Xana Vutshembeki Byi Heleriwe Hi Nkarhi?

KU HLAYISA vutshembeki tanihi ndlela ya vutomi—xana sweswo swi heleriwe hi nkarhi emisaveni ya manguva lawa, swi tshikiwile tanihi leswi swi nga ha tirhiki kumbe swa nkoka wo karhi wa xiviri? A swi ta vonaka tano. Xiya swikombiso swi nga ri swingani swa ndlela leyi ku pfumala ku tshembeka ku hangalakeke ha yona, swivumbeko leswi ku swi tekaka, mimpimo leyi ku ngheneke ha yona ni ndlela leyi ku veke ndzhwalo lowu lovisaka ha yona.

Emalembeni ya sweswinyana, ku lahlekeriwa hi ndzuvo hi vuxisi ka Jarimani Vupela-dyambu ku pimanyeteriwe eka 20 000 wa timiliyoni ta tirhandi hi lembe, naswona le Sweden ku lahlekeriwa ka lembe na lembe ku fika eka R1 440 eka munhu un’wana ni un’wana. Kutani loko u hanya eka rin’wana ra matiko lawa, ku pfumala vutshembeki ku khumba leswi u swi hakelaka eka mindzuvo. Vuxisi eka tihakelo ta ndzuvo byi andze ngopfu eUnited States lerova hulumendhe yi lahlekeriwa hi mpimanyeto wa 200 000 wa timiliyoni ta tirhandi eka miholo lembe na lembe. Anakanya hi mpfuno lowonghasi lowu mali yoleyo hinkwayo a yi ta va wona eku hakeleni ka xikweleti lexi tsemaka nhlana xa nhlayiso wa hulumendhe! Ku tlula kwalaho, mabindzu lama nga riki enawini ma kanganyisa hulumendhe ya U.S. timiliyoni tin’wana ta 20 000 ta tirhandi. Ku yiva swilo eswitolo ni ku yiva swilo leswintsongo eUnited States swi tekela switolo 8 000 wa timiliyoni ta tirhandi hi lembe, swi tlakusa minxavo ya swilo. Ku chaja tiqingho leti yaka ekule eka nomboro ya munhu un’wana hi ndlela yo pfumala ku tshembeka swi tekela Maamerika 2 wa timiliyoni ta tirhandi lembe na lembe.

Le Canada “lava khomeriwaka nkarhi,” lava dyaka nkarhi entirhweni, va tekela vathori va vona 22 000 wa timiliyoni ta tirhandi (eCanada) hi lembe, “makhamba lama tlulaka manharhu ya ku lahlekeriwa hinkwako loku vangiwaka hi vathoriwa lava kandziyisaka tintiho, vuxisi, vukanganyisi bya ndzindza-khombo, vukhamba, ku ba mati, nandzu wa ndzilo ni vugevenga byin’wana bya xiviri byo lwisana ni bindzu.” Hi ku ya hi dyondzo ya 1986, ndzhwalo wa ku yiva nkarhi eUnited States i 340 000 wa timiliyoni ta tirhandi lembe na lembe.

Tifeme leti humelelaka leti nga ni tirhandi ta timiliyoni to tala ti yivela tihulumendhe ta tona vini hi makwanga. Njhani? Hi ku ti xavisela switirho ni swilo swo lunghisa hi swona hi minxavo leyikulu, ti-allen wrench ta 24 wa tipeni hi R19 212; switirho swa tielektroni swa R1,34 hi R1 628; swipfalo swa tiplastiki swa milenge ya switulu swa 34 wa tipeni hi R2 236. “U vulavula hi gidi ra timiliyoni ta tirhandi” ta ku lahlekeriwa eka hulumendhe, ku vula huvo ya U.S.

Ku engetela leswi nga laha henhla, swikombiso leswo biha eka un’wana ni un’wana wa vanhu lava dumeke swi tsongahata vutshembeki. Hi laha u nga ha vaka u xiye ha kona, varhangeri ematikweni man’wana va hemba, va kanganyisa, va fihla ni ku balekela vutihlamuleri bya vona—ina, hambi ku ri ku sirheleta minkwetlembetano ya politiki ivi va yi endla leswaku yi vonaka onge munhu un’wana u fanele ku soriwa.

Kutani xana ku va la tshembekaka ku heleriwe hi nkarhi? Xana a ka ha ri nawu lowu antswaka? Xana vutshembeki bya antswa hikwalaho ka leswi Rito ra Xikwembu ri hi byelaka leswaku hi fanele ku tshembeka ntsena ke? Xihloko lexi landzelaka i xa nkoka eka wena loko u lava tinhlamulo ta swivutiso leswi.