Ku Tsakela Ntshovelo Le India
Hi ku vula ka F. E. Skinner
EKA mina a swi nga khorwisi—mintsombano ya 21 hi tindzimi ta khume, ku tlula 15 000 wa lava hlanganyeleke ku dyondza leswi vululami bya Xikwembu byi vulaka swona, nakambe 545 va khuvuriwile ku kombisa rirhandzu ra vona eka Yehova, Xikwembu lexikulu xa vululami! Eka Timbhoni ta Yehova ta 9 000 eIndia, leyi a ku ri mhaka yo tsakisa ya 1989. Kambe eka mina a ku ri xivangelo xa ntsako hi laha ku hlawulekeke. Ha yini? Hikuva a ndzi nga swi anakanyanga swiendlakalo swo tano swo tsakisa loko ndzi sungula ku famba ehenhla ka misava ya le India hi July 1926. Hi nkarhi wolowo a ku ri ni vahuweleri va mahungu ya Mfumo va le hansi ka 70 etikweni leri hinkwaro. Mawaku xiavelo xonghasi lexi mina ni munghana wa mina hi xi amukeleke eka malembe lama tlulaka 63 lama hundzeke!
Ndlela Leyi Ndzi Teke eIndia Ha Yona
Hi May 1926 ndzi ve kona eka ntsombano lowukulu eLondon, eNghilandi kutani endzhaku ka sweswo ndzi tlhelela ekaya ka hina eSheffield. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, endzhaku ko vuya hi le vutirhelini bya nsimu, ndzi kume thelegramu yi ndzi rindzerile. A yi hlayekisa xi leswi: “Judge Rutherford u lava ku ku vona.”
Makwerhu Rutherford, muungameri wa vumbirhi wa Sosayiti ya Watch Tower, u te eka ntsombano wa sweswinyana a huma hi le New York naswona a a ha ri eLondon. Mixo lowu tlhandlameke exitimeleni xo tlhelela eLondon, a ndzi ri eku vileleni ndzi ku: ‘Xana leswi swi vula yini?’ Le hofisini ya rhavi, ndzi yisiwe eka Makwerhu Rutherford, kutani a ndzi vutisa a ku: “Xana u ni mhaka leswaku u tirha eka xiphemu xihi xa misava ke?”
Ndzi hlamurile ndzi ku: “Doo.”
“Xana u nga swi tsakela ku ya eIndia?”
Ndzi hlamule handle ko kanakana ndzi ku: “Xana u lava leswaku ndzi ya rini?” Xisweswo, endzhaku ka mavhiki manharhu, mina na George Wright a hi ri ebyatsweni hi kongome eIndia. A ndzi ri ni malembe ya 31 hi vukhale, naswona a ndzi nga kanakani emiehleketweni ni le mbilwini ya mina leswaku ndzi lava ku endla yini hi vutomi bya mina.
Ku Anakanyisisa Hi Ndlela Ya Vutomi
Hi 1918, nyimpi yo sungula ya misava a yi herile naswona a ndza ha ku heta mune wa melembe eka vuthu ra le Britain. A ndzi tsakela ku teka swifaniso ni vuhaxi bya rhadiyo naswona minkarhi leyinene ya bindzu yi ndzi pfulekerile. Nakambe, a ndzi ehleketa hi ku nghenela vukati. Kambe, hi nkarhi wolowo, a ndzi sungula ku twisisa swilo leswi a swi cinca tipakani hinkwato ta vutomi bya mina.
Tata wa mina u amukele sete ya Studies in the Scriptures, naswona colporteur, hi laha maphayona a ya vitanisiwa xiswona hi nkarhi wolowo, ri sungule ku dyondza Bibele ni ndyangu wa ka hina. Wansati loyi a a ri mudyondzisi exikolweni. Hi ku famba ka nkarhi, ntlawa wa majaha ya tintangha ta mina a wu ya endlwini ya yena Mugqivela wun’wana ni wun’wana ku ya kuma khapu ya tiya ni dyondzo ya Bibele. Hakanyingi u hi byele ku tiendla lava kumekaka eka Yehova, a ku: “Mi nga tshuki mi ala xiavelo.” Nakambe u ndzi khutaze ku ka ndzi nga ngheneli vukati.
Nkarhi wo leha ndzi kayakaye ehenhla ka leswi a ndzi ta swi endla. Marito ya Yesu eka mufumi lontsongo la fuweke eka Matewu 19:21 lama nge: “Loko u lava ku va la hetisekeke, famba u ya xavisa leswi u nga na swona, u nyika swisiwana, hikona u nga ta va ni xuma ematilweni; kutani u ta, u ndzi landza,” ya ndzi pfunile. Ndzi yise xitiviso xa mina xo tshika ntirho eka feme leyi a ndzi tirha eka yona, kutani ku nga si hela tin’hweti tinharhu, a ndzi ri phayona. Leswi, ku katsa ni xiboho xo titshamela wexe, swi ndzi endle ndzi faneleka ku amukela xiavelo xexo xa risima xo ya eIndia kwalomu ka mune wa malembe endzhakunyana.
