Ku Lovola—Xana Vakriste Va Fanele Ku Ku Langutisisa Ku Yini?
MUKHUVA wa khale wa ku hakela ndzovolo wa ha tirhisiwa ematikweni yo tala. Etimhakeni to tala, ku hakela ku va hi xivumbeko xa mali, kun’we ni tinyiko ta nkoka. Hakelo ya hambana hi ku ya hi tindhawu ni mindyangu, swi tiseketele hi xiyimo xa kwalaho, dyondzo ni timhaka tin’wana. Ematikweni man’wana ku vekiwa hi nawu, hambi leswi va nga vanhu va nga ri vangani lava landzelelaka hakelo leyi vekiweke.
Ku xiyisisa ka vukheta ku komba leswaku mukhuva wa manguva lawa wu katsa swo tala ku tlula ku hakela ndzovolo. Hikwalaho, i vutlhari ku xiya ndlela leyi leswi swi nga ku khumbaka ha yona tanihi Mukriste.
EPapua New Guinea, hakelo ya ndzovolo yi fana ni ku hundzisela rifuwo ri suka eka ntlawa wun’wana wa ndyangu, ndyangu wa muteki lowu kurisiweke, ri ya eka ntlawa lowun’wana wa tlhelo ra vukati ra mutekiwa. Hakelo yi nga sukela eka R250 ku ya eka R115 000, swi tiseketele hi rifuwo ra ndyangu wa muteki. Le Sri Lanka, xiyimo xi hambanile. Vatswari va mutekiwa va fanele ku nyika muteki nyiko. Leswi swi nga ha katsa swin’wetsin’wetsi, nhundzu, yindlu ni mali. Leswaku rifuwo ri nga humi endyangwini, swi tolovelekile ku teka n’wana wo sungula wa malume.
Eswiphen’wini swo tala swa Afrika, hakelo hi xin’wana xa swilaveko leswi tolovelekeke lexi endlaka kontraka ya vukati yi helela ni ku tiya. “Exikarhi ka Vaigbo,” ku vula tatana wa Munigeria loyi nhwanyana wa yena a a tilunghiselela vukati, “hakelo ya ku lovola i ya nkoka leswaku vukati byi xiyiwa hi ndhavuko. Ku amukeriwa ka yona i mfungho wa ku pfumelelana ka ndyangu wa va ka vanhwanyana. Yi anerisa mianakanyo ya vanhu ya vukati. Hikwalaho ka xivangelo lexi, hambi ku ri vukati lebyi tiyisiweke ekerekeni kumbe eku tsariseni ka hulumendhe byi nge xiyiwi eka vanhu va kwalaho handle ka loko ndzovolo yi hakeriwile.”
Ndlela Leyi Ku Nga Khumbaka Tatana Ha Yona
Exikarhi ka vanhu lava va Vantima, hakelo yi tirhiseriwa ku va mfungho lowu kombaka vuswikoti bya wanuna byo hlayisa ndyangu. Swirho swa ndyangu wa yena swi ta endzela vatswari va nhwanyana ku ya kanerisana hi xivumbeko xa ndzovolo. Etindhawini to tala leswi a swa ha ri tano, tanihi leswi sweswi vatatana entiyisweni va kunguhataka hakelo ya le henhla leyi va nga kotaka ku yi kuma. Mintsengo leyi sukelaka eka R30, leyi vekiweke hi nawu eNigeria, ku ya eka R3 500 kumbe ku tlula ya laveka. Mali kumbe tinyiko swi nga ha languteriwa emahlweni ka riendzo ro sungula ra vatswari va muteki. Manuku ke, tanihi le Zaire, yo tala yi nga ha fanela ku hakeriwa ku “pfula nomu wa tatana,” hi leswaku, ku n’wi endla leswaku a kanela hi ntsengo wa nhwanyana wa yena. Hambi ku ri endzhaku ka loko ntsengo wo karhi wu hakeriwile, tihakelo tin’wana ni tinyiko swi nga ha laviwa.
Swiendlo swo tano swi nga khutaza makwanga ya mali. Kambe, Bibele yi ri: “Ku rhandza ngopfu mali i rimitsu ra leswo biha hinkwaswo.” (1 Timotiya 6:10) Hikwalaho ka makwanga, vanhu va nga va lava dyelelaka vanhu, naswona leswi swi tisa ku hlundzukeriwa hi Xikwembu. Bibele yi hi byela leswaku ku hava “munhu ni un’we la nga ta averiwa ndzhaka eMfun’weni wa Kriste ni wa Xikwembu, loko a ri la oswaka, kumbe la endlaka swa thyaka, kumbe la nga ni makwanga (yi nga ndlela yin’we na ku gandzela swikwembu swa hava).”—Vaefesa 5:5; ringanisa Swivuriso 20:21; 1 Vakorinto 5:11; 6:10.
