Ndzima 19

Xana Ndzi Fanele Ndzi Tshika Xikolo?

U ehleketa leswaku u fanele u tshika xikolo loko u ri eka ntangha mani? ․․․․․

Vatswari va wena va lava leswaku u tshika xikolo loko u ri eka ntangha mani? ․․․․․

XANA tinhlamulo ta wena ta swivutiso leswimbirhi ta fana? Hambiloko ti fana naswona u nga si heta xikolo, minkarhi yin’wana u nga ha navela onge u nga xi tshika. Xana na wena u tshame u titwa hi ndlela leyi vantshwa lava tshahiweke laha hansi va titweke ha yona?

“Minkarhi yin’wana a ndzi tshikileleka swinene lerova ndzi nga lavi ku pfuka emubedweni. A ndzi tivutisa ndzi ku, ‘Ha yini ndzi fanele ndzi ya exikolweni ndzi ya dyondza swilo leswi ndzi nga taka ndzi nga swi tirhisi?’”—Rachel.

“Minkarhi yo tala a ndzi titwa ndzi nga ha lavi ku nghena xikolo, lexi a ndzi xi lava a ku ri ku tshika xikolo ndzi tikumela ntirho. A ndzi vona onge xikolo a xi nga ndzi vuyerisi ha nchumu hikwalaho a ndzi vona swi antswa leswaku ndzi kuma ntirho laha ndzi nga ta holeriwa.”—John.

“Ndzi ye exikolweni xa sekondari lexi nga edorobeni naswona a swi ndzi tikela ku kuma vanghana. A swi nga ndzi tikeli ku endla ntirho wa xikolo kambe vana va le xikolweni a va ndzi papalata, hikwalaho minkarhi yo tala a ndzi tshama ndzi ri ndzexe. Hambi ku ri vana lavan’wana lava na vona a va papalatiwa a va nga swi lavi ku vulavula na mina! A ndzi ringeka swinene leswaku ndzi tshika xikolo.”—Ryan.

“Ekaya a ndzi endla ntirho wa xikolo tiawara ta mune siku ni siku. A ndzi tshamela ku kuma mintirho ya xikolo ni swikambelo swo tala lerova a ndzi titwa onge a ndzi nge swi koti ku yi endla, kutani a ndzi lava ku tshika xikolo.”—Cindy.

“Hi tshame hi xungetiwa hi bomo, vana vanharhu va ringete ku tidlaya, un’we u tidlayile naswona ku ve ni ntlawa wa swigevenga lowu vangaka madzolonga. Minkarhi yin’wana a swi nyanya ngopfu lerova a ndzi lava ku tshika xikolo!”—Rose.

Xana u tshame u langutana ni mintlhontlho leyi fanaka? Loko swi ri tano, hi xihi xivangelo lexi ku endleke u lava ku tshika xikolo?

․․․․․

Kumbexana sweswi u ehleketa hi ku tshika xikolo. Hambiswiritano, u nga swi tiva njhani loko u tshika xikolo hikwalaho ka leswi u ehleketaka leswaku u kurile naswona u kume dyondzo leyi ringaneke kumbe hileswi se xi ku phirheke? Leswaku hi hlamula xivutiso lexi, hi fanele hi sungula hi hlamusela leswaku swi vula yini ku tshika xikolo.

Xana I Swinene Ku Tshika Xikolo?

Xana a wu swi tiva leswaku ematikweni man’wana vantshwa va languteriwe leswaku va ya exikolweni malembe ya ntlhanu ku ya eka nhungu? Kasi ematikweni man’wana, swichudeni swi languteriwe leswaku swi ya exikolweni malembe ya khume. Kutani ku hava malembe kumbe ntangha leyi vekiweke emisaveni hinkwayo.

Ku engetela kwalaho, ematikweni man’wana xichudeni xi pfumeleriwile leswaku xi nga dyondza xi ri ekaya xi nga kalanga xi ya exikolweni. Kutani swichudeni leswi dyondzaka xikolo swi ri ekaya—leswi pfumeleriweke hi vatswari va swona naswona va tlhela va tirhisana na swona—a swi tshikanga xikolo.

