Swidakwa Swa Moya—I Vamani?
“Khombo eka harhi leyi tlakukeke ya swidakwa swa ka Efrayimi.”—ESAYA 28:1, NW.
1. I ntshembo wihi lowu vo tala va veke na wona, kambe xana mintshembo ya vona yi ta hetiseka?
HI HANYA eminkarhini leyi nyanyulaka. Vanhu vo tala va nyanyuriwile hi ku cinca loku xiyekaka ka tipolitiki emisaveni hinkwayo kun’we ni ku vona ku katseka lokukulu ka Nhlangano wa Matiko. Hi December 1989, Detroit Free Press yi te: “Ku rhula ku sungurile, loko planete yi nghena enguveni ya va-1990.” Magazini wa Soviet wu tivisile: “Hi lulamisela ku fula mafumu ma hundzuka swikomu,” kasi matsalana jenerala wa Nhlangano wa Matiko u te: “A ha ha ri enyimpini ya vusukumbele.” Ee, mintshembo yi tlakukile, naswona handle ko kanakana, xivono xa misava xa cinca. Sweswinyana, nyimpi ya le Gulf yi kombise ndlela leyi ku cinca ka xihatla ku nga ha humelelaka ha yona. Kambe xana misava leyi ya namuntlha yi ta hetelela yi wu vonile nkarhi wa ku rhula ni nsirhelelo wa xiviri, ni mimpfuno hinkwayo leyi fambisanaka na wona ke? Nhlamulo i e-e. Entiyisweni, ku tshinela nkitsinkitsi lowukulu lowu nga ta ninginisa misava ku fikela emasungulweni ya yona! I nkitsinkitsi lowu vukhongeri byi katsekaka swinene eka wona.
2. Xiyimo xa namuntlha xi fana njhani ni xa Israyele na Yuda wa khale?
2 Nkitsinkitsi lowu wu fanekiseriwile hi swiendlakalo swa le Israyele ni le Yuda wa khale hi lembe xidzana ra vunhungu ni ra vunkombo B.C.E. Na le ndzhaku hi nkarhi wolowo, vanhu va anakanye leswaku va fikelele ku rhula. Kambe Xikwembu, hi ku tirhisa muprofeta wa xona Esaya, xi tsundzuxe leswaku eka vona ku rhula a ku ri mianakanyo leyi hoxeke ntsena, leyi a yi ta paluxiwa ku nga ri khale. Hi ndlela leyi fanaka namuntlha, Yehova, hi ku tirhisa Timbhoni takwe, u tsundzuxa vanhu leswaku va tikanganyisa loko va tshemba leswaku va ta kuma ku rhula loku nga heriki hi matshalatshala ya munhu. A hi hlayeni xitsundzuxo xa Yehova xa vuprofeta ivi hi vona leswaku xi tirha njhani namuntlha. Xi kumeka eka ndzima ya vu-28 ya Esaya naswona xi tsariwe emahlweni ka 740 B.C.E. kumbexana hi nkarhi wa ku fuma ka Pekah Hosi yo homboloka ya Israyele na Ahazi Hosi yo sihalala ya Yuda.
“Swidakwa Swa Ka Efrayimi”
3. Xana i xitiviso xihi xo chavisa lexi Esaya a xi tiviseke?
3 Eka ndzimana 1 ya ndzima 28 (NW), hi tshukisiwa hi nhlamuselo leyi hlamarisaka: “Khombo eka harhi leyi tlakukeke ya swidakwa swa ka Efrayimi ni swiluva leswi vunaka swa vuxongi bya yona byo saseka leswi nga ehenhla ka nhlonhlorhi ya nkova lowu noneke wa lava va hluriwaka hi vhinyo.” Vona ndlela leyi Vaisrayele va faneleke va tshukisiwe ha yona ku twa ku avanyisa ko tano ka matimba! “Swidakwa [leswi] swa ka Efrayimi” a a ku ri vamani? “Harhi [ya swona] leyi tlakukeke” a ku ri yini? Naswona i yini “nhlonhlorhi ya nkova lowu noneke”? Lexi nga xa nkoka swinene, xana marito lawa ma vula yini eka hina namuntlha?
4. (a) Efrayimi ni nhlohlorhi ya nkova lowo nona a ku ri yini? (b) Ha yini Israyele a titwe a sirhelelekile?
4 Tanihi leswi Efrayimi a ri ri lerikulu eka tinxaka ta khume ta Israyele, vito “Efrayimi” minkarhi yin’wana a a ri kombetela eka mfumo hinkwawo wa le n’walungwini. Hikwalaho “swidakwa swa ka Efrayimi” a ku ri swidakwa swa xiviri swa Israyele. Ntsindza wa Israyele a ku ri Samariya, lowu a wu ri laha ku xiyekaka ehenhla ka nkova lowo nona. Kutani xiga lexi nge “nhlonhlorhi ya nkova lowu noneke” xi kombetela eka Samariya. Loko marito lawa ma tsariwa, mfumo wa le n’walungwini wa Israyele a wu onhakile swinene, malunghana ni vukhongeri. Ku tlula kwalaho, u nghenele xinakulobye xa politiki na Siriya xo lwisana na Yuda ivi sweswi a titwa a sirhelelekile swinene. (Esaya 7:1-9) Sweswo a swi ri kusuhi ni ku cinca. Nkitsikitsi lowu hikwalaho ka wona, Yehova a nga tivisa “khombo eka harhi leyi tlakukeke ya swidakwa swa ka Efrayimi,” a wu tshinela.
