Babilona—Xivindzi Xa Vugandzeri Bya Mavunwa

“O WILE Babilona, o wile ŝiṅwe ni ŝifaniso hikwaŝo le’ŝi v̌atliweke ŝa ŝikwembu ŝa yena, ŝi fayiwile hansi.” I muxaka muni wa muti wa Babilona lowu Esaya a profeteke ha wona ke? Lexi i xilotlelo xa nkoka eku twisiseni ka hina ka nhlamuselo ya manguva lawa ya Babilona Lonkulu.—Esaya 21:9.

Babilona wa khale a a tiveka swinene hi vugandzeri bya yena bya swikwembu swa vuhedeni ni swikwembu swa xisati. Ebukwini ya yena leyi nge Babylonian and Assyrian Religion, Profesa S. H. Hooke u ri: “Babilona a ku ri muti lowu Marduk a khomeke xikhundla lexikulu exikarhi ka swikwembu swin’wana leswi a swi gandzeriwa kwalaho. . . . Le Babilona enkarhini wa Nebukadnetsar II a ku ri ni titempele leti nga riki ehansi ka makume ntlhanu nhungu ta swikwembu leswi hlawulekeke, ku nga vuriwi titempele tin’wana to tala leti nga averiwangiki hi ndlela yoleyo. Hikwalaho swi nga voniwa leswaku ku tlhandlamana ka vuprista ku fanele ku ve ni xiphemu xo kurisa ku yini evuton’wini bya muti lowu lowukulu.” Ku vuriwa leswaku tempele ya Marduk eBabilona a yi ri ni swiyindlwana swo gandzela eka swona swa 55. Vona titempele, tikereke ni tindlu ta vugandzeri to tala swonghasi namuntlha leti hi ti tsundzukaka ti nga na swiyindlwana swo gandzela eka swona swikwembu leswintsongo, vakwetsimi na Vamadona!

Babilona a a ri ntsindza wa vugandzeri bya swifaniso evugandzerini bya swikwembu. Mhaka yin’wana yi vula leswaku vaprista ni lava tshembekaka “a va nyikela nyingiso lowukulu eka swifaniso swa vona swo kwetsima, va teka swifaniso tanihi swihlanganisi ni swikwembu. Swifaniso a swi phutseriwa hi swiambalo leswi durhaka swinene, swi bombisiwa hi vuhlalu bya le nhan’wini, masindza ni swingwavila swa tintiho; swi etlerisiwa emibedweni ya manyunyu naswona a swi tlakuriwa hi ntlawa lowu landzelanaka ehenhla ka misava ni mati loko ku fambiwa hi milenge, hi swo rhwala ni mabyatso ya munhu hi xiyexe.”a Swi fana swonghasi ni vugandzeri lebyi nyikeriwaka eka swikwembu, vakwetsimi na Vamadona eka Vuhindu, Vubudha ni Vukhatoliki bya manguva lawa, laha eka byona hi ndlela leyi fanaka va machaka ni swifaniso swa vona eswitarateni ni le milambyeni ni le lwandle!

Tanihi xikombiso xin’wana xa ku yelana exikarhi ka Babilona wa khale ni vukhongeri bya manguva lawa, kambisisa nhlamuselo leyi landzelaka leyi tekiweke eka encyclopedia leyi fanaka leyi nge: “Vapfumeri va yena lava tshembekaka va n’wi vitana hi mavito lamanene swinene: A ngo va xikwembu xa xisati ni nkosikazi ntsena, kambe u tlhela a va manana wa tintswalo, yena la yingisaka swikhongelo, yena la xavelelaka . . . yena la nyikeke vutomi eka vuako ni le ka vanhu.” Fanisa sweswo ni xikhongelo lexi landzelaka xo huma eka El Santo Rosario (Ricindza Ro Kwetsima) lexi nge: “Ha ku nkhensa, Nkosikazi leyi Lawulaka, hi musa lowu hi wu amukelaka siku na siku lowu humaka evokweni ra wena leri hananaka; hi twele vusiwana, Manana, leswaku u va na hina sweswi ni hi laha ku nga heriki ehansi ka nsirhelelo ni vutumbelo bya wena.”

I mani n’wini wa nhlamuselo ni xikhongelo lexi? Vo tala hi xihatla va ta endla makumu ya leswaku i, “Wanhwana Mariya.” Nhlamulo hi yona ntsena a yi helelanga. Xikhongelo xi nyikeriwa Mariya. Hambi swi ri tano, hi laha Las Grandes Religiones Ilustradas yi hi byelaka ha kona, ku tshaha ko sungula i nhlamuselo ya Ishtar, “Wansati wa Rirhandzu,” xikwembu xa xisati xa Babilona xa ku tswala rirhandzu ni nyimpi. Minkarhi yin’wana u kombisiwa eswifanisweni, “tanihi manana la an’wisaka n’wana wa mufana.”b Nakambe i xikombiso xin’wana xa ndlela leyi ha yona vukhongeri bya manguva lawa byi nga hambanangiki swinene na Babilona wa khale!

