Yehovha, Ntshembo Wa Mina Ku Sukela eVuhlangini

HI KU VULA KA BASIL TSATOS

Lembe a ku ri 1920; mbangu, hi le switsungeni swa Arcadia leswi nge Peloponnisos yo saseka, le Greece. A ndzi vabya, ndzi khomiwe hi chachalaza ya le Spain leyi a yi heta misava.

NKARHI na nkarhi loko nsimbi ya kereke yi rila, a ndzi swi vona leswaku a yi tivisa ku fa ka muhlamuseriwa un’wana. Xana hi mina ndzi nga ta landzela? Nkateko wa kona, ndzi hlakarherile, kambe timiliyoni ti file. Hambi leswi hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni malembe ya nhungu hi vukhale, ntokoto lowu wo chavisa a ndzi si wu rivala nikatsongo.

Ku Khathalela Swa Moya Khale

Endzhakunyana ka sweswo, Kokwana wa xinuna u file. Endzhaku ka nkosi, ndzi tsundzuka Manana a ta ka mina ndzi ri ni ndzisana ya mina ya xisati erikupakupeni ra yindlu. A ringeta ku hi chavelela, a vulavula hi rito ro rhula a ku: “Vananga, phela hinkwerhu hi fanele hi dyuhala ivi hi fa.”

Hambi leswi a nga swi vula hi rito ra vutswatsi, marito yakwe ma ndzi karhatile. ‘Swa vavisa! A swi nga fanelanga!’ ndzi vula hi mbilu. Kambe hikwerhu hi tsakile loko Manana a ya emahlweni a ku: “Hambi swi ri tano, loko Hosi yi tlhela yi vuya, yi ta pfuxa vafi, naswona a hi nge he tlheli hi fa!” Kunene, sweswo a swi chavelela!

Ku sukela kwalaho ndzi tsakele ngopfu ku lava ku tiva leswaku nkarhi wolowo wo tsakisa wu ta ta rini. Ndzi vutise vanhu lavanyingi, kambe hinkwavo a va swi kotanga ku ndzi byela, hambi ku ri mayelana na swona, a nga kona la nga tsakela ku bula ha swona.

Siku rin’wana loko ndzi ri ni malembe ya 12, tatana u amukele buku leyi taka hi le ka makwavo wakwe lonkulu, loyi a a tshama eUnited States. A yi ku The Harp of God, a yi kandziyisiwe hi Watch Tower Bible and Tract Society. Ndzi langute nxaxamelo wa leswi nge ndzeni, ndzi n’wayitele hi ntsako loko ndzi vona ndzima leyi nge “Ku Vuya Ka Hosi.” Ndzi yi hlaye hi ntsako lowukulu, kambe ndzi hele mongo hi leswi a ku nga vuriwi leswaku yi ta vuya hi lembe rihi. Hambi swi ri tano, buku yoleyo yi kombe leswaku a swi nga ta teka nkarhi.

Hi ku hatlisa ndzi sungule ku nghena xikolo xa le henhla ivi ndzi tinyiketela etidyondzweni ta mina. Hambi swi ri tano, nkarhi wun’wana tatana wa le Amerika a a ndzi rhumelela tikopi ta Xihondzo xo Rindza, leti a ndzi tiphina hi ku ti hlaya. Nakambe, Sonto yin’wana ni yin’wana a ndzi nghena xikolo xa Sonto, laha mufundhisi a tala ku ta a vulavula na hina.

Sonto yin’wana, mufundhisi a a hlundzuke ngopfu kutani a ku: “Vaendzi va tata muti wa hina hi tibuku leti dyondzisaka mavunwa.” Hi loko a tlakusa kopi ya Xihondzo xo Rindza a huwelela a ku: “Loko mani na mani wa n’wina a kuma tibuku to fana ni leyi ekaya, a ti tise ekerekeni, ndzi ta ti hisa.”

Mpfumawulo wa rito rakwe wu ndzi siringile, kambe lexi nga ndzi siringa ngopfu i moya wakwe wo lava ku rihisela. Kutani a ndzi xi yingisanga xikombelo xa yena. Hambi swi ri tano, ndzi tsalele tatana ndzi n’wi byela leswaku a nga ha ndzi rhumeleli tibuku tin’wana ta Watch Tower. Kambe, ndzi hambete ndzi ehleketa mhaka ya ku vuya ka Kreste.

