Ndzima 29

Ndzi Swi Tivisa Ku Yini Loko Ku Ri Rirhandzu Ra Xiviri?

Hlamula swivutiso leswi landzelaka:

1. U nga ri hlamusela njhani “rirhandzu ra xiviri”? ․․․․․

2. U nga ri hlamusela njhani “rirhandzu ra ku tekeka”? ․․․․․

3. Hi ku ya hi langutelo ra wena, hi kwihi ku hambana exikarhi ka swilo leswimbirhi? ․․․․․

SWI nga ha endleka leswaku a swi ku tikelanga ngopfu ku hlamula swivutiso leswi nga laha henhla. Phela, swa olova ku vona ku hambana exikarhi ka rirhandzu ra xiviri ni rirhandzu ra ku tekeka loko u ehleketa kunene ntsena.

Kambe hinkwaswo sweswo swi nga cinca loko u hlangana ni jaha kumbe ntombhi leyi ku kokaka mahlo. Hi xitshuketa u titwa se u n’wi rhandza naswona a wa ha ri na mhaka ni swilo swin’wana. U n’wi rhandza swinene. Kumbe wa n’wi rhandza hakunene? Xana rirhandzu rero i ra xiviri kumbe i ra ku tekeka? U nga swi tivisa ku yini loko ku ri rirhandzu ra xiviri kumbe ku ri ra ku tekeka? Leswaku hi kuma nhlamulo, a hi rhange hi kambisisa ndlela leyi yi cinceke ha yona sweswinyana ndlela leyi u va tekaka ha yona vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra wena. Hi xikombiso anakanya hi swivutiso leswi landzelaka:

● Xana a wu va teka njhani vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra wena loko wa ha ri ni malembe ya ntlhanu?

● U va teka njhani sweswi?

Swi nga ha endleka tinhlamulo ta wena ti kombisa leswaku loko u fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, u sungule ku teka vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra wena hi ndlela leyi hambaneke. Brian la nga ni malembe ya 12 u ri: “Ndzi sungule ku xiya leswaku vanhwanyana va sasekile swinene.” Elaine la nga ni malembe ya 16 u tsundzuka ku cinca loku endlekeke malembe ma nga ri mangani lama hundzeke. U ri: “Vanghana va mina hinkwavo va vanhwanyana va sungule ku vulavula hi vafana naswona eka mina, a swi olova ku sungula ku tekeka hi vafana.”

Leswi sweswi u sungulaka ku va na mhaka ni vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra wena, xana u nga langutana njhani ni ku titwa loku, loku nga ni matimba? Ematshan’weni yo yi ba hi makatla ndlela leyi u titwaka ha yona—ku nga nchumu lowu nga ta nyanyisa xiyimo—u nga ha tirhisa nkarhi lowu tanihi nkarhi lowunene wo dyondza swo karhi hi ku kokiwa mahlo, rirhandzu ra ku tekeka swin’we ni rirhandzu ra xiviri. Ku twisisa swilo leswinharhu swi nga ku pfuna leswaku u papalata ku tshoveka mbilu swi nga fanelanga swi tlhela swi ku pfuna leswaku hi ku famba ka nkarhi, u kuma rirhandzu ra xiviri.

KU KOKIWA MAHLO → Leswi u swi vonaka

“Mina ni vanghana va mina hi tshamela ku vulavula hi vanhwanyana. Ha ringeta ku vulavula hi swilo swin’wana kambe loko ko hundza nhwanyana wo saseka, hi namba hi tshika ku vulavula hi leswi a hi vulavula hi swona!”—Alex.

“Ndzi rhandza jaha leri ndzi langutaka ematihlweni ri tlhela ri n’wayitela hi ndlela leyinene naswona ri titshemba loko ri famba.”—Laurie.

I swa ntumbuluko ku rhandza munhu wo saseka. Xiphiqo hileswaku ndlela leyi munhu a langutekaka ha yona a hi minkarhi hinkwayo yi kombisaka leswi a nga swona. Ha yini? Hikuva ku languteka ka munhu ku nga ku xisa. Bibele yi ri: “Wansati wo saseka kambe a fularhela leswinene u fana ni xingwavila xa nsuku enhompfini ya nguluve.” (Swivuriso 11:22) I ntiyiso leswaku nawu lowu wa tirha ni le ka vafana.

