Ku Tirha “eXiphen’wini Xo Hetelela Xa Masiku”

1, 2. (a) Hi xihi xivono lexi Yeremiya a xi voneke lexi a xi ri nhloko-mhaka ya rungula ra yena ra vuprofeta? (b) Ha yini u fanele u ri tsakela rungula ra Yeremiya?

XIKWEMBU xi vutise muprofeta wa xona loyi a ha ku totiwa xi ku: “Xana u vona yini?” Hiloko Yeremiya loyi a a ha ri muntshwa a hlamula a ku: “Ndzi vona mbita ya nomu lowukulu leyi pfurheteriwaka, nomu wa yona wu le tlhelo ra n’walungu.” Xivono xexo a xi swi kombisa ka ha ri emahlweni leswi Yeremiya a a ta swi twarisa. (Hlaya Yeremiya 1:13-16.) Mbita leyi yo fanekisela a yi pfurheteriwa leswaku yi ta tiyisa ndzilo lowu a wu pfurha ehansi ka yona ku nga ri ku wu tima. Ina, Yehovha a a vulavula hi khombo leri a ra ha ta fika, leri fanaka ni mati lama hisaka, leri a ri ta chuluriwa etikweni ra Yuda hileswi vanhu va kona a va nga tshembekanga. Ha yini u ehleketa leswaku nomu wa mbita leyi a wu langute edzongeni? Sweswo a swi vula leswaku khombo rero a ri ta huma en’walungu—Vababilona a va ta hlasela va huma etlhelo rero. Hakunene sweswo swi ve tano. Hi malembe lawa Yeremiya a a ri muprofeta ha wona, u vone ku chuluriwa loku landzelelanaka ka mbita leyi vilaka, loku heleke loko muti wa Yerusalema wu lovisiwa.

² Hambileswi muti wa Babilona wu nga ha riki kona, u ni swivangelo leswi twalaka swo tsakela rungula ra Yeremiya ra vuprofeta. Ha yini? Hikuva u hanya “exiphen’wini xo hetelela xa masiku” laha vanhu vo tala va tivulaka Vakreste; kambe Xikwembu a xi va tsakeli swin’we ni tikereke ta vona. (Yer. 23:20) Ku hambana na vona, wena swin’we ni Timbhoni-kulobye a mi chumayeli rungula ra ku avanyisa ntsena kambe mi chumayela rungula leri nga ni ntshembo hilaha Yeremiya a endleke hakona.

3. (a) Xana rungula leri kumekaka ebukwini ya Bibele ya Yeremiya ri hleriwe njhani? (b) Hi xihi xikongomelo xa Ndzima 2 ya buku leyi?

³ Swi nga endleka leswaku loko Yeremiya se a ta heta ntirho wa yena wa vuprofeta, u rungulele matsalana wa yena swilo leswi endlekeke ematshan’weni ya leswaku a swi tsala hi nkarhi lowu swi endlekeke ha wona. (Yer. 25:1-3; 36:1, 4, 32) Buku ya Yeremiya a yi tsariwanga hi ku landzelelana ka yona, hikuva Yeremiya u hlele swiyenge swo tala hi ku ya hi tinhloko-mhaka ta swona. Kutani hikwalaho ka sweswo, swi ta ku pfuna ku tiva nkatsakanyo wa swiendlakalo swa buku ya Yeremiya ni ya Swirilo swin’we ni ndlela leyi swiendlakalo swa tona swi longoloxiweke ha yona. Vona chati leyi nga eka tluka 19. Ku tiva leswaku a ku ri mani hosi ya le Yuda hi nkarhi wo karhi nileswaku minkarhi yin’wana a ku endleka yini eYuda kumbe etindhawini leti nga le kusuhi na kona, swi ta ku pfuna u twisisa leswi Yeremiya a swi vuleke kumbe a swi endleke. Nakambe u ta lunghekela ku vuyeriwa hi rungula leri Xikwembu xi ri nyikaka vanhu va xona leri xi ri hundziseleke hi ku tirhisa Yeremiya.

XIYIMO LEXI YEREMIYA A PROFETEKE A RI EKA XONA

4-6. Xana xiyimo a xi ri njhani eka vanhu va Xikwembu va khale eka makume ya malembe loko Yeremiya a nga si sungula ntirho wa yena wo profeta?