Hambiswiritano, loko u ehleketa hi ku tshika xikolo u nga si heta ntangha leyi lavekaka, ku nga ha va xikolo lexi tolovelekeke kumbe u dyondza u ri ekaya, u fanele u anakanyisisa hi swivutiso leswi landzelaka:

I yini leswi lavekaka hi ku ya hi nawu? Hilaha swi hlamuseriweke hakona, milawu ya leswaku xichudeni xi fanele xi heta malembe mangani exikolweni ya hambana hi ku ya hi matiko. I malembe mangani lawa nawu wa le tikweni ra ka n’wina wu lavaka leswaku xichudeni xi ma heta xi ri exikolweni? Xana se u ma hetile malembe wolawo? Loko u honisa ndzayo ya Bibele ya ku “[tiveka] ehansi ka valawuri lava tlakukeke,” naswona u tshika xikolo u nga si heta malembe lawa ku languteriweke leswaku u ma heta, sweswo swi vula leswaku u tshika xikolo.—Varhoma 13:1.

Xana ndzi ti fikelerile tipakani ta mina ta dyondzo? Hi tihi tipakani leti u lavaka leswaku dyondzo ya wena yi ku pfuna u ti fikelela? Xana a wu si tiyiseka? U fanele u tiyiseka. Loko swi nga ri tano, u fana ni munhu la khandziyeke xitimela kambe a nga swi tivi leswaku u lava ku ya kwihi. Kutani tshama ehansi ni vatswari va wena ivi u tata xiyenge lexi nge “Tipakani Ta Mina Ta Dyondzo,” lexi nga eka tluka 139. Loko u endla tano swi ta ku pfuna leswaku u tshama u dzike eka tipakani ta wena naswona swi ta pfuna wena ni vatswari va wena ku hlela leswaku u fanele u nghena xikolo malembe mangani.—Swivuriso 21:5.

A swi kanakanisi leswaku vadyondzisi va wena ni vanhu van’wana va ta ku nyika xitsundzuxo malunghana nileswaku u fanele u nghena xikolo ku ringana malembe mangani. Kambe, vatswari va wena hi vona va nga ni vutihlamuleri byo endla xiboho xo hetelela. (Swivuriso 1:8; Vakolosa 3:20) Loko u tshika u nga si fikelela tipakani ta tidyondzo leti wena ni vatswari va wena mi pfumelelaneke ha tona, swi vula leswaku u tshika xikolo.

I yini leswi ndzi endlaka ndzi tshika xikolo? Tivonele leswaku u nga tixisi. (Yeremiya 17:9) Swi tolovelekile leswaku vanhu va vula swivangelo leswi twalaka swo endla swilo swa vutianakanyi.—Yakobo 1:22.

Laha hansi tsala swivangelo leswi twalaka leswi nga ha ku susumetelaka ku tshika xikolo.

․․․․․

Laha hansi tsala swivangelo swin’wana swa vutianakanyi leswi ku endlaka u tshika xikolo.

․․․․․

Hi swihi swivangelo leswi twalaka leswi u swi tsaleke? Swin’wana swa swona ku nga ha va ku pfuna ndyangu wa ka n’wina hi tlhelo ra timali kumbe ku pfuna vanhu leswaku va dyondza hi Xikwembu. Kasi swivangelo swa vutianakanyi swi nga ha va ku balekela ku tsala swikambelo kumbe ntirho wa le kaya wa xikolo. Ntlhontlho wa kona i ku twisisa xivangelo-nkulu xa wena xo tshika xikolo niloko xi twala kumbe xi ri xa vutianakanyi.

Tlhela u kambisisa tinhla leti u ti tsaleke laha henhla naswona u kombisa hi ku tshembeka swivangelo leswi ku endlaka u lava ku tshika xikolo hi tinomboro leti sukelaka eka 1 ku ya fika eka 5 (nomboro 1 yi kombisa swivangelo leswi nga riki swa nkoka ngopfu, kasi nomboro 5 yi kombisa leswi nga swa nkoka swinene). Loko u tshika xikolo hi xikongomelo xo balekela swiphiqo ntsena, u nga ha humeleriwa hi swilo leswi nga ta ku hlamarisa.

Swi Bihe Kwihi Ku Tshika Xikolo?

