Ku Anama Loku Hlamarisaka Ka Vunene Bya Xikwembu
XIKWEMBU hi lexinene! I kangani u tweke xiga xexo kumbe hambi ku ri ku xi tirhisa hi wexe? Kambe xana u tshama u anakanya hi ku anama loku taleke ka vunene bya Xikwembu eka wena? Ku anakanyisisa ko tano ku kurisa ku tlangela ka hina ka muxaka wa Xikwembu lexi hi xi gandzelaka.
Kambe, xo sungula hi fanele ku twisisa leswi vunene byi nga swona. Kavula, vunene i mfanelo yo va lonene tanihi loko swi fularhela ku va lowo biha. Kambe vunene byi tlula sweswo. I mfanelo leyinene. Munhu lonene u endla leswinene. Nakambe Xikwembu, eka vunene bya xona, xi hi endlela swilo swo tala leswinene leswaku timbilu ta hina ti xi tsakela.
Ku anama loku hlamarisaka ka vunene bya Xikwembu ku vonaka eka marito ya xona eka Muxe emananga ya Sinayi. Kwalaho, xi tshembise nandza wa xona lowo tshembeka xi ku: “Nḍi ta hunḍisa v̌unene hikwabyo bya mina e mahlweni ka wena.” Ku hetisisa xitshembiso xexo ni ku tirhisa vito ra xona, Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Yehova, Yehova, Šikwembu ša tintŝalo ni v̌unene, le’ši hlwelaka ku kariha, le’ši teleke tintŝalo ni ku ṭhembeka, le’ši ṭeṭelelaka e tinšaka ta madzana ya khume, le’ši khomelaka munhu e ku homboloka, ni ku dyoha, ni šiv̌i; kambe le’ši nga lanḍuliki nanḍu wa loyi a nga na wona.”—Eksoda 33:19; 34:6, 7.
Hikwalaho, vunene bya Xikwembu byi katsa tintswalo ta xona kun’we ni vunene bya xona, ntwela-vusiwana wa xona ni ntiyiso wa xona. Ku engetela kwalaho, vunene bya xona byi vonaka eka leswi xi “hlwelaka ku kariha,” ku leha mbilu. Kambe leswi a swi vuli swona leswaku u fana ni mutswari la amukelaka xin’wana na xin’wana, la pfumelelaka xidyoho xi ya e mahlweni xi nga yimisiwi hi laha ku nga heriki. “Kambe leši nga lanḍuriki nanḍu” eka vadyohi lava nga hundzukiki. Xikwembu lexinene a xi nge pfumeleli vubihi byi humelela byi nga yimisiwi.
Vukulu Bya Vunene Bya Xikwembu
Sweswi, xiya tindlela tin’wana leti Xikwembu xi kombiseke vunene bya xona ha tona. Xo sungula, a xi ri lexinene eka vanhu loko eku sunguleni xi tumbuluxa misava. A xi nyikangi swilaveko leswi aneleke swa vutomi bya vanhu ntsena. Ku ri na sweswo, xi fuwise pulanete ya hina ku endlela leswaku ku hanya eka yona ku va ntsako lowukulu. Xi nyikela swakudya ni swakunwa hi tinxaka-nxaka. Xi endle tinxaka leti tsakisaka ta swiharhi ni tinyenyana, nakambe xi tumbuluxe swiluva leswi engetelaka mihlovo ni ku saseka ka tiko ra hina. Tlhandla-kambirhi, xi endle mimbono yo hambana-hambana ya tindhawu leyi ku languta eka yona swi tsakisaka swinene. Ina, nkarhi wun’wana ni wun’wana loko hi vona ku pela ka dyambu loku vangamaka kumbe ku vumbiwa ka mapapa loku hlamarisaka, hi vona vumbhoni bya vunene bya Xikwembu!
Loko xi endle wanuna ni wansati, vunene bya Xikwembu byi vonakile nakambe. Xi nyike Adamu na Evha mimiri leyi hetisekeke, leyi hanyeke kahle kutani xi va veka entangeni wa Edeni. Kutani xi va nyika ntirho lowu tsakisaka lowu nga ni ntlhontlho xi ku: “Tŝalanani, mi anḍa, mi tata misav̌a, mi yi fuma.” Xisweswo, xi veke ntshembo wo tsakela vutomi hi laha ku nga heriki eparadeyisini emisaveni emahlweni ka vona kun’we ni vana va vona vo tala. (Genesa 1:26-28; 2:7-9) Mawaku nyiko leyi hlamarisaka ya vukati eka mpatswa wo sungula wa vanhu!