⁴ Yeremiya u profete hi minkarhi ya swiyimo swa mpfilumpfilu leswi a swi ri karhi swi cinca. A ku ri nkarhi lowu mfumo wa le Asiriya, wa le Babilona ni wa le Egipta, a yi kwetlembetana ha wona. Loko ka ha sele malembe ya kwalomu ka 93 leswaku Yeremiya a sungula ntirho wa yena wo profeta, Vaasiriya va hlule mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume va tlhela va yisa vaaki va wona vo tala evuhlongeni. Hi nkarhi wolowo, Yehovha u lwele muti wa Yerusalema swin’we ni hosi ya wona yo tshembeka Hezekiya leswaku va nga hlaseriwi hi Vaasiriya. A swi kanakanisi leswaku wa yi tsundzuka ndlela leyi hi singita Xikwembu xi dlayeke masocha ya 185 000 lama nga valala. (2 Tih. 19:32-36) N’wana un’wana wa Hezekiya a ku ri Manase. Swi nga endleka leswaku Yeremiya u velekiwe hi nkarhi lowu Manase a fumeke ha wona malembe ya 55, ku nga nkarhi lowu tiko ra Yuda a ri lawuriwa hi Vaasiriya.—2 Tikr. 33:10, 11.

⁵ Yeremiya u tsale buku yo sungula ni ya vumbirhi ya Tihosi, laha eka tona hi hlayaka leswaku Manase u tlhele a aka tindhawu leti tlakukeke leti a ti mbundzumuxiwe hi tata wakwe. Manase u akele Bali ni vuthu ra le tilweni tialitari, naswona u tlhele a aka alitari hambi ku ri endzeni ka tempele ya Yehovha. Nakambe Manase u dlaye vanhu vo tala lava nga riki na nandzu, a tlhela a nyikela hi n’wana wa yena wa jaha eka xikwembu xa mavunwa hi ku n’wi hisa. Hi ku komisa, “u endle swilo swo biha hi mpimo lowukulu ematihlweni ya Yehovha.” Hikwalaho ka vubihi byebyo hinkwabyo, Xikwembu xi vule leswaku makhombo a ma ta wela eYerusalema ni le Yuda, hilaha ma weleke muti wa Samariya ni wa Israyele hakona. (2 Tih. 21:1-6, 12-16) Endzhaku ka loko Manase a file, n’wana wa yena Amoni u yise mahlweni vukhongeri bya swifaniso lebyi sunguriweke hi tata wakwe kambe swilo a swi ta cinca ku nga ri khale. Endzhaku ka malembe mambirhi Amoni u dlayiwile naswona Yosiya n’wana wa yena wa jaha la nga ni malembe ya nhungu hi vukhale u sungule ku fuma hi 659 B.C.E.

⁶ Eka malembe ya 31 lawa Yosiya a fumeke ha wona, mfumo wa le Babilona wu sungule ku va ni matimba eka mfumo wa le Asiriya. Eka xiyimo xexo, Yosiya u kume lunghelo ra leswaku tiko ra Yuda ri tlhela ri kuma ntshunxeko wa rona eka mimfumo yimbe. Ku hambana ni tata wakwe ni kokwa wakwe, Yosiya u tirhele Yehovha hi ku tshembeka a tlhela a hlela leswaku ku va ni ku cinca lokukulu ka vukhongeri. (2 Tih. 21:19–22:2) Hi lembe ra vu-12 ra ku fuma kakwe, Yosiya u mbundzumuxe tindhawu leti tlakukeke, timhandzi to kwetsima swin’we ni swifaniso swa vukhongeri bya mavunwa emfun’weni hinkwawo wa yena a tlhela a lerisa leswaku tempele ya Yehovha yi tlhela yi lunghisiwa. (Hlaya 2 Tikronika 34:1-8.) Lexi tsakisaka hileswaku Yeremiya u lerisiwe ku va muprofeta wa Xikwembu hi lembe ra vu-13 ra ku fuma ka Yosiya (647 B.C.E.).

7, 8. (a) Xana mfumo wa Hosi Yosiya a wu hambane njhani ni wa Manase na Amoni, lava fumeke emahlweni ka yena? (b) Xana Yosiya a a ri munhu wa njhani? (Vona bokisi leri nga eka tluka 20.)

⁷ Loko tempele yi ri kahi yi lunghisiwa, hi lembe ra vu-18 ra ku fuma ka Hosi leyinene Yosiya, muprista lonkulu u “kume buku ya nawu.” Hosi yi kombele matsalana wa yona leswaku a yi hlayela nawu wolowo. Yosiya u swi xiyile swihoxo swa vanhu va yena hiloko a kombela nkongomiso wa Yehovha hi ku tirhisa Hulida, loyi a a ri muprofeta wa xisati, a tlhela a khutaza vanhu va yena leswaku va hlayisa swileriso swa Xikwembu. Hulida u byele Yosiya leswaku Yehovha u ta tisa “khombo” hikwalaho ka leswi Vayudiya a va nga tshembekanga. Hambiswiritano, tanihi leswi Yosiya a a ri ni langutelo lerinene hi vugandzeri lebyi tengeke, khombo rero a ri nga ta fika hi nkarhi lowu a a ta hanya ha wona.—2 Tih. 22:8, 14-20.

