Ndzima Yo Sungula

Buku Ya Daniyele Swin’we Na Wena

1, 2. (a) Hi swihi swiyimo swin’wana leswi nga tolovelekangiki leswi hlamuseriwaka ebukwini ya Bibele ya Daniyele? (b) Eminkarhini ya hina, hi swihi swivutiso leswi tlakukaka malunghana ni buku ya Daniyele?

HOSI leyi nga ni matimba yi lava ku avanyisa vavanuna va yona vo tlhariha, hikuva va tsandzeka ku paluxa ni ku hlamusela norho wa yona wo tika. Majaha manharhu lama alaka ku gandzela xifaniso xo leha, ma hoxiwa ekheleni ra ndzilo leri hisaka ku tlurisa, kambe a ma fi. Loko nkhuvo wa ntsako wu ri exikarhi, madzana ya vanhu ma vona voko ri tsala marito yo hlamarisa ekhumbini ra yindlu ya vuhosi. Lava endlaka xikhiri xo biha, va hoxa mukhalabye un’wana ekheleni ra tinghala, kambe u huma a nga vavisekanga. Muprofeta wa Xikwembu u vona xivono xa swivandzana swa mune, kutani nhlamuselo ya swona a yi ta tama yi tirha ni le ka magidi ya malembe lama landzeleke.

² Leti i tin’wana ta timhaka leti kumekeka ebukwini ya Bibele ya Daniyele. Xana swi fanerile leswaku ti kambisisiwa hi vukheta? Xana buku leyi ya khale swinene yi nga hi pfuna hi yini? Ha yini hi fanele hi karhateka hi swiendlakalo leswi humeleleke emalembeni ya kwalomu ka 2 600 lama hundzeke?

DANIYELE—BUKU YA KHALE LEYI TIRHAKA MANGUVA LAWA

3, 4. Ha yini swi fanerile leswi vanhu vo tala va karhatekaka hi vumundzuku bya vanhu?

³ Buku ya Daniyele yi vulavula ngopfu hi nhloko-mhaka ya vulawuri bya misava, ku nga mhaka ya nkoka swinene namuntlha. Vanhu vo tala va nga pfumela leswaku hi hanya eminkarhini ya mangava. Siku ni siku, swiviko swa mahungu swi tshamela ku hi tsundzuxa leswaku vandla ra vanhu ri mbombomela endzhopeni wa swiphiqo swo nonon’hwa—ku nga khathariseki nhluvuko lowukulu lowu endliweke wa sayense ni thekinoloji.

⁴ Anakanya hi leswi: Munhu u swi kotile ku famba-famba en’wetini, kambe etindhawini to tala a nga swi koti ku famba-famba eswitarateni swa pulanete yakwe a nga chavi. Wa swi kota ku tata yindlu hi switirhisiwa hinkwaswo swo xonga swa manguva lawa, kambe wa tsandzeka ku hlula mboyamelo wa ku hohloka ka mindyangu. Naswona wa swi kota ku hangalasa rungula, kambe wa tsandzeka ku dyondzisa vanhu leswaku va hanyisana hi ku rhula. Hugh Thomas, profesa wa matimu, u tshame a tsala a ku: “Ku hangalaka ka vutivi ni dyondzo a ku va dyondzisanga nchumu vanhu malunghana ni ku tikhoma, hi nga ha vuli vuswikoti byo hanyisana ni vanhu van’wana.”

5. Hakanyingi vulawuri bya munhu byi vange yini?

⁵ Hi ku ringeta ku endla leswaku ku va ni nhleleko wo karhi evanhwini, vanhu va tihlerile hi ku ya hi tihulumendhe to hambana-hambana. Kambe, a yi kona ni yin’we leyi endleke leswi hambaneke ni leswi vuriweke hi Hosi Solomoni: “Munhu [u fuma] munhu ku n’wi endla swo biha.” (Eklesiasta 4:1; 8:9) Ina, vafumi van’wana a va ri na swona swikongomelo leswinene. Hambiswiritano, ku hava hosi, muungameri kumbe mulawuri loyi a nga herisaka vuvabyi ni rifu. Ku hava munhu loyi a nga endlaka misava ya hina yi tlhelela eka Paradeyisi leyi Xikwembu a xi lave leswaku yi va yona.

