NDZIMA 15

‘Ku Tiyisa Mavandlha’

Valanguteri va swifundzha va pfuna mavandlha leswaku ma tshama ma tiyile eripfumelweni

Yi Sekeriwe Eka Mitirho 15:36–16:5

1-3. (a) Xana Pawulo u hlawule mani leswaku a famba na yena naswona i yini lexi nga endla leswaku a n’wi hlawula? (b) Hi ta dyondza yini eka ndzima leyi?

LOKO va ri karhi va huma emitini kutani va famba etindleleni leti nga ni rikhwarha, muapostola Pawulo a a ri karhi a ehleketisisa hi swilo leswi jaha leri a a famba na rona ri nga swi endlaka. Vito ra jaha rero a ku ri Timotiya. Tanihi leswi a a ha ri muntshwa naswona a ri ni migingiriko, swi nga endleka leswaku a a ha ku nghena emalembeni ya kwalomu ka 20 hi vukhale. Riendzo leri ri endle leswaku a va ekule ni vatswari va yena. Loko masiku ma ri karhi ma famba, se a va ri ekule swinene ni muganga wa Listra ni wa Ikoniya. Xana a ri ta va njhani riendzo ra vona? Pawulo a a swi tiva leswi a va ta langutana na swona hikuva leri a ku ri riendzo ra yena ra vumbirhi ra vurhumiwa. A a swi tiva leswaku a va ta langutana ni makhombo ni swiphiqo swo tala. Kambe, xana Timotiya a a ta swi kota ku tiyiselela swiphiqo leswi a va ta langutana na swona?

² Pawulo a a n’wi tshemba Timotiya naswona swi nga endleka leswaku a a n’wi vona a faneleka entirhweni lowu ku tlula ndlela leyi Timotiya a a tivona ha yona. Swiendlakalo leswi a swa ha ku endleka swi swi veke erivaleni leswaku Pawulo u fanele a kuma munhu la fanelekaka, la nga ta famba na yena loko a endzela mavandlha. Pawulo a a swi tiva leswaku ntirho lowu a wu n’wi yimerile—ku nga ku endzela mavandlha ni ku ma khutaza—a wu ta lava leswaku a tiyimisela hi matimba naswona a khomisana ni loyi a nga ta tirha na yena. I yini lexi nga endla leswaku a titwa hi ndlela yoleyo? Xivangelo xin’wana ku nga ha va ku ri mholovo leyi nga va kona exikarhi ka yena na Barnaba, leyi nga endla leswaku va hambana.

³ Eka ndzima leyi, hi ta dyondza ndlela leyinene leyi hi nga yi tirhisaka loko hi lulamisa timholovo. Nakambe hi ta dyondza leswaku ha yini Pawulo a hlawule ku famba na Timotiya hi tlhela hi dyondza swo tala hi ntirho wa nkoka lowu endliwaka hi valanguteri va miganga.

“A Hi Tlhelele Hi Ya Endzela Vamakwerhu” (Mitirho 15:36)

4. Xana Pawulo a a tiyimisele ku endla yini eka riendzo ra yena ra vumbirhi ra vurhumiwa?

⁴ Eka ndzima leyi nga hundza, hi dyondze leswaku Pawulo, Barnaba, Yudasi na Silasi va khutaze vandlha ra le Antiyoka hi ku ri hlayela xiboho lexi nga tekiwa hi huvo leyi fumaka emhakeni ya ku yimba. Xana Pawulo u endle yini endzhaku ka sweswo? U ye eka Barnaba kutani a ku: “A hi tlhelele hi ya endzela vamakwerhu emitini hinkwayo leyi hi chumayeleke rito ra Yehovha, hi ya vona leswaku va njhani.” (Mit. 15:36) Pawulo a a nga vulavuli hi ku ya pfuxela lava a va ha ku va Vakreste. Buku ya Mitirho yi xi hlamusela hi vuxokoxoko xikongomelo xa riendzo ra vumbirhi ra vurhumiwa ra Pawulo. Xo sungula, a a ta hambeta a hundzisela swileriso leswi huvo leyi fumaka yi n’wi rhumeke leswaku a swi yisa eka vamakwerhu. (Mit. 16:4) Xa vumbirhi, tanihi leswi Pawulo a a endzela mavandlha, a a tiyimisele ku ma khutaza ni ku ma pfuna leswaku ma tshama ma tiyile eripfumelweni. (Rhom. 1:11, 12) Xana nhlengeletano ya manguva lawa ya Timbhoni ta Yehovha yi xi landzela njhani xikombiso lexi nga vekiwa hi vaapostola?