Ku Navela Swilo Swa Moya Ku Kula

Loko masiku yo wisa ya ximumu ma fika, ndzi humese putumendhe ya mina ndzi longa tinguvu tanga. Ehansi ka yona a ku ri ni swibukwana swinharhu leswi kandziyisiweke hi Sosayiti ya Watch Tower. A ndzi nga si tshama ndzi swi vona. Xin’wana a xi ku Where Are the Dead?

Hi mbilu ndzi ku, ‘Lexi xi fanele xi tsakisa.’ Hambi leswi a ndzi tsundzuka xitsundzuxo xa mufundhisi, ndzi kunguhate ku hlaya swibukwana leswi hi vukheta leswaku ndzi kuma swihoxo leswi a ndzi ehleketa leswaku swi kona. Ndzi teke pensele ndzi sungula ku lavisisa. Lexi nga ndzi hlamarisa, hinkwaswo leswi nge swibukwanini a swi languteka swi twala, naswona mhaka yin’wana ni yin’wana a yi ri ni matsalwa lama kombisiweke leswaku muhlayi a ta languta Bibele.

Leswi a hi nga ri na Bibele, a ndzi tivutisa leswaku xana matsalwa lawa ma kombisiweke a ma tirhisiwe hi ndlela leyi hoxeke leswaku ma fanela xikongomelo xa vatsari kumbe e-e. Kutani ndzi tsalele tatana ndzi kombela leswaku a ndzi rhumelela kopi ya Bibele leyi heleleke. U hatlise a yi rhumela. Ndzi yi hlaye kambirhi ndzi ya chaputa na yona, naswona hambi leswi a yi ri ni swo tala leswi a ndzi nga swi twisisi, ndzi tsakisiwe hi buku ya Daniyele ni ya Nhlavutelo. Ndzi lave ku tiva leswi va swi vhumbheke, kambe a nga ri kona loyi a nga ndzi pfunaka.

Ndzi hete xikolo hi lembe ra 1929, endzhakunyana tatana wa le Amerika u tlhele a ndzi rhumelela tikopi ta Xihondzo xo Rindza. Ndzi sungule ku ti tsakela ngopfu, hi loko ndzi n’wi kombela ku ndzi rhumelela tona nkarhi hinkwawo. Ndzi sungule ni ku byela van’wana hi ta ntshembo wa nkarhi lowu taka, lowu a ndzi wu hlaya eka timagazini. Kambe hi nkarhi wolowo vutomi bya mina byi hundzuka swinene.

Nhluvuko Wa Moya eBurma

Vamalume lavatsongo va rhurhele eBurma (sweswi ku nga Myanmar), hi loko ndyangu wu ehleketa leswaku loko ndzo va landzela, ndzi nga kurisa ntokoto wa mina kumbexana ni ku tiva timhaka ta bindzu ku antswa. A ku ri khale ndzi rhandza matiko ya le Vuxeni, kutani a ndzi tsakile ku twa leswaku ndzi ta ya kona. Le Burma, ndzi hambete ndzi amukela Xihondzo xo Rindza xo huma eka tatana, kambe mina hi xiviri a ndzi kalanga ndzi hlangana ni Xichudeni xa Bibele, hi laha Timbhoni ta Yehovha a ti vitiwa ha kona hi nkarhi wolowo.

Siku rin’wana ndzi tsakile loko eka Xihondzo xo Rindza ndzi kuma xitiviso xa tibuku leti nge Light, tivholumu timbirhi leti a ti hlamusela buku ya Bibele ya Nhlavutelo. Ku engetela eka sweswo, ndzi kume leswaku ntirho wa Swichudeni swa Bibele eBurma wu khathaleriwa hi rhavi ra le India ra Sosayiti ya Watch Tower, leri nga le Bombay. Ndzi hatlise ndzi va tsalela ndzi kombela tibuku ta Light, ndzi kombela ni leswaku va rhumela Swichudeni swa Bibele swa le India, swi ta chumayela eBurma.

Tibuku ti hatle ti fika hi poso, naswona endzhaku ka kwalomu ka vhiki, Swichudeni swa Bibele swa kwala Burma swi ndzi endzerile. Ndzi tsakile loko ndzi kuma leswaku a ku ri ni ntlawanya wa swona laha a ndzi tshama kona eRangoon (sweswi ku nga Yangon), ntsindza wa Burma. Va ndzi rhambe ku ya emintlaweni ya vona ya ku dyondza Bibele nkarhi ni nkarhi ni ku chumayela na vona hi yindlu ni yindlu. Eku sunguleni a ndzi nga yi kahle kambe hi ku hatlisa ndzi sungule ku tsakela ku dyondzisa Mabudha, ni Mahindu, ni Mamuslemu hi vutivi bya Bibele, ku katsa ni Vakreste va nomu.

