku yi suka eka xiyenge xin’wana xa kampa yi ya eka xin’wana hakanyingi a yi veka vutomi bya yona ekhombyeni hi ku teka swakudya leswi Timbhoni tin’wana ti nga swi hlayisa eka mphamelo wa tona lowutsongo, a swi yisela Timbhoni tin’wana leti a ti nyikiwa swakudya leswitsongo ngopfu.

Endzhaku ka nyimpi Timbhoni ta Yehovha leti humeke le Jarimani emakhotsweni ni le tikampeni ta nxaniso a ti nga ri na nchumu handle ka tinguvu ta tona ta le khotsweni leti a va ti ambarile. Swilo swa lavo tala lava a va nga ri emakhotsweni a swi onhiwile. Swakudya, swiambalo, ni mafurha yo tshivela ndzilo a swi kala etindhawini to tala ta Yuropa. Timbhoni ta Yehovha ematikweni lawa hi ku hatlisa ti lunghiselele minhlangano ya vandlha ivi ti sungula ku pfuna van’wana hi tlhelo ra moya hi ku avelana na vona mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Kambe tona hi toxe a ti lava ku pfuniwa hi tindlela tin’wana. Vo tala va vona a va nga ri na matimba hikwalaho ka ndlala lerova minkarhi yin’wana a va titivala hi nkarhi wa minhlangano.

Lexi a ku ri xiyimo lexi Timbhoni a ti nga si tshama ti xi vona hi ndlela yo kurisa xileswi. Hambi swi ri tano, hi nh’weti leyi nyimpi yi nga hela ha yona ximfumo le ndhawini ya Pacific, Timbhoni ta Yehovha ti khome ntsombano wo hlawuleka le Cleveland, Ohio, laha ku nga vulavuriwa hi leswi a swi fanele ku endliwa leswaku ku phalariwa vamakwavo wa vona va Vakreste va le matikweni lama hlaseriweke hi nyimpi ni leswaku a swi ta endlisiwa ku yini. Nkulumo leyi khumbaka mbilu leyi nyikeriweke hi F. W. Franz, leyi nge “Nyiko Ya Yena Leyi Nga Hlamuselekiki,” yi nyikele xitsundzuxo xa Matsalwa lexi nga fanelana kahle ni swilaveko swa xiyimo lexi.b

Ku nga si hela mavhiki yo tala, loko ku famba-famba ku pfumeleriwile endhawini yoleyo, N. H. Knorr, muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower, na M. G. Henschel va khome ndlela va ya le Yuropa leswaku va ya tivonela swiyimo hi mahlo. Va nga si suka, malunghiselelo ya mphalalo ana se a ma sunguriwile.

Leswi nga ta hi swikepe ro sungula a swi huma le Switzerland na Sweden. Leswi engetelekeke swi te hi le Canada, United States, ni le matikweni man’wana. Hambi leswi nhlayo ya Timbhoni ta le matikweni lawa a ma swi kota ku pfuna a yi va 85 000 ntsena, ti sungule ku rhumela swiambalo ni swakudya eka Timbhoni-kulobye le Austria, Belgium, Bulgaria, China, Czechoslovakia, Denmark, Finland, Furwa, Greece, Hungary, Italy, Jarimani, Netherlands, Nghilandi, Norway, Philippines, Poland, na Romania. Wolawo a ku nga ri matshalatshala ya nkarhinyana. Nhundzu ya mphalalo yi hambete yi ta hi swikepe malembe mambirhi ni hafu. Exikarhi ka January 1946 na August 1948, va rhumele 479 114 wa tikhilogiramu ta swiambalo, tintangu ta vanhu va 124 110, ni swakudya swa 326 081 wa tikhilogiramu tanihi tinyiko ta Timbhoni-kulobye. A ku na mali leyi nga tekiwa yi hakela lava va nga tirha. Ku hlawulela ni ku paka ku endliwe hi vatirhi vo tirhandzela. Timali leti nyikeriweke hinkwato ti tirhiseriwe ku pfuna vanhu lava a ti lunghiseleriwe vona.

Kavula, xilaveko xo pfuna vabaleki ni lava nga sala va ri evuswetini a xi helanga le ndzhaku hi va-1940. Ku sukela hi 1945 ku ve ni madzana ya tinyimpi. Naswona nkhathalelo lowu fanaka wa rirhandzu wu hambete wu kombisiwa hi Timbhoni ta Yehovha. Leswi swi endliwile hi nkarhi wa nyimpi ya le Biafra le Nigeria, ni le ndzhaku ka yona ku sukela hi 1967 ku ya ka 1970. Mpfuno lowu fanaka wu endliwile le Mozambhiki hi va-1980.

Ni le Liberia, a ku ri ni ndlala hikwalaho ka nyimpi leyi sunguleke hi 1989. Tanihi leswi vanhu a va ri karhi va baleka, muako wa Watch Tower le Monrovia a wu tele hi madzana ya vabaleki. Swakudya swin’wana ni swin’wana leswi a swi ri kona kwalaho, ku katsa ni mati ya le xihlobyeni, a va avelana swona ni vaakelani hinkwavo lava nga Timbhoni ni lava nga riki Timbhoni. Kutani hi ku hatlisa loko swiyimo swi pfumela, ku te swilo swo phalala leswi humaka hi le Sierra Leone na Côte d’Ivoire le Vupela-dyambu bya Afrika, eNetherlands na Italy le Yuropa, ni le United States.

