Vanani Lava Hlanganisiweke Hi Ririmi Leri Tengeke
“Ndzi ta endla vanhu va cincela eka ririmi leri tengeke, leswaku hinkwavo va ta vitana vito ra Yehova, leswaku va n’wi tirhela swin’we.”—SOFONIA 3:9, NW.
1. Xana vanhu va tshame va n’wi twa Yehova Xikwembu a vulavula?
RIRIMI ra Yehova Xikwembu ri tengile. Xana vanhu va tshama va n’wi twa a vulavula? Ina! Sweswo swi humelele loko N’wana wa yena Yesu Kriste a ri emisaveni malembe xidzana ya 19 lama hundzeke. Hi xikombiso, loko Yesu a khuvuriwa, Xikwembu xi twiwile xi ku: “Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka.” (Matewu 3:13-17) Wolawo a ma ri marito ya ntiyiso lowu tengeke, lama twiweke hi Yesu na Yohane Mukhuvuri hi ririmi ra vanhu.
2. Xana ku kombisiwa yini hi nhlamuselo ya muapostola Pawulo ya “tindzimi ta . . . tintsumi”?
2 Malembe yo hlayanyana endzhaku, Pawulo muapostola wa Mukriste u vulavule hi “tindzimi ta vanhu ni ta tintsumi.” (1 Vakorinto 13:1) Xana leswi swi kombisa yini? Swi kombisa leswaku a hi vanhu va nyama ntsena kambe ni vanhu va moya va vulavula hi ririmi! Kavula, Xikwembu ni tintsumi a va vulavurisani hi marito ni ririmi leri twakalaka ni leri twisisekaka eka hina. Ha yini? Hikwalaho ka leswi xivandla xo tanihi lexi xi rhendzeleke misava xi lavekaka leswaku ku huma magandlati ya mpfumawulo wa rito leri nga twiwaka ni ku twisisiwa hi vanhu.
3. Ririmi ra vanhu ri sungurise ku yini?
3 Ririmi ra vanhu ri sungurise ku yini? Van’wana va vula leswaku vakokwa wa hina a va ringeta ku vulavurisana hi ku rila kumbe ku ba pongo. Buku leyi nge Evolution (Layiburari ya Vutomi ni Ntumbuluko) yi ri: “Munhu wa nkawu wa kwalomu ka malembe ya miliyoni yin’we lama hundzeke . . . kumbexana u sungule mimpfumawulo yi nga ri yingani ya ku vulavula.” Kambe Ludwig Koehler muhleri wa dikixinari la dumeke u te: “Ririmi ra munhu i xihundla; i nyiko ya Xikwembu, i singita.” Ina, ririmi ra munhu i nyiko ya Xikwembu, hikuva Xikwembu xi nyike Adamu, munhu wo sungula, ririmi. Swi le rivaleni leswaku hi leri eku heteleleni ri vitaniweke Xiheveru. Ririmi rero a ri vulavuriwa hi Vaisrayele, vatukulu va “Abrahama wa mu-Heberu,” mupatriarka la tshembekaka loyi mutlhandlami wa yena Xeme a a ri n’wana wa Nowa muaki wa ngalava. (Genesa 11:10-26; 14:13; 17:3-6) Hikwalaho ka nkateko wa Xikwembu wa vuprofeta eka Xeme, swa twisiseka ku hetelela hi leswaku ririmi ra yena a ri nga khumbiwanga hi leswi Yehova Xikwembu a swi endleke hi singita eka malembe xidzana ya 43 lama hundzeke.—Genesa 9:26.
