Timotiya—“N’wana Wa Xiviri eRipfumelweni”

TIMOTIYA a ha ri ntsongo swinene loko muapostola wa Mukreste Pawulo a n’wi hlawula leswaku a famba-famba na yena. Leswi swi sungule vunghana lebyi a byi ta heta malembe ya kwalomu ka 15. Vuxaka lebyi a byi ri kona exikarhi ka vanhu lava vambirhi a byi ri byikulu lerova Pawulo a a vitana Timotiya “n’wana wa mina loyi a rhandzekaka ni loyi a tshembekaka eHosini” ni “n’wana wa xiviri eripfumelweni.”—1 Vakorinto 4:17; 1 Timotiya 1:2.

Kambe Timotiya a a ri ni vumunhu bya njhani lebyi endleke leswaku Pawulo a n’wi rhandza swonghasi? Swi tise ku yini leswaku Timotiya a va munghana wa nkoka hi ndlela leyi? Naswona hi tihi tidyondzo leti vuyerisaka leti hi nga ti dyondzaka eka rungula leri huhuteriweke ra mintirho ya Timotiya?

Ku Hlawuriwa Hi Pawulo

Pawulo u kume Timotiya, mudyondzisiwa la ha riki ntsongo loko yena tanihi muapostola a endzele eListra (leyi kumekaka eTurkey ya manguva lawa) eka riendzo rakwe ra vumbirhi ra vurhumiwa kwalomu ka 50 C.E. Swi nga ha endlaka leswaku loko a heta malembe yakwe ya kondlo-a-ndzi-dyi kumbe a ha ku tlulanyana malembe ya 20 hi vukhale, Timotiya a a bumabumeriwa hi Vakreste va le Listra na Ikoniya. (Mintirho 16:1-3) A a hanya hi ku pfumelelana ni vito rakwe, leri vulaka “Loyi A Chavaka Xikwembu.” Ku sukela evutsongwanini, Timotiya u dyondzisiwe Matsalwa yo Kwetsima hi kokwa wakwe wa xisati Luwisa ni mana wakwe, Yunisi. (2 Timotiya 1:5; 3:14, 15) Kumbexana va amukele Vukreste loko Pawulo a endze ro sungula edorobeni ra ka vona malembe ma nga ri mangani lama hundzeke. Sweswi, hi ku kongomisiwa hi moya wo kwetsima, swin’wana leswi vuriweke ka ha ri emahlweni swi kombise leswi vumundzuku bya Timotiya a byi ta va xiswona. (1 Timotiya 1:18) Hi ku pfumelelana ni nkongomiso wolowo, Pawulo ni vakulukumba va vandlha va tlhandleka jaha leri mavoko, hi ndlela yoleyo va ri hlawulela ntirho wo karhi, kutani muapostola a ri hlawula leswaku ri va murhumiwa-kulobye.—1 Timotiya 4:14; 2 Timotiya 1:6.

Leswi tata wakwe a a ri Mugriki la nga pfumelangiki, Timotiya a a nga yimbanga. Entiyisweni, lexi a ku nga ri xilaveko xa Vukreste. Hambiswiritano, leswaku va nga khunguvanyisi Vayuda lava a va ta va endzela, Timotiya u pfumerile ku endliwa xiendlo xexo xo vava.—Mintirho 16:3.