6. Ha yini Yehovha a nga boheki ku pfuniwa hi vulawuri bya vanhu leswaku a hetisisa ku rhandza ka yena?

⁶ Kambe, Muvumbi wa swi lava ku endla sweswo naswona u ta swi endla. A nga boheki ku kuma mpfumelelo wa tihulumendhe ta vanhu leswaku a hetisisa xikongomelo xakwe, hikuva eka yena “matiko ma fana ni thonsi leri humaka ekhuwaneni; naswona ma tekiwa tanihi ntshurinyana exikalweni.” (Esaya 40:15) Ina, Yehovha i Mufumi la Lawulaka wa vuako hinkwabyo. Hikwalaho, u ni matimba yo tlula ya tihulumendhe ta vanhu. Mfumo wa Xikwembu hi wona lowu nga ta siva vulawuri hinkwabyo bya vanhu, wu tisela vanhu mikateko leyi nga heriki. Kumbexana buku ya Bibele ya Daniyele hi yona ntsena leyi yi swi hlamuselaka khwatsi sweswo.

DANIYELE—XIKWEMBU A XI N’WI RHANDZA SWINENE

7. Daniyele a a ri mani, naswona Yehovha u n’wi langute hi ndlela yihi?

⁷ Yehovha Xikwembu a a n’wi rhandza swinene Daniyele, loyi a a ri muprofeta wakwe malembe yo tala. Kunene, ntsumi ya Xikwembu yi vule leswaku Daniyele i “munhu loyi a navelekaka swinene.” (Daniyele 9:23) Rito ro sungula ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke ri va “munhu loyi a navelekaka swinene” ri nga vula “loyi a rhandziwaka swinene,” “loyi a xiximiwaka ngopfu,” ni “loyi a tsakeriwaka.” Daniyele a a ri wa risima ngopfu emahlweni ka Xikwembu.

8. Xana swi tise ku yini leswaku Daniyele a va eBabilona?

⁸ Hi ku komisa, a hi kambisiseni swiyimo leswi hlawulekeke swa muprofeta loyi a rhandzekaka. Hi 618 B.C.E., Hosi Nebukadnetsara wa le Babilona u hlasele Yerusalema. (Daniyele 1:1) Endzhakunyana ka sweswo, vantshwa van’wana va Vayuda lava dyondzekeke va tekiwe hi nkani va yisiwa evukhumbini eBabilona. Daniyele a a ri un’wana wa vona. Enkarhini wolowo, kumbexana a a ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi.

9. Hi byihi vuleteri lebyi nyikiweke Daniyele ni vanakulobye va Vaheveru?

⁹ Daniyele swin’we ni vanakulobye, Hananiya, Mixayele na Azariya a va ri exikarhi ka Vaheveru lava hlawuriweke leswaku va kuma vuleteri bya malembe manharhu bya “ku tsala, ni ririmi ra Vakalidiya.” (Daniyele 1:3, 4) Swidyondzi swin’wana swi vula leswaku leyi swi nga ha endleka leswaku a ku nga ri dyondzo leyi tolovelekeke ya ririmi. Hi xikombiso, Profesa C. F. Keil u ri: “Daniyele ni vanakulobye a va fanele va dyondzisiwa vutlhari bya vaprista va Vakalidiya ni bya vanhu lava dyondzekeke, lebyi a byi dyondzisiwa eswikolweni swa Babilona.” Hikwalaho, Daniyele ni vanakulobye a va nyikiwa vuleteri byo hlawuleka bya ntirho wa hulumendhe.

10, 11. Hi yihi mintlhontlho leyi Daniyele ni vanakulobye va langutaneke na yona, naswona Yehovha u va nyike mpfuno wihi?

