Ku Hlahluva—Swa Ha Tirha

“ESIKWINI leri ra ku voningeriwa ni dyondzo leyi hangalakeke, munhu a nga ha anakanya leswaku swi nga ka swi nga vi swa nkoka ku dzunisa tidyondzo leti seketeriweke eka vungoma ni vukholwa-hava.” Lexi a xi ri xiyenge xa nhlamuselo leyi sayiniweke hi 186 wa vativi lava dumeke va sayense, ku katsa ni vawini va 18 va hakelo ya Nobel. A va vulavula ha yini ke? Vungoma bya tinyeleti, xivumbeko lexi tolovelekeke xo hlahluva hi ku tirhisa tinyeleti leti, hi ku ya hi tona, “va pfilunganyisaka vandla ra manguva lawa.” Xana wena hi wexe u tshemba swivumbeko swin’wana swa ku hlahluva? Kumbexana xana wa kanakana, kumbe u kaneta ngopfu, ku fana ni vativi lava va dumeke va sayense? Langutelo ra wena ra mhaka leyi i ra nkoka. A hi voneni leswaku ha yini.

Mukhuva lowu wu hangalake ngopfu swinene. Hi ku ya hi muvulavuleri wa nhlengeletano ya vahlahluvi eParis, “4 wa timiliyoni ta [vanhu] va Mafurwa va ya etin’angeni eka tin’hweti tin’wana ni tin’wana ta tsevu.” Le United States ku ni vangoma va tinyeleti va nkarhinyana lava ringanyeteriweke eka 175 000 ni va nkarhi hinkwawo va 10 000. Nakambe va tele eGreat Britain, laha va nga ni swikolo swa vona vini. Kutani magazini wa Xifurwa lowu nge Ça m’intéresse (Sweswo Swa Tsakisa) wu ri: “Kwihi na kwihi, ku katsa ni le ka mavandla lama hluvukeke swinene ngopfu, hi hlangana ni tinhlayo leti fanaka. Vangoma va andza eku heleni ka lembe xidzana ra hina.”

I Vamani Va Tihlanganisaka Na Vona—Naswona Ha Yini?

Van’wana va nga ha pfumela leswaku i vanhu lava nga dyondzekangiki ngopfu ntsena, va ntlawa wa le hansi lava tsakelaka “tisayense” ta vungoma, leti eka tona vungoma bya tinyeleti kumbexana byi hangalakeke ngopfu swinene. Kambe Madame Soleil, mungoma wa tinyeleti la dumeke wa Mufurwa, wa hlavutela: “Hinkwavo va ta eka mina, hi le xineneni kumbe hi le ximatsini, van’watipolitiki va malangutelo hinkwawo ni tihosi timbe ta tiko. Ndzi va na hambi va ri vaprista ni vakhomunisi.” Ku pfumelelana ni leswi, loko Frédéric Dieudonné wa mungoma a file, nhloko-mhaka leyi humelelaka eka Le Figaro, nyuziphepha leyikulu ya siku na siku ya Xifurwa, yi tsundzuxe leswaku u nyanyule “vatsundzuxiwa vo tala va vumunhu bya le Paris, vafundhisi, vatirhela-mfumo lava tlakukeke, vatsari ni vatlangi.”

Lava tlangaka hi mali va tihlanganisa ni vangoma va tinyeleti leswaku va dyondza ndlela yo veka mimphikamakaneta ya vona. Van’wamabindzu va ya eka vona leswaku va kuma ndlela yo hlayisa mali ya vona. Vangoma va tinyeleti va tsakela ni ku ku byela nkarhi lowu u nga ta teka riendzo ha wona kumbe leswi u faneleke ku swi sweka. Naswona ku hlahluva ku hlasele ni swivandla swin’wana. Tindzawulo ta maphorisa ematikweni lama hambaneke ti hundzulukela eka vavhumbi leswaku ti lavisisa swigevenga kumbe vanhu lava lahlekeke. Naswona hi ku ya hi Le Figaro Magazine ya vhiki na vhiki ya Xifurwa, “Yindlu-nkulu ya ndzawulo ya vusirheleri (Pentagon) yi thola 34 wa vanhu lava nga ni nyiko ya ku vhumba leswaku va nyikela rungula ra leswi swi humelelaka eka masungulo ya vuthu ra le xihundleni eU.S.S.R.” Magazini wolowo wu vika Charles Rose mufambisi wa nhlengeletano ya U.S. tanihi loyi a vulaka leswaku Ma-Russia na wona ya amukela matimba ya vungoma.

Hikwalaho ka yini vungoma bya tinyeleti bya ha tirha? Xana i ku hundzuka loku nga vavisiki kumbe ka nkarhi lowu hundzeke? Xana hi yona ndlela yo antswa yo kuma leswi vumundzuku byi khomeke swona—kumbe yi kona ndlela yo antswa xana? A hi voneni loko hi nga swi kota ku kuma tinhlamulo ta swivutiso leswi swa nkoka.