Ha Yini U Chava Xikwembu, Hayi Vanhu?

“KU TŠHAV̌A v̌anhu ka riya ntlhamu, kambe l’a ṭhembaka Yehova o le ku tlakukeni.” (Swivuriso 29:25) Hi marito lawa, xivuriso xa khale xa hi xalamukisa eka muxaka wa ku chava loku ku nga chefu ya mianakanyo hakunene—ku chava munhu. Ku fanisiwa ni ntlhamu. Ha yini ke? Hikuva xiharhi lexintsongo, ku fana ni mpfundla, a xi koti ku endla nchumu loko xi phasiwile hi ntlhamu. Xa swi lava ku baleka, kambe ntlhamu wu xi khoma xi nga tshuka-tshuki. Entiyisweni, xihlaseriwa xi heleriwa hi matimba.

Loko hi hlaseriwa hi ku chava munhu, hi fana kahle ni mpfundla wolowo. Hi nga ha tiva lexi hi faneleke ku xi endla. Hi nga ha tlhela hi lava ku xi endla. Kambe ku chava ku hi endla mahlonga. Hi tsana naswona hi nga koti ku endla nchumu.

Ntlhamu Wo Chava Munhu

Ehleketa hi swikombiso swin’wana eminkarhini ya Bibele swa lava a va xanisiwa hi ntlhamu wa ku chava. Emasikwini ya Yoxuwa, vavanuna va 12 va rhumeriwe ku ya kamba tiko ra Kanana emahlweni ka nhlaselo wa Israyele lowu kunguhatiweke. Tinhlori ti vuyile ivi ti vika leswaku tiko a ri nonile ni ku fuwa, hi laha Xikwembu xi vuleke ha kona. Kambe khume ra tinhlori a ti chavisiwe swinene hi matimba ya vaaki. Xisweswo, hi ku hlaseriwa hi ku chava munhu, va nyike xiviko lexi hundzeletiweke ehenhleni ka matimba lawa eka Vaisrayele, ivi va vangela tiko hinkwaro ku hlaseriwa hi ku chava. Vaisrayele va arile ku yingisa xileriso xa Xikwembu xo khitikana va ya eKanana ivi va fuma tiko. Hikwalaho, hi malembe ya 40 lama landzeleke, vakulukumba hinkwavo va xinuna va nkarhi wolowo, handle ka va nga ri vangani, va file emananga.—Tinhlayo 13:21–14:38.

Yonasi a a ri muhlaseriwa un’wana wa ku chava munhu. Loko a averiwe ku ya chumayela emutini lowukulu wa Ninivha, yena “a suka, a balekela Taršiš, kule ni mombo wa Yehova.” (Yonas 1:3) Hikwalaho ka yini ke? Vaninivha a va ri ni xidumo xo va vanhu va tihanyi ni va vukari, naswona Yonasi entiyisweni u swi tivile sweswo. Ku chava munhu ku n’wi vangele ku balekela etlhelweni leri hambaneke na Ninivha. I ntiyiso, eku heteleleni u xi amukerile xiavelo xa yena kambe endzhaku ka loko a kume ndzayo leyi nga tolovelekangiki leyi humaka eka Yehova.—Yonas 1:4, 17.

Hambi ku ri tihosi ti nga va chava vanhu. Eka xiendlakalo xin’wana, Hosi Sawulo hi ku kongoma u ale ku yingisa xileriso xa xihatla lexi humaka eka Xikwembu. Ku tisirhelela ka yena a ku ri kwihi ke? “Nḍi dyohile, hikuv̌a nḍi tlurile ku lerisa ka Yehova ni marito ya wena; hi leŝi nḍi tšhav̌eke tiko, nḍi yingiseke rito ra rona.” (1 Samuel 15:24) Malembe xidzana ma nga ri mangani endzhakunyana, loko Yerusalema wu lava ku hlaseriwa hi Vababilona, Yeremiya, muprofeta lowo tshembeka, u tsundzuxe Hosi Sedekiyasi ku tinyiketa ivi xisweswo a sirhelela Yerusalema eku halatiweni lokukulu ka ngati. Kambe Sedekiyasi u arile. Hikwalaho ka yini? U te eka Yeremiya: “Nḍi tšhav̌a v̌a-Yuda lav̌a tinyiketeleke ka v̌a-Kaldea, leŝaku nḍi nyiketiwa e mav̌okweni ya v̌ona, v̌a ta tlanga ha mina.”—Yeremia 38:19.