Hi nkarhi wolowo rhavi ra le India ri rhumele vatirheli va nkarhi hinkwawo (lava vuriwaka maphayona) le Rangoon, ku nga Ewart Francis na Randall Hopley. Hinkwavo a va huma eNghilandhi kambe se a va tirhe malembenyana le India. Va ndzi khutaze ngopfu, naswona hi 1934, ndzi khuvuriwile ndzi kombisa ku tinyiketela ka mina eka Yehovha.

Mbhoni Ya Xivindzi

Hi ku famba ka nkarhi rhavi ra le India ri rhumele maphayona man’wana eBurma. Mambirhi ya wona, Claude Goodman na Ron Tippin, va ye exitichini xa xitimela va vulavula na Sydney Coote, mulanguteri wa xitichi. U amukele tibuku, a ti hlaya hinkwato, kutani a sungula ku tsalela makwavo la tekiweke, Daisy D’Souza, eMandalay. Na yena u kume tibuku leti ti tsakisa ivi a kombela tin’wana.

Daisy, loyi a ri Mukhatoliki wo hiseka, a a ri munhu wa xivindzi xo chavisa. U sungule ku endzela vaakelani vakwe a va rungulela swilo leswi a a swi hlaya. Naswona loko muprista wa muganga wolowo a n’wi endzerile, loyi a vutiseke leswaku ha yini a tshike ku ya ekerekeni, u n’wi kombe leswaku leswi Bibele yi swi dyondzisaka a swi pfumelelani ni leswi a swi dyondzisaka, tanihi tihele leti pfurhaka.

U hetelele hi ku n’wi vutisa a ku: “Endzhaku ka ku va byela hi tihele leti pfurhaka emalembeni lawa hinkwawo, xana sweswi ndzi nga va byela njhani leswaku a ku na ndhawu yo tano? A nga kona la nga ta lava ku ta ekerekeni.”

“Loko u ri Mukreste wo tshembeka,” ku hlamula Daisy, “u ta va dyondzisa ntiyiso, ku nga khathariseki leswaku ku ta humelela yini.” Kutani a tlhela a ku: “Loko u nga va dyondzisi, mina ndzi ta va dyondzisa!” Naswona u va dyondzisile.

Dick na Daisy swin’we ni vana va vona lavakulu va vanhwanyana va khuvuriwe eRangoon hi nkarhi lowu ndzi khuvuriweke ha wona. Endzhaku ka malembe manharhu, hi 1937, ndzi teke n’wana wa vona wa vumbirhi, Phyllis.

Ku Balekela eIndia

Mavuthu ya Japani ma hlasele Burma hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, kutani Rangoon ri dumeriwa hi March 8, 1942. Lava humaka ematikweni mambe va sindzisiwe ku hatla va fohla va ya eIndia. Madzana ya vona va ringete ku baleka hi le makhwatini, kambe vo tala va fele endleleni. Ndzi ve ni nkateko wa ku tiva ndhuna leyi a yi langutela ntirho wo balekisa vanhu, kutani ndzi kote ku kuma mathikithi eka xin’wana xa swikepe swo hetelela leswi a swi tleketla nhundzu leswi a swi suka eRangoon swi ya eCalcutta. Ku siya yindlu ya hina ni nhundzu ya hina yo tala hi xipinyapinya xonghasi a swi vava eka hina hinkwerhu. Burma ri tekiwe hi Majapani ku sukela hi 1942 ku ya ka 1945.

Mali ya hina a yi ri yitsongo loko hi fika eIndia, naswona ku kuma ntirho a swi tika. Leswi a swi ringa ripfumelo. Ndzi hlangane ni mutirhela-mfumo wa Britain loyi a ndzi nyikeke ntirho lowu holelaka swinene, wo tirha evusocheni ndzi nga lwi nyimpi, kambe a wu katsa ku tirha tanihi xirho xo vumba vuthu ra nyimpi. Hi ku pfuniwa hi Yehovha, ndzi swi kotile ku ala nyiko leyi ivi ndzi hlayisa ripfalo leri tengeke ra Vukreste. (Esaya 2:2-4) Nakambe, hi hala tlhelo, hi vone nkhathalelo wa Yehovha wa rirhandzu.