Kambe, a ku na nchumu lowu hoxeke eku nyikeni ka ndzovolo eka tatana tanihi hakelo ya mfungho hikwalaho ka ku lahlekeriwa hi nhwanyana loyi a n’wi wundleke ni ku n’wi dyondzisa. Mukon’wana loyi a languteriweke a nga languta hakelo leyi kahle tanihi xikombiso xa ku tlangela ka yena vuleteri lebyi nyikiweke ntombhi ya yena. Hambi swi ri tano, vatswari van’wana va ringeta ku siva hinkwaswo leswi va swi tirhiseke, va vona onge vanhwanyana va vona va nge pfuneti eku dyondziseni ka vana lavantsongo. Vatswari vo tano va lava ndzovolo ya le henhla hi laha swi nga kotekaka ha kona, onge hi loko vanhwana va vona va ri nhundzu leyi xavisiwaka. Kambe va kolota vana va vona ku kurisiwa lokunene. Ku tinyungubyisa ka vona ku fanele ku va eku hetisiseni ka mfanelo leyi, hayi ku vona leswaku va nga vuyeriwa ku fika kwihi hi tlhelo ra mali kumbe xikhundla hi ku tirhisa ndzovolo ya le henhla. Ematshan’wini yo kongomisa vatswari ku anakanya hi mimpfuno ya leswi vonekaka leyi vana va nga yi tisaka, Bibele yi ri: “Vana a hi vona lava fanelaka ku hlayisela vatswari exuma, kambe i vatswari lava fanelaka ku hlayisela vana.”—2 Vakorinto 12:14.
Leswi laviwaka hi vatatana van’wana lava tivulaka Vakriste swi honisa tindlela ta timali ta vateki lavantshwa va Vukriste. Phela, ku ni timhaka leti vatatana vo tano va aleke tinyiko letinene leti endliwaka hi vamakwerhu va Vukriste hikwalaho ka leswi vavanuna va misava va tshembisaka letikulu! Van’wana va tshika ku kanerisana emavokweni ya maxaka ya vona ya misava, lava manuku va lavaka hakelo leyi tlakukeke. Loko ku kanerisana loku ku ya emahlweni, xiyimo xi nga susumetela vantshwa evunghwavaveni. Leswi hi leswi humelelaka exikarhi ka vanhu va misava. Hakanyingi swa endleka leswaku mpatswa lowuntshwa wu ta tirhisa nyimba tanihi ndlela yo olova ya ku sindzisa ndyangu wa nhwanyana ku amukela leswi muteki a nga swi kotaka ku swi hakela.
Vakriste a va fanelanga ku endla hi ndlela leyi. Rito ra Xikwembu ri sivela vumbhisa, naswona lava va byi endlaka va nga hlongoriwa ebandlheni. (1 Vakorinto 6:9; Vaheveru 13:4) Tatana a nga ka a nga tisusi nandzu loko swilaveko swakwe leswi dyelelaka swi seketela ku wela ka nhwanyana wa yena evunghwavaveni. Xisolo xo tano xi nga khumba xiyimo xa yena ngopfu ebandlheni. Hi laha ku fanaka, ku amukela ndzovolo hi ntsengo wihi na wihi eka munhu wa misava leswaku a teka nhwana wa Mukriste loyi a tinyiketeke, a hi endlelo ra le tilweni. Ku endla leswi swi endla leswaku makwerhu a nga ma fanelekeli malunghelo yo karhi yo hlawuleka ebandlheni. Vatswari va Vukriste va fanele ku lava leswaku vantshwa va vona va tshama va tiyile ebandlheni ra Vukriste naswona va fanele va va pfuna ku hlayisa mahanyelo lama baseke. Va fanele va navelela vanhwanyana va vona leswaku va tekiwa hi ntsako ‘eHosini ntsena,’ hi vavanuna lava na vona va rhandzaka Yehova naswona va nga ni xichavo lexi enteke xa milawu ni misinya ya milawu ya yena.—1 Vakorinto 7:39.
A hi Vukriste ku tirhisa ndzovolo tanihi ndlela yo endla mali hi n’wana wa munhu, hi ku hakerisa hi ku dyelela ku tlula leswi faneleke. Tatana wa Mukriste u fanele a tivonela eka makwanga ni vutianakanyi, tanihi leswi leswi swi nga khumbaka ngopfu vumoya bya yena ni malunghelo lama a tiphinaka ha wona ebandlheni.—1 Vakorinto 6:9, 10.