RIRHANDZU RA KU TEKEKA → Ndlela leyi u titwaka ha yona

“Loko ndzi ri ni malembe ya 12 ndzi sungule ku rhandza jaha rin’wana swinene naswona loko se ndzi nga ha ri rhandzi, ndzi swi xiyile leswaku ha yini a ndzi ri rhandza eku sunguleni. A ku ri hikwalaho ka leswi vanghana va mina hinkwavo a va rhandza vafana. A ndzi ri rhandza hikwalaho ka xivangelo xexo!”—Elaine.

“A ndzi rhandza vanhwanyana vo tala, kambe minkarhi yo tala, a ndzi languta ntsena ndlela leyi va langutekaka ha yona. Loko ndzi kala ndzi kuma leswaku u ni vumunhu bya njhani, a ndzi swi xiya leswaku a hi fanelani.”—Mark.

Rirhandzu ra ku tekeka ri vonaka onge i rirhandzu ra xiviri. Entiyisweni rirhandzu ra xiviri ri katsa ku rhandzana hakunene. Kambe xisekelo xa mixaka leyi ya rirhandzu xi hambanile swinene. Masungulo ya rirhandzu ra ku tekeka ni timfanelo ta rona a hi swa xiviri. Nakambe a ri koti ku vona ku tsana ka munhu un’wana, naswona ri hundzeleta vuswikoti bya yena. Hikwalaho, rirhandzu ra ku tekeka ri fana ni xihondzo lexi akiweke hi sava. Nhwanyana la vuriwaka Fiona u ri: “Ri hatla ri hela. U nga ha tsakela munhu wo karhi hi siku ro karhi kambe endzhaku ka n’hweti u titwa hi ndlela leyi fanaka—kambe hi munhu un’wana!”

RIRHANDZU RA XIVIRI → Leswi u swi tivaka

“Ndzi ehleketa leswaku emhakeni ya rirhandzu, u ni xivangelo xo rhandza munhu wo karhi naswona i xivangelo lexinene—a hi xa vutianakanyi.”—David.

“Ndzi ehleketa leswaku rirhandzu ra xiviri ri fanele ri kula loko nkarhi wu ri karhi wu famba. Loko ma ha sungula, mi va vanghana lavakulu. Kutani hakatsongo-tsongo, u tsakela leswi u swi tivaka hi munhu yoloye naswona u sungula ku titwa hi ndlela leyi u nga si tshamaka u titwa ha yona.”—Judith.

Rirhandzu ri sekeriwe eka ku tiva vuswikoti ni ku tsana ka munhu. Kutani, a swi hlamarisi leswi Bibele yi vulaka leswaku rirhandzu a hi ndlela leyi munhu a titwaka ha yona ntsena. Hi xikombiso, yi vula leswaku rirhandzu “ri ni mbilu yo leha ni musa. . . . Ri kholwa swilo hinkwaswo, ri va ni ntshembo eka swilo hinkwaswo, ri tiyisela swilo hinkwaswo. Rirhandzu a ri heli.” (1 Vakorinto 13:4, 7, 8) Naswona rirhandzu ri endla leswaku munhu a tikhoma hi tindlela leti sekeriweke eka vutivi—ku nga ri ku hatlisela ku kholwa swilo kumbe ku honisa swilo.

Xikombiso Xa Rirhandzu Ra Xiviri

Rungula ra le Bibeleni leri vulavulaka hi Yakobe na Rahele ri ri kombisa kahle rirhandzu ra xiviri. Vanhu lavambirhi va hlangane exihlobyeni laha Rahele a a ya nwisa tinyimpfu ta tata wa yena mati. Yakobe u nambe a n’wi tsakela. Ha yini? Hikuva Rahele “a a sasekile swinene a tlhela a va ni xivumbeko lexinene.”—Genesa 29:17, Bibele—Mahungu Lamanene.