Nakambe hi 1990, loko nyimpi le Lebanon yi siye swiyenge swa Beirut swi vonaka onge hi loko ku ve ni ku tsekatseka ka misava, vakulu va Timbhoni ta Yehovha va lunghiselele komiti yo phalala hi xihatla leswaku ku nyikeriwa mpfuno lowu lavekaka eka vamakwerhu. A va nga boheki ku kombela vatirhi vo tirhandzela; siku na siku vo tala a va ta eku pfuneni.

Hi nkarhi wa madzolonga ya swa politiki ni ku wa ka ikhonomi le Yuropa, Timbhoni ta Yehovha le Austria, Czechoslovakia, Hungary, na Yugoslavia ti rhumele tithani to tlula 70 ta swilo leswi lavekaka eka vamakwavo wa vona va Vakreste le Romania hi 1990.

Leswi swi landzeriwe hi mintirho yo tala ya mphalalo yi ya le Yuropa Vuxa. Huvo leyi Fumaka yi kombele hofisi ya rhavi ya Sosayiti ya Watch Tower le Denmark leswaku yi lunghiselela swilo swo phalala Timbhoni ta le Ukraine. Mavandlha ma tivisiwile naswona a ma swi tsakela ku avelana ni van’wana. Hi December 18, 1991, ntlhanu wa tilori ni tivhene timbirhi leti a ti chayeriwa hi vatirhi vo tirhandzela va Timbhoni ti fike le Lviv ti ri na tithani ta 22 ta mphakelo—xikombiso xa ku khathalela ka rirhandzu eka vamakwavo wa vona va Vakreste. Ku ya emahlweni hi 1992, mphakelo wun’wana wu fikile wu huma eka Timbhoni le Austria—tithani to tlula 100 ta swakudya ni swiambalo. Mphakelo lowu engetelekeke wu fikile wu huma eka Timbhoni ta le Netherlands—xo sungula ku ve tithani ta 26 ta swakudya, endzhaku ku landzela tilori ta 11 leti nga ni swiambalo, ivi ku ta swakudya swin’wana leswi nga ta enerisa xilaveko lexi yaka emahlweni. Lava nyikiwaka va nkhense Xikwembu naswona a va lava vutlharhi bya xona eku tirhiseni ka leswi va nyikiweke swona. Va khongele swin’we va nga si chicha ndzhwalo eka tilori, ni loko ntirho wu herile. Nhundzu yin’wana yo tala ya mphalalo yi rhumeriwe hi Timbhoni ta le Italy, Finland, Sweden na Switzerland. Hi nkarhi lowu a ku endliwa leswi ku pfuke nyimpi exikarhi ka matiko lama a ma vumba Yugoslavia lerova a ku laveka mpfuno kwalaho. Mphakelo wa swakudya, swiambalo, ni mirhi swi yisiwe endhawini yoleyo. Hi nkarhi wolowo, Timbhoni ta le madorobeni-nkulu wolawo ti pfule ndhawu yo hlayisa lava makaya ya vona a ma onhiwile.

Minkarhi yin’wana lava va lavaka mpfuno lowukulu va va va ri etindhawini ta le kule, naswona xiyimo xa vona a xi tiviwi ngopfu. Sweswo swi ve tano hi mindyangu ya Timbhoni ta Yehovha ya 35 le Guatemala. Miti ya ka vona yi hlaseriwe hi mintlawa leyi lwaka. Loko eku heteleleni hi 1989 va kote ku tlhelela, a va lava mpfuno wa ku tlhela va aka. Ku engetela eka mpfuno lowu endliweke hi hulumendhe eka lava tlheleleke ekaya, hofisi ya rhavi ra Sosayiti ya Watch Tower yi vumbe komiti ya xilamulela-mhangu leswaku yi pfuna mindyangu leyi ya Timbhoni, naswona Timbhoni tin’wana ta 500 leti humaka eka mavandlha ya 50 ti tinyiketele ku tlhela ti aka.

Ku na swiyimo swin’wana leswi na swona swi endlaka vanhu va va ni xilaveko lexikulu kambe ku nga ri hi xihoxo xa vona. Ku tsekatseka ka misava, swidzedze ni tindhambi i swilo leswi tshamelaka ku humelela. Ku vuriwa leswaku hi avhareji, misava yi khumbeka swinene hi timhangu letikulu leti tlulaka 25 lembe rin’wana ni rin’wana.