4. Nimirodi a a ri mani, naswona xana u tirhisiwe njhani hi Sathana Diyavulosi?
4 Hi nkarhi wolowo ‘misava hinkwayo a yi ri na ririmi rin’we ni nhlengeleto wun’we wa marito.’ (Genesa 11:1) Hi nkarhi wolowo a ku hanya wanuna loyi va nge i Nimirodi, “šihloti ša matimba e mahlweni ka Yehova.” (Genesa 10:8, 9) Nala lonkulu wa vanhu la nga vonakiki, Sathana, u tirhise Nimirodi leswaku a simeka ntlawa wa laha misaveni wa nhlengeletano ya Diyavulosi. Nimirodi a a lava ku tiendlela vito, kutani langutelo rero ra vutikukumuxi ri nghene ni le ka valandzeri vakwe, lava va sunguleke tsima ro hlawuleka ro aka etikweni ra Xinara. Hi ku ya hi Genesa ndzima 11, ndzimana 4, va te: “A hi yeni hi tiakela muti ni šihonḍo, šihlungwa ša šona ši fika e tilweni, hi tiendl[el]a v̌ito, hi nga ti ṭhuka hi hangalasiwa e henhla ka misav̌a hikwayo.” Ntirho wolowo lowu lwisanaka ni xileriso xa Xikwembu xa ku “tata misava wu hele loko Yehova a pfilunganye ririmi ra vaxandzuki. Mhaka ya Bibele yi ri: “Yehova a v̌a hangalasa e misav̌eni hikwayo; kutani va ṭhika ku aka muti.” (Genesa 9:1; 11:2-9) Muti wolowo wu vitaniwe Babele kumbe Babilona (leswi vulaka, “Mpfilumpfilu”), “hikuva kwalaho Yehova u pfilunganye ririmi ra misava hinkwayo.”—Byington.
5. (a) I yini lexi siveriweke loko Xikwembu xi pfilunganye ririmi ra vanhu? (b) Xana hi nga fikelela makumu wahi mayelana ni ririmi ra Nowa na Xeme?
5 Singita rero—ku pfilunganyiwa ka ririmi rin’we ra vanhu—ri yise eku tateni ka misava hi laha Xikwembu xi leriseke Nowa ha kona, naswona ri sivele rhengu rihi na rihi leri Sathana a nga ha vaka a ve na rona ro simeka vugandzeri lebyi hlanganeke lebyi nga tengangiki bya yena hi vanhu lava va xandzukeleke Hosi Leyikulu ya matilo ni misava. Ina, hi ku tirhisa vukhongeri bya mavunwa hi xivumbeko xihi na xihi, vanhu a va ri mahlonga ya Diyavulosi, naswona a va tirhela mademona loko va endle swikwembu ni swikwembu swa xisati ivi va swi nyika mavito hi tindzimi ta vona to hambana-hambana, ivi va swi gandzela. (1 Vakorinto 10:20) Kambe goza leri tekiweke hi Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso eBabele ri sivele ku sunguriwa ka vukhongeri byin’we bya mavunwa lebyi hlanganeke lebyi nyikaka Diyavulosi vugandzeri lebyi a a byi navela. Kavula, Nowa lowo lulama ni n’wana wa yena Xeme a va katsekanga eka mpfilumpfilu wolowo etikweni ra Xinara. Hikwalaho hi laha ku twisisekaka ku nga fikeleriwa makumu ya leswaku ririmi ra vona ri tshame ri ri leriya ri vulavuriweke hi Abrama (kumbe Abrahama) wo tshembeka—ririmi leri Xikwembu xi vulavuleke ha rona ni wanuna Adamu entangeni wa Edeni.
6. Hi siku ra Pentekosta ya 33 C.E., Yehova u kombise njhani leswaku a nga nyika vuswikoti byo vulavula hi tindzimi?
6 Yehova la pfilunganyeke ririmi ro sungula ra vanhu, a nga swi kota nakambe ku nyika vuswikoti byo vulavula hi tindzimi. Phela, u endle sweswo hi siku ra Pentekosta ya lembe ra 33 ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke! Hi ku ya hi Mintirho 2:1-11, kwalomu ka valandzeri va Yesu Kriste va 120, a va hlengeletanile hi nkarhi wolowo endlwini ya le henhla eYerusalema. (Mintirho 1:13, 15) Hi xitshuketa, ku ve ni mpfumawulo wo huma etilweni “wu fana ni wa xidzedze.” “Tindzimi . . . ti fana ni malangavi ya ndzilo” ti vonaka naswona ti avana. Kutani vadyondzisiwa ‘va tala hi moya lowo kwetsima ivi va sungula ku vulavula hi tindzimi to hambana-hambana, hi laha moya wu va pfumelelaka ku vulavula ha kona.’ Hi tindzimi teto leti humaka eka Xikwembu, va vulavule “timhaka letikulu ta Xikwembu.” Naswona mawaku singita ronghasi leri a ku ri rona loko Vayuda ni vaproselita va tindzimi to hambana-hambana vo huma etindhawini ta le kule swinene tanihi Mesopotamiya, Egipta, Libya na Rhoma va twisisile rungula leri nyikaka vutomi!
