Ndzima 1

Xana Se Ndzi Swi Lunghekerile Ku Rhandzana Ni Munhu?

“Ndzi titwa ndzi boheka ku va ni jaha leri ndzi rhandzanaka na rona naswona majaha yo xonga ma tele.”—Whitney.

“Vanhwanyana van’wana va ndzi gangisa hi ku kongoma naswona ndzi titwa ndzi lava ku pfumela. Kambe ndza swi tiva leswaku loko ndzo byela vatswari va mina, a va nge pfuki va pfumerile.”—Phillip.

U NGA titwa u navela ku rhandzana ni jaha loko u ri ntombhi kumbe ntombhi loko u ri jaha—ni ku va ni munhu la ku tekaka u hlawulekile—hambiloko wa ha ri ntsongo. Jenifer u ri: “Ndzi sungule ku titwa ndzi lava ku va ni jaha leri ndzi rhandzanaka na rona loko ndzi ri malembe ya 11.” Brittany u ri: “Exikolweni u titwa onge a ti helelanga enhlokweni loko u nga ri na jaha leri u rhandzanaka na rona—ku nga khathariseki leswaku i mani!”

Wena u titwa njhani? Xana se u swi lunghekerile ku nghenela timhaka ta ku rhandzana? Leswaku hi kuma nhlamulo ya xivutiso xexo, hi fanele hi rhanga hi ku hlamula xivutiso xa nkoka lexi nge:

Loko Hi Ku Vanhu Va Rhandza Hi Loko Va Endla Yini?

Fungha nhlamulo ya wena eka swivutiso leswi landzelaka:

Loko u ri nhwanyana ku ni mufana loyi u n’wi toloveleke naswona loko u ri mufana ku ni nhwanyana loyi u n’wi toloveleke naswona nkarhi ni nkarhi mi va swin’we. Xana leswi swi vula leswaku ma rhandzana?

□ Ina

□ Doo!

Ku ni jaha kumbe ntombhi yo karhi leyi mi tsakelanaka. Hi siku mi rhumelelana ti-sms kumbe mi vulavula hi riqingho. Xana leswi swi vula leswaku ma rhandzana?

□ Ina

□ Doo!

Nkarhi na nkarhi loko mi hlangana ni vanghana va wena, ku ni ntombhi kumbe jaha leri nga sukiki ekusuhi na wena. Xana leswi swi vula leswaku ma rhandzana?

□ Ina

□ Doo!

Kumbexana a wu kalanga u tipfinyinga loko u hlamula xivutiso xo sungula. Kambe, swi nga endleka u rhange hi ku dya marhambu ya nhloko loko u fanele u hlamula xivutiso xa vumbirhi ni xa vunharhu. Kahle-kahle ku rhandzana swi vula yini? Vanhu lava rhandzanaka hi lava va talaka ku va swin’we. Kutani nhlamulo ya swivutiso leswinharhu leswi nga laha henhla i ina. Swi nga khathariseki leswaku u vulavula ni ntombhi kumbe jaha hi riqingho, kumbe mi vulavula mi langutanile, mi nga ha va mi voniwa hi mani na mani kumbe mi ri exihundleni, loko ntombhi kumbe jaha rolero ri ri munghana wa wena naswona mi endlelana swilo ku fana ni vanhu lava rhandzanaka naswona mi hamba mi vulavula, sweswo swi vula leswaku ma rhandzana. Xana u swi lunghekerile ku ya emahlweni ni mhaka leyi? Leswaku u kuma nhlamulo, rhanga hi ku anakanya hi swivutiso swinharhu leswi landzelaka.

Ha Yini U Lava Ku Rhandzana Ni Munhu Wo Karhi?

Eka mindhavuko yo tala vanhu va tolovelana hi xikongomelo xa leswaku va ta rhandzana. Kambe va fanele va rhandzana hi xikongomelo lexinene, ku nga ku pfuna jaha ni ntombhi va vona loko va fanelana ku va va nga tekana.

I ntiyiso leswaku tintangha ta wena tin’wana ti nga ha teka ku rhandzana tanihi ndlela yo hungasa. Kumbexana ti tsakela ku va swin’we ni tintombhi kumbe majaha lama ti rhandzaka kambe ti nga tiyimiselanga ku teka kumbe ku tekiwa. Tin’wana ti nga ha teka tintombhi kumbe majaha yo tano tanihi nchumu wo tibuma hi wona kumbe ku komba van’wana leswaku na wena u na yena wa ka wena. Kambe, hi xitalo vunghana byo tano a byi tlhaveriwi hi dyambu. Nhwanyana la vuriwaka Heather u ri: “Vantshwa vo tala lava rhandzanaka va tshikana ku nga si hela ni vhiki kumbe mambirhi. Va teka vuxaka byo tano byi ri bya xinkarhana—ku ri ndlela yo tilunghiselela ku dlaya vukati, ku nga ri ku tshama evukatini.”

Swi le rivaleni leswaku loko u rhandzana ni munhu wo karhi, swi khumba ni ndlela leyi a titwaka ha yona. Kutani tiyiseka leswaku u swi endla hi xikongomelo lexinene. Anakanya: Xana u nga rhandza leswaku munhu a tlanga hi wena onge u thoyi leyi n’wana a yi tlakulaka ivi loko a karhele hi yona a yi veka ehansi? Ntombhi yin’wana leyi vuriwaka Chelsea yi ri: “Minkarhi yin’wana ndzi vona swi nga bihanga ku rhandzana ni jaha hi xikongomelo xo hungasa ntsena, kambe timhaka ti onhaka loko jaha rero ri yi tekela enhlokweni mhaka leyi.”

