Ku Dyondza Ku Kuma Ntsako Hi Ku Chava Yehovha
“Tanani v̌ana, mi nḍi yingisela, nḍi ta mi dyonḍisa šitšhav̌o ša Yehova.”—PISALEMA 34:11.
1. Xana nchavo wu ta hetiwa njhani hi Mfumo wa Xikwembu, kambe xana sweswo swi vula ku chava hinkwako?
ETINDHAWINI hinkwato vanhu va navela ku ntshunxeka eka nchavo—nchavo wa madzolonga, nchavo wa ku pfumaleka ka mintirho ni nchavo wa vuvabyi lebyikulu. Ku ta va siku ro tsakisa hakunene loko ntshunxeko wolowo wu va kona ehansi ka Mfumo wa Xikwembu! (Esaya 33:24; 65:21-23; Mikiya 4:4) Kambe, enkarhini wolowo a ku nge herisiwi ku chava hinkwako, naswona sweswi a hi fanelanga hi lava ku susa ku chava hinkwako evuton’wini bya hina. Ku ni nchavo lowunene ni nchavo wo biha.
2. (a) Hi wihi nchavo wo biha, naswona hi wihi lowu nga wunene? (b) Ku chava Xikwembu i yini, naswona xana tindzimana leti tsariweke laha ti swi kombisa njhani sweswo?
2 Nchavo wu nga va xiyimo xa mianakanyo, lexi hetaka vuswikoti bya munhu bya ku anakanya. Wu nga heta xivindzi ni ku herisa ntshembo. Nchavo wo tano wu nga ha khoma loyi a xungetiwaka hi nala. (Yeremiya 51:30) Wu nga ha khoma loyi a tikarhataka swinene leswaku a amukeriwa hi vanhu vo karhi lava nga ni nkucetelo. (Swivuriso 29:25) Kambe nchavo lowu tengeke na wona wu kona, lowu wu hi sivelaka ku endla swilo swa vuhunguki, leswaku hi nga tivavisi. Ku xixima Xikwembu swi katsa swo tlula sweswo. I ku chava Yehovha, ku n’wi xixima hi vuenti, swin’we ni ku chava ku n’wi hlundzukisa. (Pisalema 89:7) Nchavo lowu wo endla leswi nga tsakisiki Xikwembu wu vangiwa hi ku tlangela musa wa rirhandzu ni vunene bya xona. (Pisalema 5:7; Hosiya 3:5) Nakambe wu katsa ku xiya leswaku Yehovha i Muavanyisi la Tlakukeke ni wa Matimba Hinkwawo, loyi a nga ni matimba yo tisa nxupulo, hambi ku ri rifu, eka lava alaka ku n’wi yingisa.—Varhoma 14:10-12.
3. Xana ku chava Yehovha ku hambana njhani ni loku fambisanaka ni swikwembu swa vuhedeni?
3 Ku xixima Xikwembu ku tengile, a ku sindzisiwi. Ku susumetela munhu leswaku a yima a tiya eka leswinene, a nga tinyiketi ku endla leswi hoxeke. A ku fani ni nchavo lowu fambisanaka ni xikwembu xa khale xa Magriki, Phobos, lexi hlamuseriwaka tanihi xikwembu xo biha lexi a xi chavisa. Naswona a ku fani ni nchavo lowu fambisanaka ni xikwembu-kati xa Mahindu, Kali, lexi nkarhi wun’wana xi kombisiwaka xi ri ni torha ra ngati, xi tirhisa mintsumbu, tinyoka ni marhambu tanihi swikhaviso. Ku xixima Xikwembu ku ni nkokela; a ku hlongoli munhu. Ku lukeleriwe hi rirhandzu ni ku tlangela. Xisweswo, ku xixima Xikwembu ku hi tshineta eka Yehovha.—Deteronoma 10:12, 13; Pisalema 2:11.