Kambe tsundzuka leswaku rirhandzu ra xiviri a ri sekeriwanga eka xivumbeko xa munhu. Yakobe u kume leswaku Rahele a a nga lo saseka ntsena. Entiyisweni, Bibele yi vula leswaku ku nga si hela nkarhi wo leha, Yakobe se “a a rhandza Rahele.”—Genesa 29:18.

Xana leswi a ko va makumu ya xitori lexi vulavulaka hi vanhu lava rhandzanaka? Doo, hikuva mhaka leyi a ya ha ri kule ni ku hela. Tata wa Rahele u endle leswaku Yakobe a rindza malembe ya nkombo loko a nga si teka Rahele. Ku nga khathariseki leswaku a a n’wi rhandza hakunene kumbe a a nga n’wi rhandzi hakunene, sweswi rirhandzu ra Yakobe a ri ringiwa. Loko a ku ri rirhandzu ra ku tekeka, Yakobe a a ta va a nga n’wi rindzanga. I rirhandzu ra xiviri ntsena leri nga rindzaka nkarhi wo leha. Kutani ku endleke yini? Bibele yi ri: “Yakobe a tirhela Rahele malembe ya nkombo, kambe ematihlweni ya yena ma fane ni masiku ma nga ri mangani hikwalaho ka leswi a a n’wi rhandzisa xiswona.”—Genesa 29:20.

U nga dyondza yini eka xikombiso xa Yakobe na Rahele? U nga dyondza leswaku rirhandzu ra xiviri ri tshama ri tiyile hambiloko ku hundza nkarhi wo leha. Nakambe, a ri sekeriwanga ntsena eka ndlela leyi munhu a langutekaka ha yona. Entiyisweni, munhu loyi u nga ha tekanaka na yena a ku nge vi munhu loyi u n’wi rhandzeke loko u n’wi vona ro sungula. Hi xikombiso, Barbara u hlangane ni jaha leri a vulaka leswaku a a nga ri tsakeli eku sunguleni. U ri: “Kambe loko ndzi ri karhi ndzi ri tiva ku antswa, swilo swi cincile. Ndzi xiye leswaku Stephen wa va khathalela vanhu van’wana naswona minkarhi hinkwayo u rhangisa swilaveko swa van’wana eka swa yena. Leti i timfanelo leti a ndzi swi tiva leswaku ti ta n’wi endla nuna lonene. Ndzi twe ndzi n’wi tsakela kutani ndzi sungula ku n’wi rhandza.” Sweswo swi endle leswaku va va ni vukati lebyi tiyeke.

Loko se u wupfe hilaha ku ringaneke leswaku u nga sungula ku rhandzana ni munhu wo karhi u ri ni xikongomelo xo tekana na yena, u ta swi tivisa ku yini loko ku ri rirhandzu ra xiviri? Mbilu ya wena yi nga ha ku byela swo karhi, kambe u fanele u tshemba mianakanyo ya wena leyi leteriweke hi Bibele. U fanele u tiva vumunhu bya munhu yoloye ku nga ri xivumbeko xa yena ntsena. Mi fanele mi rhandzana nkarhi wo karhi. Tsundzuka leswaku minkarhi yo tala rirhandzu ra ku tekeka ra hela endzhaku ka nkarhi wo koma. Rirhandzu ra xiviri ra tiya swinene loko nkarhi wu ri karhi wu famba naswona ri va “xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.”—Vakolosa 3:14.

Tiyiseka leswaku u nga ri kuma rirhandzu ro tano—loko u dyondza ku nga languti leswi ku kokaka mahlo ntsena (ku nga leswi u swi vonaka) swin’we ni ku nga vi na rirhandzu ra ku tekeka (ku nga ndlela leyi u titwaka ha yona). Matluka lamanharhu lama landzelaka ma ta ku pfuna leswaku u endla tano.

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 2, TINDZIMA 1 NA 3

MATSALWA

“Mati yo tala a ma swi koti ku tima rirhandzu, hambi ku ri milambu a yi nge ri khukhuli.”—Risimu Ra Solomoni 8:7.