Xana Se U Kule Hilaha Ku Ringaneke?

Xana u ehleketa leswaku muntshwa u fanele ku sungula timhaka ta ku rhandzana loko a ri ni malembe mangani? ․․․․․

Kutani vutisa mutswari wa wena un’we kumbe hi vumbirhi bya vona xivutiso lexi fanaka ivi u tsala nhlamulo ya vona. ․․․․․

Swi nga endleka leswaku malembe lawa u ma tsaleke ma le hansi ka lawa vatswari va wena va ku byeleke wona. Kumbexana a swi tano! Swi nga endleka u ri un’wana wa vantshwa lava tlhariheke, lava rindzaka kukondza va kule hilaha ku ringaneke lerova va kota ku titwisisa vona vini va nga si sungula ku nghenela timhaka ta rirhandzu. Danielle la nga ni malembe ya 17, u endle tano. U ri: “Loko ndzi ehleketa ndlela leyi a ndzi vona swilo ha yona emalembeni mambirhi lama hundzeke, leswi a ndzi swi lava eka loyi ndzi ehleketaka ku nghenela vukati na yena swi hambanile ni leswi ndzi swi lavaka sweswi. Kahle-kahle, nisweswi a ndzi si titshemba kahle ku va ndzi nga endla xiboho xexo. Loko se ndzi vona leswaku ku hundze malembe yo hlayanyana vumunhu bya mina byi nga si cinca-cinca, ndzi ta lava loyi ndzi nga rhandzanaka na yena.”

Ku ni xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku ku rindza ku va mhaka ya kahle swinene. Bibele yi tirhisa xiga lexi nge “vurhumbuki bya vuntshwa” ku hlamusela nkarhi lowu muntshwa a titwaka a navela ngopfu ku etlela ni ntombhi kumbe jaha kumbe ku va ni munhu loyi a rhandzanaka na yena. (1 Vakorinto 7:36) Hi nkarhi lowu, ku va ekusuhi swinene ni munhu wo karhi loyi u tifelaka hi yena swi nga nyanyisa ku navela koloko ivi swi ku hoxa ekhombyeni. I ntiyiso leswaku swi nga endleka leswaku mhaka leyi yi nga vuli nchumu eka tintangha ta wena. To tala ti swi lava hi mahlo-ngati ku twa leswaku swi njhani ku va jaha ri etlela ni ntombhi kumbe ntombhi yi etlela ni jaha. Kambe u nga swi kota ku hlula mianakanyo yo tano! (Varhoma 12:2) Phela, Bibele yi ku khutaza leswaku u ‘balekela vumbisa.’ (1 Vakorinto 6:18) Loko wo rindza kukondza u hundza nkarhi lowu wa ku rhumbuka ka vuntshwa, u ta ‘balekela khombo.’—Eklesiasta 11:10.

Xana U Swi Lunghekerile Ku Teka Kumbe Ku Tekiwa?

Leswaku u kota ku hlamula xivutiso lexi, tikambisise kahle etimhakeni leti landzelaka:

Ndlela Leyi U Khomaka Van’wana Ha Yona. Xana u va khoma njhani vatswari ni tindzisana ta wena? Xana minkarhi yin’wana u pfa u va helela mbilu ivi u va karihela kumbe u va sapatela leswaku va ta swi twa kahle leswi u va byelaka swona? Vona va nga ku yini ha wena emhakeni leyi? Ndlela leyi u hanyisanaka ha yona ni swirho swa ndyangu wa ka n’wina yi paluxa ndlela leyi u nga ta n’wi khoma ha yona munghana wa wena wa vukati.—Hlaya Vaefesa 4:31.

Hanyelo Ra Wena. Xana u tshama u tsakile kumbe u nyangatsekile? Xana wa anakanyela kumbe minkarhi hinkwayo u sindzisa leswaku swilo swi endliwa hi ndlela yo karhi—leyi laviwaka hi wena ntsena? Xana wa swi kota ku tikhoma loko swiyimo swi tikile? Xana wa swi kota ku lehisa mbilu? Ku va ni timfanelo ta moya wa Xikwembu sweswi swi ta ku pfuna leswaku u va wanuna kumbe wansati lonene loko u nghenela vukati.—Hlaya Vagalatiya 5:22, 23.

Timali. Xana wa swi kota ku tirhisa mali hi vutlhari? Xana u tshama u ri eswikweletini? Xana wa swi kota ku khomelela entirhweni? Loko u nga swi koti, hikwalaho ka yini? Xana xiphiqo i ntirho hi woxe? kumbe i muthori? Kumbe u tsandzeka ku khomelela entirhweni hileswi u nga ni mukhuva wo karhi lowu u faneleke u wu tshika? Loko u nga swi koti ku khathalela mali ya wena n’wini, xana u ta swi kotisa ku yini ku khathalela ya ndyangu?—Hlaya 1 Timotiya 5:8.

Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu. Loko u ri Mbhoni ya Yehovha, i yini lexi u xi endlaka leswaku u tshama u ri ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu? Xana wa wu vona nkoka wa ku hlaya Bibele, wa ku hlanganyela entirhweni wo chumayela ni ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste? Munhu loyi u navelaka ku tekana na yena u faneriwa hi munhu la nga ni vuxaka lebyinene na Yehovha.—Hlaya Eklesiasta 4:9, 10.