Lexi Endlaka Leswaku Van’wana Va Va Na Kona Kambe Van’wana Va Ku Pfumala
4. Hi laha swi kombisiweke ha kona hi muapostola Pawulo, xana vanhu va le xiyin’weni xihi, naswona swi vangiwa hi yini?
4 Vanhu hi xitalo a va susumetiwi hi mfanelo ya ku xixima Xikwembu. Eka Varhoma 3:9-18, muapostola Pawulo u hlamusela ndlela leyi vanhu va hambukeke ha yona eku hetisekeni ko sungula. Endzhaku ko vula leswaku hinkwavo va ni xidyoho, Pawulo u tshaha eka Tipisalema, a ku: “A ku na munhu ni un’we la lulameke.” (Vona Pisalema 14:1.) Kutani u nyika vuxokoxoko hi ku kombisa swilo swo tanihi ku ka vanhu va nga xi lavi Xikwembu, ku pfumala ka vona musa, vuxisi bya vona, nhlambha ni ku halata ngati. Sweswo swi yi hlamusela kahle misava ya namuntlha! Vanhu vo tala a va na mhaka ni Xikwembu ni swikongomelo swa xona. Hakanyingi va kombisa musa loko ntsena va ta kuma xo karhi. Ku hemba ni nhlambha swi andzile. Ku halata ngati ku kombisiwa etimhakeni ni le vuhungasini. I yini lexi vangaka xiyimo xo tano? I ntiyiso leswaku hinkwerhu ka hina hi vatukulu va mudyohi Adamu, kambe loko vanhu va hanya hi ku landza swilo leswi hlamuseriweke hi muapostola Pawulo, ku katseka swin’wana swo tlula sweswo. Ndzimana 18 yi hlamusela nchumu wa kona, yi ku: “Emahlweni ka vona, ku chava Xikwembu a swi kona!”—Vona Pisalema 36:1.
5. Ha yini vanhu van’wana va chava Xikwembu, kambe van’wana va nga xi chavi?
5 Kambe, ha yini vanhu van’wana va chava Xikwembu, kambe van’wana va nga xi chavi? Hi ku olova, hikwalaho ka leswi vanhu van’wana va ku hlakulelaka, kasi van’wana a va ku hlakuleli. Ku hava ni un’we wa hina loyi a tswariwaka na kona, kambe hinkwerhu hi nga swi kota ku va na kona. Ku chava Xikwembu i nchumu lowu hi faneleke ku wu dyondza. Kutani, leswaku ku ta va matimba lama hi susumetaka evuton’wini bya hina, hi fanele ku ku hlakulela.
Xirhambo Lexi Tsakisaka
6. I mani loyi a hi nyikaka xirhambo lexi tsariweke eka Pisalema 34:11, naswona xana ndzimana leyi yi swi kombisa njhani leswaku ku chava Xikwembu ku fanele ku dyondziwa?
6 Xirhambo lexi tsakisaka xa ku dyondza ku chava Yehovha hi nyikiwa xona eka Pisalema 34. Leyi i pisalema ya Davhida. Naswona xana Davhida a a fanekisela mani? Ku hava un’wana handle ka Hosi Yesu Kreste. Vuprofeta lebyi muapostola Yohane a byi kongomiseke eka Yesu byi tsariwe eka ndzimana 20 ya pisalema leyi. (Yohane 19:36) Esikwini ra hina, Yesu hi yena loyi a humesaka xirhambo xo fana ni lexi nga eka ndzimana 11: “Tanani v̌ana, mi nḍi yingisela, nḍi ta mi dyonḍisa šitšhav̌o ša Yehova.” Leswi swi kombisa kahle leswaku ku chava Xikwembu i nchumu lowu nga dyondziwaka, naswona Yesu Kreste u faneleka khwatsi ku hi dyondzisa. Ha yini swi ri tano?
7. Ha yini Yesu ngopfu-ngopfu ku ri yena loyi hi nga dyondzaka ku chava Xikwembu eka yena?
7 Yesu Kreste u tiva nkoka wa ku chava Xikwembu. Vaheveru 5:7 yi vula leswi malunghana na yena: “Emasikwini ya yena ya ku hanya la misaveni, Yesu u khongerile ni ku kombela hi ku titsongahata, a huwelela hi matimba ni ku rila hi mihloti, eka Xikwembu lexi a xi ri ni matimba ya ku n’wi ponisa eku feni, kutani ú yingisiwile hikwalaho ka xichavo xa yena.” Ku chava Xikwembu hi ndlela yoleyo a ku ri mfanelo leyi Yesu Kreste a yi kombiseke hambi emahlweni ko langutana ni rifu emhandzini ya nxaniso. Tsundzuka, eka Swivuriso ndzima 8, N’wana wa Xikwembu u hlamuseriwa tanihi ximunhuhato xa vutlharhi. Naswona eka Swivuriso 9:10, hi byeriwa leswi: “Masungulo ya v̌utlhari i ku tšhav̌a Yehova.” Kutani nchavo lowu wa Xikwembu a wu ri xiphemu xa nkoka eka vumunhu bya N’wana wa Xikwembu khale koloko a nga si ta emisaveni.