Loko Timhangu Ta Ntumbuluko Ti Hlasela

Loko ku va na timhangu letikulu leti khumbaka Timbhoni ta Yehovha, ku tekiwa magoza ya xihatla leswaku ku pfuniwa. Vakulu va mavandlha va dyondze leswaku loko va tshuka va langutana ni swiyimo swo tano, va fanele va endla matshalatshala lamakulu leswaku va kota ku vulavurisana ni un’wana ni un’wana evandlheni. Hofisi ya rhavi ya Sosayiti ya Watch Tower leyi kongomisaka ntirho wa Mfumo endhawini yoleyo yi hatlisa yi kambisisa xiyimo ivi yi vika eyindlu-nkulu ya misava. Laha ku lavekaka mpfuno lowu engetelekeke ku tlula lowu nga nyikeriwaka kwalaho, ku endliwa malunghiselelo lama kongomisiwaka hi vukheta, minkarhi yin’wana hambi ku ri malunghiselelo lama khumbaka vamakwerhu va matiko hinkwawo. Xikongomelo a hi ku ringeta ku tlakusa xiyimo xa ku hanya xa lava va khumbekeke kambe i ku va pfuna leswaku va kuma swilo swa vutomi leswi a va tolovele ku swi kuma.

Xiviko xa mhangu lexi humelelaka eka thelevhixini xi nga susumetela Timbhoni ku bela vakulu lava nga ni vutihlamuleri endhawini yoleyo riqingho va hlamusela ndlela leyi va lavaka ku pfuna ha yona kumbe ku nyikela mali kumbe swilo leswi vonakaka. Van’wana va nga ha rhumela mali yi ya ehofisini ya rhavi kumbe eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo leswaku yi tirhiseriwa swilo swa ku phalala. Va swi tiva leswaku ku laveka mpfuno, naswona va lava ku hlanganyela. Laha ku nga ni xilaveko lexikulu, Sosayiti ya Watch Tower yi nga ha tivisa vamakwerhu lava nga etindhawini to karhi leswaku va ta pfuna hi laha va kotaka ha kona. Ku vumbiwa komiti ya mphalalo leswaku yi kongomisa timhaka endhawini leyi nga ni mhangu.

Hi xikombiso, loko xiphemu lexikulu xa Managua, Nicaragua xi onhiwile hi ku tsekatseka ka misava ka matimba hi December 1972, valanguteri va mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha endhawini yoleyo va hlanganile ku nga si hela tiawara to tala leswaku va ta khomisana. Hi ku hatlisa ku kambisisiwe vuhlayiseki bya un’wana ni un’wana wa Timbhoni wa le dorobeni-nkulu. Hi siku rolero mphakelo wa swilo swa mphalalo wu sungule ku fika wu huma eka mavandlha ya le kusuhi; ivi hi ku hatlisa wu ta hi le Costa Rica, Honduras na El Salvador. Ku simekiwe khume-mune wa tindhawu ta ku phakela swilo swa mphalalo le matiko-xikaya ya Managua. Mali ni mphakelo lowu humaka eka Timbhoni ta le swiphen’wini swo tala swa misava swi rhumeriwe le Nicaragua hi ku tirhisa yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Sosayiti ya Watch Tower. Swakudya ni mphakelo wun’wana (ku katsa ni makhandlhela, mecisi ni xisibi) swi averiwe hi ku ya hi mpimo wa ndyangu, ndyangu wun’wana ni wun’wana a wu nyikiwa mphakelo wa masiku ya nkombo. Hi nkarhi wa leswi, vanhu va kwalomu ka 5 000—Timbhoni, mindyangu ya vona ni maxaka lama a ma tshama na tona—a va phameriwa. Ntirho wa ku phalala wu ye mahlweni ku ringana khume ra tinh’weti. Hi ku vona leswi a swi endliwa, mavandla ya hulumendhe ya mphalalo ni va Xihambano xo Tshwuka va lunghiselele swakudya, matende ni mphakelo wun’wana lowu va nga na wona.

Hi 1986, loko ku buluka ka volcano ku vangele vanhu va 10 000 leswaku va rhurha exihlaleni xa Izu-Oshima, ekusuhi ni ribuwa ra Japani, mabyatso lama rhwaleke vabaleki a ma hlanganisiwa hi Timbhoni ta Yehovha leti hi ku hiseka a ti lava vamakwavo wa vona wa moya. Un’wana wa lava nga rhurha u te: “Loko hi suka le Oshima, a hi nga ku tivi laha a hi ya kona.” Xin’wana ni xin’wana xi humelele hi xihatla swinene. “Hambi swi ri tano loko hi chika exikepeni hi vone mfungho lowu a wu ku, ‘Timbhoni ta Yehovha.’ . . . Ku halake mihloti ematihlweni ya nsati wa mina, hikuva a nga tikoti loko a vona vamakwerhu wa hina va yimele ku hi hlanganisa le hlalukweni.” Endzhaku ko xiya ndlela leyi vanhu lava nga Timbhoni lava balekeke a va khathaleriwa ha yona, hi nkarhi wa ku fika ka vona ni le ndzhaku ka sweswo, hambi ku ri vanhu lava khale a va va venga va te: “Mi endle kahle hi ku namarhela vukhongeri byolebyo.”