Lexi U Faneleke U Xi Endla

Ku sindzisiwa ku rhandzana ni munhu u nga si lungheka, swi nga fana ni ku sindzisiwa ku tsala xikambelo kambe u nga si dyondzisiwa nchumu hi dyondzo ya kona. Swi le rivaleni leswaku u nge swi tsakeli sweswo! U fanele u kuma nkarhi wo dyondza dyondzo leyi u nga ta tsala xikambelo ha yona kutani u swi tiva kahle leswi u nga ta vutisiwa swona.

Swa fana ni ku rhandzana ni munhu wo karhi. Hilaha hi swi voneke hakona, ku rhandzana ni munhu a hi ku tlanga matshopetana. U nga si anakanyisisa hi munhu wo karhi hi ku kongoma, u fanele u kuma nkarhi lowu ringaneke wo kambisisa mhaka ya nkoka swinene, ku nga ndlela yo aka vuxaka lebyinene ni van’wana. Loko se u kuma munhu la fanelekaka, u ta kota ku aka vuxaka lebyi tiyeke. Phela, vukati byi akiwa hi vanhu vambirhi lava va nga vanghana lavakulu.

Ku rindza nkarhi lowu faneleke u nga si rhandzana ni munhu a swi nge wu kavanyeti ntshunxeko wa wena. Kambe, u ta kuma ntshunxeko lowu engetelekeke wo “tsaka evuntshweni bya wena.” (Eklesiasta 11:9) Nakambe u ta kuma nkarhi wo tilunghiselela hi ku antswisa vumunhu bya wena naswona xa nkoka swinene u ta kota ku aka vuxaka bya wena ni Xikwembu.—Swirilo 3:27.

Loko wa ha rindze nkarhi wolowo, tiphine hi ku tolovelana ni majaha ni tintombhi tin’wana. Xana u nga swi endlisa ku yini sweswo hi ndlela leyinene? Hlanganani laha ku nga ni munhu lonkulu la nga ta mi nyika nkongomiso lowu faneleke. Nhwanyana la vuriwaka Tammy u ri: “Hi ku ya hi mina wa tiphina swinene loko u endla tano. Swa antswa ku va ni vanghana vo tala.” Monica u pfumelelana na yena. U ri: “Ku hlangana mi tele i swinene hikuva u kota ku vona vanhu vo hambana-hambana ni mahanyelo ya vona.”

Kambe, loko u tshamela ku vona munhu un’we u nga si lungheka, u tivitanela nhlomulo wu ri kule na wena. Kutani u nga hatliseli. Tirhisa nkarhi lowu wa vutomi bya wena ku hlakulela vunghana lebyinene ni ku byi tiyisa. Hi ku famba ka nkarhi loko u sungula ku nghenela timhaka ta rirhandzu, u ta va u titiva kahle wena n’wini nileswi u swi lavaka eka loyi u lavaka ku heta vutomi bya wena mi hanya swin’we.

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 1, TINDZIMA 29 NA 30

MATSALWA

“Lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.”—Swivuriso 14:15.

XITSUNDZUXO

Leswaku u lunghekela ku rhandzana ni munhu leswaku mi ta tekana, hlaya 2 Petro 1:5-7 ivi u hlawula mfanelo yin’we leyi u faneleke u tirhela eka yona. Endzhaku ka n’hweti, tikambele u vona loko u endle nhluvuko eka yona, loko ku ri ni laha swi lavaka u antswisa kona, endla tano.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Minkambisiso yo tala yi paluxa leswaku mimpatswa leyi tekanaka yi nga si va ni malembe ya 20 yi hetelela hi ku dlaya vukati ku nga si hela malembe ya ntlhanu.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Leswaku ndzi lunghekela ku teka kumbe ku tekiwa, ndzi fanele ndzi antswisa timfanelo leti landzelaka: ․․․․․

Ndzi nga antswisa timfanelo leti hi ku ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Hi le ka swiyimo swihi laha mi nga hlanganaka mi ri majaha ni tintombhi?

● Xana u nga yi hlamusela njhani ndzisana ya wena leya ha riki yitsongo kambe yi lava ku sungula timhaka ta ku rhandzana?

● Loko u rhandzana ni munhu wo karhi kambe u nga tiyimiselanga ku n’wi teka kumbe ku tekiwa, xana sweswo swi ta n’wi khumba njhani munhu yoloye?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 18]

“Ndzi anakanya leswaku u fanele u rhandzana ni munhu loyi hakunene a nga wa nkoka eka wena naswona u vonaka leswaku mi ta dyuhala swin’we. Nchumu wa nkoka i munhu loyi u n’wi rhandzaka ku nga ri ntsena ku va ni loyi u rhandzanaka na yena leswaku u ta fana ni van’wana.”—Amber

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Loko u rhandzana ni munhu kambe u nga tiyimiselanga ku tekana na yena, u fana ni n’wana la tlangaka hi thoyi leyintshwa ivi a yi cukumeta

Ndzima 3

Xana Ndzi Nga Aka Muti Ni Munhu Loyi?