¹⁰ Kunene loku a ku ri ku cinca lokukulu swinene ka swiyimo eka Daniyele ni vanghana vakwe! EYuda, a va tshama ni vagandzeri va Yehovha. Sweswi, a va rhendzeriwe hi vanhu lava a va gandzela swikwembu swa mintsheketo ni swikwembu-kati. Hambiswiritano, Daniyele lontsongo, Hananiya, Mixayele na Azariya a va kalanga va chava. A va tiyimiserile—ku nga khathariseki xiyimo lexi xi tlhontlhaka ripfumelo—ku namarhela vugandzeri bya ntiyiso.

¹¹ Leswi a swi nga ta olova. Hosi Nebukadnetsara a a tinyiketerile swinene eka Marduk, xikwembu lexikulu xa Babilona. Leswi a swi laviwa hi hosi minkarhi yin’wana a swi nga amukeleki nikatsongo eka mugandzeri wa Yehovha. (Hi xikombiso, vona Daniyele 3:1-7.) Kambe, Daniyele ni vanakulobye a va ri ni nkongomiso wa Yehovha lowu tiyeke. Eka malembe manharhu lawa a va leteriwa ha wona, Xikwembu xi va katekise hi “vutivi ni ku twisisa ka matsalwa hinkwawo ni vutlhari.” Ku engetela kwalaho, Daniyele u nyikiwe vuswikoti byo twisisa nhlamuselo ya swivono ni milorho. Endzhaku ka nkarhi, loko hosi yi kambele majaha lawa ya mune, yi kume “va tlula vaprista hinkwavo lava va endlaka masalamusi ni vangoma lava a va ri endhawini hinkwayo leyi yi fumaka eka yona, hilaha ku andzisiweke ka khume.”—Daniyele 1:17, 20.

KU TWARISA MARUNGULA YA XIKWEMBU

12. Hi xihi xiavelo xo hlawuleka lexi Daniyele a a ri na xona?

¹² Emalembeni yo tala lawa a ma heteke a ri eBabilona, Daniyele a a ri murhumiwa wa Xikwembu eka vanhu vo fana na Hosi Nebukadnetsara na Hosi Belxatsara. Daniyele a a ri ni xiavelo xa nkoka. Yehovha u pfumelele Nebukadnetsara leswaku a lovisa Yerusalema, u n’wi endle xitirho xa Yena. Hi ku famba ka nkarhi, Babilona na rona a ri ta lovisiwa. Entiyisweni, buku ya Daniyele yi twarisa Yehovha Xikwembu a ri La nge Henhla-henhla naswona a ri Mufumi “emfun’weni wa vanhu.”—Daniyele 4:17.

13, 14. Ku endleke yini hi Daniyele endzhaku ka ku wa ka Babilona?

¹³ Daniyele u hambete a tirha ehubyeni kwalomu ka makume-nkombo wa malembe, kukondza ku wa Babilona. U hanye a kala a vona ku tlhelela ka Vayuda vo tala eka rikwavo hi 537 B.C.E., hambileswi Bibele yi nga vuliki leswaku u fambe na vona. A a gingiriteka entirhweni wakwe ku fikela eka lembe ra vunharhu ra ku fuma ka Hosi Korexe, musunguri wa Mfumo wa Peresiya. Enkarhini wolowo, swi nga ha endleka leswaku Daniyele a a ri ni malembe ya kwalomu ka 100 hi vukhale.

¹⁴ Endzhaku ka ku wa ka Babilona, Daniyele u tsale swiendlakalo swa nkoka swinene evuton’wini byakwe. Tsalwa rakwe sweswi ri endla xiphemu lexi xiyekaka xa Bibele yo Kwetsima naswona ri vuriwa buku ya Daniyele. Kambe hikwalaho ka yini hi fanele hi nyikela nyingiso eka buku leyi ya khale?

RUNGULA RIN’WE RA SWIYENGE SWIMBIRHI

15. (a) Hi swihi swiyenge swimbirhi leswi kumekaka ebukwini ya Bibele ya Daniyele? (b) Xana mahlamuselelo ya Daniyele ma nga hi pfunisa ku yini?