8. Eka Esaya 11:2, 3, hi dyondza yini malunghana ni ku chava Yehovha?
8 Ku tlula kwalaho, malunghana na Yesu tanihi Hosi ya Vumesiya, Esaya 11:2, 3 yi ri: “Moya wa Yehova wu ta ṭhama henhla ka yena, moya wa v̌utlhari ni wa mianakanyo, moya wa nṭunḍušo ni wa matimba, moya wa ku tiv̌a ni wa šitšhav̌o ša Yehova.” Mawaku nhlamuselo yo saseka swonghasi! Ku chava Yehovha ka tsakisa. Ka vuyerisa naswona ka aka. I mfanelo leyi nga ta va kona eka vulawuri hinkwabyo laha Kreste a fumaka tanihi Hosi. Wa fuma sweswi, naswona eka hinkwavo lava hlengeletiwaka tanihi vafumiwa vakwe, u va nyika swiletelo malunghana ni ku chava Yehovha. Njhani?
9. Xana Yesu Kreste u hi dyondzisa njhani ku chava Yehovha, naswona u lava leswaku hi dyondza yini ha kona?
9 Hi ku tirhisa minhlangano yerhu ya vandlha, tinhlengeletano ni mintsombano, Yesu tanihi Nhloko leyi vekiweke ya vandlha ni Hosi ya Vumesiya, u hi pfuna ku twisisa kahle leswi ku chava Xikwembu ku nga swona ni mhaka leyi ku pfunaka ha yona. Xisweswo u lwela ku kurisa ku twisisa ka hina leswaku hi kota ku tsakisiwa hi ku chava Yehovha ku fana na yena.
Xana U Ta Ma Endla Matshalatshala Lama Lavekaka?
10. Loko hi ri eminhlanganweni ya Vukreste, hi fanele hi endla yini leswaku hi twisisa ku chava Yehovha?
10 Ina, ku hlaya ka hina Bibele kumbe ku va kona eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo ntsena a swi nge tiyisekisi leswaku hi ta chava Xikwembu. Xiya leswi hi faneleke ku swi endla leswaku hi twisisa ku chava Yehovha. Swivuriso 2:1-5 yi ri: “Ṅwana nga loko u amukela marito ya mina, u v̌a u tihlayisela milawu ya mina, loko u riya ndlev̌e ya wena e ku yingisa v̌utlhari, u nyiketa mbilu ya wena e ku yingiseni; nḍi ri, loko u rilela v̌utiv̌i, loko u huwelela e ku twisisa, loko u ŝi lav̌a kukotisa mali, u hakuta kukotisa šuma le’ši fihliweke, hi laha u nga ta twisisa ku tšhav̌a ka Yehova, u ta kuma ku tiv̌a ka Šikwembu.” Kutani loko hi ri eminhlanganweni, hi fanele ku rhiya ndleve eka leswi vuriwaka, hi endla matshalatshala lamakulu ya ku landzelela tinhla ni ku ti tsundzuka, hi anakanyisisa hi laha ndlela leyi hi titwaka ha yona hi Yehovha yi faneleke yi khumba langutelo ra hina ha kona eka ndzayo leyi nyikeriwaka—ina, hi pfula timbilu ta hina. Kutani hi ta twisisa ku chava Yehovha.
11. Leswaku hi hlakulela ku chava Xikwembu, hi fanele hi endla yini hi matimba ni hi ku phindha-phindha?
11 Pisalema 86:11 yi vulavula hi yinhla yin’wana ya nkoka, xikhongelo. Mupisalema u khongerile a ku: “Oho Yehova, nḍi dyonḍise ndlela ya wena! Nḍi ta famba e ku ṭhembekeni ka wena. Byisa mbilu ya nga e ku tšhav̌a v̌ito ra wena.” Yehovha u xi amukerile xikhongelo xexo, hikuva u endle leswaku xi tsariwa eBibeleni. Leswaku hi hlakulela ku chava Xikwembu, na hina hi fanele ku khongela eka Yehovha leswaku a hi pfuna, naswona hi ta vuyeriwa loko hi khongela hi matimba ni hi ku phindha-phindha.—Luka 18:1-8.
