Ndzima Ya Vukaye

Matimba Ya Ntshembo Wa Ku Pfuxiwa Ka Vafi

1. Loko ku pfuxiwa ka vafi ku nga ri kona, vafi a va ta va ni ntshembo wihi?

XANA u feriwe hi varhandziwa va wena? Handle ka loko vo pfuxiwa, a wu nge vi na wona ntshembo wa ku tlhela u va vona. Va ta tshama va ri exiyin’weni lexi Bibele yi xi hlamuselaka loko yi ku: “Loko ku ri lava feke, a va tivi nchumu nikatsongo . . . hikuva a ku na ntirho hambi ku ri kungu, vutivi kumbe vutlhari eSheol [esirheni], ndhawu leyi u yaka eka yona.”—Eklesiasta 9:5, 10.

2. Ku pfuxiwa ka vafi ku nyika vanhu ntshembo wihi lowu tsakisaka?

² Hikwalaho ka tintswalo ta yena, Yehovha u nyike vanhu vo tala lava feke, nkarhi wa risima wa leswaku va tlhela va pfuka kutani va tiphina hi vutomi lebyi nga heriki. Leswi swi vula leswaku u nga va ni ntshembo lowu tsakisaka wa leswaku siku rin’wana, emisaveni leyintshwa ya Xikwembu, u ta tlhela u hlanganisiwa ni varhandziwa va wena lava feke.—Marka 5:35, 41, 42; Mintirho 9:36-41.

3. (a) Xana ku pfuxiwa ka vafi i ka nkoka hi tindlela tihi eku hetisisiweni ka xikongomelo xa Yehovha? (b) Ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi i xihlovo lexikulu xa matimba loko hi humelele hi yini?

³ Leswi hi nga ni ntshembo wa ku pfuxiwa, a hi fanelanga hi ri chava ngopfu rifu. Loko Yehovha a swi lava, a nga tshika Sathana a endla leswi nga ematimbeni yakwe leswaku a ringeta ku seketela mavunwa yakwe lama nge, “hinkwaswo leswi munhu a nga na swona u ta swi humesa leswaku a ponisa moya-xiviri wakwe,” kambe sweswo a swi wu herisi ntshembo wa malandza ya yena yo tshembeka. (Yobo 2:4) Yesu u tshembekile eka Xikwembu kukondza a fa, hikwalaho Xikwembu xi n’wi pfuxele evuton’wini bya le tilweni. Xisweswo, Yesu u kote ku nyikela ntikelo wa gandzelo rakwe leri hetisekeke eka Tata wakwe etilweni, leri hi pfuleleke ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki. Hi lunghiselelo ra ku pfuxiwa ka vafi, lava va “ntlhambinyana,” va ni ntshembo wa ku ya va na Kreste eMfun’weni wa le tilweni tanihi vadya-ndzhaka-kulobye na yena. (Luka 12:32) Vanhu van’wana va ni ntshembo wa ku pfuxeriwa emisaveni leyi nga paradeyisi ni ku hanya hilaha ku nga heriki eka yona. (Pisalema 37:11, 29) Vakreste hinkwavo va kuma ntshembo wa ku pfuxiwa wu ri xihlovo xa matimba “lama tlulaka lama tolovelekeke” loko va weriwa hi miringo leyi endlaka leswaku va langutana ni rifu.—2 Vakorinto 4:7.

Lexi Endlaka Ku Va Xisekelo Xa Ripfumelo Ra Vukreste

4. (a) Ku pfuxiwa ka vafi i “dyondzo ya masungulo” hi ndlela yihi? (b) Eka vanhu vo tala, xana ku pfuxiwa ka vafi swi vula yini?