Xana eku sunguleni Timotiya a a tekiwa tanihi Muyuda? Swidyondzi swin’wana swi vula leswaku hi ku ya hi vulawuri bya varhabi, “evukatini bya vanhu va tinxaka leti nga faniki i manana loyi a vulaka leswaku vana va wela eka rixaka rihi, ku nga ri tatana.” Leswi vulaka leswaku “vana lava velekiwaka hi manana la nga Muyuda i Vayuda.” Kambe, mutsari la vuriwaka Shaye Cohen wa kanakana loko “milawu ya varhabi [yo tano] hi vanhu ana se a yi tirha eka lembe-xidzana ro sungula C.E.” ni loko Vayuda va le Asia Minor a va yi tirhisa. Endzhaku ko kambisisa vumbhoni bya matimu, u gimeta hi leswaku loko vavanuna va Vamatiko va teka vavasati va Vaisrayele, “vana va vukati byebyo a va tekiwa va ri Vaisrayele loko ndyangu wolowo wu tshama etikweni ra Vaisrayele. Vana a va tirhisa xivongo xa manana loko a tshama etikweni ra rikwavo. Loko wansati wa Muisrayele a rhurhela etikweni ra nuna wakwe wa Matiko, vana vakwe a va tekiwa va ri Vamatiko.” Nilokoswiritano, ku va Timotiya a ve ni vatswari va tinxaka leti nga faniki, swi fanele swi pfunile entirhweni wa ku chumayela. A swi ta n’wi olovela ku vulavula ni Vayuda kumbe Vamatiko, kumbexana swi n’wi pfuna ku herisa ku nga twanani loku nga kona exikarhi ka vona.

Riendzo ra Pawulo ro ya eListra ri kombise leswaku ku ta va ni ku hundzuka evuton’wini bya Timotiya. Ku tiyimisela ka jaha leri ku landzela nkongomiso wa moya wo kwetsima ni ku tirhisana ni vakulu va Vakreste hi ku titsongahata, ku endle leswaku ri kuma mikateko yo tala ni malunghelo ya ntirho. Hambiloko endzhaku Timotiya a swi xiyile hi nkarhi wolowo kumbe a nga swi xiyanga, a a ta tirhisiwa eswiavelweni swa nkoka swa vutirheli bya le tilweni, ehansi ka nkongomiso wa Pawulo, a ya etindhawini ta le kule swinene ni le kaya, to kota Rhoma, ntsindza wa mfumo wolowo.

A hi tivi swo tala hi mintirho ya Timotiya, kambe u ye ekule swinene leswaku a yisa timhaka ta Mfumo emahlweni. Timotiya, eka riendzo ra yena ro sungula u ye eAsia Minor ni le Yuropa a ri na Pawulo na Silasi hi 50 C.E. Loko a ri kwalaho u hlanganyele entirhweni wa ku chumayela eFilipiya, Tesalonika ni le Beriya. Endzhaku ka loko nkaneto wu vange leswaku Pawulo a ya eAtena, Timotiya na Silasi va siyiwe eBeriya leswaku va langutela ntlawa wa vadyondzisiwa lava a va ha ku kumiwa kona. (Mintirho 16:6–17:14) Endzhaku, Pawulo u rhumele Timotiya eTesalonika leswaku a ya tiyisa vandlha lerintshwa leri a ri ri kwalaho. Timotiya u tise mahungu lamanene malunghana ni nhluvuko wa rona loko a hlangana na Pawulo eKorinto.—Mintirho 18:5; 1 Vatesalonika 3:1-7.

Matsalwa a ma boxi leswaku Timotiya u tshame nkarhi wo tanihi kwihi ni Vakorinto. (2 Vakorinto 1:19) Hambiswiritano, kumbexana kwalomu ka 55 C.E., Pawulo u ehlekete ku n’wi tlherisela kona hikwalaho ka mahungu lama nga tsakisiki lama a ma amukeleke malunghana ni xiyimo xa vona. (1 Vakorinto 4:17; 16:10) Endzhaku, Timotiya u rhumeriwe eMakedoniya a suka aEfesa a ri na Erasto. Naswona loko Pawulo a tsalela Varhoma a ri eKorinto, Timotiya a a ri na yena nakambe.—Mintirho 19:22; Varhoma 16:21.

Timotiya ni van’wana va suke eKorinto va ri na Pawulo loko a teka riendzo ro ya eYerusalema, kutani va fambe na muapostola loyi ku ya fika eTrowasi. Leswaku Timotiya u kondze a ya fika eYerusalema a swi tiviwi. Kambe u boxiwa eka swingheniso swinharhu swa mapapila lawa Pawulo a ma tsaleke a ri ekhotsweni eRhoma kwalomu ka 60-61C.E.a (Mintirho 20:4; Vafilipiya 1:1; Vakolosa 1:1; Filemoni 1) Pawulo a a lava ku rhumela Timotiya eFilipiya a suka eRhoma. (Vafilipiya 2:19) Kutani endzhaku ka ku ntshunxiwa ka Pawulo ekhotsweni, Timotiya u byeriwe hi muapostola leswaku a sala aEfesa.—1 Timotiya 1:3.