Tinyike nkarhi u hlamula swivutiso leswi landzelaka:

Hi tihi timfanelo leti u lavaka ku ti vona eka loyi a nga ta va munghana wa wena wa vukati? Eka nxaxamelo lowu nga laha hansi fungha hi ✔ ekusuhi ni timfanelo ta mune leti u ti vonaka ti ri ta nkoka swinene.

□ U sasekile □ U ni vuxaka lebyi tiyeke ni Xikwembu

□ U ni vunghana □ Wa tshembeka

□ U dumile □ U ni mahanyelo lamanene

□ I munhu wa mafenya □ U kota ku veka tipakani ni ku lwela ku ti fikelela

Loko wa ha ri ntsongo, xana u tshama u navela ku rhandziwa hi munhu wo karhi? Eka timfanelo leti xaxametiweke laha henhla, fungha hi × ekusuhi ni leyi u yi rhandzeke swinene eka munhu wa kona hi nkarhi wolowo.

TIMFANELO leti nga laha henhla i tinene hinkwato ka tona. Ha yin’we ya tona ya rhandzeka. Kambe ntiyiso wa mhaka hileswaku loko se u rhandzana ni munhu wo karhi, mianakanyo ya wena yi tala ku dzika eka timfanelo leti nga riki ta nkoka, to kota leti nga le vokweni ra ximatsi eka nxaxamelo lowu nga laha henhla!

Hambiswiritano, loko u ri karhi u kula, u sungula ku pfuleka mahlo ivi u kota ku kambisisa timhaka leti dzikeke, to kota leti nga le vokweni ra xinene eka nxaxamelo lowu nga laha henhla. Hi xikombiso, u sungula ku swi vona leswaku nhwanyana wo xonga ku tlula hinkwavo emugangeni wa ka n’wina swi nga endleka a nga tshembekanga kumbe mufana la rhandzekaka ngopfu etlilasini swi nga endleka mahanyelo ya yena ma nga basanga. Loko se u hundzile eka nkarhi lowu vuriwaka vurhumbuki bya vuntshwa, u ta rhanga hi ku anakanyisisa u nga si hlamula xivutiso lexi nge “Xana ndzi nga aka muti ni munhu loyi?”

Rhanga Hi Ku Titiva

U nga si anakanya hi loko munhu wo karhi a ku fanela kumbe a nga ku faneli, u fanele u rhanga hi ku titiva kahle. Leswaku u kota ku titiva kahle, hlamula swivutiso leswi landzelaka:

Hi tihi timfanelo ta mina letinene? ․․․․․

Hi kwihi laha ndzi talaka ku endla swihoxo kona? ․․․․․

Xana ndzi lava leswaku munghana wa mina wa vukati a ndzi khoma njhani naswona byi njhani vuxaka bya mina ni Xikwembu? ․․․․․

Mhaka ya ku titiva a hi matlangwana, kambe swivutiso swo fana ni leswi nga laha henhla swi ta ku pfuna leswaku u tikambisisa. Loko u ri karhi u tiva leswi u nga xiswona, u ta kota ku kuma munhu la nga ta kota ku hanyisana na wena ku nga ri ku xopaxopa swihoxo swa wena.a A hi nge u n’wi kumile munhu la ku fanelaka!

Xana Swi Na Mhaka Leswaku Ndzi Hlawula Mani?

“Swi nga va njhani hi rhanga hi ku tolovelana?” Xivutiso xexo xi nga endla leswaku u chuha kumbe u tsaka ngopfu—swi ta ya hileswaku i mani la ku kombelaka. A hi nge wa pfumela. Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, xana u nga swi tiva njhani loko mi fanelana ni jaha kumbe ntombhi leyi u rhandzanaka na yona?

A hi nge u lava ku xava tintangu letintshwa. U ya exitolo ivi u hlawula leti u ti rhandzaka. Kutani u nghenisa nenge ku vona loko ti ku ringana, kambe u kuma leswaku ta ku manya. Xana u ta endla yini? U ta ti xava hambiloko ti ku manya? Kumbe u ta hlawula muxaka wun’wana? Swi le rivaleni leswaku i swinene ku tlherisela tintangu teto ebokisini ra tona ivi u hlawula tin’wana. Loko wo ambala tintangu leti ku manyaka, u ta va u fana ni munhu loyi ti nga helelangiki enhlokweni!

Swi tano ni hi ku hlawula loyi u nga akaka muti na yena. Hi ku famba ka nkarhi u ta vona vanhu vo hlayanyana lava u va tsakelaka. Kambe i wun’we ntsena loyi a nga fanelekaka ku aka muti na yena. Entiyisweni na wena u lava munhu la ku fanelaka—loyi a pfumelelanaka kahle ni vumunhu bya wena ni tipakani ta wena. (Genesa 2:18; Matewu 19:4-6) Xana se u n’wi kumile munhu wa kona? Loko se u n’wi kumile, u nga swi tiva njhani leswaku wa ku fanela?

Kuwa Ro Tshwuka Ri Ni Xivungu eNdzeni

Leswaku u kota ku hlamula xivutiso lexo hetelela, n’wi langutise kahle loyi u lavaka ku tekana na yena. Kambe u fanele u xiya! Swi nga endleka u languta ntsena leswi u lavaka ku swi vona. Hikwalaho u nga hatliseli. Ringeta ku twisisa leswi munghana wa wena a nga xiswona. Leswi swi ta lava leswaku u tikarhata. Kambe swi fanerile. Hi xikombiso: A hi nge u lava ku xava movha. Xana u ta tinyika nkarhi wo tanihi kwihi u ri karhi u yi kambisisa? Xana u ta tsakisiwa ntsena hi ndlela leyi yi langutekaka ha yona ehandle? Xana swi ta va vutlhari ku yi kambisisa, u vona xiyimo xa njhini ya yona?