⁸ Hosi Yosiya a a tiyimisele swinene ku herisa swilo hinkwaswo leswi a swi fambisana ni ku gandzela swifaniso swa hava. A a tiyimisele swinene lerova u ye ni le tindhawini leti a ti lawuriwa hi mfumo wa le n’walungu wa le Israyele, leswaku a ya herisa tindhawu leti tlakukeke ni alitari leyi a yi ri eBethele. Nakambe u tlhele a hlela leswaku ku endliwa nkhuvo lowukulu wa Paseka. (2 Tih. 23:4-25) Anakanya ndlela leyi sweswo swi n’wi tsakiseke ha yona Yeremiya! Kambe a swi tika swinene ku cincisa vanhu volavo tindlela ta vona. Manase na Amoni a va endle leswaku vanhu va gandzela swifaniso leswi nyenyetsaka kutani sweswo swi endle leswaku vugandzeri lebyi tengeke byi tekeriwa ehansi. Hambileswi Yosiya a cinceke swo karhi, Xikwembu xi endle leswaku Yeremiya a vula leswaku swikwembu swa vanhu va le Yudiya a swi tele ku fana ni miti ya vona. Vaaka-tiko va laha muprofeta loyi a a tshama kona a va fana ni wansati la nga tshembekangiki hikuva va siye Yehovha naswona a va oswa ni swikwembu swimbe. Yeremiya u te: “Nchumu lowu nyumisaka mi wu vekele tialitari to tala ku fana ni switarata swa Yerusalema, tialitari to mbulukisela eka tona xitlhavelo xa Bali.”—Hlaya Yeremiya 11:1-3, 13.

9. Hi swihi swiendlakalo leswi khumbaka matiko man’wana leswi humeleleke emalembeni yo hetelela ya ku fuma ka Yosiya?

⁹ Tanihi leswi rungula leri Yeremiya a ri vuleke ri nga va cincangiki Vayuda volavo, a ri yi cincanga ni mhaka ya leswaku matiko lama rhendzeleke Yuda a ma ri karhi ma lwela ku lawula muganga wolowo. Hi 632 B.C.E., mavuthu lama hlanganeke ya Vababilona ni ya Vameda ma hlule muti wa Ninivha ku nga ntsindza wa Asiriya. Endzhaku ka malembe manharhu, Faro Neko wa le Egipta u ye en’walungu ni mavuthu yakwe leswaku va ya pfuna Vaasiriya lava a va ri karhi va xaniseka. Hikwalaho ka swivangelo leswi nga hlamuseriwangiki eBibeleni, Yosiya u ringete ku tlherisela mavuthu ya le Egipta eMegido kambe u vaviseke ngopfu. (2 Tikr. 35:20-24) Xana hi kwihi ku cinca eka swa tipolitiki ni vukhongeri loku a ku ta va kona etikweni ra Yuda hikwalaho ka xiendlakalo lexi, xo vava? Naswona, hi swihi swiphiqo swin’wana leswi Yeremiya a a ta langutana na swona?

KU CINCA KA SWIYIMO SWA VUKHONGERI

10. (a) Xana minkarhi ya le ndzhaku ka ku fa ka Yosiya yi fana njhani ni minkarhi ya hina? (b) Xana swi ta ku pfuna njhani ku kambisisa ndlela leyi Yeremiya a hanyeke ha yona?

¹⁰ Anakanya ndlela leyi Yeremiya a titweke ha yona loko a twa leswaku Yosiya u file! Tanihi leswi a a ri ni gome, u yimbelelele hosi tinsimu ta xirilo. (2 Tikr. 35:25) Wolowo a wu ri nkarhi wa ku karhateka naswona ku tsekatseka ka matiko mambe a ku endla leswaku tiko ra Yuda ri tshikileriwa. Mimfumo leyi nga ni matimba leyi a yi lwisana—Egipta, Asiriya na Babilona—a yi ri karhi yi lwela ku lawula xifundzha xexo. Naswona xiyimo xa vukhongeri eYuda a xi cincile endzhaku ka loko Yosiya a file. Wolawo ma nambe ma va makumu ya mfumo lowu a wu pfumelelana ni ntirho wa Yeremiya ni masungulo ya mfumo lowu nga ni tihanyi. Vamakwerhu vo tala manguva lawa va langutane ni ku cinca loku fanaka, va tekeriwa ntshunxeko wa vona wo gandzela ivi va xanisiwa naswona ntirho wa yirisiwa. Na hina swi nga ha endleka leswaku hi langutana ni ku cinca koloko ku nga ri khale! Xana xiyimo xexo xi nga hi khumba njhani? Xana hi ta fanela hi endla yini leswaku hi tshama hi tshembekile? Loko hi ri karhi hi anakanyisisa hi swivutiso leswi, swi ta hi pfuna ku kambisisa swiphiqo leswi Yeremiya a koteke ku swi hlula.