Timbhoni ti endla matshalatshala ya ku pfuneta tindhawu leti humeleriwaka hi khombo hi ku hatlisa hi laha swi kotekaka ha kona. Hi 1970, loko Peru ri hlaseriwe hi ku tsekatseka ka misava lokukulu ematin’wini ya rona, hi ku hatlisa ku rhumeriwe mali ya mphalalo yi huma le yindlu-nkulu le New York, ivi ku landzela tithani ta 15 ta swiambalo. Hambi swi ri tano, ni loko mphakelo wolowo wu nga si fika, Timbhoni ti chayele timovha hi ku landzelana ti ri ni mphakelo wa mphalalo wu yisiwa etindhawini leti madoroba-nkulu ni miti a swi onhiwile, ti endlisa sweswo endzhaku ka tiawara titsongo loko mapato ya pfuriwile. Hi ku famba ka masiku ni mavhiki lama landzeleke, va pfune hi hinkwaswo leswi lavekaka, swa nyama ni swa moya eka mintlawa yo hambana-hambana le henhla etintshaveni ta Andes. Naswona hi 1980, loko swiphemu swa Italy swi hlaseriwe hi ku tsekatseka ka misava hi madyambu ya November 23, mphakelo wo sungula lowu nga ta hi lori lowu rhumeriweke hi Timbhoni wu fike le ndhawini leyi nga hlaseriwa hi siku leri landzeleke. Hi ku hatlisa va tiendlele khixi ra vona, laha vamakwerhu va xisati a va swekela kona swakudya ivi swi aviwa siku na siku. Muhlaleri loyi a nga vona matshalatshala yo phalala le xihlaleni xa Kharibiya u te: “Timbhoni ti tirha hi ku hatlisa ku tlula hulumendhe.” Lowu wu nga ha va ntiyiso minkarhi yin’wana, kambe Timbhoni ta Yehovha hakunene ta wu tlangela mpfuno wa valawuri lava olovisaka matshalatshala ya tona hi ku fika etindhawini leti onhiweke hi ku hatlisa.

Hi nkarhi wa dyandza le Angola hi 1990, va twe leswaku Timbhoni kwale a ti ri ni xilaveko lexikulu xa swakudya ni swiambalo. Hambi swi ri tano, a swi ta va xiphiqo ku va fikelela, hikuva Timbhoni ta Yehovha etikweni rolero a ti yirisiwile hi malembe yo tala. Ku nga khathariseki sweswo, vamakwavo wa vona va Vakreste eAfrika Dzonga va tate lori hi 25 wa tithani ta mphakelo wa mphalalo. Loko va ri endleleni va endzele muyimeri wa Angola naswona va nyikiwe mpfumelelo wa ku tsemakanya ndzilakana. Leswaku va ya kuma vamakwavo, a va fanele ku hundza tindhawu ta 30 leti a ti siviwile hi masocha, ni laha buloho a ri onhakile, a va fanele va tsemakanya nambu lowu a wu khapa ehenhla ka xibilohwana xa nkarhinyana lexi endliweke ematshan’wini ya rona. Ku nga khathariseki leswi hinkwaswo, mphakelo hinkwawo wu fike wu hlayisekile.

Hi nkarhi wa mhangu, a ku rhumeriwi mphakelo wa mphalalo endhawini ntsena. Loko ku buluka ni ndzilo swi onhe ndhawu yin’wana le Mutini wa Mexico hi 1984, hi ku hatlisa Timbhoni ti fikile leswaku ti ta pfuna. Kambe vo tala va Timbhoni endhawini yoleyo a swi nga tiveki leswaku va kwihi, kutani vakulu va hlele fambiselo ra ku va lava, leswaku va kuma un’wana ni un’wana. Van’wana a va hangalakele etindhawini tin’wana. Hambi swi ri tano, vakulu va hambetile ku kondza va va kuma hinkwavo. Va pfuniwile hi laha a swi laveka ha kona. Emhakeni ya makwerhu wa xisati la nga loveriwa hi nuna ni n’wana wa mufana, a swi lava leswaku va endla malunghiselelo ya nkosi ni ku wundla makwerhu loyi wa xisati ni vana va yena lava seleke, hi swilo leswi vonakaka ni swa moya.

Hakanyingi, ku laveka swo tala ku tlula mirhi, swakudya switsongo, ni swiambalonyana. Hi 1989 xidzedze xi onhe makaya ya Timbhoni ta 117 le Guadeloupe ivi xi onha makaya ya van’wana va 300. Timbhoni ta Yehovha le Martinique hi ku hatlisa ti va pfunile; endzhaku Timbhoni le Furwa ti rhumele tithani to tlula 100 ta swilo swa ku aka tanihi nyiko ya ku va pfuna. Le xihlaleni xa St. Croix, loko Mbhoni leyi kaya ra yona ri nga onhaka yi byele vatirhi-kulobye leswaku Timbhoni-kulobye a ti ta hi le Puerto Rico ku ta pfuna, va te: “Wena a va nge ku endleli nchumu. U munhu wa ntima a wu Mupaniya wa ka vona.” Vona ndlela leyi vatirhi-kulobye lavaya swi va hlamariseke ha yona loko hi ku hatlisa a ri ni yindlu leyintshwa leyi heleleke! Endzhaku ka ku tsekatseka ka misava le Costa Rica hi 1991, Timbhoni ta kwalaho ni vatirhi vo tirhandzela va matiko man’wana va tirhe swin’we ku pfuna Timbhoni endhawini leyi hlaseriweke. Va ake makaya ya 31 ni Tiholo ta Mfumo ta 5 ivi va lunghisa makaya ni tiholo tin’wana va nga rindzelanga ku kuma hakelo. Vahlaleri va te: ‘Mintlawa yin’wana yi vulavula hi rirhandzu; n’wina ma ri kombisa.’