Hambi loko Adamu na Evha va xandzukile, Xikwembu a xi va cukumetanga hi laha ku heleleke. Hi nkarhi wolowo, loko a xi va xupule hi rifu ra xihatla, a xi ta va xi endle leswi swi lulameke. Hambi swi ri tano, a xi ri lexinene eka mpatswa lowu sweswi wu dyoheke. Xi va pfumelele ku hanya nkarhinyana ni ku va ni vana.—Genesa 5:1-5.
Ku tlula kwalaho, vunene bya Xikwembu byi ye emahlweni eka vanhu lava dyoheke ku sukela kwalaho. Hi laha Hosi Davhida a vuleke ha kona: “Yehova o ni v̌unene ka hikwav̌o, tintŝalo ta yena ti eneta mitiro hikwayo ya yena.” (Psalma 145:9) Xi nyika hi xitalo leswaku vutomi bya vanhu byi ta ya emahlweni endhawini ya xona, misava. Yesu eka Vayuda va le nkarhini wa yena u te: “Tata wa n’wina la nge matilweni, . . . ú tsuvukisa dyambu ra yena ehenhla ka lavo biha ni lavanene, ú nisa mpfula ehenhla ka lavo lulama ni lavo homboloka.” (Matewu 5:45) Ndlala yin’wana ni yin’wana kumbe ku pfumala loku humelelaka a hi leswaku Xikwembu xi tsandzekile ku wundla vanhu. Swi vangiwa hi vubihi, tihanyi ni ku nga tshembeki ka vanhu.
Xikwembu nakambe xi pfumelela vanhu ku tirhisa rifuwo ra misava ra swicelwa, naswona a xi va fihlelanga mpimo wo karhi wo twisisa matilo lama nga ni tinyeleti ni swivumbeko swa le handle swa swilo. Entiyisweni, Yehova hi lonene eka vanhu, hambi loko vo tala hi ku swi hundzeleta va vula leswaku a ku na Xikwembu, ni loko van’wana va tirhisa vunene bya xona hi ndlela leyo biha ya vutianakanyi, hambi ku fikela eku tshikileleni ka vanhu-kulobye.—Psalma 14:1.
Vunene Bya Xikwembu Eka Vapfumeri
Kambe, loko Xikwembu xi ve ni vunene eka vanhu hi ntolovelo, ku hanyisana ka xona ni vapfumeri ku tsakisa mbilu hakunene. Xo sungula, loko Adamu na Evha va xandzukile eku sunguleni, Xikwembu xi profetile leswaku “rišaka” a ri ta humelela leri eku heteleleni a ri ta herisa mimbuyelo yo biha ya xidyoho xa vona. (Genesa 3:15) Hi ku famba ka nkarhi, vo tala va vana va Adamu va gandzele Xikwembu hi ku tshembeka ku nga khathariseki ku nga hetiseki ka vona, naswona vuprofeta lebyi bya le mahlweni byi va nyike ntshembo wa vumundzuku byo antswa. Un’wana wa vagandzeri lava tshembekaka, Abrahama, u vuriwe “nakulobye wa Šikwembu.”—Yakobo 2:23.
Xikwembu xi tshembise Abrahama leswaku vana va yena a va ta andza va va matiko layo tala naswona nxaxamelo-nkulu wa vana va yena a wu ta dya ndzhaka ya tiko ra Kanana. Eku hetisekeni ka leswi, Vaisrayele, vana va Abrahama, va hlanganisiwe va endla rixaka. (Genesa 17:3-8; Eksoda 19:6) Nakambe, Xikwembu a xi ri lexinene eka rixaka leri rintshwa, xi va kutsula evuhlongeni bya le Egipta, xi va sirhelela emananga, xi va nyika nxaxamelo wa milawu ni vuprista, naswona xi hetelela hi ku va nyika tiko leri noneke ra Kanana tanihi ndzhaka.