⁴ Hilaha Vaheveru 6:1, 2 yi vulaka hakona, ku pfuxiwa ka vafi i “dyondzo ya masungulo.” I xiphemu xa masungulo ya ripfumelo, lexi loko a hi nga ri na xona a hi nga ta swi kota ku va Vakreste lava vupfeke. (1 Vakorinto 15:16-19) Hambiswiritano, leswi Bibele yi swi dyondzisaka mayelana ni ku pfuxiwa ka vafi, vanhu va misava a va swi twisisi. Hikwalaho ka leswi va pfumalaka ku twisisa hi tlhelo ra moya, vanhu vo tala swinene va languta vutomi bya sweswi byi ri byona bya xiviri. Kutani va hlongorisa ntsako. Kambe ku ni lava namarhelaka vukhongeri lebyi va velekiweke eka byona—bya Vujagana ni lebyi nga riki bya Vujagana—lava ehleketaka leswaku va ni moya-xiviri lowu nga fiki. Kambe dyondzo yoleyo a yi fambisani ni dyondzo ya Bibele ya ku pfuxiwa ka vafi, hikuva loko vanhu a a va ri ni moya-xiviri lowu nga fiki, ku pfuxiwa a ku nga ta laveka. Loko u ringeta ku hlanganisa tidyondzo leti u ta pfilunganyeka swinene ematshan’weni yo va ni ntshembo. Xana vanhu va timbilu letinene lava lavaka ku tiva ntiyiso hi nga va pfuna njhani?

5. (a) Loko munhu a ta kota ku twisisa mhaka ya ku pfuxiwa ka vafi, i yini lexi a faneleke a rhanga a xi tiva? (b) Hi wahi matsalwa lawa u nga ma tirhisaka ku hlamusela moya-xiviri? xiyimo xa vafi? (c) Xana munhu u fanele a endla yini loko a tirhisa vuhundzuluxeri bya Bibele lebyi tikombaka byi tumbeta ntiyiso?

⁵ Leswaku vanhu va kota ku ri twisisa kahle lunghiselelo leri ra ku pfuxiwa ka vafi, va fanele va sungula va swi twisisa kahle leswaku moya-xiviri i yini nileswaku xiyimo xa vafi hi xihi. Hakanyingi, matsalwa ma nga ri mangani ma nga va ma enerile leswaku ma pfuna munhu loyi a nga ni torha ra ntiyiso wa Bibele. (Genesa 2:7; Pisalema 146:3, 4; Ezekiyele 18:4) Hambiswiritano, vuhundzuluxeri byin’wana bya manguva lawa bya Bibele swin’we ni vuhundzuluxeri lebyi hundzeletiweke bya wu tumbeta ntiyiso mayelana ni moya-xiviri. Kutani ku nga ha laveka leswaku munhu a ya kambisisa marito lama tirhisiweke eka tindzimi to sungula leti Bibele yi tsariweke ha tona.

6. Xana u nga n’wi pfuna njhani munhu leswaku a twisisa leswi moya-xiviri wu nga swona?

⁶ Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa byi nga tirhisiwa ngopfu emhakeni leyi, hikuva a byi cinca-cinci eku tirhiseni ka rito ra Xiheveru neʹphesh na rito leri fanaka na rona ra Xigriki psy·kheʹ leri vulaka “moya-xiviri.” Eka xita-ndzhaku xa vuhundzuluxeri lebyi, ku longoloxiwe tindzimana to tala laha marito lama mambirhi ma kumekaka kona. Vuhundzuluxeri byin’wana byo tala bya Bibele bya cinca-cinca kambe byi nga ha hlamusela marito lama ya ririmi ro sungula ku nga ri ntsena “moya-xiviri” kambe byi tlhela byi ku i “xivumbiwa,” “xihanyi,” “munhu,” ni “vutomi”; “neʹphesh wa mina” byi nga ha ku “mina,” na “neʹphesh wa wena,” “wena.” Loko xichudeni lexi lavaka ku tiva xo teka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa xi byi pimanisa ni Tibibele tin’wana, swi ta xi pfuna xi vona leswaku marito ya ririmi ro sungula, lama hundzuluxeriweke ma va “moya-xiviri” ma kombetela eka vanhu ni swiharhi. Kambe marito wolawo a ma vuli swona leswaku moya-xirivi a wu vonaki, a wu nge wu khomi naswona wa huma emirini loko munhu a fa naswona wu ya emahlweni wu ya hanya endhawini yin’wana.