Ndlela leyi matshalatshala ya Timbhoni ta Yehovha yo phalala ma nga humelela ha yona hakanyingi yi hlamarise vahlaleri. Le California, U.S.A., hi 1986, rirhangu ra Nambu wa Yuba ri fayekile ivi mati lama khulukaka hi matimba ma balekisa makume ya magidi ya vanhu emakaya ya vona. Vakulu va Vakreste va kwalaho va vulavurisane ni yindlu-nkulu le New York, naswona ku vumbiwe komiti ya mphalalo. Hi ku hatlisa loko mati ma sungula ku phya, madzana ya vatirhi vo tirhandzela a va lunghekele ku ya tirha. Loko mavandla ya tiko ya ku phalala ma nga si sungula, makaya ya Timbhoni ana se a ma hoxiwe nhundzu. Ha yini va sungule hi xihatla swonghasi?

Xivangelo-nkulu a ku ri ku rhandza ka Timbhoni ku tirha hi ku tirhandzela hi ku hatlisa handle ko hakeriwa, xikan’we ni ku nyikela swilo leswi vonakaka leswi lavekaka. Xivangelo xin’wana a ku ri xa leswaku a va ri ni ntokoto wa ku hlela ni ku tirha swin’we, tanihi leswi va toloveleke ku swi endla leswaku va khoma mintsombano ya vona ni ku aka Tiholo ta Mfumo letintshwa. Nakambe xivangelo xin’wana xa nkoka hi leswaku va swi landzelele swinene leswi Bibele yi swi vulaka loko yi ku, “Tiyani eku rhandzaneni.”—1 Pet. 4:8.

Minyikelo leyi endliwaka leswaku ku fikeleriwa swilaveko swo tano hakanyingi yi huma eka vanhu lava na vona vini va nga ni swilo switsongo. Hi laha mapapila ya vona lama fambisanaka na swona hakanyingi ma vulaka ha kona: ‘Nyiko i yitsongo, kambe timbilu ta hina hinkwato ti le ka vamakwerhu va xisati ni va xinuna.’ ‘Ndzi navela onge ndzi nga rhumela leswi engetelekeke, kambe leswi Yehovha a ndzi pfumeleleke leswaku ndzi va na swona ndzi navela ku avelana ni van’wana ha swona.’ Ku fana ni Vakreste va lembe xidzana ro sungula le Makedoniya, hi ku hiseka va lave lunghelo ra ku va ni xiphemu eku pfuneni hi swilo swa vutomi eka lava va pfumalaka. (2 Kor. 8:1-4) Loko vanhu va le Korea lava tlulaka 200 000 va sale va ri hava makaya hikwalaho ka ndhambi hi 1984, Timbhoni ta Yehovha le Riphabliki ra Korea ti angule kahle swinene, lerova hofisi ya rhavi yi kala yi tivisa leswaku a ka ha laveki mpfuno wun’wana.

Vahlaleri va swi vona kahle leswaku ku na xin’wana lexi susumetelaka Timbhoni ku tlula ku titwa va ri ni vutihlamuleri kumbe ku kondletela vuhlayiseki bya vanhu van’wana ka ntolovelo. Hakunene va rhandza vamakwavo va vona va Vakreste.

Ku engetela eka ku khathalela swilaveko swa nyama, Timbhoni ta Yehovha ti nyikela nyingiso wo hlawuleka eka swilaveko swa moya swa vamakwavo wa vona eka tindhawu leti nga hlaseriwa. Malunghiselelo ma endliwa hi ku hatlisa hi laha swi kotekaka ha kona leswaku ku tlhela ku khomiwa minhlangano ya vandlha. Hi 1986 le Greece, leswi swi lave leswaku ku dzimiwa tende ehandle ka doroba-nkulu ra Kalamata leswaku ri tirhisiwa tanihi Holo ya Mfumo, ni man’wana lamatsongo eka tindhawu to hambana-hambana leswaku exikarhi ka vhiki ku khomeriwa Tidyondzo ta Buku ya Vandlha. Hi ku fanana, endzhaku ka loko ku khathaleriwe swilaveko swa nyama swa vaponi va le Armero le Colombia leyi kukuriweke hi ndzhope hi 1985, mali leyi seleke yi tirhiseriwe ku aka Tiholo ta Mfumo ta mavandlha manharhu endhawini yoleyo.

Hambi loko ntirho wolowo wa ku aka wa ha ya emahlweni, Timbhoni ta Yehovha ti hambete ti khongotela van’wana hi tinhlamulo leti enerisaka leti Rito ra Xikwembu ri ti nyikelaka eka swivutiso swa vona hi xikongomelo xa vutomi, xivangelo xa timhangu ni rifu, ni ntshembo wa vumundzuku.