5. Xana Huvo leyi Fumaka ya manguva lawa yi kongomisa yi tlhela yi khutaza mavandlha hi ndlela yihi?

⁵ Namuntlha, Kreste u kongomisa vandlha ra yena hi ku tirhisa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha. Hi ku tirhisa mapapila, minkandziyiso leyi printiweke kumbe leyi nga printiwangiki, minhlangano ni tindlela tin’wana to vulavurisana, vavanuna lava vo tshembeka, lava totiweke hi moya, va kongomisa va tlhela va khutaza mavandlha emisaveni hinkwayo. Nakambe Huvo leyi Fumaka yi ringeta hi matimba leswaku yi tshama yi ri karhi yi vulavurisana ni vandlha rin’wana ni rin’wana. Leswaku yi endla tano, yi tirhisa valanguteri va miganga. Huvo leyi Fumaka hi yona yi hlawulaka magidi-gidi ya vakulu lava fanelekaka emisaveni hinkwayo leswaku va va valanguteri va miganga.

6, 7. Hi yihi mintirho yin’wana leyi endliwaka hi valanguteri va swifundzha ni va miganga?

⁶ Valanguteri va swifundzha ni va miganga va manguva lawa va khutaza xirho xin’wana ni xin’wana xa vandlha loko va ri endzerile. Va swi endlisa ku yini sweswo? Va landzela xikombiso lexi nga vekiwa hi Vakreste va lembe-xidzana ro sungula vo fana na Pawulo. U khutaze valanguteri-kulobye a ku: “Chumayela rito; u hiseka loko swi famba kahle ni loko swi tika; u tshinya, u holovela, u khongotela, hi ku lehisa mbilu ni ku dyondzisa kahle. . . . Wu endle kahle ntirho wa Xikwembu.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Hi ku pfumelelana ni marito wolawo, mulanguteri wa muganga—swin’we ni nsati wakwe loko a tekile—u famba ni vahuweleri va vandlha leri a ri endzeleke, va tirhisa tindlela to hambana-hambana to chumayela. Valanguteri volavo i vachumayeri lava hisekaka naswona i vadyondzisi lava nga ni vutshila—ku nga timfanelo leti pfunaka ntlhambi. (Rhom. 12:11; 2 Tim. 2:15) Valanguteri va miganga va ni rirhandzu leri nga riki na vukanganyisi. Va tirhela van’wana hi ku tirhandzela naswona minkarhi yin’wana va famba exirhamini lexi vuyisaka n’wana evukatini kumbe edyambyini leri hisaka ku tlula mpimo kasi van’wana va famba etindhawini leti nga ni khombo. (Filp. 2:3, 4) Nakambe va khutaza, va dyondzisa va tlhela va tsundzuxa vandlha rin’wana ni rin’wana hi tinkulumo leti sekeriweke eBibeleni. Swirho hinkwaswo swa vandlha swa vuyeriwa hi ku tekelela ndlela leyi valanguteri volavo va tikhomaka ha yona ni hi ku tekelela ripfumelo ra vona.—Hev. 13:7.