Nsimu Leyintshwa Yo Tsakisa
Mina na George Wright hi hlawuriwe ku langutela ku chumayeriwa ka Mfumo ku nga ri eIndia ntsena kambe ni le Burma (leri sweswi ku nga Myanmar) na Ceylon (sweswi ri nga Sri Lanka). Endzhakunyana, Persia (sweswi ri nga Iran) na Afghanistan ya engeteriwile. Ndhawu ya le India hi mpimo wo karhi a yi ri yintsongo eka ya le United States, kambe vaaki a va tale hi makhamba yo hlayanyana. A ku ri tiko leri nga ni swakudya, mikhuva ni tindzimi to hambana-hambana, ni vanhu va vupfumeri byo hambana-hambana bya vukhongeri—Mahindu, Mamoslem, Maparsi, Majain, Masikh, Mabudha kun’we ni Makhatoliki ni Maprotestente.
Ntirho wo chumayela wu sungule hi 1905 eIndia naswona wu kume matimba loko Charles T. Russell, muungameri wo sungula wa Sosayiti ya Watch Tower a endzile hi 1912. Ku vulavurisana ka Russell na A. J. Joseph, xichudeni lexintsongo xo chivirika xa Bibele, ku yise eka lunghiselelo ra nkarhi hinkwawo ro hambeta ni ntirho wo chumayela. Joseph u hundzuluxele tibuku ta Bibele hi ririmi ra ka vona ra Ximalayalam kutani a famba a dyondzisa etindhawini ta le kule, ngopfu-ngopfu edzongeni wa India. Namuntlha, kwalomu ka hafu ya vahuweleri va India va tshama endhawini leyi laha ku vulavuriwaka Ximalayalam, hambi loko kwalaho ku tshama kwalomu ka tiphesente tinharhu ntsena ta vaaki va India. Ndhawu leyi, leyi khale a yi ri Travancore na Cochin, yi hundzuke Tiko ra Kerala hi 1956.
Mina na George Wright a hi cinca-cincana exikarhi ko ya ehofisini ya Bombay ni ku teka maendzo yo leha yo chumayela. Hi tirhise ngopfu switimela swa le India, tihanci ni swikocikari swa tihavi. Endzhakunyana hi tirhise movha. Kutani xikongomelo a ku ri ku fambisa tibuku ni ku rhambela vanhu ku ta etindhawini ta minhlangano ya dyondzo ya ntlawa ntsena. Hi nyikele nyingiso eka Vakriste va nomo ntsena lava vulavulaka Xinghezi.
Eku sunguleni, ndzi nyikiwile mavito ni tiadirese ta hinkwavo lava endleke swikhokhelo swa Xihondzo xo Rindza. Lava hakanyingi a va ri vanhu lava tirhisaka xitimela kumbe thelegrafu. Ndzi endzele un’wana ni un’wana wa vona ku lava ku tsakela ka xiviri. Malembe yo tala a ndzi ya ePunjab en’walungwini wa India hi January kutani ndzi famba ku sukela eLahore ku ya eKarachi. Tanihi leswi vo tala a va kaneta Bibele, swimitana leswi a swi ri ni Vakriste va nomo ntsena a swi ri switsanana naswona a swi ri kule na kule.
Makwerhu a a ta famba na mina tanihi toloki, kutani hi tshame ni ku dya ni vanhu va kona. Vaaki a va tshama etindlwini to akiwa hi ndzhope wo omisiwa hi dyambu, ni malwangu lama fuleriweke hi mahlanga kumbe lama endliweke hi timhandzi. A va etlela eka ti-charpoy, mimbedo ya mune wa milenge leyi endliweke hi ntsandze leyi hingakanyiweke hi tintambu endzeni. Hakanyingi varimi a va tshama ehenhla ka ti-charpoy ta vona va ri ni Bibele evokweni, va dzaha pipi leyi timuriweke hi mati, yo leha hafu ya mitara ku ya eka mitara, va pfula tsalwa rin’wana ni rin’wana loko hi va hlamusela mintiyiso ya Xikwembu. Minhlangano ya le handle yi tikombe yi ri yinene, tanihi leswi xiphemu lexikulu xa lembe a xi nga ri na mpfula. Hambi leswi Valungu vo tala a va sihalala swinene ku hlanganyela eminhlanganweni yo tano, Maindiya a ma hlengeletana kwihi na kwihi.
