Ndzima 32

Ndzi Nga Tisirhelela Njhani Eka Vanhu Lava Khomaka Van’wana Hi Ndlela Yo Biha Hi Tlhelo Ra Rimbewu?

Lembe ni lembe, vanhu va timiliyoni va pfinyiwa kumbe va khomiwa hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu naswona ndzavisiso wu komba leswaku vantshwa hi vona va hlaseriwaka ngopfu. Hi xikombiso, ku ringanyetiwa leswaku eUnited States hafu ya vanhu hinkwavo lava pfinyiweke va le hansi ka malembe ya 18. Leswi vanhu se va hlaseriwaka swinene, i swa nkoka leswaku u hlaya nhloko-mhaka leyi.

“U ndzi khomile a ndzi wisela ehansi ndzi nga swi ehleketanga. Ndzi ringetile ku lwa na yena leswaku a ndzi tshika. Ndzi humese xipureyi lexi tlunyaka kambe u xi bile xi wela ehansi. Ndzi ringetile ku huwelela kambe a swi nga twali. Ndzi n’wi susumetile, ndzi n’wi raha, ndzi n’wi ba hi swibakela, ndzi tlhela ndzi n’wi hala hi minwala. Hi nkarhi wolowo, ndzi twe mukwana wu ndzi tlhava. Miri wa mina hinkwawo wu heleriwe hi matimba.”—Annette.

VANHU lava khomaka van’wana hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu va tele namuntlha naswona vantshwa hi vona minkarhi yo tala va khomiwaka hi ndlela yo biha. Vantshwa van’wana, ku fana na Annette, va hlaseriwa hi vanhu lava va nga va tiviki. Van’wana va hlaseriwa hi muakelani wa vona. Swi ve tano hi Natalie, loyi loko a ri ni malembe ya khume a pfinyiweke hi muntshwa loyi a a tshama ekusuhi ni le kaya ka vona. U ri: “A ndzi chuhile naswona a ndzi khomiwe hi tingana lerova eku sunguleni a ndzi byelanga munhu.”

Vantshwa vo tala va khomiwe hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu hi swirho swa mindyangu ya vona. Wansati un’wana la vuriwaka Carmen u ri: “Tatana u ndzi pfinyile loko ndzi ri ni malembe ya ntlhanu ku ya eka ya 12. Eku heteleleni ndzi vulavule na yena hi mhaka leyi loko ndzi ri ni malembe ya 20. U vule leswaku wa tisola kambe endzhaku ka tin’hweti to karhi, u ndzi hlongorile ekaya.”

Ku pfinyiwa hi muakelani, munghana kumbe xirho xa ndyangu swi andze hi ndlela yo vava namuntlha.a Kambe ku pfinyiwa ka vantshwa a hi nchumu lowuntshwa. Ku khomiwa hi ndlela yoleyo yo biha a ku endleka hambi ku ri eminkarhini leyi Bibele yi nga tsariwa ha yona. (Yuwele 3:3; Matewu 2:16) Namuntlha hi hanya eminkarhini ya mangava. Vanhu vo tala a va na “xinakulobye xa ntumbuluko,” naswona swi tolovelekile leswaku vanhwanyana (hambi ku ri vafana) va hlaseriwa hi tlhelo ra rimbewu. (2 Timotiya 3:1-3) Hambileswi ku va ni vuxiyaxiya swi nga tiyisekisiki leswaku u ta sirheleleka, swi tele swilo leswi u nga swi endlaka leswaku u tisirhelela. Xiya switsundzuxo leswi landzelaka:

Tshama u xalamukile. Loko u ri karhi u famba endhawini, tiva leswi endlekaka emahlweni ka wena, endzhaku ka wena ni le ka matlhelo hamambirhi ya wena. Tindhawu tin’wana ti dume hi ku va ni khombo, ngopfu-ngopfu nivusiku. Papalata tindhawu toleto kumbe u tiyiseka leswaku a wu fambi wexe eka tona, hilaha u nga kotaka hakona.—Swivuriso 27:12.