Mbilu Ya Wena Ya Katseka
12. Ha yini mbilu yi fanele ku xiyisisiwa swinene, naswona sweswo swi katsa yini?
12 Ku na xin’wana lexi hi faneleke ku xi xiya eka Pisalema 86:11. Mupisalema a nga kombeli ku tiva ku chava Xikwembu hi miehleketo ntsena. U vulavula hi mbilu yakwe. Ku hlakulela ku chava Xikwembu ku katsa mbilu yo fanekisela, leyi lavaka nyingiso wo hlawuleka hikuva i munhu wa le ndzeni loyi a kombisiwaka hi mintirho ya hina hinkwayo evuton’wini naswona yi katsa miehleketo ya hina, langutelo ra hina, ku navela ka hina, minsusumeto ya hina ni tipakani ta hina.
13. (a) I yini lexi nga kombisaka leswaku mbilu ya munhu yi avanile? (b) Loko hi ri karhi hi hlakulela ku chava Xikwembu, hi fanele hi tirhela eka pakani yihi?
13 Bibele yi hi tsundzuxa leswaku mbilu ya munhu yi nga ha va yi avanile. Yi nga va ni mano. (Pisalema 12:2; Yeremiya 17:9) Yi nga ha hi susumetela ku endla mintirho leyinene—ku ya eminhlanganweni ya vandlha ni ku ya evutirhelini bya nsimu—kambe yi nga ha tlhela yi rhandza swilo swin’wana swa mahanyelo ya misava. Leswi swi nga ha hi sivela ku yisa emahlweni swilaveko swa Mfumo hi moya-xiviri hinkwawo. Kutani mbilu leyi nga ni mano yi nga ha ringeta ku hi khorwisa leswaku ana hi endla swo fana ni leswi endliwaka hi van’wana. Kumbexana exikolweni kumbe entirhweni wa hina wa ku tihanyisa, mbilu yi nga ha kuceteriwa hi ku chava vanhu. Hikwalaho, eswivandleni swoleswo hi nga ha chava ku vula leswaku hi Timbhoni ta Yehovha naswona hi nga ha endla ni swilo leswi nga fanelangiki eka Vakreste. Hambi swi ri tano, endzhaku ka sweswo hi biwa hi ripfalo. A hi fanelanga hi va vanhu vo tano. Hikwalaho, hi khongela eka Yehovha swin’we ni mupisalema hi ku: “Byisa mbilu ya nga e ku tšhav̌a v̌ito ra wena.” Hi lava leswaku munhu wa le ndzeni hi laha ku heleleke, hi ndlela leyi a kombisiwaka ha yona hi mintirho ya hina evuton’wini, a kombisa leswaku hi “tšhav̌a Šikwembu, [hi] hlayisa milawu ya šona.”—Eklesiasta 12:13.
14, 15. (a) Loko a vhumbha hi ku vuyisiwa ka Israyele evuhlongeni eBabilona, hi xihi xitshembiso lexi Yehovha a xi nyikeke vanhu vakwe? (b) Xana Yehovha u endle yini malunghana ni ku byala ku chava Xikwembu etimbilwini ta vanhu vakwe? (c) Ha yini Israyele a fularhele tindlela ta Yehovha?
14 Yehovha u tshembise leswaku u ta nyika vanhu va yena mbilu yo tano leyi chavaka Xikwembu. U vhumbhe ku vuyisiwa ka Israyele a ku, hi laha hi hlayaka ha kona eka Yeremiya 32:37-39: “Nḍi ta v̌a v̌uyisela e šiv̌andleni leši, nḍi v̌a akisa hi ku tiṭakela. Ri ta v̌a tiko ra mina, mina nḍi v̌a Šikwembu ša v̌ona. Nḍi ta v̌a nyika mbilu yiṅwe, ni ndlela yiṅwe ya ku nḍi tšhav̌a hi masiku, v̌a ta kateka, v̌ona, ni v̌ana v̌a v̌ona e nḍaku ka v̌ona.” Eka ndzimana 40, xitshembiso xa Xikwembu xa tiyisiwa: “Nḍi v̌eka šitšhav̌o ša mina e timbilwini ta v̌ona, v̌a nga ha nḍi fulareli.” Hi 537 B.C.E., Yehovha u va vuyisile eYerusalema hi laha a tshembiseke ha kona. Kambe ku vuriwa yini hi xitshembiso xexo hinkwaxo—leswaku u ta va nyika ‘mbilu yin’we leswaku va n’wi chava hi masiku’? Ha yini tiko ra khale ra Israyele ri fularhele Yehovha endzhaku ka loko a ri humese eBabilona, ku kondza tempele ya vona yi lovisiwa hi 70 C.E., yi nga ha tlheli yi pfuxiwa?