11. Xana ku humelele yini eYuda endzhaku ka loko Yosiya a file?

¹¹ Vaaki va le Yuda va hlawule Yowohazi, n’wana wa Yosiya wa jaha, leswaku a va hosi eYerusalema. Yowohazi, loyi nakambe a a vitaniwa Xalumu, u fume tin’hweti tinharhu ntsena. Loko Faro Neko a vuya edzongeni endzhaku ko lwa ni Vababilona, u suse hosi leyintshwa ivi a yi yisa aEgipta naswona Yeremiya u vule leswaku Yowohazi “a nge he vuyi.” (Yer. 22:10-12; 2 Tikr. 36:1-4) Ematshan’weni ya yena, Neko u veke n’wana un’wana wa jaha wa Yosiya, Yoyakimi, leswaku a fuma. Yoyakimi a nga xi tekelelanga xikombiso lexinene xa tata wa yena. A nga kalanga a byi herisa vugandzeri bya hava hilaha tata wa yena a endleke hakona kambe a a gandzela swifaniso swa hava.—Hlaya 2 Tihosi 23:36, 37.

12, 13. (a) Loko Yoyakimi a sungula ku fuma, hi xihi xiyimo xa vukhongeri lexi a xi ri karhi xi hlula? (b) Xana varhangeri va vukhongeri bya Vayuda va n’wi khome njhani Yeremiya?

¹² Eku sunguleni ka ku fuma ka Yoyakimi, Yehovha u byele Yeremiya leswaku a ya etempeleni ivi hi ku kongoma a tivisa Vayudiya hi vubihi bya vona. A va ehleketa leswaku tempele ya Yehovha yi ta va sirhelela. Hambiswiritano, loko a va nga tshiki mikhuva ya vona yo tanihi ku ‘yiva, ku dlaya hi vomu, ku endla vuoswi, ku hlambanya hi vunwa, ku mbulukisa xitlhavelo eka Bali ni ku landzelela swikwembu swimbe,’ Yehovha a a ta fularhela tempele ya yena. A a ta endla hilaha ku fanaka ni le ka vakanganyisi volavo lava gandzelaka eka yona hilaha a endleke hakona loko a fularhela tabernakela ya le Xilo emasikwini ya Muprista Lonkulu Eli. Tiko ra Yuda a ri “ta va ndhawu leyi onhakeke.” (Yer. 7:1-15, 34; 26:1-6)a Hakunene Yeremiya a a fanele a va na xivindzi leswaku a twarisa rungula rolero! Swi nga endleka leswaku Yeremiya u ve ni xivindzi emahlweni ka vanhu lava nga ni ndhuma, va swiyimo swa le henhla. Hilaha ku fanaka ni namuntlha, vamakwerhu van’wana va xinuna ni va xisati va titwa hi ndlela leyi fanaka hikuva va fanele va va ni xivindzi leswaku va chumayela exitarateni kumbe eka van’wankumi kumbe vanhu lava dumeke. Hambiswiritano, hi nga tiyiseka hileswaku: Xikwembu xi ta hi seketela hilaha xi seketeleke Yeremiya hakona.—Hev. 10:39; 13:6.

¹³ Tanihi leswi xiyimo xa vukhongeri ni xa tipolitiki a xi ri karhi xi hlula eYuda, xana varhangeri va vukhongeri a va ta titwa njhani hi marito ya Yeremiya? Hi ku ya hi rungula ra muprofeta loyi, ‘vaprista ni vaprofeta ni vanhu hinkwavo va n’wi khomile, va ku: “Entiyisweni u ta fa.”’ A va hlundzukile va ri karhi va ku: “Munhu loyi u faneriwa hi ku avanyiseriwa rifu.” (Hlaya Yeremiya 26:8-11.) Hambiswiritano, valala va Yeremiya va tsandzekile eka marhengu ya vona. Yehovha a a seketela muprofeta wa yena leswaku a ta n’wi kutsula. Hambi ku ri Yeremiya, a nga pfumelanga ku chavisiwa hi ku languteka ka vakaneti va yena kumbe a chuhisiwa hi nhlayo ya vona. Hambi ku ri wena a wu fanelanga u chava.

“TSALA . . . MARITO HINKWAWO”

14, 15. (a) Xana hi wihi ntirho lowu Yeremiya swin’we ni matsalana wa yena Baruku va sunguleke ku wu endla hi lembe ra vumune ra ku fuma ka Yoyakimi? (b) Xana Yoyakimi a a ri munhu wa njhani? (Vona bokisi leri nga eka tluka 25.)