Ririmi Leri Nyikiwaka Hi Xikwembu Namuntlha!
7. Xana a ku ta endleka yini loko a ku vulavuriwa ni ku twiwa ririmi rin’we ntsena emisaveni hinkwayo?
7 Tanihi leswi Xikwembu xi nga swi kotaka ku nyika tindzimi leti hambaneke hi singita, xana a swi nga ta tsakisa loko xo endla swi koteka leswaku ku vulavuriwa ni ku twiwa ririmi rin’we ntsena emisaveni hinkwayo? Sweswo a swi ta antswisa ku twisisana lokukulu exikarhi ka ndyangu wa vanhu. Hi laha The World Book Encyclopedia yi swi vekaka ha kona: “Loko vanhu hinkwavo a va vulavula ririmi rin’we, swiboho swa ndhavuko ni swa ikhonomi a swi ta tiya naswona ku navelelana leswinene a ku ta andza exikarhi ka matiko.” Kambe kwalomu ka 600 wa tindzimi letikulu emisaveni hinkwayo a ti ri karhi ti vumbiwa hi malembe layo tala. Eka leti Xiesperanto xi ve lexi humelelaka swinene hi mhaka ya leswi xi dyondziweke hi vanhu va kwalomu ka 10 000 000 ku sukela loko xi sunguriwa hi 1887. Kambe matshalatshala ya munhu yo hlanganisa vanhu hi ku tirhisa ririmi ra misava hinkwayo a ma humelelanga ni kan’we. Kahle-kahle swi ya swi vanga ku avana lokukulu emisaveni leyi loko ‘vanhu vo homboloka va ya va nyanya ku biha.’—2 Timotiya 3:13.
8. Hambi loko ririmi ra misava hinkwayo a ri lo amukeriwa emisaveni ya namuntlha, i yini lexi a xi ta tama xa ha ri kona, naswona ha yini?
8 Hi ku ya hi vukhongeri, ku na mpfilumpfilu lowukulu. Kambe ke, xana a hi fanelanga ku swi langutela leswi, tanihi leswi buku ya Bibele ya Nhlavutelo yi vitanaka mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa tanihi “Babilona lonkulu”? (Nhlavutelo 8:2) Ina, hikuva “Babilona” ri vula “Mpfilumpfilu.” Hambi loko tindzimi to tivumbela kumbe ta ntumbuluko, to tanihi Xinghezi, Xifurwa, Xijarimani, kumbe Xirhaxiya to amukeriwa tanihi ririmi ra misava hinkwayo, ku avana ku ta tama ku ri kona hi tlhelo ra vukhongeri na hi tindlela tin’wana. Ha yini? Hikuva “misava hinkwayo yi le matimbeni ya lowo biha,” Sathana Diyavulosi. (1 Yohane 5:19, NW) Hi yena musunguri wa vutianakanyi, naswona hi makwanga u lava ku gandzeriwa hi vanhu hinkwavo, hi laha a endleke ha kona emasikwini ya Nimirodi ni Xihondzo xa Babele. Phela, ririmi ra misava hinkwayo leri vulavuriweke hi vanhu lava dyoheke a a ri ta nyika hambi ku ri Sathana nkarhi wo simeka vugandzeri lebyi hlanganeke bya Diyavulosi! Kambe Yehova a nge swi pfumeleli sweswo, hakunene, ku nga ri khale u ta herisa vukhongeri hinkwabyo lebyi huhuteriweke hi Diyavulosi.