U nga endli leswaku vanhu va anakanya swilo leswi hoxeke. Papalata ku tlanga hi rirhandzu kumbe ku ambala swiambalo leswi pfuxaka nyanyuko wa rimbewu. Swiendlo sweswo swi nga endla leswaku van’wana va anakanya leswaku u navela ku endla timhaka ta masangu—kumbe leswaku u ta pfumela loko va lava leswaku mi endla timhaka ta masangu.—1 Timotiya 2:9, 10.

Vulavula hi swilo leswi mi nga fanelangiki mi swi endla. Loko ku ri ni munhu loyi u rhandzanaka na yena, vulavula na yena hi swiendlo leswi amukelekaka ni leswi nga amukelekiki.b Loko se mi vulavule ha swona, u nga vi exiyin’weni lexi nga ha endlaka leswaku u khomiwa hi ndlela yo biha.—Swivuriso 13:10.

Tiyimisele ku vulavula. A swi bihanga ku vula u ku, “U nga swi endli sweswo!” kumbe “Susa voko ra wena eka mina!” U nga miyeli hileswi u chavaka leswaku jaha ra wena ri ta ku tshika. Loko ri ku tshika hikwalaho ka xivangelo lexi, a ri ku fanelanga! Phela u faneriwa hi wanuna wa xiviri, loyi a xiximaka miri wa wena ni milawu leyi u hanyaka ha yona.c

Vana ni vuxiyaxiya loko u ri eka Internet. U nga nyiki munhu rungula ra wena leri nga xihundla kumbe u veka swifaniso leswi nga ta endla leswaku u tiviwa leswaku u tshama kwihi.d Loko u kuma rungula leri fambisanaka ni timhaka ta masangu, nhlamulo leyinene i ku namba u nga ri hlamuli. Vanhu lava nghenaka eka Internet hi xikongomelo xo lava ku khoma van’wana hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu va namba va hela matimba loko marungula wolawo ma nga hlamuriwi.

Magoza lawa se ku vulavuriweke ha wona ma nga endla leswaku u nga hlaseriwi hi ku olova. (Swivuriso 22:3) Kambe, a hi minkarhi hinkwayo u nga kotaka ku lawula swiyimo swa wena hilaha ku heleleke. Hi xikombiso, a hi minkarhi hinkwayo u nga vaka ni munhu loyi u nga fambaka na yena kumbe ku papalata tindhawu leti nga ni khombo. Swi nga ha endleka leswaku u tshama endhawini leyi nga ni khombo.

Kumbexana u tshame u humeleriwa hi nchumu wo vava lerova wa swi tiva leswaku swilo swo biha swi nga humelela hambiloko u endle matshalatshala yo papalata khombo. Ku fana na Annette loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni, swi nga endleka leswaku u tshame u hlaseriwa u nga swi langutelanga naswona u tsandzeka ku tilwela. Kumbe ku fana na Carmen, swi nga endleka leswaku na wena u tshame u pfinyiwa wa ha ri n’wana naswona a wu nga ri na wona matimba ya ku lawula xiyimo xexo—kumbe ku twisisa hi ku helela leswaku a ku endleka yini. U nga langutana njhani ni ku tivona nandzu loku vanhu lava tshameke va pfinyiwa va talaka ku va na kona?

Ku Langutana Ni Ku Tivona Nandzu

Annette wa ha tivona nandzu hikwalaho ka leswi humeleleke. U ri: “A ndzi titsakeli. Ndzi tshamela ku ehleketa hi leswi endlekeke vusiku byebyo. Ndzi vona onge a ndzi fanele ndzi lwe hi matimba leswaku ndzi n’wi hlula. Ntiyiso wa mhaka hi leswaku, endzhaku ka loko ndzi tlhaviwile hi mukwana, ndzi nambe ndzi weriwa hi ku chava lokukulu. A ndzi nga ha ta kota ku endla nchumu, kambe ndzi vona onge a ndzi fanele ndzi endla leswi engetelekeke.”

Natalie na yena u tshamela ku tivona nandzu. U ri: “A ndzi fanele ndzi nga n’wi tshembanga mufana luya. Vatswari va mina a va hi vekele nawu wa leswaku mina na makwerhu wa xisati a hi fanele hi tshama hi ri swin’we loko hi tlangela ehandle, kambe a ndzi yingisanga. Hikwalaho ndzi vona onge ndzi nyike muakelani wa mina nkarhi wo ndzi twisa ku vava. Leswi endlekeke swi khumbe ndyangu wa ka hina naswona ndzi titwa nandzu hileswi ndzi va twiseke ku vava. Sweswo swi ndzi karhata swinene.”