Hi tshamisekile eNew Delhi, ntsindza wa India, laha a swi nonon’hwa ku kuma vutshamo. Hambi swi ri tano, hi kume yindlu leyikulu le xivindzini xa doroba. A yi ri ni kamara ra vuwiselo leri nga ni nyangwa wa rona wo humela ehandle, naswona emalembeni manharhu lama landzeleke kamara leri ri tirhe ku va Holo ya Mfumo ya Vandlha ra Delhi ra Timbhoni ta Yehovha. Kambe, hikwalaho ka ku yirisiwa ka tibuku ta Sosayiti ya Watch Tower loku endliweke hi 1941 le India, a hi nga ti kumi tibuku ta Bibele.

Ndlela Leyi Ku Yirisa Ku Herisiweke Ha Yona

Hi Sonto yin’wana hi 1943, vangheni va kereke etikerekeni ta le Delhi va amukele xiphephana lexi sayiniweke hi vafundhisi va 13 va tikereke to hambana. Xi tsundzuxe xi ku: “VAAKI VA DELHI TIVONELENI EKA TIMBHONI TA YEHOVHA.” Xihehlo a xi vula leswaku hi yirisiwe eIndia hikwalaho ka timhaka ta tipolitiki.

Hi ku pfumeleriwa ka hofisi ya rhavi eBombay, hi hatlise hi kandziyisa xiphephana lexi paluxaka vafundhisi ivi hi xi hangalasa. Leswi a ndzi ri mulanguteri la ungamelaka, vito ni adirese ya mina a swi tsariwe ehansi ka xiphephana lexi xa marito yo tika. Endzhakunyana, loko maphorisa ma kume mina na Margrit Hoffman hi hangalasa tikopi ta xiphephana xexo, ma hi khomile ma hi pfalela. Kambe, hi hatle hi humesiwa hi beyili.

Endzhaku, loko Margrit a ri evutirhelini byakwe, u nghene endlwini ya Nkul. Srivastava, holobye la dumeke ngopfu eka huvo ya vaholobye va mfumo wo khomela eIndia. Nkul. Srivastava u n’wi amukele hi mandla mambirhi, naswona loko va ha burisana, Margrit u n’wi byele leswaku tibuku ta hina a ti yirisiwe handle ka xivangelo le India. Hi siku rero Margrit u tlhele a kotlana ni xirho xa palamendhe ya mfumo wa Madras. A a ri edorobeni a ya enhlengeletanweni epalamandhe. Xirho lexi xi kombise nsele wa ku yirisiwa ka tibuku ta hina, hi loko a n’wi tshembisa ku tlakusa xivutiso lexi enhlengeletanweni leyi va nga ta va na yona.

Hi nkarhi wolowo, a ndzi ri n’anga ya vuolori exibedlhele xa kwalaho. Kasi ku ta humelela ku vaviseka ka Nkul. Srivastava, hi loko xibedlhele xi ndzi rhuma ku ya vona loko swi ri leswaku vuolori byi nga n’wi pfuna. Ndzi kume Nkul. Srivastava a ri ni xinghana, naswona loko hi vulavula, ndzi khumbenyana leswaku mina na Manana Hoffman hi humesiwe hi beyili ekhotsweni. Ndzi hlamusele leswaku tibuku ta hina ta Bibele ti yirisiwe hikwalaho ka ntshikilelo wa vafundhisi hi leswi va vuleke leswaku a ku ri hi timhaka ta tipolitiki kambe a hi nga politiki nikatsongo. Ndzi ye emahlweni ndzi ku, muyimeri wa rhavi ra hina, Edwin Skinner, u endle xikombelo xo kanerisana leswaku a hlamusela xiyimo xa hina, kambe u aleriwile.

Endzhaku ka masikunyana, Nkul. Srivastava u ndzi byele a ku: “Nkul. Jenkins [mutirhela-mfumo loyi a a venga ntirho wa hina] u ta ya eku wiseni emasikwini ma nga ri mangani, xitshamo xa yena xi ta tekiwa hi Nkul. Francis Mudie. Vitana Nkul. Skinner leswaku a ta ndzi ta n’wi tivisa Nkul. Francis.”

Nkul. Srivastava u lunghiselele nhlengeletano yoleyo hi laha a vuleke ha kona. Hi nkarhi wa kona, Nkul. Francis Mudie u byele Makwerhu Skinner a ku: “A ndzi nge ku tshembisi nchumu, kambe ndzi ta kambisisa mhaka leyi.” Tanihi leswi palamendhe a yi ta pfula emasikwini ma nga ri mangani, Makwerhu Skinner u tshamile leswaku a ta vona vuyelo bya kona. Xirho xa palamendhe xa le Madras a xi vurisile hi marito ya xona, xi yimile xi vutisa xi ku: “Xana i ntiyiso leswaku tibuku ta Watch Tower Bible and Tract Society ti yirisiwe hikwalaho ka swivangelo swa tipolitiki?”