9. Xana sweswi vanhu va matiko ni tinxaka hinkwato va le ku hlanganisiweni hi ndlela yihi?
9 Kambe mhaka leyi hlamarisaka hi leswi vanhu lavanene va matiko ni tinxaka hinkwato va hlanganisiwaka sweswi. Leswi swi humelela hi ku pfumeleriwa hi Xikwembu ni hikwalaho ka vugandzeri bya xona. Namuntlha, Xikwembu xi endla swi koteka ku dyondza ni ku vulavula ririmi leri nga rona ni leri tengeke emisaveni. Hakunene, i ririmi ra misava hinkwayo. Hakunene, Yehova Xikwembu u dyondzisa vanhu vo tala ririmi leri ri tengeke emisaveni hinkwayo namuntlha. Leswi swi hetisisa xitshembiso xa Xikwembu xa vuprofeta hi muprofeta ni mbhoni ya xona Sofoniya loko xi ku: “Ndzi ta endla vanhu va cincela eka ririmi leri tengeke [hi ku kongoma, “nomu lowu baseke”], leswaku hinkwavo va ta vitana vito ra Yehova, leswaku va n’wi tirhela swin’we.” (Sofonia 3:9, NW) Ririmi leri ri tengeke i yini?
Ku Hlamuseriwa Ka Ririmi Leri Tengeke
10. Ririmi leri tengeke i yini?
10 Ririmi leri tengeke i ntiyiso wa Xikwembu lowu kumekaka eRitweni ra xona, Matsalwa yo Kwetsima. Ngopfu-ngopfu i ntiyiso malunghana ni Mfumo wa Xikwembu, lowu nga ta tisa ku rhula ni mikateko yin’wana evanhwini. Ririmi leri tengeke ri herisa swihoxo swa vukhongeri ni vugandzeri bya mavunwa. Ri hlanganisa lava ri vulavulaka eka vugandzeri lebyi tengeke, lebyi baseke, lebyi faneleke bya Yehova, Xikwembu lexi hanyaka ni xa ntiyiso. Namuntlha, tindzimi ta kwalomu ka 3 000 ti tirha tanihi xihingakanyo eku twisiseni naswona madzana ya vukhongeri byo hemba ya pfilunganya vanhu. Mayana ntsako lowu hi nga na wona wa leswaku Xikwembu xi cincela vanhu eka ririmi leri, leri hlamarisaka ro tenga!
11. Xana ririmi leri tengeke ri va endlele yini vanhu va matiko ni tinxaka hinkwato?
11 Ina, ririmi leri tengeke ra karhi ra dyondziwa hi vanhu va matiko ni tinxaka hinkwato. Tanihi ririmi leri nga rona ntsena leri tengeke emisaveni, ri tirha tanihi matimba lama hlanganisaka. Ri pfumelela hinkwavo lava ri vulavulaka leswaku va “vitana vito ra Yehova, leswaku va n’wi tirhela swin’we,” kumbe hi ku kongoma “[hi] vun’we.” Xisweswo va tirhela Xikwembu “hi mianakanyo yin’we” “hi ku twanana na hi vun’we.” (The New English Bible; The Amplified Bible) Ku hundzuluxela ka Steven T. Byington ku hlayekisa xileswi: “Kutani mina [Yehova Xikwembu] ndzi ta hundzula milomu ya vanhu hinkwavo yi va leyi baseke, leswaku hinkwavo va ta vitana vito ra Yehova ivi va tirhisana entirhweni wa yena.” Ku tirhisana ko tano ka misava hinkwayo ka tindzimi to hambana-hambana entirhweni wa Xikwembu ku kumeka exikarhi ka Timbhoni ta Yehova ntsena. Ematikweni ya 212 namuntlha, ku tlula mune wa timiliyoni ta vahuweleri lava va mfumo va chumayela mahungu lamanene hi tindzimi to tala. Kambe, Timbhoni leti ti “vula[vula] mhaka yi ri yin’we” naswona ta “hlangana eku anakanyeni kun’we, ne ku ehleketeni kun’we.” (1 Vakorinto 1:10) Leswi swi tano hikuva, ku nga khathariseki laha ti nga kona emisaveni, Timbhoni ta Yehova hinkwato ti vulavula ririmi rin’we leri tengeke, leswaku ti yisa ku dzuneka ni ku kwetsima eka Tata wa tona wa le tilweni.
Dyondza Ririmi Leri Tengeke Sweswi!
12, 13. (a) Hikwalaho ka yini u fanele ku tikarhatela ku vulavula ririmi leri tengeke? (b) Hikwalaho ka yini marito lama nga eka Sofonia 3:8, 9 ma ri lama xiyekaka swinene namuntlha?