7. Hi ku tirhisa Bibele, xana u nga xi hlamusela njhani xiyimo xa lava nga eSheol? eHayidesi? ni lava nga eGehena?

⁷ Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa byi tlhela byi nga cinca-cinci loko byi tirhisa rito “Sheol” eku hundzuluxeleni ka rito ra Xiheveru leri nge sheʼohlʹ niloko byi tirhisa rito “Hayidesi” leri hi Xigriki ku nga haiʹdes na rito “Gehena” leri hi Xigriki ku nga geʹen·na. Rito “Sheol” i mavizweni wa rito “Hayidesi.” (Pisalema 16:10; Mintirho 2:27) Bibele yi swi veka erivaleni leswaku marito lama nge Sheol na Hayidesi, ma vula sirha ra ntolovelo naswona ma fambisana ni rifu, ku nga ri vutomi. (Pisalema 89:48; Nhlavutelo 20:13) Matsalwa ma tlhela ma vula leswaku ku ni ntshembo wa ku pfuxiwa esirheni leri tolovelekeke. (Yobo 14:13; Mintirho 2:31) Ku hambana ni sweswo, lava nghenaka eGehena a va na wona ntshembo wa ku tlhela va hanya enkarhini lowu taka, naswona a ku kona laha ku vuriwaka leswaku moya-xiviri wa vona wa karhi wa hanya kwalaho.—Matewu 10:28.

8. Xana ku yi twisisa kahle mhaka ya ku pfuxiwa ka vafi, swi nga ri khumba njhani langutelo ni swiendlo swa munhu?

⁸ Loko timhaka leti se ti hlamuseriwe kahle, munhu a nga pfuniwa leswaku a twisisa leswi ku pfuxiwa ka vafi swi vulaka swona eka yena. Kutani u ta sungula ku tlangela leswaku Yehovha wa hi rhandza hikwalaho ka leswi a endleke lunghiselelo leri ro hlamarisa. Gome leri khomaka vanhu lava feriweke hi varhandziwa va vona, ra hunguteka hi leswi va nga ni ntshembo wa ku tlhela va va vona emisaveni leyintshwa ya Xikwembu. Nakambe, ku twisisa timhaka leti i xilotlelo xa ku twisisa leswi rifu ra Kreste ri vulaka swona. Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va swi xiyile leswaku ku pfuxiwa ka Yesu Kreste i xisekelo xa ripfumelo ra Vukreste, ku endla leswaku van’wana va va ni ntshembo wa ku pfuxiwa. Va chumayele hi ku hiseka mayelana ni ku pfuxiwa ka Yesu swin’we ni ntshembo lowu swi wu tisaka. Hilaha ku fanaka ni namuntlha, lava va tlangelaka ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi, va swi hisekela ku byela van’wana ntiyiso lowu wa risima.—Mintirho 5:30-32; 10:42, 43.

Ku Tirhisa ‘Xilotlelo Xa Hayidesi’

9. Xana Yesu u swi tirhisa njhani ro sungula “swilotlelo swa rifu ni swa Hayidesi”?

⁹ Hinkwavo lava va nga ta fuma na Kreste eMfun’weni wa yena wa le tilweni va fanele va hetelela va file. Kambe va xi tiva kahle xitiyisekiso lexi a va nyikeke xona loko a te: “A ndzi file, kambe, waswivo, ndza hanya hi masiku ni masiku, naswona ndzi ni swilotlelo swa rifu ni swa Hayidesi.” (Nhlavutelo 1:18) Xana a a vula yini? A vulavula hi nchumu lowu a langutaneke na wona. Na yena a a file. Kambe Xikwembu a xi n’wi tshikanga eHayidesi. Hi siku ra vunharhu, Yehovha u n’wi pfuxele evuton’wini bya moya kutani a n’wi nyika vutomi lebyi nga fiki. (Mintirho 2:32, 33; 10:40) Ku engetela kwalaho, Xikwembu xi n’wi nyike “swilotlelo swa rifu ni swa Hayidesi” leswaku a swi tirhisela ku pfuxa vanhu van’wana lava nga esirheni leri tolovelekeke ra vanhu ni ku herisa vuyelo bya xidyoho xa Adamu. Leswi a nga ni swilotlelo sweswo, Yesu wa swi kota ku pfuxa valandzeri vakwe vo tshembeka eku feni. U sungula hi ku pfuxa swirho swa vandlha rakwe leswi totiweke hi moya, a swi nyika nyiko ya risima ya vutomi lebyi nga fiki etilweni, hilaha Tata wakwe a n’wi nyikeke hakona.—Varhoma 6:5; Vafilipiya 3:20, 21.