Tanihi leswi ku teka riendzo eka lembe-xidzana ro sungula a swi nga olovi, ku tsakela ka Timotiya ku teka maendzo yo tano hikwalaho ka mavandlha, a ku bumabumeriwa hakunene. (Vona Xihondzo xo Rindza xa August 15, 1996, tluka 29, bokisi.) Anakanya hi rin’wana ra maendzo lawa a a langutele ku ma teka ni leswi hi swi dyondzaka hi Timotiya.

Ku Paluxeriwa Vumunhu Bya Timotiya

Timotiya a a ri na Pawulo eRhoma loko muapostola loyi la pfaleriweke ekhotsweni a tsalela Vakreste lava xanisiwaka va le Filipiya a ku: “Ndzi ni ntshembo eka Hosi Yesu leswaku ndzi ta rhuma Timotiya eka n’wina hi ku hatlisa, leswaku ndzi va moya-xiviri lowu khanaka loko ndzi twa hi ta swilo leswi khumbaka n’wina. Hikuva a ndzi na un’wana la nga ni mboyamelo wo fana ni wa yena loyi a nga ta swi khathalela hakunene swilo leswi khumbaka n’wina. Hikuva lavan’wana hinkwavo va lava leswi vuyerisaka vona ntsena, ku nga ri swa Kreste Yesu. Kambe ma xi tiva xitiyisekiso lexi a xi nyikeleke hi yexe, leswaku ku fana ni n’wana na tatana u tirhe na mina ku yisa mahungu lamanene emahlweni.”—Vafilipiya 1:1, 13, 28-30; 2:19-22.

Marito wolawo ma kandziyisa ku khumbeka ka Timotiya hi vapfumeri-kulobye. Riendzo ro tano a ri lava leswaku a famba hi milenge ku ringana masiku ya 40 a suka eRhoma a ya eFilipiya, a tsemakanya Lwandle ra Adriatic kutani a teka riendzo rin’wana ra masiku ya 40 a tlhelela eRhoma, handle ka loko a fambe hi xikepe. Timotiya a a tiyimisele ku endla hinkwaswo sweswo leswaku a tirhela vamakwavo.

Hambileswi Timotiya a a teka maendzo yo ya ekule, minkarhi yin’wana a a pfa a vabya. Swi tikomba onge a a karhatiwa hi le ndzeni kutani a a “vabya . . . nkarhi na nkarhi.” (1 Timotiya 5:23) Kambe u tikarhatile hikwalaho ka mahungu lamanene. A swi hlamarisi leswi Pawulo a a ri ni vuxaka lebyikulu na yena!

Hi ku leteriwa hi muapostola ni hi leswi va swi tokoteke swin’we, handle ko kanakana Timotiya u tekelele vumunhu bya Pawulo. Xisweswo, Pawulo u n’wi byele a ku: “U landzelerisise dyondzo ya mina, ndlela ya mina ya vutomi, xikongomelo xa mina, ripfumelo ra mina, ku va ni mbilu yo leha ka mina, rirhandzu ra mina, ku tiyisela ka mina, ku xanisiwa ka mina, maxangu ya mina, muxaka wa swilo leswi swi ndzi endlekeleke eAntiyoka, eIkoniya, eListra, muxaka wa minxaniso leyi ndzi yi tiyiseleke.” Timotiya u rile swin’we na Pawulo, minkarhi hinkwayo a a n’wi tsundzuka eswikhongelweni swakwe naswona u tirhe swin’we na yena leswaku a yisa timhaka ta Mfumo emahlweni.—2 Timotiya 1:3, 4; 3:10, 11.