Ku kuma munhu loyi u lavaka ku tekana na yena i mhaka ya risima swinene ku tlula ku lava ku xava movha. Kambe, vantshwa vo tala vo tsakisiwa ntsena hi loko va rhandzana. Va ta ku byela hi swilo leswi havumbirhi bya vona va swi rhandzaka, u ta twa va ku: ‘Hi rhandza vuyimbeleri lebyi fanaka.’ ‘Hi tsakela mintirho leyi fanaka.’ ‘Ha pfumelelana eka xin’wana ni xin’wana!’ Kambe, hilaha swi boxiweke hakona eku sunguleni, loko hakunene u hundzile eka nkarhi lowu vuriwaka vurhumbuki bya vuntshwa, u nge xisiwi hi timfanelo leti nga riki ta nkoka. Wa swi vona leswaku u fanele u vona “munhu la nge xihundleni wa mbilu.”—1 Petro 3:4; Vaefesa 3:16.

Hi xikombiso, ematshan’weni yo dzikisa mianakanyo ya wena emhakeni ya leswaku ma pfumelelana swinene eka swilo swo tala, swi nga pfuna ku tiva leswaku mi ta endla yini loko mi nga pfumelelani eka mhaka yo karhi. Xana munhu yoloye u endla yini loko mi nga voni swilo hi ndlela leyi fanaka—xana u sindzisa leswaku swilo swi endliwa hi ndlela ya yena, kumbexana a va ni “swifafa” kumbe a tirhisa “mavulavulelo ya nhlambha”? (Vagalatiya 5:19, 20; Vakolosa 3:8) Kumbe wa anakanyela—a kondletela ku rhula hi ku pfumelelana na wena ntsena loko ku nga tluriwi nawu wo karhi?—Yakobo 3:17.

Yinhla yin’wana leyi lavaka ku tekeriwa enhlokweni hi leyi: Xana munhu yoloye u sindzisa leswaku ku endliwa leswi yena a swi lavaka, u rhandza ku lawula kumbe u ni mavondzo? Xana u lava ku tiva xin’wana ni xin’wana lexi u xi endlaka? Nicole u ri: “Ndzi twa leswaku vanhu van’wana lava rhandzanaka va tshamela ku lwa hileswi un’wana eka vona a lavaka ku tiva lomu munghana a nga kona. Hi ku ya hi mina va ni xiphiqo.”—1 Vakorinto 13:4.

Timhaka to fana ni leti ti boxiweke laha henhla ti dzike emhakeni ya vumunhu ni mahanyelo. Hambiswiritano, i swa nkoka ku tiva leswaku munghana wa wena u tiviwa a ri munhu wa njhani. Xana vanhu van’wana va n’wi teka njhani? Swi ta ku pfuna ku bula ni lava se va nga ni nkarhinyana va hanya na yena, vo kota swirho swa vandlha leswi tshembekaka. Hi ndlela yoleyo u ta tiva loko munhu loyi u rhandzanaka na yena “ku vulavuriwa kahle” ha yena.—Mintirho 16:1, 2.

U nga dyondza swo tala ha yena hi ku tsala ehansi leswi wena n’wini u swi xiyeke ha yena, u vona loko a ri leswi u swi languteleke eka munhu loyi u lavaka ku tekana na yena.

Vumunhu ․․․․․

Mahanyelo ․․․․․

Ndhuma ․․․․․

Nakambe u ta vuyeriwa hi ku kamba bokisi leri nge “Xana U Ta Va Nuna La Ndzi Khathalelaka?” leri kumekaka eka tluka 39 ni leri nge “Xana U Ta Va Nsati La Ndzi Khathalelaka?” leri kumekaka eka tluka 40. Swivutiso leswi vutisiweke swi ta ku pfuna leswaku u vona loko munghana wa wena a faneleka ku va mi nga tekana.

Endzhaku ka loko u n’wi kambisisile kutani u vona leswaku a nga faneleki, xana u fanele u endla yini? Loko swi te tano, swi vula leswaku u langutane ni xivutiso xa nkoka swinene:

Xana Hi Fanele Hi Tshikana?

Minkarhi yin’wana i swinene ku va mi tshikana. Anakanya hi xikombiso xa Jill. U ri: “Eku sunguleni a ndzi vona onge jaha ra mina ra ndzi khathalela leswi ri lavaka ku tiva lomu ndzi nga kona, leswi ndzi swi endlaka nileswaku ndzi na vamani. Kambe swi fike laha a ndzi nga ha swi koti ku va ni vanhu van’wana handle ka rona ntsena. A ri ri ni mavondzo lerova a ri nga lavi ndzi vonana ni swirho swa ndyangu wa ka hina—ngopfu-ngopfu tatana. Loko hi tshikana, ndzi twe onge ndzi rhuliwe ndzhwalo wo tika swinene emakatleni ya mina!”