Loko na wena u titwa hi ndlela leyi fanaka ni leyi Annette kumbe Natalie va titwaka ha yona, xana u nga langutana njhani ni ku tivona nandzu? Xo sungula, ringeta ku tsundzuka leswaku loko u tshame u pfinyiwa, a wu pfinyiwanga hi ku va u swi rhandza. Vanhu van’wana a va yi tekeli enhlokweni mhaka leyi, va vula leswaku “vavanuna va tolovele ku endla tano” ni leswaku vanhu lava pfinyiweke hi vona va faneleke ku voniwa nandzu. Kambe a ku na munhu loyi a faneleke a pfinyiwa. Loko u tshame u pfinyiwa, a wu fanelanga u voniwa nandzu!

I ntiyiso leswaku swa olova ku hlaya xiga lexi nge, “a wu fanelanga u voniwa nandzu;” kambe ku xi kholwa swi nga ha tika swinene. Van’wana a va byeli munhu swilo leswi nga endleka naswona va tivona nandzu va tlhela va va ni miehleketo yin’wana leyi nga riki yinene. Hambiswiritano, xana ku miyela ka wena ku pfuna wena kumbe munhu loyi a ku pfinyeke? U fanele u anakanyisisa hi goza rin’wana leri u nga ri tekaka.

Ku Vulavula Hi Mhaka Ya Wena

Bibele yi hi byela leswaku loko Yobo, wanuna la lulameke a langutane ni swiphiqo swo tala swinene evuton’wini bya yena, u te: “Ndzi ta humesa mhaka leyi yi ndzi karhataka. Ndzi ta vulavula moya-xiviri wa mina wu ri ni mbitsi!” (Yobo 10:1) Na wena u ta vuyeriwa loko u endla hi ndlela leyi fanaka. Ku vulavula ni munghana lonkulu loyi u n’wi tshembaka malunghana ni swilo leswi endlekeke swi nga ku pfuna leswaku hi ku famba ka nkarhi u tolovela mhaka ya leswaku u pfinyiwile naswona u nga ha tshikileleki.

Entiyisweni loko u ri Mukreste i swa nkoka leswaku u vulavula ni nkulu wa vandlha hi mhaka leyi nga humelela. Marito lama chavelelaka ya murisi la nga ni rirhandzu ma nga ku tiyisekisa leswaku tanihi leswi u pfinyiweke, a wu thyakisiwanga hi xidyoho xa munhu un’wana. Swi ve tano ni le ka Annette. U ri: “Ndzi vulavule ni munghana wa mina lonkulu naswona u ndzi khutaze leswaku ndzi ya vulavula ni vakulu vo hlayanyana lava nga Vakreste evandlheni ra ka hina. Ndza tsaka leswi ndzi endleke tano. Va tshame na mina ehansi minkarhi yo hlayanyana va ndzi byela swilo leswi a ndzi lava ku swi twa—leswaku leswi nga endleka a ku nga ri nandzu wa mina. Hinkwaswo a ku nga ri nandzu wa mina.”

Ku vulavula hi swilo leswi nga endleka ni ku vula ndlela leyi u titwaka ha yona swi nga ku pfuna leswaku u nga hlundzuki ku tlula mpimo ni ku va ni xikhomela. (Pisalema 37:8) Nakambe swi nga ku pfuna leswaku u ku hefu, kumbexana ro sungula endzhaku ka malembe yo tala. Natalie u swi vonile leswaku sweswo i ntiyiso endzhaku ka loko a byele vatswari va yena malunghana ni ku pfinyiwa ka yena. U ri: “Va ndzi seketerile. Va ndzi khutaze leswaku ndzi vulavula ha yona mhaka leyi naswona sweswo swi ndzi pfunile leswaku ndzi nga vi ni gome swinene naswona ndzi nga hlundzuki.” Natalie u tlhele a chaveleriwa hi xikhongelo. U ri: “Ku vulavula ni Xikwembu swi ndzi pfunile, ngopfu-ngopfu hi minkarhi leyi a ndzi twa swi ndzi tikela ku vulavula ni vanhu van’wana. Loko ndzi khongela, ndzi nga vulavula hi ku ntshunxeka. Swi endla leswaku ndzi va ni ku rhula ka xiviri.”e

