Xana Lava Pfumalaka Va Nga Swi Kota Ku Tshembeka?

Amelia a a ri ni masiku ya 29 ntsena hi vukhale loko kokwa wakwe a n’wi yisa en’angeni. Mana wa Amelia a a nga ta n’wi heleketa hikuva a a vabya a ri ekaya swin’we ni vana lavan’wana va mune. Tatana a a ri kun’wana kwalomo a lava ntirho. N’anga yi kambele xihlangi. A ku ri ni swikombiso swa ku sika, leswi toloveriweke eAfrika Vupela-dyambu. Kambe xiphiqo lexikulu a ku ri vuvabyi bya ndzhumbelo wa misiha (“cellulitis”). Xifuvanyana xa Amelia a xi munyiwe hi ntlulela vuvabyi.

Loko n’anga yi nyika kokwana murhi wo hlawuleka, kokwana a vutisa a ku: “Xana murhi lowu wu ta durha mali muni?”

“Mune ku ya ka ntlhanu wa tidolara,” ku hlamula n’anga.

Kokwana a rilarileka. A pfumala hambi tidolara timbirhi leswaku a hakela mali ya ku kamberiwa. Hi loko a vutisa a ku: “Hi kwihi laha hi nga ta kuma kona mali yo tanihi leyi?”

“U ta fanela ku yi kuma kun’wana,” ku sindzisa n’anga. “Kombela eka vanghana ni maxaka ya wena. Loko u nga tshunguli ku vava loku, ku ta hangalakela enkhulukweni wa ngati, naswona n’wana u ta fa.”

Hi ndlela yo karhi, ndyangu wa ka va Amelia wu yi kumile mali, naswona xihlangi xi hanyile en’hwetini ya xona ya vumbirhi. Hambi swi ri tano, timiliyoni ematikweni lama hluvukaka emisaveni hinkwayo a ti nge lombi mali eka vanghana ni le maxakeni. Naswona mintshembo ya ku antswa ka ikhonomi yintsongo.

The State of the World’s Children Report 1989 hi UNICEF (United Nations Children’s Fund) yi vula leswaku: “Endzhaku ka makume ya malembe ya ku antswa ka ikhonomi loku yaka emahlweni, swifundza leswikulu swa misava swi tlhelela evusiwaneni.” Le Afrika ni le Latin America, avhareji ya mpindzulo yi ehle hi tiphesente ta 10 ku ya ka 25 hi va-1980. Naswona hi malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, ematikweni ya misava ya 37 lama nga le vusiwaneni swinene, mali leyi tirhisiwaka eka rihanyo yi ehle hi tiphisente ta 50.

Xana leswi swi vula yini hi timiliyoni leti hanyaka hi vusweti? Eka lavo tala, swi vula leswaku a va swi koti ku xava swakudya kumbe mirhi leyi lavekaka. Hikwalaho, vana, vanghana va vukati kumbe vatswari va vona va nga ha langutana ni xigwevo lexi nga lavekiki xa rifu, handle ka loko vo endla matshalatshala leswaku va kuma mali hi ndlela leyi vonakaka yi va pfulekerile—hi ku yiva! Ee, vusweti byi nga vula ku lwisana ni xiphiqo xa mahanyelo lexi khomisaka gome: vukhamba kumbe rifu? ku hemba kumbe ku sika? ku ba mati kumbe ku dyelela?

Le Afrika Vupela-dyambu ku ni xiga lexi nge: “Laha u bohaka homu kona, hi laha yi nga ta dya byanyi kona.” Hi marito man’wana, vanhu va ta tirhisa xiyimo lexi va pfumelelaka leswaku va tifuwisa hi xitalo. Hakanyingi, hinkwavo lava nga le xikhundleni xa vulawuri ematikweni, emisaveni hinkwayo, va tirhisa swiyimo swa vona ku bisa mati, ni ku tirhisa mali handle ka nawu kumbe ku yiva. Va ri: ‘Tipfune loko u swi kota. Swi nga endleka leswaku u nga ha wu kumi nkarhi wa ku endla tano endzhaku.’ Leswi khombo ra ikhonomi ya matiko lama hluvukaka ri nyanyaka, xisiwana xi nga ha engeta xi kombisa miehleketo ya leswaku vutshembeki a byi nge vi ndlela yo antswa ya swisiwana.

Bibele yi ri: “U nga ṭhuki u yiv̌a.” (Eksoda 20:15) Kambe loko hakunene swisiwana swi nga ta swi kota ku tshembeka, xana ku tiya ka mahanyelo ya le Bibeleni ku fanele ku kanakaniwa? Xana nawu wa Xikwembu a wu tirhi, a wu anakanyeli swilaveko swa vanhu swa xiviri? Ntokoto wa magidi ya Vakriste va ntiyiso ematikweni lama hluvukaka wu nyika nhlamulo leyi xiyekaka eka swivutiso leswi.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 4]

“Laha u bohaka homu kona, hi laha yi nga ta dya byanyi kona”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Swisiwana swi le xikarhi ka lava va tirhaka hi ku xaniseka ematikweni lama hluvukaka