Sarah u ve ni ntokoto lowu fanaka. U sungule ku xiya leswaku John, jaha leri a a rhandzana na rona ri rhandza ku monya, a xi kona lexi u nga ri endlelaka xona ivi ri tsaka naswona a ri na musa. Sarah u ri: “Siku rin’wana u dyiwe hi nkarhi kutani a fika endzhaku ka tiawara tinharhu. U bakanye manana loko a n’wi pfulela nyangwa kutani a fika eka mina a ku: ‘A hi fambe. Nkarhi wu hi siyile.’ A nga vulanga leswaku ‘nkarhi wu ndzi siyile,’ kambe u te ‘nkarhi wu hi siyile.’ A a fanele a kombele ndzivalelo kumbe a hlamusela leswaku ha yini nkarhi wu n’wi siyile. Kasi xa nkoka swinene a a fanele a xixime mana wa mina!” I ntiyiso leswaku xiendlo xin’we ntsena lexi hoxeke a xi vuli leswaku vuxaka bya n’wina byi ta fa. (Pisalema 130:3) Kambe loko Sarah a vona leswaku John wa delela, u nambe a tshikana na yena.

Xana u fanele u endla yini loko u vona leswaku munhu loyi u rhandzanaka na yena a mi nge hanyisani loko mo tekana hilaha swi veke hakona eka Jill na Sarah? Loko swi te tano, u nga honisi ndlela leyi u titwaka ha yona! Hambileswi swi tikaka ku swi amukela kambe swi ta va vutlhari leswaku mi tshikana. Swivuriso 22:3 yi ri: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela.” A hi nge hi xikombiso, u vona ku tsana ko karhi eka murhandziwa wa wena loku boxiweke eka matluka 39 na 40, swi ta va swinene ku va mi namba mi dlaya vuxaka byebyo—kumbexana mi yimanyana kukondza mi lulamisa ku tsana koloko. I ntiyiso leswaku swi nga endleka swi nga olovi ku va mi tshikana. Kambe loko mo kala mi tekana a mi fanelanga mi tshikana. Swa antswa ku twa ku vava swa xinkarhana sweswi ku ri ni ku tshamela ku tisola vutomi bya wena hinkwabyo!

Ndlela Leyi U Nga N’wi Byelaka Ha Yona

Xana u fanele u n’wi byerisa ku yini? Rhanga hi ku kuma nkarhi lowu faneleke. Wu nga va wihi nkarhi lowu faneleke? Tivutise leswaku loko a ku ri wena, xana a wu ta rhandza ku ma twisa ku yini mahungu yo tano? (Matewu 7:12) Xana a wu ta tsakela ku ma twa exikarhi ka vanhu? Nikatsongo! Handle ka loko swiyimo swo boha leswaku u endla tano, swi ta va swi bihile ku byela munhu hi riqingho kumbe hi muchini lowu hlamulaka riqingho, hi sms kumbe hi e-mail leswaku mi tshikana. Ku ri na sweswo, hlawula nkarhi ni ndhawu leyinene leyi nga ta mi pfumelela leswaku mi bula hi mhaka leyi yo tika.

U fanele u ku yini loko se ku ri nkarhi wa leswaku u n’wi byela? Muapostola Pawulo u khutaze Vakreste leswaku va ‘byelana ntiyiso.’ (Vaefesa 4:25) Ndlela yo antswa hileswaku u anakanyela kambe u va ni xivindzi. Swi veke erivaleni leswaku ha yini u vona leswaku vuxaka bya n’wina a ku na laha byi yaka kona. A swi kali swi lava leswaku u xaxameta xihoxo xin’wana ni xin’wana lexi a xi endleke kumbe u n’wi byela xin’wana ni xin’wana lexi u xi solaka eka yena. Entiyisweni, ematshan’weni yo vula u ku, “Xihoxo xa wena hi lexi” kumbe “A wu tiyimiselanga ku endla leswi,” swa antswa ku vula ndlela leyi u titwaka ha yona—“Ndzi lava munhu la . . . ” kumbe “Ndzi anakanya leswaku hi tshikana hikwalaho ka . . . ”

Lowu a hi nkarhi wa ku n’wi pfumelela leswaku a ku cincisa xiboho xa wena kumbe u pfumelelana ni ndlela leyi a titwaka ha yona. Tsundzuka leswaku u hlawula ku n’wi tshika hikwalaho ka xivangelo lexi twalaka. Hikwalaho tivonele leswaku a nga tirhisi mano yo karhi leswaku a ringeta ku cinca ndlela leyi u titwaka ha yona. Nhwanyana un’wana la vuriwaka Lori u ri: “Endzhaku ka loko hi tshikanile ni jaha ra mina, ri sungule ku endla onge ri ni gome. Ndzi anakanya leswaku ri endle tano leswaku ndzi ri twela vusiwana. Ndzi ri twerile. Kambe a ndzi pfumelanga leswaku sweswo swi cinca xiboho xa mina.” Ku fana na Lori, tiva leswi u swi lavaka. Namarhela xiboho lexi u xi endleke. E-e wa wena a a ve e-e.—Yakobo 5:12.

Vuyelo Bya Ku Tshikana

U nga hlamali loko ku hela masiku wa ha hlundzukile endzhaku ka loko mi tshikanile. U nga ha titwa ku fana ni mupisalema la nga te: “Ndzi pfilunganyekile, ndzi nkhinsame ngopfu; ndzi famba-fambe siku hinkwaro ndzi hlunamile.” (Pisalema 38:6) Vanghana va wena van’wana va nga ha ringeta ku ku tshandzisa hi ku vula leswaku u n’wi rivalela. Xiya! Hi wena u nga ta langutana ni vuyelo bya xiboho lexi u xi endleke—ku nga ri vanghana va wena. Kutani u nga chavi ku yima u tiyile eka xiboho xa wena hambiloko sweswo swi ku vangela gome.