Eku heteleleni, hambi ku ri muapostola a a chava. Hi siku leri Yesu a a fanele ku fa ha rona, u tsundzuxe valandzeri va yena leswaku hinkwavo va ta n’wi landzula. Hambi swi ri tano, Petro, hi xivindzi u te: “Hosi, ndzi tilunghisele ku famba na wena ekhotsweni ni le ku feni.” (Luka 22:33; Matewu 26:31, 33) Marito wolawo ma tikombe ma hoxile swonghasi! Tiawara ti nga ri tingani endzhakunyana, Petro hi ku chava u landzurile leswaku u na Yesu kumbe hambi ku ri ku n’wi tiva. Ku chava munhu ku n’wi hlurile! Ina, ku chava munhu hakunene i chefu ya mianakanyo.

Hi Fanele Ku Chava Mani Ke?

Xana hi nga ku hlula njhani ku chava munhu? Hi ku ku siva hi ku chava lokunene swinene. Muxaka lowu wa ku chava wu khutaziwile hi muapostola la fanaka, Petro, loko a te: “Chavani Xikwembu.” (1 Petro 2:17) Ntsumi leyi voniweke hi Yohane eka Nhlavutelo yi huwelele eka vanhu yi ku: “Chavani Xikwembu, mi xi dzunisa.” (Nhlavutelo 14:7) Hosi Solomoni wa vutlhari na yena u khutazile ku chava ko tano, loko a te: “A hi yingiseni makumu ya timhaka hikwato: tšhav̌a Šikwembu, u hlayisa milawu ya šona, hikuv̌a hi yona fanelo hikwayo ya munhu.” (Eklesiasta 12:13) Ina, ku chava Xikwembu i mfanelo.

Ku chava Xikwembu ku tisa mimbuyelo. Mupisalema wa khale u yimbelerile a ku: “Kunene, ku hlayiseka ka [Yehova] ku le kusuhi ni lav̌a ṅwi tšhav̌aka.” (Psalma 85:9) Xivuriso xa Bibele na xona xi kandziyisa ku: “Šitšhav̌o ša Yehova ši anḍisa masiku.” (Swivuriso 10:27) Ina, ku chava Yehova i nchumu lowunene, lowu pfunaka. Kambe u nga ha ku, ‘kunene, Yehova i Xikwembu xa rirhandzu. Ha yini hi fanele ku chava Xikwembu xa rirhandzu?’

Ku Chava Xikwembu Xa Rirhandzu Ke?

Hikuva ku chava Xikwembu a hi ku chava ka ku tumbela, loku rhurhumerisaka loku hundzulaka vanhu va va eka xiyimo xin’wana. I muxaka wa ku chava loku n’wana a nga ku kombisaka tata wa yena, hambi loko a rhandza tata wakwe naswona a tiva leswaku tata wa yena wa n’wi rhandza.

Ku chava Xikwembu hakunene i xichavo lexikulu xa Muvumbi lexi humaka eku xiyeni leswaku hi yena xivumbeko lexi hetisekeke xa vunene, vululami, vutlhari ni rirhandzu. Swi katsa ku chava lokunene ka ku hlundzukisa Xikwembu hikwalaho ka leswi xi nga Muavanyisi Lonkulu loyi a nga ni matimba yo hakela ni ku xupula. Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “I mhaka leyi chavisaka ku wela emavokweni ya Xikwembu lexi hanyaka.” (Vaheveru 10:31) Rirhandzu ra Xikwembu a hi nchumu lowu faneleke ku biwa hi makatla, naswona ku avanyisa ka yena a hi nchumu wo tlanga ha wona. Hi yona mhaka leyi Bibele yi hi tsundzuxaka yi ku: “Masungulo ya v̌utlhari i ku tšhav̌a Yehova.”—Swivuriso 9:10.