Matshalatshala ya Timbhoni ya ku phalala a hi ya ku khathalela mani na mani endhawini leyi hlaseriweke. Hi ku fambisana na Vagalatiya 6:10, ngopfu-ngopfu ma endleriwe lava ‘va nga ni vuxaka na vona eripfumelweni.’ Hi nkarhi lowu fanaka, va tsakela ku pfuna van’wana hi laha va kotaka ha kona. Hi xikombiso, leswi va swi endlile loko va endla malunghiselelo ya swakudya eka vahlaseriwa va ku tsekatseka ka misava, le Italy. EUnited States loko va pfuna lava hlaseriweke hi ndhambi ni xidzedze, va basise ni ku lunghisa makaya ya vaakelani va Timbhoni lava a va pfilunganyekile. Loko va vutisiwa leswaku ha yini va kombisa tintswalo to tano eka vanhu vambe, va hlamule hi ku olova va ku va rhandza vaakelani va vona. (Mt. 22:39) Endzhaku ka loko ku hundze xidzedze lexi onhaka le dzongeni wa Florida, U.S.A., hi 1992, nongonoko wa Timbhoni wo phalala lowu hleriweke kahle a wu tiviwa swinene lerova mabindzu ni vanhu van’wana lava a va nga ri Timbhoni lava a va lava ku nyikela swinene hi nhundzu yo phalala va yi yise eka Timbhoni. A va swi tiva leswaku tinyiko ta vona a ti nga ta tshikiwa ti fumbanile, kumbe ti tirhiseriwa ku bindzula, kambe leswaku hakunene ti ta pfuna lava hlaseriweke hi xidzedze, lava nga Timbhoni ni lava nga riki Timbhoni. Ku rhandza ka vona ku pfuna lava nga riki Timbhoni hi nkarhi wa mhangu ku nkhensiwe swinene le Davao del Norte, le Philippines, lerova valawuri va doroba va rhumela tsalwa ra ku tlangela.

Hambi swi ri tano, a hi hinkwavo lava rhandzaka Vakreste va ntiyiso. Hakanyingi, va hlaseriwa hi ndlela yo biha swinene. Na xona xiyimo lexi, xi tisa nseketelo wa rirhandzu eka Vakreste-kulobye.

Loko Va Langutane Ni Nxaniso Lowukulu

Muapostola Pawulo u fananise vandlha ra Vakreste ni miri wa munhu ivi a ku: “Swirho hinkwaswo sw[a] tirhelana. Loko xirho xin’wana xi twa ku vava, swirho hinkwaswo swi vaviseka na xona.” (1 Kor. 12:25, 26) Sweswo hi leswi Timbhoni ta Yehovha ti swi endlaka loko ti twa swiviko swa ku xanisiwa ka vamakwavo wa vona va Vakreste.

Le Jarimani hi nkarhi wa Manazi, hulumendhe yi tshikilele Timbhoni ta Yehovha swinene. A ko va na Timbhoni ta 20 000 ntsena le Jarimani hi nkarhi wolowo, lowu a wu ri ntlawa wutsongo hakunene lowu Hitler a a wu venga. A ku laveka ntirhisano lowukulu. Hi October 7, 1934, vandlha rin’wana ni rin’wana ra Timbhoni ta Yehovha le Jarimani hinkwaro ri hlanganile exihundleni, va khongela swin’we ivi va rhumela papila eka hulumendhe leri kombisaka ku tiyimisela ka vona ko hambeta va tirhela Yehovha. Kutani vo tala va lava a va ri kona va hume handle ko chava va ya nyikela vumbhoni eka vaakelani va vona hi ta vito ra Yehovha ni Mfumo wa yena. Hi siku rolero, Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo ti hlanganile emavandlheni ya tona ivi, endzhaku ka ku khongela swin’we, ti rhumela mapapila hi tithelegrama eka hulumendhe ya Hitler, va seketela vamakwavo wa vona va Vakreste.

Hi 1948, endzhaku ka loko ku paluxiwe nxaniso lowu susumeteriweke hi vafundhisi le Greece ehenhla ka Timbhoni ta Yehovha, muungameri wa Greece na vaholobye vo hambana-hambana va hulumendhe va amukele magidi ya mapapila lama humaka eka Timbhoni ta Yehovha mayelana ni vamakwavo va vona va Vakreste. A ma huma le Philippines, Australia, Amerika N’walungu na Dzonga ni le tindhawini tin’wana.

Loko magazini wa Xalamuka! wu boxe tindlela ta nxaniso leti a ti tirhisiwa ehenhla ka Timbhoni le Spain hi 1961, mapapila ya ku vilela ma phimphele valawuri kwale. Valawuri a va hlamarisiwile hi ku tiva leswaku misava hinkwayo a yi swi tiva kahle leswi a va swi endla, naswona hikwalaho ka sweswo maphorisa man’wana ma sungule ku khoma Timbhoni hi ndlela yo antswa swinene, hambi leswi nxaniso wu yeke emahlweni. Ni le matikweni yo tala le Afrika, valawuri va tsaleriwe mapapila hi Timbhoni ta le swiphen’wini swo tala swa misava loko ti twe ndlela ya tihanyi leyi a yi tirhisiwa ehenhla ka vamakwavo wa vona va Vakreste kwalaho.