Nakambe hi nga kuma ku yelana exikarhi ka Babilona wa khale ni tinhlamuselo ta yena ta moya wa munhu ni swikwembu swa wona swa vunharhu-un’we naswona, namuntlha hi nga kuma tinhlamuselo leti fanaka ta moya lowu nga fiki ni vunharhu-un’we bya vukhongeri bya manguva lawa. Vumbhoni byi tiyisa ku twisisa ka hina ka leswaku “Babilona lonkulu” i xifaniso lexi fanelekeke xa mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa bya Sathana.

Babilona—Nala La Tinyungubyisaka Wa Vugandzeri Bya Ntiyiso

Babilona na yena a a ri nala la tinyungubyisaka wa vanhu va khale va Yehova, Israyele, ni musandzi wa vugandzeri bya vona bya ntiyiso. Babilona wu herise tempele eYerusalema hi 607 B.C.E., wu teka swibya hinkwaswo swa nkoka swa vugandzeri bya Yehova, ivi wu thyakisa swibya leswi enkhubyeni wa Belšatsar.—Daniel 5:3, 4.

Hi laha ku fanaka, eminkarhini ya manguva lawa Babilona Lonkulu u ve mukaneti lonkulu wa vugandzeri bya ntiyiso. Etimhakeni to tala laha Timbhoni ta Yehova ti xanisiweke kona, vafundhisi va swi nyanyisile, hakanyingi hi ku tirhisa vuxaka bya vona ni vafumi va politiki.

Xikombiso xin’wana xa le rivaleni xa ku kaneta loku hlohloteriweke hi vafundhisi xi tlhelela endzhaku hi 1917, naswona xikombiso lexi xi phindha-phindhiwile. Hi lembe rero Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo, hi laha Timbhoni a ti tiviwa ha kona hi nkarhi wolowo, swi humese buku leyi nge The Finished Mystery. Matluka ma nga ri mangani ya buku leyi ma tekiwe ma ri lama hambukisaka hi vafundhisi va Canada ni va U.S., lava matiko ya vona a ma katsekile eka Nyimpi yo Sungula ya Misava. Va hatlisele ku tivisa swigangu swa vona swa politiki hi buku leyi. Vuyelo byi ve byihi ke? Hi ku ya hi Profesa Martin Marty, ebukwini ya yena leyi nge Modern American Religion—The Irony of It All u ri: “Vafundhisi va hundzukele valandzeri va Russell [Timbhoni] naswona va tsaka ku twa leswaku xigwevo xa malembe ya makume mambirhi [eka leswi vuriwaka ku hlohlotela ku tlula nawu] a xi ta vekiwa ehenhla ka varhangeri va Timbhoni ta Yehova lava kumiwaka va ri ni nandzu.”

Kambe endlelo ra vafundhisi ri ve rihi tin’hweti ti nga ri tingani endzhakunyana loko varhangeri volavo va vuriwe lava nga hava nandzu eka swihehlo leswi ke? “A ku vanga na ku tsaka eka swirho swa kereke ya orthodox.” Timbhoni ti yimelele misinya ya milawu ya Bibele ti ri toxe “lerova ti kanetana ni hulumendhe leyi hlanganeke hikwalaho ka vukhongeri bya tona.” Timbhoni a ti nga swi lavi naswona a ti kalanga ti swi lava ku kombisa vunghana byo karhi ni vafumi va politiki, hambi ku ri ehansi ka ku fuma ka Nazi eJarimani kumbe ehansi ka mfumo wa Vufascist eItaly, Spain na Portugal.

Babilona A Avanyisiwa Ni Ku Khomisiwa Tingana

Manuku swa fanela swonghasi loko Nhlavutelo yi vula leswaku Babilona Lonkulu u “pyopyiwile hi ngati ya vahlawuriwa va Xikwembu ni ngati ya lava dlayiweke hi mhaka ya ku landza Yesu” naswona “eka muti lowu a ku kumiwa ngati ya vaprofeta, ni ya vahlawuriwa va Xikwembu, ni hinkwavo lava nga dlawa la misaveni.” Nandzu wa ngati wa vukhongeri bya misava hi ku hlanganyela hi ku gingiriteka kumbe hi ndlela yo hlohlotela byi kondletela tinyimpi ni ku xanisiwa ka Vakriste va ntiyiso wu nga landzeleriwa hi malembe xidzana yo tala lama hundzeke.—Nhlavutelo 17:6; 18:24.

Babilona Lonkulu, mfumo wa misava wa vukhongeri byo hemba, wu tiphine hi manyunyu ni matimba evurungurwini hinkwabyo. Kambe ntsumi yi tsundzuxe Yohane leswaku siku ra muoswi lonkulu ri ta ta. Mhaka ya hi byela yi ku: “Yi huwelela hi rito lera ntamu yi ku: “Ú wile, ú wile, Babilona lonkulu, u hundzukile kaya ka mademona, ni bako ra mimoya ya thyaka ya tinxaka-nxaka, ni xisaka xa tinyanyana ta tinxaka-nxaka, leti nga tengakiki, leti vengekaka.’”—Nhlavutelo 18:2.

Babilona u ta wa rini xana? Kumbe ana se u wile ke? U tokota ku wa hi ndlela yihi? Naswona sweswo swi ku khumbisa ku yini wena ke? Leswi ni swivutiso swin’wana leswi yelanaka na swona swi ta hlamuriwa enkandziyisweni wa hina lowu landzelaka wa Xihondzo xo Rindza.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8, 9]

Babilona Lonkulu u sungule evukhongerini bya Babilona wa khale