¹⁴ Hi lembe ra vumune ra ku fuma ka Yoyakimi, Yehovha u byele Yeremiya leswaku a tsala marito hinkwawo lawa Yehovha a ma vuleke ku sukela emasikwini ya Yosiya. Kutani Yeremiya u byele matsalana wa yena Baruku leswaku a tsala swilo hinkwaswo leswi Xikwembu xi n’wi byeleke swona emalembeni ya 23 lama hundzeke. Rungula ra yena ra vuavanyisi a ri katsa tihosi ni mimfumo ya kwalomu ka 20. Yeremiya u lerise Baruku leswaku a yi hlayela ehenhla buku-nsongwa endlwini ya Yehovha. Xana a xi ri xihi xikongomelo xa matshalatshala wolawo? Yehovha u te: “Kumbexana vanhu va yindlu ya Yuda va ta ri yingisa khombo hinkwaro leri ndzi ehleketaka ku ri tisa eka vona, leswaku va tlhela, un’wana ni un’wana endleleni yakwe yo biha, nileswaku ndzi rivalela xihoxo xa vona ni xidyoho xa vona.”—Yer. 25:1-3; 36:1-3.

¹⁵ Loko mutirhi wa le hubyeni a hlayela Yoyakimi buku-nsongwa yoleyo, hosi yoleyo yi yi handzurile yi tlhela yi yi hisa. Hiloko yi lerisa leswaku Yeremiya na Baruku va tisiwa emahlweni ka yona. “Kambe Yehovha a va tumbeta.” (Hlaya Yeremiya 36:21-26.) Tanihi leswi Yoyakimi a a ri ni langutelo ro biha swinene, Yehovha u tirhise muprofeta wa yena leswaku a byela hosi leswaku yi ta “lahliwa ku fana niloko ku lahliwa mbhongolo ya xinuna.” A a ta “koka-kokiwa ni ku cukumetiwa, ehandle ka tinyangwa ta Yerusalema.” (Yer. 22:13-19) Xana u anakanya leswaku ku nga vuriwa leswaku Yeremiya a a hundzeleta swilo hi vuprofeta lebyi, lebyi nga le rivaleni?

16. Hi rihi rungula lerinene leri Yeremiya a ri twariseke?

¹⁶ Hambileswi Yeremiya a a fanele a twarisa rungula ra vuavanyisi, a a nga ri muprofeta la profetaka hi makhombo. U tlhele a twarisa rungula leri nga ni ntshembo. Yehovha a a ta kutsula masalela ya Israyele eka valala va wona a tlhela a ma tlherisela etikweni ra rikwavo, laha a ma ta fika ma tshama ma hlayisekile. Xikwembu a xi ta simeka “ntwanano lowu tshamaka hilaha ku nga heriki” ni “lowuntshwa” ni vanhu va xona naswona a xi ta tsala nawu wolowo etimbilwini ta vona. A xi ta va rivalela swihoxo swa vona xi tlhela xi nga ha pfuki xi swi tsundzukile swidyoho swa vona. Ku tlula kwalaho, ntukulu wa Davhida a a ta “tirhisa vululami ni ku tshembeka etikweni.” (Yer. 31:7-9; 32:37-41; 33:15) Vuprofeta byebyo a byi ta hetiseka eka makume ya malembe ni malembe-xidzana lama a ma ta landzela naswona a byi ta khumba vutomi bya hina byi tlhela byi hi nyika ntshembo hi vumundzuku lebyi nga heriki. Kambe enkarhini wa Yeremiya, valala va Yuda va hambete va lwela ku lawula xifundzha xexo.—Hlaya Yeremiya 31:31, 33, 34; Vaheveru 8:7-9; 10:14-18.

KU TIYA KA MFUMO WA BABILONA

17, 18. Xana hi swihi swiendlakalo leswi khumbaka matiko man’wana leswi fungheke malembe yo hetelela ya ku fuma ka Yoyakimi ni ka Sedekiyasi?

¹⁷ Hi 625 B.C.E., Vababilona ni Vaegipta va lwe nyimpi ya nkoka eKarikemixi, ekusuhi ni Nambu wa Yufrata lowu nga kwalomu ka tikhilomitara ta 600 en’walungu wa Yerusalema. Hosi Nebukadnetsara u hlule mavuthu ya Faro Neko, ivi a heta ku fuma ka Vaegipta exifundzheni xexo. (Yer. 46:2) Nebukadnetsara se a a lawula eYuda naswona Yoyakimi u sindzisiwe ku va nandza wa yena. Hambiswiritano, Yoyakimi u xandzukile endzhaku ka loko a hete malembe manharhu a lawuriwa hi Nebukadnetsara. (2 Tih. 24:1, 2) Hikwalaho ka sweswo, Nebukadnetsara ni mavuthu yakwe va ye eYuda hi 618 B.C.E. va fika va rhendzela muti wa Yerusalema. Hi mahlo ya mianakanyo, ringeta ku vona ndlela leyi swiyimo a swi tike ha yona hi nkarhi wolowo, hambi ku ri eka Yeremiya muprofeta wa Xikwembu. Swi nga ha endleka leswaku Yoyakimi u fe loko muti wolowo wu hlaseriwa.b N’wana wa yena wa jaha Yoyakini u tinyiketele eka Vababilona endzhaku ka loko a ve hosi ya Yuda ku ringana tin’hweti tinharhu ntsena. Nebukadnetsara u phange rifuwo ra muti wa Yerusalema naswona u yise Yoyakini, mindyangu ya hosi ni vanhu va xiyimo xa le henhla va le Yuda, vavanuna va matimba ni vavanuna lava nga ni vutshila evuhlongeni. Daniyele, Hananiya, Mixayele na Azariya na vona va yisiwe evuhlongeni.—2 Tih. 24:10-16; Dan. 1:1-7.