¹⁵ Buku yo hlawuleka ya Daniyele yi ni swiyenge swimbirhi leswi hambaneke—xin’wana i xa ku hlamusela, lexin’wana i xa vuprofeta. Swiyenge leswi haswimbirhi swa buku ya Daniyele swi nga aka ripfumelo ra hina. Hi ndlela yihi? Mahlamuselelo—ku nga swin’wana leswi nyanyulaka swinene eBibeleni—ma hi komba leswaku Yehovha Xikwembu u ta katekisa ni ku khathalela lava va hlayisaka vutshembeki eka yena. Daniyele ni vanakulobye vanharhu va yime va tiyile hambiloko va langutane ni miringo leyi vekeke vutomi bya vona ekhombyeni. Namuntlha, hinkwavo lava lavaka ku tshama va tshembekile eka Yehovha va ta tiyisiwa hi ku xiyisisa swinene xikombiso xa vona.

16. Xana hi kuma dyondzo yihi eka swiyenge swa vuprofeta bya Daniyele?

¹⁶ Swiyenge swa vuprofeta bya Daniyele swi aka ripfumelo hi ku kombisa leswaku Yehovha u tiva xiyimo xa matimu ya malembe-xidzana—ni ya magidi ya malembe—ka ha ri emahlweni. Hi xikombiso, Daniyele u nyika vuxokoxoko malunghana ni ku pfuka ni ku wa ka mimfumo ya misava ku sukela enkarhini wa Babilona wa khale ku ya fika “enkarhini wa makumu.” (Daniyele 12:4) Daniyele u yisa nyingiso wa hina eMfun’weni wa Xikwembu lowu nga emavokweni ya Hosi ya xona ni “vakwetsimi” lava nga swin’we na yona, u vula leswaku i hulumendhe leyi nga ta tshama hi masiku. Hulumendhe leyi yi ta xi hetisisa hi ku helela xikongomelo xa Yehovha malunghana ni misava ya hina naswona yi ta tisa mikateko eka hinkwavo lava lavaka ku tirhela Xikwembu.—Daniyele 2:44; 7:13, 14, 22.

17, 18. (a) Xana ripfumelo ra hina ri nga tiyisiwa njhani hi ku yi kambisisa khwatsi buku ya Daniyele? (b) Hi yihi mhaka leyi ku nga ta buriwa ha yona hi nga si sungula ku dyondza buku leyi ya Bibele ya vuprofeta?

¹⁷ Lexi tsakisaka hi leswaku Yehovha a nga hi tsoni vutivi bya swiendlakalo swa nkarhi lowu taka. Ematshan’weni ya sweswo, i “Muhlavuteri wa swihundla.” (Daniyele 2:28) Loko hi ri karhi hi kambisisa ku hetiseka ka vuprofeta lebyi tsariweke ebukwini ya Daniyele, ripfumelo ra hina eswitshembisweni swa Xikwembu ri ta tiya. Hi ta tiyiseka swinene leswaku Xikwembu xi ta hetisisa xikongomelo xa xona hi nkarhi wa kona ni hi ndlela leyi xi nga ta yi hlawula.

¹⁸ Hinkwavo lava dyondzaka buku ya Bibele ya Daniyele hi mbilu leyinene va ta kula eripfumelweni. Hambiswiritano, hi nga si sungula ku kambisisa buku leyi hi vuenti, hi fanele hi kambisisa vumbhoni bya leswaku yi tamele ntiyiso hakunene kumbe e-e. Vaxopaxopi van’wana va hehle buku ya Daniyele, va vula leswaku entiyisweni vuprofeta bya yona byi tsariwe endzhaku ka loko byi hetisekile. Xana leswi swi vuriwaka hi vaxopaxopi hi swona? Ndzima leyi tlhandlamaka yi ta bula hi mhaka leyi.

XANA U TWISISE YINI?

• Ha yini Daniyele yi ri buku ya manguva lawa?

• Xana Daniyele ni vanakulobye va nghenise ku yini entirhweni wa hulumendhe ya Babilona?

• Xana Daniyele a a ri ni xiavelo xihi xo hlawuleka eBabilona?

• Ha yini hi fanele hi nyikela nyingiso eka vuprofeta bya Daniyele?

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 4]

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 11]