“Ku Pfuke Mholovo Yo Chavisa” (Mitirho 15:37-41)

8. Xana Barnaba u hlamurise ku yini eka xirhambo xa Pawulo?

⁸ Barnaba u pfumerile ku famba na Pawulo leswaku va “endzela vamakwerhu.” (Mit. 15:36) Havumbirhi bya vona va tirhisane kahle loko va endzela mavandlha enkarhini lowu hundzeke naswona a va tolovelane ni miganga ni vanhu lava a va lava ku va endzela. (Mit. 13:2–14:28) Kutani swi nga endleka leswaku a yi vonaka yi ta pfuna mhaka ya leswaku va famba swin’we exiavelweni xexo. Kambe ku ve ni xiphiqo. Rungula ra Mitirho 15:37 ri ri: “Barnaba a a tiyimisele ku famba na Yohane, loyi a a vuriwa Marka.” Barnaba a nga ringanyetanga leswaku ku fambiwa na Marka muzala wa yena kambe a a “tiyimisele” ku famba na yena eka riendzo ra vona ra vurhumiwa.

9. Ha yini Pawulo a nga pfumelelananga ni xiringanyeto xa Barnaba?

⁹ Pawulo a nga pfumelanga. Ha yini? Bibele yi ri: “Kambe Pawulo a a nga swi lavi ku famba na Marka, hikuva u suke a va siya loko va ri ePamfiliya, a nga lavanga ku famba na vona entirhweni.” (Mit. 15:38) Marka a a fambe na Pawulo na Barnaba eka riendzo ra vona ro sungula ra vurhumiwa kambe u va siye endleleni. (Mit. 12:25; 13:13) Loko va nga si ya kule ni riendzo, Marka u tshike xiavelo xa yena ePamfiliya kutani a tlhelela ekaya ka vona eYerusalema. Bibele a yi vuli leswaku ha yini Marka a tlherile kambe swi ve erivaleni eka muapostola Pawulo leswaku Marka a a nga wu teki wu ri wa nkoka ntirho wolowo. Swi nga endleka leswaku Pawulo a a vona onge Marka a nga tshembekanga.

10. Ku humelele yini endzhaku ka loko Pawulo na Barnaba va holovile naswona ku ve ni vuyelo byihi?

¹⁰ Hambiswiritano, Barnaba u yime a tiyile hi mhaka yo famba na Marka. Hi hala tlhelo, Pawulo na yena a a tiyimiserile ku ala ku famba na Marka. Mitirho 15:39 yi ri: “Kutani ku pfuke mholovo yo chavisa hikwalaho ka sweswo, lerova va hambana.” Barnaba u teke Marka va tlutela emutini wa rikwavo le xihlaleni xa Kipra. Pawulo yena u ye emahlweni a endla hilaha a a kunguhate hakona. Bibele yi ri: “Pawulo a hlawula Silasi kutani va famba endzhaku ka loko vamakwavo va n’wi khongelerile leswaku Yehovha a n’wi komba musa lowukulu.” (Mit. 15:40) Va hundze ‘hi le Siriya ni le Kilikiya, va tiyisa mavandlha.’—Mit. 15:41.

11. Hi tihi timfanelo ta nkoka leti nga ta hi pfuna leswaku hi nga tshami hi hlundzukile loko hi tlulane milenge ni un’wana?

¹¹ Rungula leri ri hi tsundzuxa leswaku a hi hetisekanga. Pawulo na Barnaba a va hlawuriwe leswaku va va vayimeri vo hlawuleka va huvo leyi fumaka. Swi nga endleka leswaku Pawulo na yena u ve xirho xa huvo yoleyo. Hambiswiritano, Pawulo na Barnaba va holovile hikwalaho ka leswi va nga hetisekangiki. Xana va pfumelele xiphiqo xolexo leswaku xi dlaya vuxaka bya vona? Hambileswi Pawulo na Barnaba a va nga hetisekanga, a va titsongahatile naswona a va ehleketa ku fana na Kreste. A swi kanakanisi leswaku hi ku famba ka nkarhi va pfumele ku kongomisiwa hi rirhandzu ra Vukreste kutani va rivalelana. (Efe. 4:1-3) Endzhaku ka nkarhi, Pawulo na Marka va tirhe swin’we eswiavelweni swin’wana.a—Kol. 4:10.