Eku heteleleni, Israyele ri hundzuke mfumo, kutani Yehova u lerise hosi ya rona ya vunharhu, Solomoni, ku aka tempele eYerusalema tanihi ntsindza wa misava wa vugandzeri bya Yena. Loko tempele yi herile, ku ve ni nkhuvo lowukulu wo nyikela ni nkhuvo wo tsakisa. Endzhaku ka sweswo, rhekhodo yi vula leswaku Vaisrayele “v̌a katekisa hosi, v̌a tlhelela e miṭongeni ya v̌ona hi ku ṭaka ni ku nkhensa ka mbilu, hikwalaho ka ku kateka hikwaku loku Yehova a ku [endleke].” (1 Tihosi 8:66) Nakambe a ku ri ni minkarhi yin’wana leyi eka yona timbilu ta Vaisrayele a ti tsaka ku tlurisa hikwalaho ka vunene bya Xikwembu eka vona.
Kambe, lexi vavisaka a va ri tlangelanga minkarhi hinkwayo lunghelo ra vona ro va vagandzeri va Xikwembu xin’we xa ntiyiso. Eku heteleleni, Vaisrayele hinkwavo va ve lava nga tshembekangiki kutani hi 607 B.C.E., Yehova u pfumelele leswaku va yisiwa eBabilona tanihi mahlonga. Hi laha Xikwembu xi byeleke Muxe ha kona, hikwalaho ka vunene bya xona “a xi nge tshiki ku xupula.”—Eksoda 34:7.
Hambi swi ri tano, endzhaku ka malembe ya 70 Xikwembu hi tintswalo xi tlherisele masalela yo tshembeka ya Vaisrayele etikweni ra vona. I yini lexi xi xi susumeteleke ku endla tano? Vunene bya xona. Yeremiya u tsale hi ku huma ka Vaisrayele eBabilona hi ndlela ya vuprofeta a ku: “V̌a ta ta v̌a huwelela hi ku ṭaka e ŝiṭungeni ŝa Sion; v̌a ta ṭuṭumela v̌unene bya Yehova.” Muprofeta u ye emahlweni a ku: “Kutani tiko ra mina ri ta šura [hi vunene bya] mina, ku v̌ula Yehova.”—Yeremia 31:12, 14.
Eku heteleleni, Yesu u tile emisaveni kutani a tikombisa a ri “rišaka” leri vhumbiweke eka vuprofeta lebyi vuriweke le ndzhaku aEdeni. (Genesa 3:15) Bibele yi ri: “Hikuva Xikwembu xi rhandzile misava swonghasi, xi ko xi nyika N’wana wa xona la nga un’we, leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka ka yena, a nga lovi, kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.” (Yohane 3:16) Rifu ra Yesu ri nyikele nkutsulo wo humesa vanhu exidyohweni ni ku va tlherisela eku hetisekeni. Xisweswo, mimbuyelo leyo biha ya xidyoho xa Adamu eku heteleleni yi ta herisiwa. Hi laha Pawulo a tsaleleke Varhoma ha kona: “Kukotisa leswi lavo tala va hundzuriweke vadyohi hikwalaho ka munhu un’we la nga yingisangiki, hi mukhuva wolowo, hi ku yingisa ka munhu un’we, vanhu lavo tala va ta hundzuriwa va va lava lulameke.” (Varhoma 5:19) Hikwalaho ka vunene bya Xikwembu, vanhu va timbilu letinene sweswi va ni ntshembo wo kuma vutomi lebyi nga heriki. Va nga ha va vanghana va Xikwembu tanihi Abrahama.
Xikwembu xi hambeta xi kombisa vunene ni namuntlha eka lava va xi gandzelaka. Xi va nyika ndzayo hi ku tirhisa Bibele ku va pfuna ku tamela swiphiqo swa vona. (Psalma 119:105) Xi nyika nyiko ya mahala ya moya wa xona ku va pfuna leswaku va fikelela mimpimanyeto ya xona yo lulama. Nakambe xi paluxa swikongomelo swa xona, leswaku Vakriste va ntiyiso va langutela misava leyintshwa yo lulama leyi nga ta tisiwa endzhaku ka loko misava leyi ya khale yi hundzile. (Swivuriso 4:18; 2 Petro 3:13) Vakriste va tiyiseka hi swilo swo tano hikuva Xikwembu, hi vunene bya xona, xi swi paluxile eRitweni ra xona leri nga hembiki.—2 Timotiya 3:16.
Ina, ku anakanyisisa hi vunene bya Xikwembu swi tsakisa timbilu ta hina hakunene. Kambe swi tlhela swi tlakusa xivutiso:
U Ta Pfuneka Ku Fikela Kwihi Eka Vunene Bya Xikwembu?