12 Ha yini u fanele ku tikarhatela ku vulavula ririmi leri tengeke? Hikuva vutomi bya wena byi titshege hi ku ri dyondza ni ku ri vulavula. Emahlweni ko va Xikwembu xi tshembisa ku “endla vanhu va cincela eka ririmi leri tengeke,” xi tsundzuxile: “Hikwalaho, nḍi languteleni, ku v̌ula Yehova, e sikwini lero nḍi nga ta yima ha rona e ku phanga, hikuv̌a nḍi kanerile ku hlengeleta matiko ni ku hlanganisa ku fuma, nḍi ta tšhela henhla ka wona e v̌ukari bya mina, ni ku pfura hikwaku ka v̌ukari bya mina; hikuv̌a misav̌a hikwayo yi ta hisiwa hi nḍilo wa rilonḍo ra mina.”—Sofonia 3:8.
13 Marito wolawo ya Yehova Hosi Leyikulu ma vuriwe ro sungula eka malembe xidzana ya 26 lama hundzeke eYuda, laha ntsindza wa rona a ku ri Yerusalema. Kambe marito wolawo ngopfu-ngopfu a ma vuleriwa siku ra hina hikuva Yerusalema a a fanekisela Vujagana. Kutani nkarhi wa hina, ku sukela loko Mfumo wa Xikwembu wa matilo wu simekiwile hi 1914, i siku ra Yehova ra ku hlengeleta matiko ni ku hlengeleta mimfumo. U ma hlengelete hinkwawo ehansi ka nyingiso wa yena hi ku tirhisa ntirho lowukulu wo nyikela vumbhoni. Kutani leswi swi va endle va lwisana ni xikongomelo xa yena. Hambi swi ri tano, Yehova Xikwembu hi tintswalo u endla vanhu va matiko hinkwawo leswaku va kota ku hlangana eku vulavuleni ka ririmi leri tengeke. Ha rona, hinkwavo lava lavaka vutomi emisaveni ya yena leyintshwa leyi tshembisiweke va nga n’wi tirhela hi vunwe matiko hinkwawo ma nga si herisiwa hi marito ya vukari bya Xikwembu eka “ku lwa ka siku lerikulu ra Xikwembu xa matimba hinkwawo,” loku hi ntolovelo ku vitaniwaka Armagedoni. (Nhlavutelo 16:14, 16; 2 Petro 3:13) Lexi tsakisaka, lava va vulavulaka ririmi leri tengeke ni ku vitana vito ra Yehova hi ripfumelo tanihi vagandzeri va ntiyiso lava hlanganeke va ta tsakela nsirhelelo wa Xikwembu hi nkarhi wa ndzoviso wolowo wa misava. Xikwembu xi ta va ponisela emisaveni leyintshwa, laha eku heteleleni ririmi leri nga rona leri tengeke ntsena ri nga ta va emilon’wini ya vanhu hinkwavo.
14. Hi ku tirhisa Sofoniya, Xikwembu xi swi kombise njhani leswaku ku pona makumu ya mafambiselo lawa ya swilo swi lava ku teka goza ra xihatla?
14 Hi muprofeta wa yena Sofoniya, Yehova u swi veka erivaleni leswaku lava va nga ni ntshembo wa ku pona makumu ya mafambiselo ya sweswi yo homboloka ya swilo va fanele va teka goza ra xihatla. Hi ku ya hi Sofonia 2:1-3, (NW), Xikwembu xi ri: “Hlengeletanani, ina, hlengeletanani, n’wina tiko leri nga riki na tingana. Nawu wu nga si tswala xanchumu, siku ri nga si hundza ku kotisa mungu, ku nga si ta ku pfurha ka vukari bya Yehova eka n’wina, lavani Yehova, n’wina vatitsongahati hinkwavo va misava, n’wina lava endleke hi ku lerisa ka Yehova. Lavani ku lulama, lavani ku titsongahata, kumbexana mi nga tumbetiwa hi siku ra vukari bya Yehova.”
15. (a) Xana a ma ri wahi masungulo ya ku hetiseka ka Sofonia 2:1-3? (b) I vamani lava poneke ku avanyisa ka Xikwembu ehenhla ka Yuda, naswona i yini leswi nga ta fana ni ku pona loku esikwini ra hina?