“Doo, ku yirisa loku a ku endleriwa ku tisirhelela,” ku angula Nkul. Francis Mudie, “kambe hulumendhe yi bohe ku tshika ku ti yirisa.”

Kunene a hi tsakile loko hi twa mahungu wolawo! Endzhaku ka vhiki hofisi ya rhavi ra le Bombay yi kume papila leri tiyisekisaka ku herisiwa ka ku yirisiwa.

Ku Vuyela eBurma Leri Onhiweke Hi Nyimpi

Mfumo wa Britain wu tlhele wu fuma eBurma endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, naswona khume ra hina Timbhoni hi vuyele eRangoon etin’hwetini ti nga ri tingani endzhaku. Hi tsakile ku tlhela hi vona Timbhoninyana ta kwalaho leti a ti sele. Tiko a ri nga tsakisi. Mafambiselo yo pfuna tiko, ku katsa gezi ni swofamba ha swona, a swi nga ri kona. Kutani hi xave movha wa jeep eka lava nyimpi ivi hi wu tirhisela ku rhwala vanhu va ya eminhlanganweni leyi hi nga yi lungheselela hi ku hatlisa loko hi tlhelerile.

Munhu la tsakelaka u hi he ndhawu, naswona hi ku pfuniwa hi vanhu va tintswalo va muganga wolowo, hi ake Holo ya Mfumo ya mpimo lowunene. Hi yi ake hi timhandzi to tiya ta nsengele, lwangu ri fuleriwa hi byanyi. Hi April 1947, Nathan H. Knorr, muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower wa nkarhi wolowo, swin’we ni matsalana wakwe, Milton G. Henschel, va nyikele tinkulumo kwala hi nkarhi wa ku endza ka vona eRangoon. Hi nkarhi wolowo, a hi ri ni Timbhoni ta 19 eBurma hinkwaro. Kambe nkulumo ya Makwerhu Knorr, leyi a yi nyikeleke eNew Excelsior Theatre, a yi yingiseriwe hi vanhu va 287!

Hi Tshame eAustralia

Hi January 4, 1948, Burma ri pfumeleriwe hi Great Britain ku va ri tifuma, kutani Valungu vo tala va vone swi antswa ku suka etikweni leri. Endzhaku ka ku anakanyisisa swinene, mina na Phyllis hi bohe ku teka n’wana wa hina hi rhurhela eAustralia. Hi tshame ePerth, ntsindza wa Australia Vupela-dyambu.

Ku suka eBurma nakambe, naswona hi sukela makumu hi nkarhi wolowo, a swi twisa ku vava. Nkarhi wun’wana, hi twe hi ta varhandziwa va hina, naswona a hi tsakile ku tiva leswaku ntirho wa Mfumo a wu yimanga kambe wu ya emahlweni etikweni rero.

Ku sukela hi 1978, hi tsakele ku pfuna mavandlha hinkwawo lama vulavulaka Xigriki ku ringana malembe ya mune emadorobeni-nkulu ya Australia. Leswi a swi lava hi famba mpfhuka wo leha, hikuva i tikhilomitara to tlula 4 200 ku suka eribuweni ra le vupela-dyambu ku ya eribuweni ra le vuxeni bya tiko leri lerikulu. Endzhaku ka nkarhi, maxelo, lama hundzuka-hundzukaka hi ku helela, ma bihise rihanyo ra hina. Kutani hi tlhele hi tshama ePerth, laha ndzi nga hambeta ndzi tirha tanihi nkulu eka rin’wana ra mavandlha ya 44 ya doroba rero.

Leswi se ni malembe ma nga famba, mahlo ya mina ma ye ma mphumela, naswona ku hlaya swa nonon’hwa. Kambe, hambi hi ri ni swiphiqo swa rihanyo, timbilu ta hina ta ha ri tintshwa. Havambirhi ha ha ri langutele hi ku tiyiseka, siku ro tsakisa leri hinkwavo lava chavaka Yehovha va nga ta vona miseve ya dyambu ra tintswalo takwe yi ‘vangama, yi ri ni ku hanyisa etimpapeni ta yona; kutani hi ta famba hi tlulatluleka tanihi marhole lama noneke.’—Malakiya 4:2.a

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Ndyangu wa mina hi ri na Makwerhu Henschel swin’we na Makwerhu Knorr eBurma (Myanmar) hi 1947

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Basil Tsatos ni nsati wakwe, Phyllis, eAustralia