Pawulo u khutaze Timotiya leswaku ‘ku nga tshuki ku va ni munhu la byi langutelaka ehansi vuntshwa bya yena.’ Leswi swi nga ha vula leswaku Timotiya a a ri munhu wa tingana, la kanakanaka ku tirhisa vulawuri byakwe. (1 Timotiya 4:12; 1 Vakorinto 16:10, 11) Hambiswiritano, a a swi kota ku tirha a ri yexe naswona Pawulo a a n’wi rhumela a ri yexe emintirhweni ya vurhumiwa leyi lavaka vutihlamuleri. (1 Vatesalonika 3:1, 2) Loko Pawulo a vone xilaveko xa ku khathalela timhaka ta swa le tilweni evandlheni ra le Efesa, u kombele Timotiya ku sala kona leswaku a ta “lerisa van’wana leswaku va nga dyondzisi dyondzo leyi hambaneke.” (1 Timotiya 1:3) Kambe, hambileswi Timotiya a a rhwexiwe vutihlamuleri byo tala, a a titsongahata. Naswona hambileswi a a ri ni tingana, a a ri ni xivindzi. Hi xikombiso, u ye eRhoma a ya pfuna Pawulo, loyi a a konanisiwa ehubyeni hikwalaho ka ripfumelo rakwe. Entiyisweni, Timotiya u tshama a pfaleriwa ekhotsweni, swi nga ha endleka leswaku a ku ri hikwalaho ka xivangelo lexi fanaka.—Vaheveru 13:23.

Handle ko kanakana, Timotiya u dyondze swo tala eka Pawulo. Leswaku muapostola a a n’wi teka a ri munhu la nga ni xindzhuti swi kombisiwa erivaleni hi mhaka ya leswaku u n’wi tsalele mapapila mambirhi lama huhuteriweke hi Xikwembu, lama kumekaka eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki. Kwalomu ka 65 C.E., loko Pawulo a swi vona leswaku u le kusuhi ni ku dlayeriwa ripfumelo, u tlhele a vitana Timotiya. (2 Timotiya 4:6, 9) Leswaku Timotiya u swi kotile ku vona Pawulo a nga si dlayiwa, Matsalwa a ma swi boxi.

Tiendle U Kumeka!

Ku ni swo tala leswi nga dyondziwaka eka xikombiso lexinene xa Timotiya. U vuyeriwe ngopfu hi ku famba na Pawulo, a kula ku suka eka muntshwa la nga ni tingana a va mulanguteri. Majaha ni vanhwana lava nga Vakreste va nga vuyeriwa swinene hi ku va ni vanghana vo tano namuntlha. Naswona loko va endla ntirho wa Yehovha wu va ntirho-vutomi wa vona, va ta va ni ntirho wo tala wa nkoka wo wu endla. (1 Vakorinto 15:58) Va nga ha va maphayona kumbe vachumayeri va nkarhi hinkwawo emavandlheni lawa va hlanganyelaka eka wona, kumbe va nga swi kota ku tirha laha ku nga ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo. Swin’wana leswi va nga swi endlaka, i ntirho wa vurhumiwa etikweni rin’wana kumbe ku tirha eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Sosayiti ya Watch Tower kumbe eka rin’wana ra marhavi ya yona. Entiyisweni, Vakreste hinkwavo va nga kombisa moya lowu fanaka ni lowu Timotiya a wu kombiseke, hi ku endlela Yehovha ntirho wa moya-xiviri hinkwawo.

Xana wa swi navela ku ya emahlweni u kula hi tlhelo ra moya, u tirhisiwa enhlengeletanweni ya Yehovha entirhweni wun’wana ni wun’wana lowu yena a wu vonaka wu ku fanerile? Loko swi ri tano, endla leswi endliweke hi Timotiya. Tiendle u kumeka hilaha u nga kotaka hakona. Ku tiva mani, kumbexana u ta pfulekeriwa hi malunghelo ya ntirho enkarhini lowu taka.

“A ndzi na un’wana la nga ni mboyamelo wo fana ni wa yena”