10. Xana ku pfuxiwa ka vatotiwa va Vakreste lavo tshembeka ku endleka rini?

¹⁰ Xana Vakreste lava totiweke vo tshembeka va pfuxiwa rini va ya hanya etilweni? Bibele yi kombisa leswaku ku pfuxiwa koloko se ku sungurile. Muapostola Pawulo u hlamusele leswaku va ta pfuxiwa ‘hi nkarhi wa vukona bya Kreste,’ naswona vukona byebyo byi sungule hi lembe ra 1914. (1 Vakorinto 15:23) Enkarhini lowu wa vukona bya yena, loko vatotiwa lavo tshembeka va heta pfhumba ra vona ra laha misaveni, a va etleli emasirheni kukondza Hosi ya vona yi vuya. Hi nkarhi lowu va faka ha wona, va pfuxiwa va va vanhu va moya, va “hundzuriwa, hi nkarhinyana, hi ku tsopeta ka tihlo.” Vona ntsako lowu va vaka na wona, tanihi leswi mintirho leyinene leyi va yi endleke yi “fambaka swin’we na vona”!—1 Vakorinto 15:51, 52; Nhlavutelo 14:13.

11. Hi kwihi ku pfuxiwa kun’wana loku nga ta va kona, naswona ku ta sungula rini?

¹¹ Kambe a ku nge pfuxiwi vadya-ndzhaka va Mfumo wa le tilweni ntsena. Leswi eka Nhlavutelo 20:6 ku vuriwaka leswaku i ‘ku pfuxiwa ko sungula,’ swi kombisa leswaku ka ha ri ni kun’wana loku nga ta landzela. Lava va nga ta pfuxiwa endzhaku, va ta va ni ntshembo lowu tsakisaka wa ku hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. Xana ku pfuxiwa koloko ku ta endleka rini? Buku ya Nhlavutelo yi kombisa leswaku ku ta endleka endzhaku ka loko “misava ni matilo” se swi susiwile—ku nga mafambiselo ya swilo ya sweswi yo homboloka ni vafumi va wona. Ku hela ka mafambiselo lawa ya khale ku kwala nyongeni. Endzhaku ka sweswo, hi nkarhi lowu vekiweke wa Xikwembu, ku pfuxiwa ka lava nga ta hanya emisaveni ku ta sungula.—Nhlavutelo 20:11, 12.

12. Exikarhi ka vanhu vo tshembeka lava nga ta pfuxeriwa ku hanya laha misaveni, i vamani van’wana lava nga ta pfuxiwa, naswona hikwalaho ka yini leyi ku ri mhaka leyi tsakisaka?

¹² I vamani lava nga ta pfuxeriwa ku hanya emisaveni? Exikarhi ka vona ku ta va ni malandza ya Yehovha yo tshembeka ya khale, ku nga vavanuna ni vavasati lava hikwalaho ka ntshembo wa vona lowu tiyeke emhakeni ya ku pfuxiwa ka vafi, ‘va nga swi amukelangiki ku ntshunxiwa hi nkutsulo wun’wana.’ Leswi swi vula leswaku a va nga ta landzula ku tshembeka ka vona eka Xikwembu leswaku va papalata ku dlayiwa hi tihanyi. Vona ndlela leyi swi nga ta tsakisa ha yona loko se hi va vona hi xiviri, va hi byela vuxokoxoko bya swiendlakalo leswi tsariweke hi ku komisa eBibeleni, hi nomu wa vona! Nakambe van’wana lava nga ta pfuxeriwa ku hanya laha misaveni i Avele, mbhoni yo sungula ya Yehovha yo tshembeka; Enoko na Nowa, vahuweleri lava nga ni vurhena va xitsundzuxo xa Xikwembu xa le mahlweni ka Ndhambi; Abrahama na Sara, lava amukeleke tintsumi hi malwandla; Muxe, loyi Nawu wu nyikiweke yena eNtshaveni ya Sinayi; vaprofeta lava nga ni xivindzi vo fana na Yeremiya, loyi a voneke ku lovisiwa ka Yerusalema hi 607 B.C.E.; na Yohane Mukhuvuri, loyi a tweke Xikwembu hi ku kongoma loko xi vula leswaku Yesu i N’wana wa xona. Ku engetela kwalaho, ku ta va ni vavanuna ni vavasati vo tala vo tshembeka lava feke eminkarhini leyi ya makumu, ya mafambiselo lawa ya swilo yo homboloka.—Vaheveru 11:4-38; Matewu 11:11.