Hi ringete ku hangalasa tibuku hi tindzimi to tala hi laha swi kotekeke ha kona. Xibukwana lexi nge World Distress hi ririmi ra Xikanarese xi ve ni ku humelela ko karhi. Xi susumetele muhleri wa phepha-hungu ra nkarhi na nkarhi ra vukhongeri ra Xikanarese leswaku a hi rhambela ku n’wi pfuna hi swihloko swa phepha-hungu ra yena, naswona hi minkarhi yin’wana hi tirhise buku leyi nge Deliverance hi ku landzelelana vhiki rin’wana ni rin’wana.
Malembe yo sukela eka 1926 ku ya eka 1938 ma ve ni mpimo lowukulu wa ku chumayela lowu endliweke hi maphayona lama chivirikaka. Hi fambile tikhilomitara ta magidi, naswona nhlayo leyikulu ya tibuku yi hangalasiwile, kambe ku engeteleka a ku ri ku tsanana. Hi 1938 a ku ri ni maphayona ya 18 ni vahuweleri va 273 ntsena eka mabandlha ya 24 lama hangalakeke na India hinkwaro.
Hi Nkarhi Wa Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava
Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tlhekeke hi 1939, kambe hi hambetile ni ku chumayela ka hina. Entiyisweni, eku sunguleni ka 1940 ntirho wo nyikela vumbhoni eswitarateni wu tivisiwile. Hambi ku ri vamakwerhu va hina va xisati va Maindiya va hlanganyerile, leswi swi nga tolovelekangiki hikwalaho ka mikhuva ya tiko rero. Endzhakunyana ka malembe xichudeni xa Bibele xi byele Mbhoni leyi yi xi kombeleke ku hlanganyela na yona entirhweni wo tano xi ku: “Ndzi wansati wa Muindiya, kutani a ndzi nge vulavuli ni wanuna exitarateni hikuva ndzi nga ta tsan’wiwa hi vaakelani va mina hinkwavo. A ndzi nge vulavuli ni wanuna exitarateni hambi loko a ri xaka ra mina.” Hambi swi ri tano, vamakwerhu va hina va xisati va Vakriste eIndia va hundzuke vahuweleri lava chivirikaka va le rivaleni.
Emalembeni wolawo ya le mahlweni, minhlangano yi lunghiseleriwile. Mixo yi nyikeriwe eka vutirheli bya nsimu, leswi swi katseke ku famba tikhilomitara to tala ku byela vaaki ni vahundzi va ndlela hi ta minhlangano ya le rivaleni. Ku tlula 300 va ve kona eka wun’we wa leyi, minhlangano yi khomeriwa ehansi ka ndzhuti wa misengele ni matluka ya mincindzu. Kambe a swi nga olovi kahle ku veka nkarhi wo sungula ha wona, tanihi leswi a va nga ri vangani lava a va ri ni swikomba-nkarhi. A va titela ntsena loko va swi lava, kutani minhlangano a yi sungula loko vanhu lava eneleke va hlengeletanile. Van’wantsendzeleki a va tshama va ri karhi va ta loko nhlangano wu ya emahlweni.
Nongonoko hi ntolovelo a wu ya emahlweni ku kondza ku va awara ya khume ni vusiku, kutani vo tala a va fanela ku famba mpfhuka wo leha ku tlhelela emakaya. Loko ku ri na n’weti, a swi antswa; a ku hola no tsakisa. Loko ku nga ri na n’weti, vanhu a va teka rhavi ra ncindzu kutani va ri soholotela ethocini. Loko yi lumeka, thoci yi pfurha yi voninga hi ndlela yo tshwukanyana. Loko ku vonakala loku engetelekeke ku laveka, thoci a yi ndzulutiwa emoyeni ku kondza yi baleka malangavi. Leswi swi nyike ku vonakala loku eneleke ko vona ndlela eka ndhawu leyi nga fambekiki.
Enkarhini lowu nawu wa hulumendhe wo yirisa wu vekiwile eku nghenisiweni ka tibuku ta Sosayiti eIndia ni le Ceylon. Muchini wa hina lowuntsongo wo gandlisa eTravancore wu tekiwile, naswona hulumendhe ya le xikarhi yi humese xileriso xo sivela ku gandlisiwa ka tibuku ta hina. Endzhakunyana, hi 1944, un’wana wa vamakwerhu va hina loyi a dyondzeleke ntivo-vutshunguri wo chukachukisa miri a a tshungula Nkulukumba Strivastava, holobye wa Khabinete ya Viceroy, kutani mhaka ya ku yirisiwa yi yisiwa eka yena.