15 Leswi a swi nga vangiwi hi ku tsandzeka ko karhi ka Yehovha. Hakunene, Yehovha u ma tekile magoza yo nghenisa ku chava ka Xikwembu etimbilwini ta vanhu vakwe. Hi tintswalo leti a ti kombiseke hi ku va kutsula eBabilona ni ku va tlherisela ka rikwavo, u va nyike xivangelo lexinene xo n’wi languta hi xichavo lexi enteke. Xikwembu xi tiyise hinkwaswo sweswo hi switsundzuxo, ndzayo, ni ku tshinya hi ku tirhisa muprofeta Hagayi, Zakariya na Malakiya; hi Ezra, loyi a rhumeriweke eka vona tanihi mudyondzisi; hi ku tirhisa Mufumi Nehemiya; ni hi N’wana wa Xikwembu hi byakwe. Minkarhi yin’wana vanhu a va yingisa. Va endle tano loko va pfuxa tempele ya Yehovha hi xikhutazo xa Hagayi na Zakariya ni loko va hlongole vasati va matiko mambe emasikwini ya Ezra. (Ezra 5:1, 2; 10:1-4) Kambe hakanyingi a va nga yingisi. Minkarhi yin’wana a va nga rhiyi ndleve; ndzayo a va nga yi yingisi nkarhi wun’wana; a va ti pfulanga timbilu ta vona. Vaisrayele a va nga hlakuleli ku chava Xikwembu, kutani hikwalaho ka sweswo, a ku nga ri nsusumeto wa matimba evuton’wini bya vona.—Malakiya 1:6; Matewu 15:7, 8.
16. Xana Yehovha u byale ku chava Xikwembu etimbilwini ta vamani?
16 Kambe, xitshembiso xa Yehovha xa ku nghenisa ku chava Xikwembu etimbilwini ta vanhu va yena a xi tsandzekanga. U endle ntwanano lowuntshwa na Israyele wa moya, Vakreste lava a va nyikeke ntshembo wa le tilweni. (Yeremiya 31:33; Vagalatiya 6:16) Hi 1919, Xikwembu xi va humese evuhlongeni bya Babilona Lonkulu, mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa. Etimbilwini ta vona xi simeke ku xi chava. Leswi swi va tisele vuyelo lebyi fuweke swin’we ni “ntshungu lowukulu,” lowu nga ni ntshembo wa ku hanya tanihi vafumiwa va Mfumo va laha misaveni. (Yeremiya 32:39; Nhlavutelo 7:9) Ku chava Yehovha ku nghene ni le timbilwini ta vona.
Ndlela Leyi Ku Chava Xikwembu Ku Byalekaka Ha Yona eTimbilwini Ta Hina
17. Xana Yehovha u ku nghenisa njhani ku chava Xikwembu etimbilwini ta hina?
17 Xana Yehovha u ku byale njhani ku chava Xikwembu etimbilwini ta hina? Hi ku tirhisa moya wa yena. Naswona i yini lexi hi nga na xona lexi vangiwaka hi moya lowo kwetsima? I Bibele, Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke. (2 Timotiya 3:16, 17) Hikwalaho ka leswi a swi endleke enkarhini lowu hundzeke, hi ku tirhisana ka yena ni malandza yakwe enkarhini wa sweswi leswi hetisisaka Rito rakwe ra vuprofeta, ni hi vuprofeta bya swilo leswi nga ta ta, Yehovha u nyika xisekelo lexi tiyeke xa leswaku hina hinkwerhu hi kurisa ku chava Xikwembu.—Yoxuwa 24:2-15; Vaheveru 10:30, 31.
18, 19. Xana mintsombano, tinhlengeletano ni minhlangano ya vandlha swi hi pfuna njhani leswaku hi chava Xikwembu?