13, 14. (a) Xana ku ta humelela yini hi Hayidesi swin’we ni vafi lava nga eka yona? (b) I vamani van’wana lava nga ta pfuxiwa, naswona hikwalaho ka yini?

¹³ Hi ku famba ka nkarhi, ku ta pfuxiwa ni van’wana lava nga riki malandza ya Xikwembu yo tshembeka, ku sala ku nga ha ri na munhu esirheni leri tolovelekeke. Ndlela leyi sirha rero ri nga ta siyiwa ri nga ri na nchumu ha yona, yi voniwa hi ndlela leyi Yesu a nga ta tirhisa ‘xilotlelo xa Hayidesi’ ha yona ku pfuna vanhu. Leswi swi kombisiwa hi xivono lexi voniweke hi muapostola Yohane, laha a voneke Hayidesi yi “lahleriwa etiveni ra ndzilo.” (Nhlavutelo 20:14) Xana sweswo swi vula yini? Swi vula leswaku Hayidesi, sirha leri tolovelekeke ra munhu, ri ta heriseriwa makumu. A ri nge he vi kona, ku ta sala ku nga ri na munhu endzeni ka rona, hikuva loko ku pfuxiwa vagandzeri hinkwavo vo tshembeka va Yehovha, Yesu u ta tlhela hi tintswalo a pfuxa ni lava nga lulamangiki. Rito ra Xikwembu ra hi tiyisekisa: “Ku ta va ni ku pfuxiwa ka lava lulameke ni ka lava nga lulamangiki.”—Mintirho 24:15.

¹⁴ Ku hava ni un’we wa lava nga lulamangiki, la nga ta pfuxeriwa ku avanyiseriwa rifu nakambe. Emafambiselweni yo lulama lama nga ta va ma hangalake emisaveni hinkwayo ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, va ta pfuniwa leswaku va hanya vutomi bya vona hi ku pfumelelana ni tindlela ta Yehovha. Xivono lexi xi kombisa leswaku ku ta pfuriwa “buku-nsongwa ya vutomi.” Hikwalaho, va ta va ni nkarhi wa leswaku mavito ya vona ya tsariwa eka buku leyi. Va ta “avanyisiwa hi ku ya hi swiendlo swa [vona]” leswi va nga ta va va swi endlile endzhaku ka ku pfuxiwa. (Nhlavutelo 20:12, 13) Xisweswo, loko hi anakanya hi vuyelo byo hetelela, vona va ta “pfukela evuton’wini” a va nge ‘pfuxeriwi eku avanyisiweni.’—Yohane 5:28, 29.

15. (a) I vamani lava nga taka va nga pfuxiwi? (b) Xana vutivi bya ntiyiso lebyi hi nga na byona mayelana ni ku pfuxiwa ka vafi byi fanele byi hi khumba njhani?

¹⁵ Hambiswiritano, a ku nge pfuxiwi vanhu hinkwavo lava nga tshama va hanya va tlhela va fa. Van’wana va endle swidyoho leswi va nga taka va nga rivaleriwi eka swona. Vanhu vo tano, a va le Hayidesi, kambe va le Gehena, laha va loviseriweke makumu. Van’wana va vona hi lava va nga ta lovisiwa hi nkarhi wa “nhlomulo lowukulu,” lowu nga kwala nyongeni. (Matewu 12:31, 32; 23:33; 24:21, 22; 25:41, 46; 2 Vatesalonika 1:6-9) Hambileswi Yehovha a kombisaka tintswalo letikulu hi ku pfuxa vanhu eHayidesi, ntshembo wa ku pfuxiwa a wu hi nyiki xisekelo xa ku cinca ndlela leyi hi hanyaka ha yona sweswi. Lava va xandzukelaka vuhosi bya Yehovha hi vomu, a va nge pfuxiwi. Vutivi lebyi byi fanele byi hi susumetela ku wu tlangela hi vuenti, musa wa Xikwembu lowu nga faneriwiki, kutani hi hanya vutomi bya hina hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka xona.