Hambi swi ri tano, hi fanele ku tsundzuka leswaku hambi leswi Yehova a nga ni matimba yo xupula lava nga n’wi yingisiki—naswona hakanyingi a swi endleke sweswo—a nga na torha ra ngati kumbe tihanyi. Hakunene i Xikwembu xa rirhandzu, hambi leswi, ku fana ni mutswari wa rirhandzu, minkarhi yin’wana a hlundzukaka hi ndlela leyinene. (1 Yohane 4:8) Hi yona mhaka leyi ku xi chava swi nga swinene. Swi hi yisa eku yingiseni ka milawu ya xona, leyi kunguhateriweke vunene bya hina. Ku yingisa milawu ya Xikwembu swi tisa ntsako, loko ku nga yi yingisi hi minkarhi hinkwayo ku tisa vuyelo lebyo biha. (Vagalatiya 6:7, 8) Mupisalema u huhuteriwile ku vula a ku: “Tšhav̌ani Yehova, ṅwina v̌ahlawuriwa v̌a yena! Hikuv̌a la’v̌a ṅwi tšhav̌aka a v̌a pfumari nṭšhumu.”—Psalma 34:9.

I Mani Loyi U N’wi Chavaka Ke?

Xana ku chava Xikwembu ku hi pfunisa ku yini leswaku hi hlula ku chava munhu? Kavula, vanhu va nga hi hlekula kumbe hambi ku ri ku hi xanisa hikwalaho ka ku endla leswinene, ku nga leswi hi tshikilelaka. Kambe ku chava ka ku xixima Xikwembu ku ta veka ntshikilelo ehenhla ka hina leswaku hi namarhela ndlela leyi lulameke, tanihi leswi hi nga laveki ku xi hlundzukisa. Ku tlula kwalaho, rirhandzu ra Xikwembu ri ta hi susumetela ku endla leswi xi tsakisaka. Tlhandla-kambirhi, hi tsundzuka leswaku Xikwembu xa hi hakela swinene hikwalaho ka ku endla leswi lulameke, leswi hi endlaka leswaku hi xi rhandza swinene ni ku hi endla leswaku hi lava ku endla ku rhandza ka xona. Hikwalaho, langutelo leri ringaneleke ra Xikwembu ri hi pfuna ku hlula ku chava kwihi na kwihi loku hi nga vaka na kona eka vanhu.

Hi xikombiso, vo tala va sindzisiwa ku endla leswi hoxeke hikwalaho ka ku chava leswi tintanga ta vona ti swi ehleketaka. Vantshwa exikolweni va nga dzhaha, va tirhisa ririmi lero biha, va tidzunisa hi ntokoto wa rimbewu (wa xiviri kumbe lowu anakanyiwaka kunene), kumbe hambi ku ri ku ringeta xihoko kumbe swidzidzirisi. Hikwalaho ka yini? A hi minkarhi hinkwayo va lavaka ku swi endla, kambe i mhaka ya leswi va chavaka leswi tintangha ta vona ti nga ta swi vula loko va teka ndlela leyi hambaneke. Eka n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, ku endliwa xiphukuphuku ni ku hlekuriwa ku nga va loku nonon’hwaka ku ku tiyiselela ku fana ni ku xanisiwa emirini.

Munhu lonkulu na yena a nga ha twa nsusumeto wo endla leswi hoxeke. Kumbexana mulanguteri entirhweni u ta byela muthoriwa ku engetela xikweleti eka muxavi kumbe ku tata fomo ya xibalo xa khampani hi ndlela ya vukanganyisi leswaku a hunguta xikweleti xa xibalo. Mukriste a nga ha vona leswaku loko a nga yingisi, u ta lahlekeriwa hi ntirho wa yena. Xisweswo, ku chava munhu ku nga n’wi susumetela ku endla leswi hoxeke.

Etimhakeni hinkwato, ku chava lokunene ka Xikwembu ni xichavo xa swileriso swa xona ku ta sivela Mukriste eku hluriweni hi ku chava munhu. Naswona rirhandzu ra Xikwembu ri ta n’wi sivela eku katsekeni emintirhweni leyi Xikwembu xi yi yiriseke. (Swivuriso 8:13) Ku tlula kwalaho, ripfumelo ra yena eka Xikwembu ri ta n’wi tiyisekisa leswaku loko a hanya hi ku pfumelelana ni ripfalo ra yena leri a tolovetiweke rona hi Bibele, Xikwembu xi ta n’wi seketela ku nga khathariseki leswaku ku nga humelela yini na yini. Muapostola Pawulo u phofule ripfumelo ra yena hi marito lama nge: “Ndzi nga endla hinkwaswo hi matimba ya Loyi a ndzi tiyisaka.”—Vafilipiya 4:13.