¹⁸ Kutani Nebukadnetsara u veke Sedekiyasi, n’wana un’wana wa jaha wa Yosiya, leswaku a va hosi eYuda. A a ta va hosi yo hetelela ya laha misaveni leyi humaka erixakeni ra Davhida. Ku fuma ka yena ku hele hi 607 B.C.E., loko muti wa Yerusalema ni tempele ya wona swi lovisiwa. (2 Tih. 24:17) Hambiswiritano, emalembeni ya 11 lawa Sedekiyasi a ma fumeke, vanhu a va ri ni hasahasa naswona a ku ri ni mpfilumpfilu wa tipolitiki eYuda. Kutani swi le rivaleni leswaku Yeremiya a a fanele a tshembela ntsena eka Loyi a n’wi leriseke leswaku a va muprofeta.

19. Xana vanhu lava hanyeke na Yeremiya va angule njhani eka rungula ra yena naswona ha yini sweswo swi fanele swi ku khumba?

¹⁹ Tiveke exiyin’weni xa Yeremiya. Ku sukela enkarhini wa Yosiya, Yeremiya u vone hasahasa ya tipolitiki ni ku vona vumoya bya vanhu va Xikwembu byi ri karhi byi tsana. Hambiswiritano, a a swi tiva leswaku swiyimo a swa ha ta nyanya swinene. Vanhu va laha a a tshama kona va n’wi byele va ku: “U nga tshuki u profeta hi vito ra Yehovha, leswaku u nga dlayiwi hi voko ra hina.” (Yer. 11:21) Hambiloko vuprofeta bya Yeremiya byi hetisekile, Vayuda volavo va te: “Malunghana ni rito leri u hi byeleke rona hi vito ra Yehovha, a hi ku yingisi.” (Yer. 44:16) Kambe, vutomi bya vanhu a byi ri ekhombyeni hilaha byi nga hakona ninamuntlha. Rungula leri u ri twarisaka ri huma eka Yehovha, hilaha a swi ri hakona eka Yeremiya. Kutani, u nga ha tiyisa ku hisekela ka wena ntirho wa nsimu hi ku kambisisa ndlela leyi Yehovha a n’wi sirheleleke ha yona muprofeta wa yena hi nkarhi wa ku lovisiwa ka muti wa Yerusalema.

MASIKU YA MAKUMU YA VAFUMI LAVA TLHANDLAMANAKA

20. Ha yini ku fuma ka Sedekiyasi a ku n’wi tikela Yeremiya? (Vona bokisi leri nga eka tluka 29.)

²⁰ Swi nga ha endleka leswaku malembe yo tika eka ntirho wa vuprofeta wa Yeremiya a ma ri hi nkarhi wa ku fuma ka Sedekiyasi. Ku fana ni tihosi to tala leti Sedekiyasi a ti tlhandlameke, “u hambete a endla leswo biha ematihlweni ya Yehovha.” (Yer. 52:1, 2) A a fumiwa hi Vababilona naswona Nebukadnetsara u n’wi hlambanyise hi vito ra Yehovha leswaku a pfumela ku lawuriwa hi hosi ya le Babilona. Ku nga khathariseki swilo sweswo hinkwaswo, Sedekiyasi u hetelele a xandzukile. Hi nkarhi wolowo, valala va Yeremiya a va n’wi tshikilela swinene leswaku a seketela ku xandzuka koloko.—2 Tikr. 36:13; Ezek. 17:12, 13.

21-23. (a) Hi yihi mintlawa leyi kanetanaka leyi a yi ri kona eYuda hi nkarhi wa ku fuma ka Sedekiyasi? (b) Xana Yeremiya u khomiwe njhani hikwalaho ka langutelo leri a a ri na rona naswona ha yini sweswo swi fanele swi hi khumba?