12. Xana vakulu va manguva lawa va fanele va tekelela timfanelo tihi leti Pawulo na Barnaba a va ri na tona?

¹² Hambileswi Barnaba na Pawulo va holoveke, a swi vuli leswaku un’wana eka vona a a rhandza timholovo. Barnaba a a tiviwa hi ku va ni rirhandzu ni ku hanana—lerova vaapostola a va n’wi vitanga hi vito ra yena ra Yosefa kambe va n’wi thye Barnaba, leswi vulaka “N’wana wa Nchavelelo.” (Mit. 4:36) Pawulo na yena a a ri ni musa. (1 Tes. 2:7, 8) Namuntlha valanguteri hinkwavo lava nga Vakreste ku katsa ni valanguteri va miganga, minkarhi hinkwayo va fanele va titsongahata va tlhela va va ni musa eka vakulu-kulobye swin’we ni le ka ntlhambi hinkwawo, ku fana na Pawulo na Barnaba.—1 Pet. 5:2, 3.

“A Va Vulavula Kahle Ha Yena” (Mitirho 16:1-3)

13, 14. (a) Xana Timotiya a a ri mani naswona swi tise ku yini leswaku Pawulo a hlangana na yena? Xivutiso b: I yini lexi nga endla leswaku Pawulo a xiya Timotiya? Xivutiso c: Xana Timotiya u averiwe ntirho wa njhani?

¹³ Eka riendzo ra yena ra vumbirhi ra vurhumiwa, Pawulo u ye exifundzheni xa Galatiya lexi a xi ri eRhoma, laha a ku simekiwe mavandlha ma nga ri mangani. Hiloko “a fika eDerbe ni le Listra.” Bibele yi ri: “Kwalaho a ku ri ni mudyondzisiwa un’wana loyi a vitaniwaka Timotiya, mana wakwe a a ri Muyuda loyi a a ri mupfumeri kambe tata wakwe a a ri Mugriki.”—Mit. 16:1.b

¹⁴ A swi kanakanisi leswaku Pawulo u hlangane ni ndyangu wa ka va Timotiya loko a endza ro sungula exifundzheni xolexo kwalomu ka lembe ra 47 C.E. Kutani loko a endzela kona nakambe endzhaku ka malembe mambirhi kumbe manharhu, Pawulo u xiye jaha leri vuriwaka Timotiya. Ha yini? Hikuva “a va vulavula kahle ha yena.” Timotiya a a nga rhandziwi ntsena hi vamakwerhu va le mutini wa rikwavo kambe a a rhandziwa ni hi vamakwerhu va mavandlha man’wana. Bibele yi vula leswaku vamakwerhu va le Listra ni le Ikoniya—ku nga mavandlha lawa a ma ri ekule hi tikhilomitara ta kwalomu ka 30 ni leri Timotiya a a hlanganyela eka rona—a va vulavula kahle hi yena. (Mit. 16:2) Hikwalaho ko kongomisiwa hi moya lowo kwetsima, vakulu va nyike Timotiya ntirho wa nkoka swinene—ku nga ku famba na Pawulo na Silasi loko va endzela mavandlha.—Mit. 16:3.

15, 16. I yini leswi nga endla leswaku Timotiya a va ni ndhuma leyinene?