Na wena u nga kuma leswaku ku ni “nkarhi wa ku [hola].” (Eklesiasta 3:3) Titshege hi vanghana lava ku seketelaka lava fanaka ni vakulu lava hlamuseriwaka tanihi lava fanaka ni “ndhawu ya ku tifihla emhehweni ni vutumbelo exidzedzeni.” (Esaya 32:2) Tikhathalele emirini ni le ka ndlela leyi u titwaka ha yona. Wisa hilaha ku ringaneke. Naswona xa nkoka swinene, titshege hi Yehovha, Xikwembu xa nchavelelo hinkwawo, loyi ku nga ri khale a nga ta tisa misava leyintshwa leyi eka yona “lava endlaka swo biha va [nga] ta herisiwa, kambe lava tshembaka Yehovha hi vona lava nga ta dya ndzhaka ya misava.”—Pisalema 37:9.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

MATSALWA

“Emasikwini yo hetelela ku ta fika minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, . . . lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, . . . lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene.”—2 Timotiya 3:1-3.

XITSUNDZUXO

Loko u tshame u pfinyiwa, tshama u ri ni matsalwa lama nga ku chavelelaka. Matsalwa ya kona ma nga ha katsa Pisalema 37:28; 46:1; 118:5-9; Swivuriso 17:17; na Vafilipiya 4:6, 7.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

EUnited States, vantshwa lava tlulaka tiphesente ta 90 lava pfinyiweke, va va tiva vanhu lava va va pfinyeke.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko ndzi tivona nandzu hileswi nga endleka, ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Swi pfuna njhani ku vulavula ni munhu un’wana malunghana ni ku pfinyiwa ka wena?

● Ku nga endleka yini—eka wena ni le ka vanhu van’wana—loko u miyela?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 232]

“Swa tika swinene ku vulavula hi ku pfinyiwa ka wena, kambe i nchumu lowunene lowu u nga wu endlaka. Ku vulavula swi ku pfuna leswaku u nga va ni gome nileswaku u nga hlundzuki naswona swi ku pfuna leswaku u tlhela u va ni matimba.”—Natalie

[Bokisi leri nga eka tluka 230]

“Loko U Ndzi Rhandza . . . ”

Vanhu van’wana lava khomaka van’wana hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu a va va sindzisi vanhwanyana kambe va tirhisa ndlela leyi vanhwanyana va titwaka ha yona. Njhani? Hi ku vula marito yo tanihi lama nge, “Vanhu hinkwavo va endla timhaka ta masangu,” “A ku na munhu la nga ta swi tiva,” kumbe hilaha swi hlamuseriweke hakona eka Ndzima 24 ya buku leyi, “Loko u ndzi rhandza, u ta swi endla leswi.” U nga kanganyisiwi hi mufana loyi a ringetaka ku ku endla u pfumela leswaku ku endla timhaka ta masangu swi kombisa leswaku ma rhandzana. Ntiyiso wa mhaka hileswaku, munhu un’wana ni un’wana loyi a ehleketaka hi ndlela leyi u lava ku tienerisa yena. A nga anakanyi hi wena kumbe hi vuhlayiseki bya wena. Ku hambana ni sweswo, wanuna wa xiviri u ta veka swilaveko swa wena emahlweni ka swa yena naswona u ta kombisa leswaku u ni xivindzi xo hlayisa milawu ya Xikwembu ya mahanyelo. (1 Vakorinto 10:24) Wanuna wa xiviri a nge teki vanhwanyana va ri vanhu lava nga ta n’wi enerisa hi timhaka ta masangu ntsena. Ematshan’weni ya sweswo, u ta languta “vaxisati lavatsongo tanihi [vamakwavo] vaxisati hi vutengi hinkwabyo.”—1 Timotiya 5:1, 2.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 233]

Ndlela leyi u titwaka ha yona endzhaku ka loko u khomiwe hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu yi nga ha tika swinene leswaku u langutana na yona u ri wexe. Ha yini u nga lavi mpfuno hi ku vulavula ni munhu wo karhi?