XITSUNDZUXO

Leswaku u tiva ndlela leyi u n’wi tivaka ha yona hakunene munhu wo karhi loyi u twaka u n’wi tsakela, hlamula swivutiso leswi nga eka Vholumo 2, eka tluka 39 (swa vanhwanyana) ni le ka tluka 40 (swa vafana).

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Vantshwa lava rhandzanaka va tlhela va tshikana hi swivangelo leswi nga twaliki, hi ndlela yo karhi va tilunghiselela ku dlaya vukati endzhaku ko byi nghenela.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Leswaku ndzi vona leswaku ndlela leyi ndzi titwaka ha yona hi munhu wo karhi i xikombiso xa rirhandzu ra ku tekeka kumbe i rirhandzu ra xiviri, ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini Xikwembu xi vumbe vanhu leswaku va titwa va va rhandza swinene vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra vona?

● Ha yini vantshwa vo tala lava rhandzanaka va hetelela va tshikanile?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 207]

“Rirhandzu ra xiviri ri nga hlula swihinga, kasi rirhandzu ra ku tekeka ri tala ku hela loko swiyimo swi cinca kumbe loko ku va ni swiphiqo. Swi teka nkarhi wo leha ku hlakulela rirhandzu ra xiviri.”—Daniella

[Bokisi leri nga eka tluka 209]

Xitoloveto

Xana A Wu Ta Endla Yini?

Michael na Judy va ni tin’hweti tinharhu va ri karhi va rhandzana naswona Judy u vula leswaku u “n’wi rhandza hi ku helela.” Michael u n’wi rhandza ku tlula mpimo—u kala a n’wi byela leswaku u fanele a ambala njhani ni leswaku i vamani lava a faneleke a dzumba ni ku nga dzumbi na vona. A a n’wi khoma bya tandza—kambe swilo swi cincile vhiki leri nga hundza. Michael u be Judy hi mpama endzhaku ka loko a n’wi vone a vulavula ni jaha rin’wana.

Michael u ri: “Judy u fanele a swi tiva leswaku ndza chava ku lahlekeriwa hi yena. Entiyisweni, yi ndzi hlundzukisa swinene mhaka ya ku ehleketa leswaku jaha rin’wana ri nga ha ndzi tekela ntombhi ya mina! Ndza tisola hileswi ndzi beke Judy hi mpama. Kambe ndzi n’wi be hileswi ndzi nga swi laviki leswaku a languta vanhu van’wana. Handle ka sweswo, ndzi kombele ku rivaleriwa!”

Judy u ri: “Vatswari va mina va vula leswaku Mike u ringeta ku ndzi lawula, kambe u ni milawu leyi tlakukeke. A nga si tshama a ndzi sindzisa leswaku hi endla nchumu wo karhi lowu fambisanaka ni timhaka ta masangu. Naswona loko a ndzi ba hi mpama—ku nga nchumu lowu ndzi nga va byelangiki vatswari va mina—a ndzi vulavula ni jaha rin’wana. Naswona Mike u va ni mavondzo, ku nga nchumu lowu minkarhi yin’wana wu ndzi tsakisaka. Kambe u vurile leswaku u kombela ku rivaleriwa naswona u tshembise leswaku a nge he pfuki a swi endlile sweswo.”

Wena: Xana wa ma vona makhombo lama nga vaka kona eka vuxaka lebyi? Loko swi ri tano, hi wahi? ․․․․․

Xana Judy u fanele a endla yini? ․․․․․

Xana wena a wu ta endla yini? ․․․․․

[Bokisi leri nga eka tluka 210]

Xitoloveto

Xana A Wu Ta Endla Yini?

Ethan u ni tin’hweti timbirhi a ri karhi a rhandzana na Alyssa naswona se u xiye leswaku Alyssa u rhandza ku holova, ngopfu-ngopfu ni vatswari va yena. Entiyisweni, Alyssa u tshamela ku holova ni vatswari va yena naswona hi ntolovelo u va ni rito ro hetelela. U ni vuswikoti byo sindzisa leswaku a kuma nchumu lowu a wu lavaka kukondza vatswari va yena va karhala ku holova na yena. Alyssa u tinyungubyisile eka Ethan leswaku u lawula vatswari va yena.