¹⁵ I yini lexi nga endla leswaku Timotiya a va ni ndhuma leyinene hambileswi a a ha ri jaha? Xana hileswi a a tlharihile, a a ri mpohlo kumbe hileswi a a ri ni vuswikoti byo endla swilo? Vanhu va rhandza munhu la nga ni timfanelo teto. Muprofeta Samuwele na yena u tshame a pfariwa mahlo hi ndlela leyi vanhu va langutekaka ha yona. Kambe Yehovha u n’wi tsundzuxile a ku: “Hikuva Xikwembu a xi voni hi ndlela leyi munhu a vonaka ha yona, munhu u vona ntsena leswi voniwaka hi matihlo, kambe Yehovha u vona leswi nga embilwini.” (1 Sam. 16:7) Timotiya a a ri ni timfanelo ta nkoka leti nga endla leswaku a va ni ndhuma leyinene eka Vakreste-kulobye.

¹⁶ Endzhaku ka malembe, muapostola Pawulo u vulavule hi timfanelo tin’wana ta Kreste leti Timotiya a a ri na tona. Pawulo u vule leswaku Timotiya a a ri ni vumunhu ni rirhandzu leri nga riki na vukanganyisi nileswaku a a gingiriteka loko a endla mintirho leyi humaka eka Xikwembu. (Filp. 2:20-22) Nakambe Timotiya a a ri ni ripfumelo “leri nga riki na vukanganyisi.”—2 Tim. 1:5.

17. Xana vantshwa namuntlha va nga n’wi tekelela njhani Timotiya?

¹⁷ Namuntlha, vantshwa vo tala va tekelela Timotiya hi ku va ni timfanelo leti tsakisaka Xikwembu. Hambileswi va ha riki vantshwa, va tiakela vito lerinene na Yehovha ni vanhu va Yena. (Swiv. 22:1; 1 Tim. 4:15) Va ni ripfumelo leri nga riki na vukanganyisi naswona a va hanyi vutomi bya mikoka yimbirhi. (Ps. 26:4) Hikwalaho ka sweswo, vantshwa vo tala lava fanaka na Timotiya, va endla mintirho ya nkoka evandlheni. Hakunene vanhu lava rhandzaka Yehovha va khutazeka loko va va vona va fanelekela ku va vahuweleri va mahungu lamanene kutani hi ku famba ka nkarhi va tinyiketela eka Yehovha ivi va khuvuriwa!

“A Ma Ya Ma Tiya Eripfumelweni” (Mitirho 16:4, 5)

18. (a) Hi yihi mintirho yo hlawuleka leyi Pawulo na Timotiya a va yi endla loko va ri karhi va endzela mavandlha? (b) Xana mavandlha ma vuyeriwe hi ndlela yihi?

¹⁸ Pawulo na Timotiya va tirhe swin’we malembe yo tala. A va endlela huvo leyi fumaka mintirho yo hambana-hambana loko va ri karhi va endzela mavandlha. Bibele yi ri: “Loko va hundza hi le mitini a va nyika mavandlha swileriso leswi vaapostola ni vakulukumba lava a va ri eYerusalema a va endle xiboho xa leswaku swi landzeriwa.” (Mit. 16:4) A swi kanakanisi leswaku mavandlha a ma wu landzela nkongomiso wolowo lowu a wu huma eka vaapostola ni vakulukumba lava a va ri eYerusalema. Hikwalaho ko yingisa nkongomiso wolowo, “mavandlha a ma ya ma tiya eripfumelweni ni ku andza siku ni siku.”—Mit. 16:5.

19, 20. Ha yini Vakreste va fanele va yingisa “lava rhangelaka”?

¹⁹ Hilaha ku fanaka, Timbhoni ta Yehovha namuntlha ti kuma mikateko loko ti yingisa nkongomiso lowu humaka eka “lava rhangelaka.” (Hev. 13:17) Hikwalaho ka leswi xiyimo xa misava leyi xi hundzukaka, i swa nkoka leswaku hi yingisa hi tlhela hi endla hinkwaswo leswi “nandza wo tshembeka ni wo tlhariha” va hi lerisaka swona. (Mat. 24:45; 1 Kor. 7:29-31) Loko hi endla tano hi ta pfuneka leswaku hi nga tshiki ku gandzela Yehovha naswona swi ta hi pfuna leswaku hi nga vi na xivati xa misava leyi.—Yak. 1:27.