Entiyisweni, hambi u mani, ana wa pfuneka eka vunene bya Xikwembu. Wa hefemula, wa dya, wa nwa, u tsakela vutomi—hinkwaswo i tinyiko leti humaka eka Xikwembu. Kambe xana u pfuneka hi xitalo hi laha swi nga kotekaka ha kona? Tsundzuka, vunene bya Xikwembu eka Adamu na Evha byi hungutekile endzhaku ka loko va dyohile. Hi ku fanana, xi ta hunguta vunene bya xona eka hina handle ka loko hi amukela musa wa xona hi ndlela leyinene. Hi nga swi endlisa ku yini leswi?
Mupisalema u khongerile: “Nḍi dyonḍise, nḍi he ku twa lo’kunene, ni ku twisisa! Hikuv̌a nḍi pfumerile ku lerisiwa hi wena.” (Psalma 119:66) Na hina xexo xi fanele xi va xikhongelo xa hina. Tanihi leswi Xikwembu xi nga lexinene, hi fanele ku dyondza ku va lavanene ku fana na xona. Pawulo u khutazile a ku: “Leswi mi nga vana va Xikwembu lava rhandzekaka, ringetani ku fana na xona.”—Vaefesa 5:1.
Xo sungula, hi endla leswi hi ku dyondza Bibele ku dyondza leswi vunene byi nga swona. Kutani hi kombela mpfuno wa Xikwembu eku kuriseni ka mfanelo leyi. Vunene i mihandzu ya moya, swin’we ni “rirhandzu, ni ku tsaka, ni ku rhula, ni ku leha mbilu, ni vunene . . . ni [ripfumelo], ni musa, ni ku tikhoma.” (Vagalatiya 5:22, 23) Hi nga hlakulela timfanelo leti hinkwato hi ku tshembela eka moya wa Xikwembu, hi dyondza Bibele leyi huhuteriweke hi Xikwembu, hi khongelela mpfuno wa xona, ni ku tihlanganisa ni Vakriste vo tano.—Psalma 1:1-3; 1 Vatesalonika 5:17; Vaheveru 10:24, 25.
Bibele nakambe yi ri: “A ku ḍunisiwe ku anakanya ka tintŝalo ta wena le’tikulu, a ku [huweleriwe] ni ku lulama ka wena!” (Psalma 145:7) Ina, Xikwembu xi langutela leswaku hi byela van’wana hi vunene bya xona. Hi fanele hi vulavula hi ntshunxekile hi Tata wa hina wa le tilweni.
Eku heteleleni, a hi fanelanga hi ehleketelela vunene bya Xikwembu. Hakunene, Yehova u rivalela vadyohi. Hosi Davhida a a tiyiseka ku kuma nhlamulo leyinene loko a khongerile a ku: “U nga anakanyi ŝidyoho ŝa v̌untŝha bya mina, ni ku tlula ka mina; u nḍi anakanya hi nsov̌o wa wena, hikwalaho ka tintŝalo ta wena, oho Yehova!” (Psalma 25:7) Xana sweswo swi vula leswaku hi nga tipfumelela ku endla swidyoho hi ntshembo wo langutela ku rivaleriwa hi Xikwembu? Doo. Tsundzuka, vunene bya Xikwembu byi vula leswaku ‘a xi nge tshiki ku xupula’ vadyohi lava nga hundzukiki.
Ku Tsakela Vunene Bya Xikwembu
Loko ho tokota vunene bya Xikwembu hi xitalo, vona ndlela leyi timbilu ta hina ti xi rhandzaka ha yona! Hi khutaziwa ku landzela xitsundzuxo lexinene xa muapostola Pawulo lexi nge: “Hanyani ku fana ni vanhu va ku vonakala, hikuva ku vonakala hi kona loku vekaka mihandzu leyo tala, yi nga ya vunene ni ku lulama ni ntiyiso.”—Vaefesa 5:8, 9.
Siku rin’wana ni rin’wana ha wu vona nkhathalelo wa rirhandzu wa Xikwembu eka hina. Hambi ku ri ehansi ka swiyimo swo nonon’hwa swinene, ha swi tiva leswaku a xi va tshiki lava xi rhandzaka. Ina, hi tokota ku rhula lokunene ka mianakanyo ka mupisalema loko a te: “Kunene, ku kateka ni tintŝalo ŝi ta nḍi lanḍela hi masiku hikwawo ya ku hanya ka mina, kutani nḍi ta ṭhama e ndlwini ya Yehova hi masiku hikwawo.”—Psalma 23:6.