Ethan u ri: “Minkarhi hinkwayo Alyssa u vula leswi a swi anakanyaka. A nga swi lavi ku yingisela vanhu van’wana—ku katsa ni vatswari va yena. Tata wa yena wa nyenyetsa naswona a swi hlamarisi leswi a n’wi helelaka mbilu. Kambe a nga huweleli ntsena. Alyssa a nga rila, a tsuva kumbe a tiendla n’wavunene—a nga endla xin’wana ni xin’wana leswaku a kuma nchumu wo karhi eka tata wa yena ni mana wa yena.”

Alyssa u ri: “A ndzi na mhaka leswaku u mani kumbe u na xikhundlha xihi, ndzi ta ku byela leswi ndzi lavaka ku ku byela swona, naswona a ndzi cinci mavulavulelo ya mina hikwalaho ko chava ku holoveriwa. Jaha ra mina Ethan ra swi tiva sweswo. Ra swi vona loko ndzi vulavula ni vatswari va mina.”

Wena: Xana wa ma vona makhombo lama nga vaka kona eka vuxaka lebyi? Loko swi ri tano, hi wahi? ․․․․․

Xana Ethan u fanele a endla yini? ․․․․․

Xana a wu ta endla yini? ․․․․․

[Bokisi leri nga eka tluka 211]

Xitoloveto

Xana I Rirhandzu Ra Xiviri Kumbe I Ra Ku Tekeka?

Ringeta ku ehleketa leswaku hi wahi marito lama kayivelaka eka swivulwa leswi tsariweke laha hansi. Etindhawini leti pfulekeke tsala marito lama nge rirhandzu ra xiviri kumbe, rirhandzu ra ku tekeka.

1. “․․․․․ a ri voni naswona ri tsakela ku tshama hi ndlela yoleyo. A ri swi rhandzi ku languta swilo swa xiviri.”—Calvin.

2. “Loko ndzi boheka ku cinca vumunhu bya mina loko ndzi ri ni nhwanyana loyi ndzi n’wi tsakelaka, sweswo i ․․․․․․.”—Thomas.

3. “Ku nga ha va ni nchumu lowu ku hlundzukisaka hi munhu wo karhi. Kambe loko ku ri ․․․․․, wa ha ta swi tsakela ku va ni munhu yoloye naswona mi lulamisa xiphiqo xexo.”—Ryan.

4. “Loko ku ri ․․․․․, u anakanya ntsena hi swilo leswi mi pfumelelanaka ha swona.”—Claudia.

5. “Loko ku ri ․․․․․, a wu ringeti ku tumbeta leswi u nga swona.”—Eve.

6. “․․․․․ i ndlela ya vutianakanyi yo kuma leswi u swi lavaka—kumbexana ku vula ntsena leswaku u ni jaha leri u rhandzanaka na rona.”—Allison.

7. “․․․․․ ri xiya swihoxo ni ku tsana ka munhu lowun’wana kambe ra swi kota ku hanya ni swilo swoleswo.”—April.

8. “Loko ku ri ․․․․․, a wu swi koti ku hlamusela lexi ku endlaka u n’wi rhandza.”—David.

9. “Loko ku ri ․․․․․, munhu lowun’wana a nge xi endli xihoxo.”—Chelsea.

10. “Loko ku ri ․․․․․, a wu teki vanhu va rimbewu rin’wana hi ndlela leyi a wu va teka ha yona, hikuva u titwa u tshembeka.”—Daniel.

Tinhlamulo: Rirhandzu ra ku tekeka: 1, 2, 4, 6, 8, 9. Rirhandzu ra xiviri: 3, 5, 7, 10.

[Xifaniso lexi nga eka matluka 206, 207]

Rirhandzu ra ku tekeka ri fana ni xihondzo lexi akiweke hi sava—xi ta khukhuriwa hi xinkarhana