15 Marito wolawo ma hetiseke ro sungula eka Yuda na Yerusalema wa khale. Vanhu lava dyoheke va Yuda a va xi amukelanga xikombelo xa Xikwembu, hi laha swi kombisiweke ha kona hi ku tisa ka xona ku avanyisa ehenhla ka vona emavokweni ya Vababilona hi lembe ra 607 B.C.E. Tanihi leswi Yuda a ri ri “tiko leri nga riki na tingana” emahlweni ka Xikwembu, kutani Vujagana byi ve tiko leri nga hava tingana emahlweni ka Yehova. Hambi swi ri tano, hi ku yingisa rito ra Xikwembu, Vayuda van’wana va ponile, ku ri na muprofeta wa Yehova wo tshembeka Yeremiya exikarhi ka vona. Vaponi van’wana a ku ri Muetiyopiya la vuriwaka Abed-meleke ni vatukulu va Yonadabu. (Yeremia 35:18, 19; 39:11, 12, 16-18) Hi ku fanana ni namuntlha, “ntshungu lowukulu” wa “tinyimpfu tin’wana” ta Yesu lowu hlengeletaneke wu huma eka matiko hinkwawo wu ta pona Armagedoni wu nghena emisaveni leyintshwa ya Xikwembu. (Nhlavutelo 7:9; Yohane 10:14-16) Hi lava dyondzaka ni ku vulavula ririmi leri tengeke ntsena lava nga ta va vaponi lava tsakeke.
16. Xana munhu u fanele ku endla yini leswaku a ta titumbeta “esikwini ra vukari bya Yehova”?
16 Tanihi leswi a ku ri ku lerisa ka Yehova leswaku Yuda na Yerusalema ma fanele ku lovisiwa, ni Vujagana byi fanele byi lovisiwa. Hakunene, lava lavaka ku pona va fanele va teka goza hi xihatla hikuva ndzoviso wa vukhongeri bya mavunwa wu le kusuhi. Va fanele va endla tano “siku ri nga si hundza kukotisa mungu,” lowu rhwariwaka hi ku olova hi moya, tanihi loko tindzoho ti hoxiwa emoyeni exivuyeni. Leswaku hi ponisiwa eka vukari bya Xikwembu, hi fanele hi vulavula ririmi leri tengeke ivi hi yingisa xitsundzuxo xa Xikwembu ‘siku ra ku pfurha ka vukari bya Yehova ri nga si hi fikela.’ Esikwini ra Sofoniya ni namuntlha, “vatitsongahati” va lava Yehova Xikwembu, kun’we ni vululami ni ku titsongahata. Ku lava ka hina Yehova swi vula ku n’wi rhandza hi mbilu hinkwayo, moya-xiviri, mianakanyo ni matimba. (Marka 12:29, 30) Kutani ke, “kumbe [lava endlaka tano va nga ha hlayisiwa] esikwini ra vukari bya Yehova.” Kambe hikwalaho ka yini vuprofeta byi ku “kumbe”? Hi mhaka ya leswi ku pona ku titshegeke hi ku tshembeka ni ku tiyisela. (Matewu 24:13) Lava va landzelelaka mimpimanyeto yo lulama ya Xikwembu ivi va hambeta va vulavula ririmi leri tengeke va ta hlayisiwa esikwini ra vukari bya Yehova.
17. I swivutiso swihi leswi yimeleke ku xiyiwa hi hina?
17 Tanihi leswi siku ra vukari bya Yehova ri tshineleke naswona ku pona ku titshegeke hi ku dyondza ni ku tirhisa ririmi leri tengeke, sweswi i nkarhi wa ku katseka swinene eku ri dyondzeni ni le ku ri vulavuleni. Kambe xana munhu a nga ri dyondza njhani ririmi leri tengeke? Naswona xana u nga pfuneka njhani hi ku ri vulavula?
A Wu Ta Hlamula Njhani?
◻ Xana ririmi ra vanhu ri sungurise ku yini?
◻ Ririmi leri tengeke i yini?
◻ Hikwalaho ka yini marito lama nga eka Sofonia 3:8, 9 ma ri lama xiyekaka swinene namuntlha?
◻ Xana i yini lexi hi faneleke ku xi endla leswaku hi ta titumbeta “esikwini ra vukari bya Yehova”?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Xikwembu xi hangalase vanhu eBabele hi ku pfilunganya ririmi ra vona