²⁰ I ntiyiso leswaku valanguteri lava nga Vakreste enkarhini wa hina ku katsa ni swirho swa Huvo leyi Fumaka, a va hetisekanga ku fana na Pawulo, Barnaba, Marka ni vakulu van’wana lava totiweke va lembe-xidzana ro sungula. (Rhom. 5:12; Yak. 3:2) Kambe Huvo leyi Fumaka ya tshembeka hikuva yi namarhela swinene Rito ra Xikwembu naswona yi tekelela xikombiso lexi nga vekiwa hi vaapostola. (2 Tim. 1:13, 14) Hikwalaho ka sweswo, mavandlha ma khutaziwa naswona ma tiyisiwa eripfumelweni.

TIMOTIYA U TIKARHATELE KU “CHUMAYELA MAHUNGU LAMANENE”

Timotiya a a ri mpfuno lowukulu swinene eka muapostola Pawulo. Endzhaku ka loko va tirhe swin’we malembe ya kwalomu ka 11, Pawulo u tsale hi Timotiya a ku: “a ndzi na un’wana la fanaka na yena loyi a nga ta mi khathalela hi mbilu hinkwayo. . . . Ma swi tiva leswaku u swi kombisile leswaku yena a nga tano, hikuva ku fana ni n’wana ni tata wakwe, u tirhe na mina ku chumayela mahungu lamanene.” (Filp. 2:20, 22) Timotiya u endle hinkwaswo leswi a nga swi kotaka leswaku a chumayela mahungu lamanene, leswi endleke leswaku a rhandzeka eka Pawulo kutani a hi vekela xikombiso lexinene.

Swi vonaka onge Timotiya u kulele eListra naswona tata wakwe a a ri Mugriki kasi mana wakwe a a ri Muyuda. Ku sukela loko a ha ri ricece u dyondzisiwe matsalwa hi mana wa yena Yunisi ni kokwa wa yena wa xisati Luwisa. (Mit. 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Swi nga endleka leswaku Timotiya u ve Mukreste loko Pawulo a endzela muti wa rikwavo ro sungula.

Loko Pawulo a endzela emutini wolowo endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, swi nga endleka leswaku Timotiya a a ri kusuhi kumbe a a ha ku nghena emalembeni ya kwalomu ka 20 hi vukhale naswona “Vamakwavo evandlheni ra le Listra ni ra le Ikoniya a va vulavula kahle ha yena.” (Mit. 16:2) Moya wa Xikwembu wu ‘profete’ leswaku Timotiya a bumabumeriwa ku endla ntirho wo hlawuleka naswona Pawulo ni vakulu va vandlha ra ka vona va n’wi bumabumerile. (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6) A a fanele a famba na Pawulo entirhweni wa vurhumiwa. Timotiya a a ta siya ndyangu wa ka vona naswona leswi ntirho lowu a wu ta n’wi yisa ni le ka Vayuda a a fanele a pfumela ku yimba leswaku va nga vileli.—Mit. 16:3.

Timotiya u fambe maendzo yo leha. U fambe na Pawulo na Silasi va ya chumayela eFilipiya, kutani a ya chumayela eBeriya na Silasi ivi a chumayela a ri yexe eTesalonika. Loko a tlhela a hlangana na Pawulo eKorinto, u n’wi byele leswaku Vakreste va le Tesalonika va ni rirhandzu naswona va tshembekile hambileswi a va xanisiwa. (Mit. 16:6–17:14; 1 Tes. 3:2-6) Loko Pawulo a ri aEfesa, u twe mahungu lama nga tsakisiki hi Vakreste va le Korinto hiloko a ehleketa ku tlhela a rhumela Timotiya eKorinto. (1 Kor. 4:17) Hi ku famba ka nkarhi loko Pawulo a ri aEfesa, u rhume Timotiya na Erasto leswaku va ya eMakedoniya. Kambe, loko Pawulo a tsalela Varhoma, Timotiya a a ri na yena eKorinto. (Mit. 19:22; Rhom. 16:21) Lawa ko va maendzo man’wana lawa Timotiya a nga ma teka leswaku a ya chumayela mahungu lamanene.