Tiyiseka leswaku hi ku famba ka nkarhi, gome ra wena ri ta hela. Kambe swa sweswi, teka magoza lama faneleke yo kota lama landzelaka:

Byela munghana wa wena loyi u n’wi tshembaka hi mhaka leyi.b (Swivuriso 15:22) Byela Yehovha mhaka leyi hi xikhongelo. (Pisalema 55:22) Tshama u ri ni swo karhi swo swi endla. (1 Vakorinto 15:58) Papalata ku va wexe! (Swivuriso 18:1) Hatla u tolovelana ni lava va nga ta ku aka.—Vafilipiya 4:8.

Hi ku famba ka nkarhi u ta kuma un’wana loyi u n’wi rhandzaka. Naswona loko u n’wi kuma u ta va se u swi tiva kahle leswi u swi lavaka. Kumbexana hi nkarhi wolowo u ta xi hlamula hi ina, xivutiso lexi nge “Xana ndzi nga aka muti ni munhu loyi?”

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 1, NDZIMA 31

[Tinhlamuselo ta le hansi]

MATSALWA

“Mufana u tiviwa hi ndlela leyi a hanyaka ha yona loko mintirho yakwe yi tengile naswona yi lulamile.”—Swivuriso 20:11.

XITSUNDZUXO

Endlani mintirho leyi paluxaka leswi munhu a nga xiswona:

● Dyondzani swin’we Bibele.

● Xiya ndlela leyi munhu loyi u rhandzanaka na yena a hlanganyelaka ha yona eminhlanganweni ya vandlha ni le ntirhweni wo chumayela.

● Hlanganyelani eku basiseni ka Holo ya Mfumo niloko ku endliwa ntirho wo aka.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Swiviko swi hambeta swi kombisa leswaku vukati bya vanhu lava nga riki evukhongerini lebyi fanaka a byi tali ku tlhaveriwa hi dyambu.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko ndzo rhandza munhu la nga riki mupfumeri, ndzi ta ․․․․․

Leswaku ndzi kumisisa leswi munhu loyi ndzi rhandzanaka na yena a dumeke hi swona, ndzi fanele ndzi ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Hi tihi timfanelo letinene leti u nga tikarhatelaka ku va na tona evukatini bya wena?

● Hi tihi timfanelo ta nkoka leti u lavaka leswaku munghana wa wena wa vukati a va na tona?

● Hi swihi swiphiqo leswi nga vaka kona loko wo tekana ni munhu la nga riki wa vukhongeri lebyi fanaka ni bya wena?

● Hi tihi tindlela to kuma leswaku loyi u rhandzanaka na yena i munhu wa njhani, u tikhoma njhani naswona u dume hi yini?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 37]

“Ndlela leyi munhu loyi u rhandzanaka na yena a khomaka swirho swa ndyangu wa ka vona ha yona hi leyi a nga ta ku khoma ha yona na wena.”—Tony

[Bokisi leri nga eka tluka 34]

“Mi Nga Paniwi Ni Lava Va Nga Riki Vapfumeri”

“Mi nga paniwi ni lava va nga riki vapfumeri.” Swi nga endleka leswaku wa pfumelelana ni nawu wolowo wa Bibele lowu kongomisaka, lowu kumekaka eka 2 Vakorinto 6:14. Hambiswiritano, u nga ha tikuma u rhandza munhu la nga riki mupfumeri. Ha yini? Minkarhi yin’wana swi vangiwa hi ku rhandza ndlela leyi munhu a langutekaka ha yona. Jaha rin’wana leri vuriwaka Mark ri ri: “A ku ri ni nhwanyana un’wana loyi a ndzi n’wi vona nkarhi ni nkarhi laha a hi jimela kona. A a nga ta famba a nga ndzi vulavurisanga. A swi tekanga nkarhi ku va hi tolovelana.”

Loko u titiva naswona u yi xixima milawu ya mahanyelo ya vukhongeri bya wena, naswona u kurile lerova u nga ha lawuriwi hi ndlela leyi u titwaka ha yona, u ta tiva leswi u faneleke u swi endla. Entiyisweni, swi nga khathariseki leswaku munhu yoloye i mpohlo kumbe i mbhurhi ya njhani, wa rhandzeka kumbe u vonaka a ri ni mahanyelo lamanene—a nge ku pfuni leswaku u va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu.—Yakobo 4:4.

I ntiyiso leswaku loko rirhandzu ro kala ri akeka, swi ta tika ku ri herisa, mhaka leyi yi humelele nhwanyana la vuriwaka Cindy. U ri: “A ndzi rila siku rin’wana ni rin’wana. Jaha leri a ri nga suki emianakanyweni ya mina hambiloko ndzi ri eminhlanganweni ya Vukreste. A ndzi ri rhandza hi mbilu ya mina hinkwayo lerova a ndzi vona swi antswa leswaku ndzi fa ku ri ni ku va hi hambana.” Kambe, ku nga ri khale, Cindy u wu vonile mpfuno wa ndzayo leyi mana wakwe a n’wi lemukiseke ha yona mayelana ni ku rhandzana ni munhu la nga riki mupfumeri. U ri: “Ndzi endle kahle hi ku hambana ni jaha leri. Ndzi ni ntshembo lowu heleleke wa leswaku Yehovha u ta ndzi khathalela.”