²¹ Swi le rivaleni leswaku loko Sedekiyasi a sungula ku fuma, varhumiwa lava humaka eka tihosi ta le Edomu, Mowabu, Amone, Tiri na Sidoni va fike eYerusalema. Swi nga endleka leswaku xikongomelo xa vona a ku ri ku endla leswaku Sedekiyasi a va nyandza yin’we na vona loko va lwa na Nebukadnetsara. Hambiswiritano, Yeremiya u khutaze Sedekiyasi leswaku a titsongahata eka Vababilona. Hi ku fambisana ni sweswo, Yeremiya u nyike varhumiwa volavo majoko leswaku va ta vona leswaku matiko ya vona a ma fanele ma tirhela Vababilona. (Yer. 27:1-3, 14)c Vanhu a va nga ri tsakeli rungula leri Yeremiya a a ri twarisa naswona Hananiya u endle leswaku ntirho wa yena wu nga olovi. Hananiya a a ri muprofeta wa mavunwa loyi a a vulavula erivaleni hi vito ra Xikwembu leswaku joko ra Vababilona ri ta tshoviwa. Hambiswiritano, Yehovha u tirhise Yeremiya ivi a vula leswaku Hananiya loyi a a ri mukanganyisi u ta fa hi lembe rero. Naswona u file.—Yer. 28:1-3, 16, 17.

²² Tiko ra Yuda a ri avanile ri va mintlawa yimbirhi leyi kanetanaka—a ku ri ni lava a va tiveka ehansi ka Vababilona ni lava a va pfukela. Hi 609 B.C.E., Sedekiyasi u xandzukile hi ku lava mpfuno wa masocha ya le Egipta. Yeremiya u boheke ku kanetana ni vanhu lava a va ngheniwe hi ku rhandza tiko lava a va seketela ku xandzuka. (Yer. 52:3; Ezek. 17:15) Nebukadnetsara swin’we ni mavuthu ya yena va tlhelele eYuda leswaku va ya herisa ku pfukela koloko naswona va hlule miti hinkwayo ya le Yuda ni ku tlhela va rhendzela muti wa Yerusalema. Rungula leri Yeremiya a ri byeleke Sedekiyasi ni vanhu lava a a va fuma hi nkarhi wolowo wa maxangu, a ku ri leswaku muti wa Yerusalema a wu ta lovisiwa hi Vababilona. Lava a va sale emutini wolowo a va ta lovisiwa. Kasi lava yeke eka Vakalidiya a va ta pona.—Hlaya Yeremiya 21:8-10; 52:4.

²³ Tihosana ta le Yuda a ti vula leswaku Yeremiya i muxengi loyi a a seketela Vababilona. Loko a vulavula ntiyiso, tihosana ta le Yudiya a ti n’wi ba ti tlhela ti n’wi nghenisa endlwini ya vabohiwa. (Yer. 37:13-15) Kambe, Yeremiya a a nga ta endla leswaku rungula ra Yehovha ri nga vi ni matimba. Hikwalaho ka sweswo, tihosana teto ti kucetele Sedekiyasi leswaku a dlaya Yeremiya. Ti hoxe Yeremiya exihlobyeni lexi a xi nga ri na mati laha a a ta mbombomela endzhopeni ivi a fa. Kambe Ebedi-meleke, Muetiyopiya loyi a a tirha endlwini ya hosi, u n’wi kutsurile. (Yer. 38:4-13) Minkarhi yo tala vanhu va Yehovha va manguva lawa va langutane ni swiyimo swa khombo hikwalaho ka leswi mapfalo ya vona ma nga va pfumeleliki leswaku va hlanganyela eka hasahasa ya tipolitiki! Kutani swi le rivaleni leswaku ntokoto wa Yeremiya wu nga ku tiyisa leswaku u langutana ni miringo u tlhela u yi hlula.

24. Hlamusela leswi endlekeke hi 607 B.C.E.

²⁴ Hi 607 B.C.E., Vababilona va hetelele va swi kotile ku wisa makhumbi ya le Yerusalema hiloko muti wolowo wu lovisiwa. Mavuthu ya Nebukadnetsara ma hise tempele ya Yehovha, ma mbundzumuxa makhumbi ya muti wolowo ni ku dlaya vanhu lava tlakukeke va le Yuda. Sedekiyasi u ringete ku baleka kambe u khomiwile a tlhela a tlheriseriwa eka loyi a nga n’wi hlula. Vana va majaha va Sedekiyasi va dlayiwe emahlweni ka yena naswona Nebukadnetsara u n’wi pfale mahlo, a n’wi boha hi tinketana ivi a n’wi yisa eBabilona. (Yer. 39:1-7) Ina, marito ya Yeremiya lama khumbaka tiko ra Yuda ni muti wa Yerusalema ma hetisekile. Ematshan’weni ya leswaku muprofeta loyi wa Xikwembu a tsaka, u ririle hikwalaho ka khombo leri weleke vanhu. Hi nga hlaya marito ya yena ebukwini ya Bibele ya Swirilo. Hi fanele hi khumbeka swinene loko hi ri karhi hi hlaya buku yoleyo.