Bibele yi nyikela swikombiso swo tala swa vavanuna ni vavasati lava a va tshembekile eka Yehova hambi ku ri ehansi ka miringo leyikulu. Va “xanisiwile hi ku hlekuriwa ni ku biwa, . . . [va] bohiwa hi timpencana, va hoxiwa ekhotsweni. Va khandliwile hi maribye, va pulukanyisiwile hi le xikarhi hi ku sahiwa, va dlayiwile hi mabanga.” (Vaheveru 11:36, 37) Kambe a va pfumelelanga ku chava munhu ku lawula mianakanyo ya vona. Ku ri na sweswo, va landzele ndlela leyi fanaka ya vutlhari leyi Yesu endzhakunyana a yi nyikeke vadyondzisiwa va yena, leyi nge: “Mi nga tshuki mi chava lava dlayaka miri, va ri hava matimba yo dlaya moya; kambe chavani loyi [Xikwembu] a nga ni matimba yo lovisa moya ni miri wa munhu eTiheleni.”—Matewu 10:28.

Ku landzela xitsundzuxo lexi xa Yesu xo chava Xikwembu ematshan’wini ya munhu ku tlhele ku pfuna Vakriste vo sungula ku tiyisela muxaka wun’wana ni wun’wana wa ku nonon’hwa, miringo ni ku xanisiwa “hikwalaho ka Evangeli.” (Filemoni 13) Muapostola Pawulo i xikombiso lexi xiyekaka xa leswi. Eka papila ra yena ra vumbirhi leri yaka eka Vakorinto, u kombisa ndlela leyi ku chava Xikwembu ku n’wi tiyiseke ha yona leswaku a tiyisela swigwevo swa le khotsweni, ku biwa, ku khandliwa hi maribye, ku tshovekeriwa hi swikepe, makhombo yo hambana-hambana emagondzweni, vusiku bya nkelu-nkelu, ndlala, torha, xirhami ni ku pfumala swiambalo.—2 Vakorinto 11:23-27.

Ku chava Xikwembu nakambe ku tiyise Vakriste volavo vo sungula ku hlangavetana ni ku xanisiwa ka tihanyi ehansi ka Mfumo wa Rhoma, loko van’wana va hoxiwile hambi ku ri eka swivandzana leswi nga endzeni ka arena. Emalembeni ya le Xikarhi, vapfumeri va xivindzi va hisiwe erivaleni ku kondza va fa hikwalaho ka leswi a va nga ta landzula ripfumelo ra vona. Hi nkarhi wa nyimpi yo hetelela ya misava, Vakriste va hlawule ku xaniseka ni ku fa etikampeni ta nxaniso ematshan’wini yo endla swilo leswi hlundzukisaka Xikwembu. Mawaku matimba lamakulu swonghasi lama ku chava Xikwembu ku nga wona! Kunene, loko ma tiyise Vakriste ku hlula ku chava munhu ehansi ka swiyimo swo tano leswi ringaka, ma nga hi tiyisa na hina eka xiyimo xihi na xihi lexi hi nga tikumaka hi ri eka xona.

Namuntlha, Sathana Diyavulosi u endla hinkwaswo leswi a nga swi kotaka ku hi susumetela ku hlundzukisa Xikwembu. Vakriste va ntiyiso hikwalaho va fanele ku va ni ku tiyimisela loku fanaka ni lokuya ku phofuriweke hi muapostola Pawulo loko a tsarile a ku: “A hi va ntlawa wa lava tlhelelaka endzhaku ku ya eku loveni, kambe hi wa lava nga ni ku pfumela, leswaku hi hlayisa mimoya ya hina.” (Vaheveru 10:39) Ku chava Yehova i xihlovo xa xiviri xa matimba. Hi ku pfuniwa hi xona, onge “hi nga vula hi tiyile, hi ku: ‘[Yehova] i mupfuni wa mina, a ndzi nga chavi nchumu; munhu a nga ndzi endla yini xana?’”—Vaheveru 13:6.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ku chava Xikwembu ku tiyise Pawulo leswaku a tiyisela swilo hinkwaswo, ku katsa ni ku biwa, ku pfaleriwa ekhotsweni hambi ku ri ku tshovekeriwa hi xikepe.—2 Vakorinto 11:23-27