18 Hi xiya leswaku, hi laha ku tsariweke ha kona eka Deteronoma 4:10, Yehovha u byele Muxe a ku: “Nḍi hlengeletele tiko nḍi ta v̌a yingiserisa marito ya mina, leŝaku v̌a dyonḍa ku nḍi tšhav̌a e masiku hikwawo lawa v̌a nga ta hanya e misav̌eni, v̌a ta ma dyonḍisa e v̌ana v̌a v̌ona.” Hi laha ku fanaka namuntlha, Yehovha u endle malunghiselelo yo tala ya ku pfuna vanhu vakwe leswaku va dyondza ku n’wi chava. Emintsombanweni, etinhlengeletanweni ni le minhlanganweni ya vandlha, hi vona vumbhoni bya musa wa rirhandzu wa Yehovha ni vunene byakwe. Sweswo hi leswi a hi swi endla loko hi dyondza buku leyi nge Nghwazi Leyi Tshameke Yi Hanya. Xana dyondzo yoleyo yi ku khumbe njhani wena ni langutelo ra wena hi Yehovha? Loko u ri karhi u vona tinhla to hambana-hambana ta timfanelo letikulu ta Tata wa hina wa le tilweni ti kombisiwa hi N’wana wakwe, xana leswi a swi endlanga leswaku u navela ku ka u nga hlunamisi Xikwembu?—Vakolosa 1:15.
19 Eminhlanganweni ya hina, hi tlhela hi dyondza hi timhaka ta nkutsulo wa Yehovha eka vanhu vakwe enkarhini lowu hundzeke. (2 Samuwele 7:23) Loko hi ri karhi hi dyondza buku ya Bibele ya Nhlavutelo hi ku pfuniwa hi buku leyi nge Nhlavutelo—Ku Chaputa Ka Yona Loku Hlamarisaka Ku Tshinele!, hi dyondza hi swivono swa vuprofeta leswi se swi hetisekeke eka lembe-xidzana leri ra vu-20 ni hi swiendlakalo leswi chavisaka leswi nga ta ta. Malunghana ni swiendlo swo tano hinkwaswo swa Xikwembu, Pisalema 66:5 yi ri: “Tanani, mi v̌ona mitiro ya Šikwembu; ša tšhav̌iseka e ku endleni ka šona e henhla ka v̌ana v̌a v̌anhu.” Ina, loko yi langutiwa kahle, mintirho leyi ya Xikwembu yi byala ku chava Yehovha etimbilwini ta hina, xichavo lexi enteke. Xisweswo hi nga vona ndlela leyi Yehovha Xikwembu a hetisisaka xitshembiso xakwe ha yona: “Nḍi ta v̌eka šitšhav̌o ša mina e timbilwini ta v̌ona, v̌a nga ha nḍi fulareli.”—Yeremiya 32:40.
20. Leswaku ku chava Xikwembu ku byaleka swinene etimbilwini ta hina, hi fanele hi endla yini?
20 Hambi swi ri tano, swi le rivaleni leswaku ku chava Xikwembu a ku ngheni etimbilwini ta hina handle ko endla swo karhi. Vuyelo bya kona a byi tiendlekeli. Yehovha u endla ntirho wakwe. Hi fanele hi endla wa hina hi ku hlakulela ku chava Xikwembu. (Deteronoma 5:29) Vaisrayele va ntumbuluko va tsandzekile ku endla sweswo. Kambe hi ku titshega hi Yehovha, Vaisrayele va moya swin’we ni vanakulobye ana va kuma vuyelo byo tala lebyi kumiwaka hi lava chavaka Xikwembu. Hi ta kambisisa byin’wana bya vuyelo lebyi exihlokweni lexi landzelaka.
U Nga Hlamurisa Ku Yini Ke?
◻ Ku chava Xikwembu i yini?
◻ Xana hi dyondzisiwa njhani leswaku hi tsaka hi ku chava Yehovha?
◻ Leswaku hi chava Xikwembu, ku laveka leswaku hi endla yini?
◻ Ha yini ku chava Xikwembu ku katsa swiphemu hinkwaswo swa mbilu ya hina yo fanekisela?
[Swifaniso leswi nga eka tluka 12, 13]
Hi fanele ku dyondza hi ku hiseka leswaku hi twisisa ku chava Yehovha