NTIRHO EXIKARHI KA MASALELA YA LE YUDA

25, 26. (a) Hi swihi swiendlakalo leswi veke kona endzhaku ka loko muti wa Yerusalema wu lovisiwile? (b) Xana vanhu va rikwavo va Yeremiya va angule njhani eka rungula ra yena endzhaku ka loko muti wa Yerusalema wu lovisiwile?

²⁵ Xana a ku endleka yini hi Yeremiya loko swiendlakalo leswi, leswi hlamarisaka swi ri karhi swi endleka? Tihosana ta le Yerusalema a ti n’wi hoxe ekhotsweni kambe Vababilona lava hluleke va n’wi khome hi musa va tlhela va n’wi ntshunxa. Hi ku famba ka nkarhi, Yeremiya u tihlanganise ni Vayuda van’wana lava a va yisiwa evuhlongeni kambe u ntshunxiwile. Kambe a ku ri ni swilo swo tala leswi a a ha fanele a swi endla entirhweni wa Xikwembu; a a ha ri ni ntirho lowu a a fanele a wu endla exikarhi ka vanhu lava poneke. Nebukadnetsara u veke Gedaliya leswaku a va ndhuna-nkulu ya tiko leri hluriweke, a tshembisa masalela ya le Yudiya leswaku ma ta va ni ku rhula loko ma n’wi tirhela tanihi hosi ya le Babilona. Kambe, Vayuda van’wana lava nga enerisekiki va dlaye Gedaliya. (Yer. 39:13, 14; 40:1-7; 41:2) Yeremiya u khutaze masalela ya le Yudiya leswaku ma hambeta ma tshama etikweni nileswaku ma nga yi chavi hosi ya le Babilona. Hambiswiritano, varhangeri va vona va vule leswaku Yeremiya i muhembi hiloko va balekela aEgipta, va sindzisa Yeremiya na Baruku leswaku va famba na vona. Kambe Yeremiya u profete leswaku Nebukadnetsara u ta hlasela a tlhela a hlula hambi ku ri tiko rero ivi a va tisela khombo vahlapfa volavo lava nga Vayuda.—Yer. 42:9-11; 43:1-11; 44:11-13.

²⁶ Nakambe, vanhu va rikwavo va Yeremiya a va ma yingisanga marito ya muprofeta yoloye wa ntiyiso. Ha yini? Va te: “Ku sukela enkarhini lowu hi tshikeke ku mbulukisa xitlhavelo eka ‘hosi ya xisati ya matilo’ ni ku yi chululela magandzelo ya swakunwa, hi pfumale hinkwaswo, hi dlayiwe hi banga ni ndlala.” (Yer. 44:16, 18) Hakunene vanhu va le nkarhini wa Yeremiya a va tsanile hi tlhelo ra moya! Hi hala tlhelo, swa hi khutaza ku tiva leswaku munhu la nga hetisekangiki a nga tshama a tshembekile eka Yehovha hambiloko a tshama ni vanhu lava nga riki na ripfumelo!

27. Xana hi tiva yini hi malembe yo hetelela ya ntirho wa vuprofeta wa Yeremiya?

²⁷ Xiendlakalo xo hetelela lexi Yeremiya a xi tsaleke—ku ntshunxiwa ka Yoyakini ekhotsweni hi Evhili-merodaka, loyi a tlhandlameke Nebukadnetsara—u xi tsale hi 580 B.C.E. (Yer. 52:31-34) Hi nkarhi wolowo, swi nga endleka leswaku Yeremiya a a ri ni malembe ya 90 hi vukhale. A hi na rungula leri tshembekaka hi malembe ya yena yo hetelela. Swi nga endleka leswaku u hanye malembe ya yena yo hetelela aEgipta nileswaku u fe a tshembekile endzhaku ko heta malembe ya 67 a endlela Yehovha ntirho wo hlawuleka. U tirhe hi malembe lawa vugandzeri bya ntiyiso a byi ri karhi byi kondleteriwa ni hi malembe yo tala lawa vugwinehi a byi tele laha a a ri kona. Vanhu van’wana lava chavaka Xikwembu va n’wi yingisile. Kambe vanhu vo tala va ri arile rungula ra yena va tlhela va n’wi venga hi ku kongoma. Xana sweswo swi endle leswaku Yeremiya a va munhu la tsandzekeke? Doo! Ku sukela eku sunguleni, Yehovha u te eka yena: “Va ta lwa na wena, kambe a va nge ku hluli, hikuva ‘mina ndzi na wena.’” (Yer. 1:19) Ntirho wa hina tanihi leswi hi nga Timbhoni ta Yehovha namuntlha wa fana ni wa Yeremiya. Kutani hi nga ha langutela leswaku vanhu va amukela rungula ra hina hi ndlela leyi fanaka. (Hlaya Matewu 10:16-22.) Hikokwalaho, xana hi nga dyondza yini eka Yeremiya naswona hi fanele hi wu teka njhani ntirho wa hina? A hi kambisiseni swivutiso leswi.