Xana u langutane ni xiyimo lexi fanaka ni xa Cindy? Loko swi ri tano, a wu fanelanga u kamana na xona u ri wexe! U nga ha vulavula ni vatswari va wena. Jim u endle tano loko a kuma leswaku u tsakela nhwanyana un’wana exikolweni. U ri: “Ndzi hetelele ndzi kombele vatswari va mina leswaku va ndzi pfuna. Sweswo swi ndzi pfunile swinene leswaku ndzi hlula ndlela leyi a ndzi titwa ha yona.” Vakulu evandlheni va nga ku pfuna na vona. Swi nga va swinene loko wo byela un’wana wa vona ndlela leyi u titwaka ha yona.—Esaya 32:1, 2.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 39]

Xitoloveto

Xana U Ta Va Nuna La Ndzi Khathalelaka?

Swilo Swa Nkoka Leswi U Faneleke U Swi Tiva Ha Yena

□ Xana u byi tirhisa njhani vulawuri byin’wana ni byin’wana lebyi a nga na byona?—Matewu 20:25, 26.

□ Hi tihi tipakani ta yena?—1 Timotiya 4:15.

□ Xana sweswi u karhi u tikarhatela ku fikelela tipakani teto?—1 Vakorinto 9:26, 27.

□ Xana u swi khoma njhani swirho swa ndyangu wa ka vona?—Eksoda 20:12.

□ I vamani vanghana va yena?—Swivuriso 13:20.

□ Xana u rhandza ku vulavula hi yini?—Luka 6:45.

□ Xana mali i ya nkoka ku fikela kwihi eka yena?—Vaheveru 13:5, 6.

□ Xana u rhandza vuhungasi bya njhani?—Pisalema 97:10.

□ U kombisa hi ndlela yihi leswaku wa n’wi rhandza Yehovha?—1 Yohane 5:3.

Timfanelo Leti A Nga Na Tona

□ Xana wa gingiriteka?—Swivuriso 6:9-11.

□ Xana u tirhisa mali hi vutlhari?—Luka 14:28.

□ Xana u ni ndhuma leyinene?—Mintirho 16:1, 2.

□ Xana wa va anakanyela van’wana?—Vafilipiya 2:4.

Swikombiso Swa Khombo

□ Xana u rhandza ku hlundzuka?—Swivuriso 22:24.

□ Xana u rhandza ku ku sindzisa leswaku mi etlela swin’we?—Vagalatiya 5:19.

□ Xana u ni rigombo kumbe u hlasela vanhu hi marito? —Vaefesa 4:31.

□ Xana u titsakisa hi ku nwa byala?—Swivuriso 20:1.

□ Xana u ni mavondzo naswona a nga khathali hi vanhu van’wana?—1 Vakorinto 13:4, 5.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 40]

Xitoloveto

Xana U Ta Va Nsati La Ndzi Khathalelaka?

Swilo Swa Nkoka Leswi U Faneleke U Swi Tiva Ha Yena

□ Xana u kombisa hi ndlela yihi endyangwini wa ka vona ni le vandlheni leswaku wa titsongahata?—Vaefesa 5:21, 22.

□ Xana u swi khoma njhani swirho swa ndyangu wa ka vona?—Eksoda 20:12.

□ I vamani vanghana va yena?—Swivuriso 13:20.

□ Xana u rhandza ku vulavula hi yini?—Luka 6:45.

□ Xana mali i ya nkoka ku fikela kwihi eka yena? —1 Yohane 2:15-17.

□ Hi tihi tipakani ta yena?—1 Timotiya 4:15.

□ Xana sweswi u karhi u tikarhatela ku ti fikelela? —1 Vakorinto 9:26, 27.

□ Xana u rhandza vuhungasi bya njhani?—Pisalema 97:10.

□ U kombisa hi ndlela yihi leswaku wa n’wi rhandza Yehovha?—1 Yohane 5:3.

Timfanelo Leti A Nga Na Tona

□ Xana wa gingiriteka?—Swivuriso 31:17, 19, 21, 22, 27.

□ Xana u tirhisa mali hi vutlhari?—Swivuriso 31:16, 18.

□ Xana u ni ndhuma leyinene?—Rhuti 3:11.

□ Xana wa va anakanyela van’wana?—Swivuriso 31:20.

Swikombiso Swa Khombo

□ Xana u rhandza timholovo?—Swivuriso 21:19.

□ Xana u rhandza ku ku sindzisa leswaku mi etlela swin’we?—Vagalatiya 5:19.

□ Xana u ni rigombo kumbe u hlasela vanhu hi marito? —Vaefesa 4:31.

□ Xana u titsakisa hi ku nwa byala?—Swivuriso 20:1.

□ Xana u ni mavondzo naswona a nga khathali hi vanhu van’wana?—1 Vakorinto 13:4, 5.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

A hi ntangu yin’wana ni yin’wana leyi nga ku ringanaka; hilaha ku fanaka, a wu nge tekani ni munhu un’wana ni un’wana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Xana u ehleketa leswaku i swa nkoka ku rhanga u kambisisa movha lowu u lavaka ku wu xava? Loko swi ri tano, i swa nkoka swinene ku endla hilaha ku fanaka loko u hlawula munhu loyi u lavaka ku tekana na yena!