Ku tshika xikolo swi fana ni ku tlula exitimeleni u nga si fika laha u yaka kona. Swi nga ha endleka exitimeleni ku nga tshameki kahle naswona vakhandziyi va kona va nga ri na xinghana. Kambe loko u tlula exitimeleni, a wu nge fiki laha u yaka kona naswona u nga ha vaviseka swinene. Hilaha ku fanaka, loko u tshika xikolo, u nga ha tshuka u nga ti fikeleli tipakani ta wena ta dyondzo, naswona u nga ha tivangela swiphiqo leswi nga ku humelelaka hi nkarhi wolowo ni leswi nga ha ku humelelaka enkarhini lowu taka, swo fana ni leswi landzelaka:

Swiphiqo swa nkarhi wolowo: Swi nga ha ku tikela swinene ku kuma ntirho. Naswona loko swo endleka u wu kuma, swi nga ha endleka wu ku holela mali yitsongo ku tlula lowu a wu ta wu kuma loko a wu lo heta xikolo. Leswaku u kota ku hakelela swilaveko swa xisekelo, swi nga ha lava leswaku u tirha tiawara to tala etindhawini leti kumbexana ti nga tsakisiki nikatsongo ku tlula ku va exikolweni lexi u nga eka xona.

Swiphiqo leswi nga ha vaka kona enkarhini lowu taka: Minkambisiso yi komba leswaku vanhu lava tshikaka xikolo va tala ku nga vi ni rihanyo lerinene, va hetelela va khomiwile naswona va hanya hi mali ya minhlangano yo pfuna swisiwana.

I ntiyiso leswaku hambiloko u hete xikolo a swi vuli swona leswaku a wu nge vi na swona swiphiqo sweswo. Kambe ha yini u lava ku titikisela vutomi swi nga fanelanga hi ku tshika xikolo?

Vuyelo Lebyi Vaka Kona Loko U Nga Tshiki Xikolo

Loko u feyile xikambelo kumbe siku ra wena exikolweni ri nga fambanga kahle, u nga ha lava ku tshika xikolo—swiphiqo swihi na swihi leswi u nga ha vaka na swona enkarhini lowu taka swi nga ha tikomba swi nga nyawuli loko u swi pimanisa ni swiphiqo leswi u langutaneke na swona sweswi. Kambe u nga si teka xiboho lexi wena u xi vonaka xi antswa, xiya leswi swichudeni leswi tshahiweke eku sunguleni ka ndzima leyi swi swi vulaka malunghana ni ndlela leyi swi vuyeriweke ha yona hileswi swi nga tshikangiki xikolo.

“Ndzi dyondze ku tiyisela ni ku va la wupfeke. Ndzi tlhele ndzi dyondza leswaku loko u lava ku tsakela nchumu lowu u wu endlaka, u fanele u cinca langutelo ra wena. Leswi ndzi nga tshikangiki xikolo, ndzi dyondze swilo leswi ndzi nga ta swi tirhisa loko ndzi heta xikolo.”—Rachel.

“Sweswi ndza swi tiva leswaku loko ndzo tirha hi matimba, ndzi nga ti fikelela tipakani ta mina. Ndzi le ku endleni ka khoso ya vuthekiniki exikolweni xa sekondari leyi nga ta ndzi pfuna ku kuma ntirho lowu ndzi wu rhandzaka wa ku lunghisa michini yo gandlisa.”—John.

“Leswi ndzi phikeleleke, ndzi dyondze ndlela ya xisekelo ya ku hlaya ni ku tsala. Xikolo xi ndzi dyondzise ndlela yo vuyeriwa loko ndzi xopaxopiwa ni ndlela leyinene yo tiphofula ni ku vula swilo leswi twalaka, ku nga vutshila lebyi ndzi byi tirhisaka evutirhelini bya mina bya Vukreste.”—Ryan.

“Xikolo xi ndzi dyondzise ndlela leyinene yo tlhantlha swiphiqo loko ndzi ri etlilasini kumbe etindhawini tin’wana. Ku dyondza ku langutana ni swiphiqo swa xikolo, swo hanyisana ni vanhu van’wana ni swa le mirini swi ndzi pfune ngopfu leswaku ndzi va munhu la wupfeke.”—Cindy.

“Xikolo xi ndzi pfunile leswaku ndzi lunghekela ku langutana ni swiphiqo swa le ntirhweni. Nakambe ndzi langutane ni swiyimo swo tala leswi ndzi susumeteleke ku kambisisa vupfumeri bya mina, kutani ku nghena xikolo swi ndzi endle ndzi ti kholwa swinene tidyondzo ta vukhongeri bya mina.”—Rose.