Lexi tsakisaka, vatatana vo tala va Vukriste va kombe ku anakanyela eka leswi va swi kombeleke tanihi ndzovolo, naswona leswi swi paluxa langutelo lerinene. Van’wana va hlawule hambi ku ri ku ka va nga lavi ndzovolo hi laha ku heleleke, leswaku va tivonela eku tirhiseni loko biha ka mukhuva lowu ni ku vanga swiphiqo swa moya.
Ndlela Leyi Ku Nga Khumbaka Mutekiwa Ni Muteki Ha Yona
Makwanga ya nhwanyana, etimhakeni to tala, ya kucetele ntsengo lowu vatswari va wu vekaka tanihi ndzovolo. Ku ni lava kombelaka ndzovolo ya le henhla ngopfu ni nkhuvo wo hlamarisa, hambi ku ri ku karhata vatswari va vona hi ku phindha-phindha hikwalaho ka leswi. Van’wana va lava leswaku vatswari va vona va xava swibya swo durha leswi va nga ta swi tirhisa eka yindlu leyintshwa. Leswaku va khathalela swilaveko swo tano, tatana a nga ha vona swi fanela ku tlakusa ndzovolo.
Leswi na swona, swi susumetela muteki ku sungula vutomi bya yena bya vukati ehansi ka ndzhwalo wa swikweleti leswi tisiwaka hi nkhuvo lowu durhaka ni fanichara leyi durhaka. Rito ra Xikwembu ri vula leswaku ‘vutlhari byo ta hi le henhla . . . bya twisisa.’ Mimpatswa leyintshwa yi fanele yi tshika ‘vunene bya yona byo tiviwa hi vanhu hinkwavo’ hi ku kunguhata nkhuvo lowu nga vekiki ndzhwalo wo tika wa mali eka un’wana.—Yakobo 3:17; Vafilipiya 4:5.
Endzhaku ka nkhuvo wa vukati, nsati a nga sungula ku pima rirhandzu ra nuna wa yena hi ntsengo lowu a wu hakeleke tanihi ndzovolo. A nga ha titwa a nga sirheletekanga loko a hakele hakelo leyintsongo. U ta anakanya leswaku loko a karhala hi yena kutani a navela ku n’wi hlongola, u ta endla tano hi ku olova, a ri karhi a navela ku lahla ntsengo lowuntsongo lowu a wu hakeleke. I ntiyiso leswaku vavanuna van’wana va tlherisele vasati va vona eka vatswari va vona hikwalaho ka swivangelo swo hambana-hambana, tanihi ku ka va nga tswali vana kumbe ku komba moya wo xandzuka. Leswi handle ko swi xiya swi khutaziwa hi lava va byelaka jaha leri ra ha ku hakelaka ndzovolo va ku: “U xave nsati.” Loko a hakele ntsengo wa le henhla, a nga ha ringiwa ku languta nsati wa yena tanihi nandza la xaviweke ematshan’wini ya munghana wa yena lonkulu. Nakambe, hikwalaho ka swivangelo swo hambana-hambana, vatatana va tlherise ndzovolo kutani va sindzisa vanhwanyana va vona ku tshika vanuna va vona.
Ku na lava va endlaka njhekanjhekisano wa leswaku ndzovolo leyi tlakukeke yi sivela leswi hikwalaho ka ku nonon’hwa ka ku hlengeleta kumbe ku tlherisa ntsengo lowukulu wa mali. Va tlhela va vona onge hakelo leyi tlakukeke yi hunguta ku hatlisela vukati, tanihi leswi swi tekaka nkarhi wo leha eka wanuna ku hlengeletela ku teka. Malangutelo lawa, va ri ya vanga vavanuna lava vupfeke ni lava va nga ni vutihlamuleri ni vukati lebyi tiyeke swinene.
Hi laha leswi swi nga ha vaka ntiyiso ha kona etimhakeni tin’wana, ku tiya ka vukati bya Vukriste a ku fanelanga ku sekeriwa eka mianakanyo yo tano ya leswi vonekaka. Ku tshembeka ka wanuna wa Mukriste a ku fanelanga ku tiseketela hi leswi vonekaka leswi a nga ha lahlekeriwaka hi swona loko vukati byi tsemeka. Ematshan’wini ya sweswo, u fanele a lawuriwa hi nawu wa Matsalwa lowu nge: “Leswi Xikwembu xi swi hlanganiseke, swi nga tshuki swi hambanisiwa hi munhu.” (Matewu 19:6) Ematshan’wini yo languta vavasati tanihi nhundzu leyi xaviweke, vavanuna va lerisiwa ku va ‘xixima.’ (1 Petro 3:7) Yesu u vule leswaku wanuna ni wansati va va “nyama yin’we” loko va tekana. (Matewu 19:5; Genesa 2:24) Bibele yi tsundzuxa vavanuna ku rhandza vasati va vona, va va tlangela ni ku va khathalela, tanihi laha va endlaka ha kona hi mimiri ya vona. (Vaefesa 5:28, 29) Nakambe, mpimo wa xiviri wa rirhandzu ra wanuna ku fanele ku va ndlela leyi a hanyaka ha yona ni nsati wa yena hi nkarhi wa malembe ya le ndzhaku ka nkhuvo wa vukati. Ku nga khathariseki leswaku wanuna u hakele ndzovolo kumbe a nga hakelanga, loko a n’wi khathalela kahle nsati wa yena naswona a tshembeka eka rirhandzu ra yena, xana munhu a nga kanakana leswaku wa n’wi rhandza?