Swi nga endleka leswaku Timotiya a a pfa a chava ku tshinya lava lavaka ku tshinyiwa, kambe Pawulo u n’wi khutazile a ku: “Vanhu va nga tshuki va ku langutela ehansi hileswi u nga muntshwa.” (1 Tim. 4:12) Hambiswiritano, Pawulo a a tshemba Timotiya hikuva loko a n’wi rhumela evandlheni leri a ri ri ni swiphiqo, u te: “U tshinya vanhu van’wana leswaku va nga dyondzisi dyondzo leyi hambaneke.” (1 Tim. 1:3) Pawulo u tlhele a nyika Timotiya ntirho wo hlawula valanguteri ni malandza ya vutirheli evandlheni.—1 Tim. 5:22.

Pawulo u rhandze Timotiya hikwalaho ka timfanelo letinene leti a a ri na tona. Matsalwa ma vula leswaku a a ri munghana la tshembekaka ni la rhandzekaka naswona a a fana ni n’wana eka Pawulo. Loko Pawulo a tsala ha yena u vule leswaku a a n’wi tsundzuka naswona a a n’wi khongelela. Pawulo u tlhele a fana ni tatana la khathalelaka vana va yena, hi ku byela Timotiya leswi a nga swi endlaka hikwalaho ka leswi a “tshamelaka ku vabya”—swi tikomba onge a a karhatiwa hi le ndzeni.— 1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4.

Loko Pawulo a pfaleriwa ro sungula ekhotsweni eRhoma, Timotiya a a ri na yena. Timotiya na yena u hete nkarhi wo karhi a pfaleriwe ekhotsweni. (Film. 1; Hev. 13:23) Leswaku Pawulo na Timotiya a va ri vanghana lavakulu, swi tikomba hi marito lama Pawulo a nga ma tsalela Timotiya loko a vona leswaku se u ta dlayiwa, u te: “Hatlisa u ta eka mina.” (2 Tim. 4:6-9) Kambe, Matsalwa a ma vuli loko Timotiya a swi kotile ku fika hi nkarhi leswaku a ta vona muleteri wa yena a nga si dlayiwa.

MARKA A A RI NI MALUNGHELO YO TALA YO HLAWULEKA

Evhangeli ya Marka yi vula leswaku lava a va tile leswaku va ta khoma Yesu va ringete ku khoma “jaha rin’wana” leri nga baleka kutani ri “tsutsuma ri nga ambalanga.” (Mar. 14:51, 52) Leswi Marka loyi nakambe a tiviwaka hi ra Yohane Marka ku nga yena ntsena la vikaka hi mhaka leyi swi nga endleka ku ri yena mutsari wa yona. Loko swi ri tano swi nga endleka a n’wi vone hi mahlo Yesu.

Emalembeni ya 11 lama landzeleke loko Heroda Agripa a xanisa Vakreste, a ku ri ni swirho swo “hlayanyana” swa vandlha ra Yerusalema leswi a swi hlangane ekaya ra Mariya, mana wa Marka leswaku swi khongela. Hi kona laha muapostola Petro a fikeleke kona endzhaku ka loko a ntshunxiwe hi singita ekhotsweni. (Mit. 12:12) Xisweswo, swi nga endleka Marka a kulele endlwini leyi hi ku famba ka nkarhi minhlangano a yi khomeriwa eka yona. A swi kanakanisi leswaku a a va tiva kahle vadyondzisiwa vo sungula va Yesu naswona va n’wi pfunile leswaku na yena a va mudyondzisiwa.