Ku Tiyisiwa Hi Ntshembo Wa Ku Pfuxiwa Ka Vafi

16. Xana ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi wu nga hi tiyisa njhani?

¹⁶ Hina hinkwerhu lava pfumelaka eka ku pfuxiwa ka vafi, ntshembo lowu wa hi tiyisa. Sweswi, loko hi ri karhi hi dyuhala, hi swi tiva kahle leswaku a hi nge swi koti ku tlherisela masiku endzhaku leswaku hi nga fi—hambi ho tirhisa vutshunguri byihi ni byihi. (Eklesiasta 8:8) Loko hi tirhela Yehovha hi ku tshembeka ni nhlengeletano ya yena, hi nga languta eka vumundzuku bya hina hi ri ni ku tiyiseka loku heleleke. Ha swi tiva leswaku loko hi pfuxiwa, hi ta tlhela hi tsakela vutomi hi nkarhi wa Xikwembu lowu faneleke. Hakunene vutomi bya kona byi ta tsakisa! Ku ta va ku ri ‘vutomi bya xiviri,’ hilaha muapostola Pawulo a byi vitaneke hakona.—1 Timotiya 6:19; Vaheveru 6:10-12.

17. I yini lexi nga hi pfunaka leswaku hi tshama hi tshembekile eka Yehovha?

¹⁷ Ku tiva leswaku vafi va ta pfuxiwa ni leswaku ku ni Loyi a nga xihlovo xa lunghiselelo rero, swi hi endla hi va ni ripfumelo leri tiyeke. Leswi swa hi tiyisa leswaku hi tshama hi tshembekile eka Xikwembu hambiloko vaxanisi lava nga ni tihanyi va hi xungeta hi rifu. I khale Sathana a ri karhi a tirhisa ku chava rifu leri nga ha fikaka nkarhi wun’wana ni wun’wana leswaku a endla vanhu mahlonga. Kambe Yesu a a nga ri na kona ku chava ko tano. U tshame a tshembekile eka Yehovha kukondza a fa. Hikwalaho ka gandzelo ra yena ra nkutsulo, Yesu u endle leswaku vanhu van’wana va nga ha chavi rifu hi ndlela yoleyo.—Vaheveru 2:14, 15.

18. I yini lexi pfuneke malandza ya Yehovha leswaku ma tiviwa hi ku tshembeka ka wona loku xiyekaka?

¹⁸ Hikwalaho ka ku pfumela ka wona eka nyiko ya gandzelo ra Kreste ni le ku pfuxiweni ka vafi, malandza ya Yehovha ma tiviwa hi ku tshembeka ka wona loku xiyekaka. Loko ma ri ehansi ka ntshikilelo, ma kombise leswaku a ma ‘rhandzi mimoya-xiviri ya wona’ ku tlula Yehovha. (Nhlavutelo 12:11) Hi vutlhari, a ma yi fularhelanga misinya ya milawu ya Vukreste leswaku ma ponisa vutomi bya wona bya sweswi. (Luka 9:24, 25) Ma swi tiva leswaku hambiloko ma lahlekeriwa hi vutomi bya wona sweswi hikwalaho ko seketela vuhosi bya Yehovha hi ku tshembeka, u ta ma hakela hi ku ma pfuxa eku feni. Xana u ni ripfumelo ro tano? U ta va na rona loko hakunene u rhandza Yehovha niloko u tlangela leswi ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi wu vulaka swona hakunene.

Mpfuxeto

• Ha yini munhu a fanele a rhanga a tiva mhaka ya moya-xiviri ni xiyimo xa vafi, ku ri kona a nga ta twisisa mhaka ya ku pfuxiwa ka vafi?

• I vamani lava nga ta pfuxiwa eku feni, naswona mhaka leyi yi fanele yi hi khumba njhani?

• Xana ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi wu hi tiyisa njhani?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 84, 85]

Yehovha u tshembisa leswaku ku ta pfuxiwa vanhu lavo lulama ni lava nga lulamangiki