Ndzovolo yi nga khumba ni ndlela leyi wanuna a langutaka vatswari va nsati ha yona. Loko a hakerile ndzovolo ya le henhla, a nga heta hi leswaku a nga ha va koloti nchumu, hambi loko va va na xilaveko. Kambe Bibele yi ri: “Loko wansati wa noni a ri ni vana kumbe vatukulu, a va rhange va dyondza tifanelo ta vona ta vukhongeri hi tlhelo ra ndyangu wa ka vona, va endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona, hikuva hi swona leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.” (1 Timotiya 5:4) Vakriste va yi landzela ndzayo leyi, kambe xiphiqo xi nga humelela loko wanuna a pfumelela mhaka ya leswaku u hakele ndzovolo yi hundzuluxa mhaka ya yena ya vutihlamuleri.
Hlayisa Langutelo Leri Ringaniseriweke
Swiendlo swin’wana leswi hlanganeke ni ndzovolo swi nga vumba swiphiqo leswi hlawulekeke eka jaha leri nga ta teka makwerhu wa moya loyi vatswari va yena va nga riki Vakriste. Va nga lava leswaku a hlanganyela eka mihivani leyi seketeriweke eka ku gandzela vakokwana ni ku tshembela eka leswaku moya a wu fi. (Eklesiasta 9:5, 10; Ezekiel 18:4) Kambe xana a nga endla leswi a nga lahlekeriwi hi tintswalo ta Xikwembu ni mikateko leyi Yehova a yi hlayiseleke lava nga ‘basisa mimoya ya vona hi ku yingisa ntiyiso’? (1 Petro 1:22; Nhlavutelo 18:4) Loko a kongomane ni swilaveko swo tano, Mukriste la tinyiketeleke u fanele minkarhi hinkwayo a tiyimisela ku “yingisa Xikwembu ku tlula vanhu.”—Mintirho 5:29.
Tinhlamuselo leti nga laha henhla mayelana ni ku tlakuka ka ndzovolo, ku papalata vumbhisa ni ku teka mupfumeri-kuloni ntsena ti tirha hi ku fana loko ndyangu wa mutekiwa wu nyika nyiko. Nhwanyana lontshwa wa Vukriste ni vatswari va yena a va fanelanga ku kongomisiwa hi mimpimanyeto ya misava eku hlawuleni ka nuna. Ku tekana ni la nga riki Mukriste i xiendlo xa ku xandzukela Xikwembu. Hi ku tirhisa Muxe, U byele Vaisrayele a ku: “U nga ṭhuki u v̌a ni ku tekana na v̌ona; u nga ṭhuki u nyika v̌anhwanyana v̌a wena e ka v̌ana v̌a v̌ona; kambe u nga ṭhuki u tekela v̌ana v̌a wena e v̌anhwanyana v̌a v̌ona.” (Deuteronoma 7:3, 4; 1 Vakorinto 7:39) Entiyisweni, a swi nga ta fanela eka majaha kumbe vanhwana va Vukriste ku titivisa eka tinyuziphepha ta mani na mani tanihi lava va lavaka vanghana lavanene va vukati. Hi le xikarhi ka vamakwavo va xinuna ni vamakwavo va xisati va Vukriste laha va faneleke ku lava vanghana lava faneleke kona.
Vukati i lunghiselelo ro hlawuleka ra Yehova, kutani hinkwerhu ka hina hi fanele hi kongomisiwa hi leswi a swi vulaka eRitweni ra yena ehenhleni ka byona. Rirhandzu lerikulu eka Yehova, vana va hina ni vapfumerikulorhi ri fanele ri hi yisa eka ku tibasisa ka mintirho hinkwayo leyi lwisanaka ni leswi swi nga kahle ni leswinene. (Psalma 119:105; Vaheveru 4:12) Nkateko wa Yehova wu ta hambeta ni lava va pfumelelaka Rito ra yena ri va kongomisa hayi eka makungu lama yelanaka ni ndzovolo ni nyiko ntsena kambe ni timhaka tin’wana hinkwato ta vutomi.—Swivuriso 10:22.