Hosi Solomoni wo tlhariha u tsale a ku: “Makumu ya mhaka ma antswa ku ri ni masungulo ya yona. Wa antswa loyi a lehisaka mbilu ku ri ni loyi moya wakwe wu titlakusaka.” (Eklesiasta 7:8) Kutani ematshan’weni yo tshika xikolo, lehisa mbilu u ringeta ku tlhantlha swiphiqo leswi u langutanaka na swona exikolweni. Loko u endla tano, u ta kuma leswaku vuyelo bya kona byi ta ku vuyerisa swinene.

MATSALWA

“Un’wana ni un’wana la hatlisaka ngopfu, hakunene u ta wela eku pfumaleni.”—Swivuriso 21:5.

XITSUNDZUXO

Loko swi ku tikela ku hanya exikolweni lexi u dyondzaka eka xona, ringeta ku tsarisa minongonoko leyi nga ta ku pfuna leswaku u hatla u heta xikolo.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Vantshwa lava balekaka etitlasini va hetelela va tshike xikolo.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko dyondzo yo karhi yi ndzi tikela, ematshan’weni ya leswaku ndzi tshika xikolo ndzi ta ․․․․․

Loko ku karhala ku endla leswaku ndzi lava ku tshika xikolo, ndzi ta kota ku tiyisela loko ndzi ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini swi ri swa nkoka ku dyondza ku hlaya, ku tsala swin’we ni ku tiva tinhlayo kahle?

● Ku va ni tipakani ta nkarhi wo koma ta le xikolweni swi nga ku pfuna njhani leswaku u tsakela nkarhi lowu u wu hetaka u ri exikolweni?

● Ha yini swi ri swa nkoka ku tiva leswaku u nga tsakela ku endla ntirho wa muxaka muni loko u heta xikolo?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 140]

“U nge swi balekeli hinkwaswo swiphiqo swa wena. Ku nghena xikolo swi ku pfuna leswaku u dyondza ku tiyimela, ku nga vuswikoti lebyi nga ta pfuna loko se u tirha swin’we ni le tindhawini tin’wana.”—Ramona

[Bokisi leri nga eka tluka 139]

Xitoloveto

Tipakani Ta Mina Ta Dyondzo

Xikongomelo-nkulu xa dyondzo i ku ku hlomisela ku kuma ntirho lowu nga ta ku pfuna leswaku u tikhathalela ni ku wundla ndyangu lowu u nga ha hetelelaka u ve na wona. (2 Vatesalonika 3:10, 12) Xana se u hlawurile leswaku u lava ntirho wa njhani ni ndlela leyi nkarhi lowu u wu hetaka exikolweni wu nga ku pfunaka ha yona leswaku u lunghekela ntirho wolowo? Leswaku u kota ku vona loko dyondzo ya wena yi ta endla leswaku u kuma ntirho lowu u wu lavaka, hlamula swivutiso leswi landzelaka:

Hi swihi swilo leswi ndzi kotaka ku swi endla? (Hi xikombiso, xana u hanyisana kahle ni vanhu van’wana? Xana wa swi tsakela ku endla mintirho ya mavoko, ku endla swilo kumbe ku swi lunghisa? Xana wa swi kota ku kambisisa swiphiqo ni ku swi tlhantlha?) ․․․․․

Hi yihi mintirho leyi nga ndzi pfumelelaka ku tirhisa vuswikoti bya mina? ․․․․․

Hi yihi mintirho leyi nga kona endhawini ya ka hina? ․․․․․

Hi tihi tidyondzo leti ndzi ti dyondzaka sweswi leti nga ta ndzi hlomisela ku kuma ntirho? ․․․․․

Hi tihi tidyondzo leti ndzi nga ti hlawulaka sweswi leti nga ndzi pfunaka leswaku ndzi fikelela tipakani ta mina hi ku olova? ․․․․․

Tsundzuka leswaku pakani ya wena i ku heta xikolo u ri ni dyondzo leyi u nga yi tirhisaka. Kutani u nga hlawuli tidyondzo leti tikaka swinene leti u nga taka u nga ti heti—u va xichudeni lexi “nga xikiki exitimeleni” leswaku xi balekela ku byarha vutihlamuleri bya ku va munhu lonkulu.a

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka matluka 138, 139]

Ku tshika xikolo swi fana ni ku tlula exitimeleni u nga si fika laha u yaka kona