Marka u tirhisane ni valanguteri vo hlayanyana va vandlha ro sungula ra Vukreste. Hilaha hi swi tivaka hakona, ntirho wa yena wo sungula wo hlawuleka, a ku ri ku famba ni muzala wa yena Barnaba na muapostola Pawulo loko va ya eAntiyoka wa le Siriya. (Mit. 12:25) Loko Pawulo na Barnaba va ya eka riendzo ra vona ro sungula ra vurhumiwa, Marka u fambe na vona, va rhange va ya eKipra ivi va ya eAsia Minor. Loko va ha ri kwalaho, Marka u tlhelele eYerusalema hikwalaho ka swivangelo leswi nga tiviwiki. (Mit. 13:4, 13) Hilaha swi hlamuseriweke hakona eka Mitirho ndzima 15, Marka na Barnaba va ye mahlweni ni ntirho wa vurhumiwa eKipra endzhaku ka loko Barnaba na Pawulo va holovile.—Mit. 15:36-39.

Kambe va rivale hinkwaswo leswi nga va holovisa hikuva hi lembe ra 60 kumbe 61 C.E., Marka a a ri na Pawulo eRhoma. Loko Pawulo a pfaleriwe ekhotsweni emutini wolowo, u tsalele vandlha ra le Kolosa a ku: “Aristako, mubohiwakulorhi wa mi rungula na Marka xaka ra Barnaba wa mi rungula (loyi mi kumeke swiletelo swo n’wi amukela loko a ta eka n’wina).” (Kol. 4:10) Loko va ri eRhoma Pawulo a a ehleketa ku rhuma Yohane Marka eKolosa leswaku a endzela vamakwerhu.

Kwalomu ka lembe ra 62 ku ya eka 64 C.E., Marka u tirhe na muapostola Petro eBabilona. Hilaha swi kombisiweke hakona eka Ndzima 10 ya buku leyi, va ve vanghana lavakulu lerova Petro u n’wi vule ‘Marka n’wana wa mina.’—1 Pet. 5:13.

Eku heteleleni, kwalomu ka lembe ra 65 C.E., loko muapostola Pawulo a khomiwe ra vumbirhi eRhoma, u tsalele Timotiya mutirhi-kulobye loyi a a ri aEfesa a ku: “Tana na Marka hikuva u ta ndzi pfuna swinene loko ndzi ri karhi ndzi tirhela Xikwembu.” (2 Tim. 4:11) A swi kanakanisi leswaku Marka u angule hi xihatla eka xirhambo xexo kutani a khoma ndlela a suka aEfesa a tlhelela eRhoma. Hi swona leswi nga endla leswaku a rhandziwa hi Barnaba, Pawulo na Petro!

Lunghelo lerikulu leri Marka a veke na rona a ku ri ku huhuteriwa hi Yehovha leswaku a tsala Evhangeli. Ku vuriwa leswaku Marka u kume rungula ra yena ro tala eka muapostola Petro. Sweswo swi vonaka swi ri ntiyiso hikuva rungula ra Marka ri tsariwe onge mutsari wa rona a a ri kona loko swilo sweswo swi endleka kutani a ku na un’wana loyi a a ta n’wi rungulela sweswo handle ka Petro. Hambiswiritano swi tikomba onge Marka u tsale Evhangeli ya yena eRhoma ku nga ri eBabilona loko a ri na Petro. Marka u tirhisa marito ya tala ya Xilatini naswona u hundzuluxele swiga swa Xiheveru leswi a swi nga ta olova leswaku swi twisisiwa hi vanhu lava nga riki Vayuda, kutani swi tikomba onge a a tsalela Vamatiko.

a Vona bokisi leri nge “Marka A A Ri Ni Malunghelo Yo Tala Yo Hlawuleka.”

b Vona bokisi leri nge “Timotiya U Tikarhatele Ku ‘Yisa Mahungu Lamanene Emahlweni.’”