Loko hulumendhe yi nga anguli kahle, Timbhoni leti xanisiwaka a ti rivariwi. Hikwalaho ka leswi tihulumendhe tin’wana ti hambetaka ni ku xanisa vukhongeri hi malembe yo tala, hi ku phindha-phindha tihulumendhe tin’wana ti cheriwe hi mapapila ya swikombelo ni ya ku vilela. Sweswo swi ve tano hi Argentina. Eka khamba rin’wana hi 1959, matsalana wa Ndzawulo ya Timhaka ta Matiko Mambe ni ya Mintlawa ya Vukhongeri u teke un’wana wa vamakwerhu a n’wi yisa ekamareni rin’wana laha a ku ri ni tibeke ta tibuku to hlayanyana leti nga tala hi mapapila yo tala swinene yo huma emisaveni hinkwayo. A a hlamarisiwile hi leswi munhu wa le kule le Fiji a nga tsala a kombela ntshunxeko wa vukhongeri le Argentina.

Eka nkarhi wun’wana ntshunxeko lowu engetelekeke wu nyikiwile loko vafumi va xiye leswaku vanhu va misava hinkwayo a va swi tiva leswi a va swi endla ni leswaku a va tele lava a va karhateka ha swona. Sweswo swi ve tano le Liberia hi 1963. Masocha ya hulumendhe ma khome vayimeri va ntsombano hi ndlela ya tihanyi swinene le Gbarnga. Muungameri wa Liberia u cheriwe hi mapapila yo vilela yo huma emisaveni hinkwayo, naswona Ndzawulo ya Tiko ya U.S. yi nghenelerile hikuva muaka-tiko wa le U.S. a katseka. Eku heteleleni, Muungameri Tubman u rhumele rungula ra thelegrafu le yindlu-nkulu ya Sosayiti ya Watch Tower a vula leswaku u rhandza ku vonana ni vayimeri va Timbhoni ta Yehovha leswaku va ta kanela timhaka. Vayimeri vambirhi—Milton Henschel na John Charuk—va ye eGbarnga. Nkul. Tubman u pfumerile leswaku leswi nga humelela a swi ri “tihanyi” naswona u te: “Ndza tisola hi leswi nchumu lowu wu humeleleke.”

Endzhaku ka mbulavurisano wolowo, ku humesiwe Nawu wa Tiko lowu tivisaka “vanhu hinkwavo etikweni hinkwaro, leswaku Timbhoni ta Yehovha ti ta va ni mpfumelelo ni lunghelo ra ku ya eka xiphemu xin’wana ni xin’wana xa tiko, leswaku ti endla ntirho wa tona wa vurhumiwa ni wa vugandzeri handle ko karhatiwa hi munhu. Va ta sirheleriwa hi hulumendhe, vona vini ni nhundzu ya vona, ni mfanelo ya ku gandzela Xikwembu hi ku ya hi leswi vuriwaka hi mapfalo ya vona, enkarhini wa sweswi va xixima milawu ya Riphabliki hi ku xixima mujeko wa tiko loko wu tlakusiwa kumbe wu yisiwa hansi eminkhubyeni hi ku yima va ku whii.” Kambe a ku sindzisiwi leswaku va wu losa, leswi swi nga lwisanaka ni ripfalo ra vona ra Vukreste.

Hambi swi ri tano, ku fikela hi 1992, xitiviso xo tano xa ximfumo a xi nga si endliwa le Malawi, hambi leswi ku lwa ni Timbhoni a swi hungutekile hi mpimo wo karhi. Timbhoni ta Yehovha ta kwalaho ti ve van’wana va vahlaseriwa va nxaniso wa tihanyi swinene wa vukhongeri ematin’wini ya Afrika. Gandlati rin’wana ra nxaniso wo tano ri ve kona etikweni rero hi 1967; rin’wana ri sungule eku sunguleni ka va-1970. Mapapila ya makume ya magidi ma tsariwile ma va yimela, ya huma eka swiphemu hinkwaswo swa misava. Ku biwe tinqingho. Mapapila ya tithelegrama ma rhumeriwile. Mayelana ni nhlayiseko wa vanhu, vanhu vo tala lava dumeke va susumeteleke ku vulavula.

Tihanyi ta kona a ti bihe ngopfu lerova Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 19 000 ni vana va tona ti balekile ti tsemakanya ndzilakana ti nghena eZambia hi 1972. Hi ku hatlisa mavandlha ya le kusuhi ya Timbhoni le Zambia ma hlengeletele vamakwavo swakudya ni minkumba. Mali ni mphakelo leswi nyikeriweke hi Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo swi rhumeriwe etihofisini ta marhavi ya Watch Tower ivi swi hundziseriwa eka vabaleki hi hofisi ya le yindlu-nkulu le New York. Ku te swilo swo tala ku tlurisa leswaku ku khathaleriwa swilaveko hinkwaswo swa vabaleki ekampeni le Sinda Misale. Loko le kampeni va twe leswaku ku fike tilori leti a ti ri ni swakudya, swiambalo ni maseyila ya vutumbelo, vamakwerhu va le Malawi va rile mihloti ya ntsako hikwalaho ka xikombiso lexi xa rirhandzu xa vamakwavo wa vona va Vakreste.

Loko van’wana va vona va khotsiwa, Timbhoni-kulobye a ti va rivali, hambi loko leswi swi nga ha katsa ku tinghenisa ekhombyeni. Hi nkarhi wa ku yirisiwa le Argentina, loko ntlawa wa Timbhoni se wu pfaleriwe hi tiawara ta 45, Timbhoni tin’wana ta mune ti va tisele swakudya ni swiambalo, hi loko na tona ti khomiwa. Hi 1989 nsati wa mulanguteri wa xifundzha le Burundi, loko a twe hi ta ku xaniseka ka vamakwavo wa yena va Vakreste, u ringete ku va yisela swakudya le khotsweni. Kambe u khotsiwile ivi a tlhakisiwa mavhiki mambirhi, hikuva maphorisa a ma ringeta ku kuma nuna wa yena.