Makwerhu u byeriwile ku, “hi swona, u nga vileli.” Nkulukumba Strivastava u n’wi hlamusele leswaku Mr. Jenkins (holobye loyi a a venga ntirho wa hina) u ta ya ephencenini ku nga ri khale kutani munghana lonene wa Nkulukumba Strivastava u ta n’wi siva. Nkulukumba Strivastava u khutazile a ku: “Byela Mr. Skinner a ta haleno, ndzi ta n’wi tivisa eka Nkulukumba Francis Mudie,” musivi wa Jenkins. Eku heteleleni, ndzi vitaniwile; ndzi vulavule na Nkulukumba Mudie, kutani ku yirisiwa ku herisiwe ximfumo hi December 9, 1944.
Swivangelo Swa Ntsako
Xivangelo lexikulu xa ntsako xi fike hi 1947 loko varhumiwa vo sungula lava leteriweke eGilead va fika eIndia. Ku fika ka vona ku kotlane na nkarhi wa mahlomulo ematin’wini ya India, hikuva elembeni rero, hi August 15, ntshunxeko wu kumiwile eka mfumo wa Britain. Loko tiko ri avene ri va Hindu India na Muslim Pakistan, ku dlayetela ko chavisa ku humelerile. Ku nga khathariseki swilo leswi, mathwasana mambirhi ya le Gilead ma rhumeriwe ePakistan, leri ri veke tiko leri ntshunxekeke hi August 14. Hi ku hatlisa varhumiwa van’wana va khume a va tirha eIndia hi koxe, naswona van’wana vo tala va fikile va ta pfuneta eka malembe lama landzeleke.
Swi tise ntsako lowukulu embilwini ya mina loko maendzo ya nhlengeletano ma sunguriwa. Ntirho wo endzela mabandlha wu sungule hi 1955 loko makwerhu Dick Cotterill, thwasana ra le Gilead, a hlawuriwe ku va mulanguteri wo sungula wa xifundza. U tirhe hi ku tshembeka ku kondza a fa hi 1988. Kutani, hi 1960, hi ve ni lunghiselelo ra hina ro sungula leri tolovelekeke ra mulanguteri wa muganga, leri ri pfuneke swifundza ngopfu. Endzhaku ka 1966, varhumiwa va valuveri a va nga ha pfumeleriwi etikweni. Kambe hi xihatla ntirho wa vuphayona byo hlawuleka wu pfulekile, kutani maphayona lama fanelekaka ya Maindiya ma rhumeriwe eswiphen’wini swo tala swa India. Namuntlha, ku ni kwalomu ka 300 entirhweni lowu.
Eku heteleleni hi fikelele ntsengo wa vahuweleri va Mfumo va 1 000 hi 1958. Kambe hi nkarhi wolowo rivilo ri tlakukile, kutani sweswi hi na lava tlulaka 9 000. Ku tlula kwalaho, nhlayo ya lava veke kona ya 24 144 eka Xitsundzuxo xa hina xa 1989 yi komba leswaku vo tala lava tsakelaka va lava mpfuno. Sweswi Sri Lanka i rhavi leri nga etlhelo. I ntsako muni wonghasi wo vona leswaku va engeteleke ku sukela eka vahuweleri vambirhi ntsena hi 1944 ku fikela eka ku tlula 1 000 namuntlha, ku nga khathariseki ku lwa loku yaka emahlweni etikweni ra vona.
Ku kula ka vahuweleri nakambe swi vule ku kula ka rhavi ra hina. Endzhaku ka 52 wa malembe eBombay laha ku nga bizi swinene, yindlu-nkulu ya hina yi rhurhile hi 1978 yi ya eka doroba ra le kusuhi ra Lonavla. A ndzi nga ehleketi leswaku hi nga va ni switirho swo rharhangana swo fana ni tikhompyutara ta MEPS ni muchini lowukulu wa mihlovo mimbirhi wo gandlisa tibuku hi tindzimi to tala ta le India. Namuntlha, hi humesa Xihondzo xo Rindza hi tindzimi ta 9 ni tibuku tin’wana hi tindzimi ta 20 to hambana-hambana.
Naswona, masiku ya rhavi ra hina ra vanhu vambirhi ma hundze khale. Sweswi hi ni ndyangu wa Bethele wa swirho leswi tlulaka 60! Eka malembe ya 95, ndza tsaka ku va ndza ha ri eka vutirheli bya nkarhi hinkwawo ehofisini ya rhavi ni ku tirha tanihi xirho xa Komiti ya Rhavi ra India. Nakambe ngopfu-ngopfu ndzi tsakela ku vona ntirho wo tshovela emasikwini lawa ya makumu. Hakunene, i mhaka yo tsakisa.