Loko ti endla xin’wana ni xin’wana lexi ti nga xi kotaka hi tindlela leti, hikwalaho ko rhandza vamakwavo va Vakreste, Timbhoni ta Yehovha nakambe ti susumetiwa leswaku ti huwelela ti va khongelela eka Xikwembu. A va khongeleli swona leswaku Xikwembu xi yimisa tinyimpi ni ku pfumaleka ka swakudya xikan’we-kan’we, hikuva Yesu Kreste u vhumbhe leswaku swilo sweswo swi ta humelela enkarhini wa hina. (Mt. 24:7) Kumbe hambi ku ri ku khongelela leswaku Xikwembu xi sivela nxaniso hinkwawo, hikuva Bibele yi swi veka erivaleni leswaku Vakreste va ntiyiso va ta xanisiwa. (Yoh. 15:20; 2 Tim. 3:12) Kambe hi ku chivirika va kombela leswaku vamakwavo va Vakreste va tiyisiwa naswona va yima va tiyile loko va langutane ni ku nononh’wa kwihi na kwihi loku nga va telaka. (Ringanisa Vakolosa 4:12.) Rhekodo leyi kombisaka matimba ya vona ya moya yi nyikela vumbhoni lebyikulu bya leswaku swikhongelo swo tano swa hlamuriwa.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 305]

Ku khathalela timhaka ta swilaveko swo hlawuleka a ku tshiketiwi leswaku ku tiendlekela

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 307]

Mpfuno lowu vangiwaka hi nkhathalelo wa rirhandzu wa munhu hi xiyexe

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 308]

Ku langutana ni swilaveko leswikulu swo phalala

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 312]

Nkambisiso wa vukheta wo kuma Mbhoni yin’wana ni yin’wana endhawini leyi nga hlaseriwa

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 315]

Va endla leswinene ni ka lava nga riki Timbhoni

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 317]

Mihloti ya ntsako hikwalaho ka rirhandzu ra vamakwavo wa vona va Vakreste

[Bokisi leri nga eka tluka 309]

“Hakunene Ma Rhandzana”

Endzhaku ka loko va vone vatirhi vo tirhandzela va Timbhoni le Lebanon leri hlaseriweke hi nyimpi loko va pfuxa kaya ra un’wana wa vamakwavo wa vona wa xisati hi vuntshwa leri a ri onhake swinene, vaakelani va yena va titwe va susumeleteka ku vutisa leswi: “Xana rirhandzu leri ri huma kwihi? Xana mi vanhu va muxaka muni?” Naswona wansati wa Mumoslem, loyi a nga hlalela loko kaya ra Mbhoni ri ri karhi ri basisiwa ni ku lunghisiwa, u te: “Hakunene ma rhandzana. Vukhongeri bya n’wina hi lebyinene hakunene.”

[Bokisi leri nga eka tluka 316]

Vamakwavo Va Xinuna Ni Va Xisati Va Ntiyiso

Mayelana ni vabaleki va Timbhoni ta le Cuba le Fort Chaffee, Arkansas, “Arkansas Gazette” yi te: “Hi vona vo sungula ku nghenisiwa etindlwini letintshwa hikuva vamakwavo va xinuna ni va xisati va le Amerika—Timbhoni-kulobye ta Yehovha—ti va lavile. . . . Loko Timbhoni ti vitana van’wana lava nga va tona hi tlhelo ra moya, va le matikweni man’wana ti ku i ‘vamakwerhu va xinuna ni va xisati,’ hakunene ta vurisa.”—Nkandziyiso wa April 19, 1981.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 306]

Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, va rhumele swakudya ni swiambalo eka Timbhoni-kulobye leti lavaka mpfuno ematikweni ya 18

United States

Switzerland

[Xifaniso lexi nga eka tluka 310]

Hi 1990, Timbhoni ta le matikweni ya le kusuhi ti khomisanile leswaku ti pfuna vapfumeri-kulobye le Romania

[Swifaniso leswi nga eka tluka 311]

Timbhoni leti poneke ku tsekatseka ka misava le Peru ti ake muti wa tona wa vabaleki ivi ti pfunana

Mphakelo wa mphalalo lowu tisiweke hi Timbhoni tin’wana (laha hansi) a wu ri wo sungula ku fika endhawini leyi

[Swifaniso leswi nga eka tluka 313]

Matshalatshala yo phalala hakanyingi ma katsa ku lunghiselela swilo leswi vonakaka ni vatirhi vo tirhandzela leswaku va pfuna Timbhoni-kulobye ku pfuxa makaya ya tona

Guatemala

Panama

Mexico

[Xifaniso lexi nga eka tluka 314]]

Matshalatshala yo phalala ya Timbhoni ma katsa ku akana emoyeni. Le Kalamata, Greece ni le handle ka muti ku yimisiwe matende ya minhlangano