5. (a) Harhi leyi tlakukeke ya Israyele a ku ri yini? (b) Xana swidakwa swa ka Efrayimi a ku ri vamani?
5 “Harhi leyi tlakukeke” a ku ri yini? Harhi i xikombiso xa matimba ya vuhosi. Kutani “harhi leyi tlakukeke” a ku ri xiyimo xa Israyele tanihi mfumo lowu hambaneke, lowu nga riki emavokweni ya Yuda. Xo karhi a xi ta humelela leswaku xi herisa vuhosi lebyi tifumaka bya Israyele. Kutani ke, i vamani lava a va ri “swidakwa swa ka Efrayimi”? Handle ko kanakana, a swi ri kona swidakwa swa xiviri eIsrayele, tanihi leswi Samariya a ku ri ntsindza wa vugandzeri byo homboloka bya vuhedeni. Hambi swi ri tano, Bibele yi vulavula hi muxaka wun’wana wa vudakwa lebyi nyanyaka. Eka Esaya 29:9, ha hlaya: “V̌a pyopyiwile, ku nga ri hi vinyo; v̌a ṭekaṭeka, ku nga ri hi ku hlula hi byalwa.” Lebyi a ku ri vudakwa bya moya, vudakwa lebyi thyakeke, lebyi dlayaka. Varhangeri va Israyele—ngopfu-ngopfu varhangeri va yena va vukhongeri—va tokote vudakwa byo tano bya moya.
6. I yini leswi endleke Israyele wa khale a dakwa?
6 A ku ri xihi xivangelo xa vudakwa bya moya bya Israyele? Kahle-kahle, a ku ri xinakulobye xa yena na Siriya xo lwisana na Yuda, lexi nyikeke varhangeri va tiko ntshembo wa leswaku va sirhelelekile. Vudakwa lebyi bya moya byi veke Israyele ekule ni ntiyiso. Ku fana ni xidakwa xa xiviri, a a ri ni ntshembo hambi leswi a ku nga ri na xivangelo xo va tano. Ku tlula kwalaho, Israyele u byarhe xinakulobye xa yena xa vudakwa na Siriya hi manyunyu, ku fana ni harhi ya swiluva yo saseka. Kambe, hi laha Esaya a vulaka ha kona, a ku ri harhi ya swiluva leswi vunaka leyi a yi nga ta tshama nkarhi wo leha.
7, 8. Ku nga khathariseki mintlhaveko ya yena leyinene, xana Israyele wa khale a a ta tokota yini?
7 Esaya u tshikilela leswi eka ndzima 28, ndzimana 2, a ku: “V̌onani, [Yehova u] ruma nala wa matimba l’a nga hluriwiki ha ntšhumu, l’a fanaka ni bubuṭa ra šihangu, tani hi ndambi ya mati la’makulu la’ma fafamelaka hikwako, o ta ši tšukumeta hansi hi v̌oko ra yena.” Xana a a ri mani loyi “wa matimba l’a nga hluriwiki ha ntšhumu”? Enkarhini wa Israyele wa khale, a ku ri Mfumo wa Asiriya wa matimba. Mfumo lowu wa misava wa tihanyi, ni wa nsele, a wu ta ta ehenhla ka Israyele ku fana ni bubutsa lerikulu ra ndhambi leyikulu. Hi vuyelo byihi ke?
8 Esaya u ya emahlweni a ku: “Harhi leyi tlakukeke ya swidakwa swa ka Efrayimi yi ta kandziyeriwa hi milenge. Kutani swiluva leswi vunaka swa vuxongi bya yona byo saseka leswi nga ehenhla ka nhlonhlorhi ya nkova lowu noneke swi ta fana ni makuwa ya matatana, lawa loko muvoni a ma vona, loko ma ha ri exandleni xa yena, a ma khojometaka.” (Esaya 28:3, 4, NW) Ntsindza wa Israyele, Samariya, a wu fana ni makuwa yo wupfa eka Asiriya, lama lungheleke ku khiwa ivi ma dyiwa. Xinakulobye xa Israyele na Asiriya lexi fanaka ni harhi ya swiluva a xi ta kandziyeriwa. A xi nga ta va na ntikelo loko siku ra ku avanyisa ri fikile. Lexi nyanyaka, ku dzuneka ka yena loku fanaka ni harhi ka vutilawuri a ku ta kandziyeriwa ehansi ka milenge ya Asiriya loyi a nga nala. Vona khombo ronghasi!
‘Muprista Ni Muprofeta Va Dedeleka’
9. Ha yini Yuda kumbexana a langutele rungula ro antswa eka Xikwembu ku ri na leri Israyele wa khale a ri kumeke?
9 Ina, ku avanyisa loku chavisaka a ku rindzele Israyele, naswona hi laha Yehova Xikwembu a tsundzuxeke ha kona, ku avanyisa koloko ku te hi lembe ra 740 B.C.E. loko Samariya ri lovisiwile hi Asiriya naswona mfumo wa le n’walungwini wu nyamalarile tanihi tiko leri tifumaka. Leswi humeleleke eka Israyele wa khale swi yima tanihi xitsundzuxo lexi tiyeke eka vukhongeri bya mavunwa lebyi nga tshembekiki namuntlha, tanihi laha hi vonaka ha kona. Kambe ku vuriwa yini hi mfumo wa makwavo wa Israyele, Yuda, lowu nge dzongeni? Enkarhini wa Esaya tempele ya Yehova a ya ha tirha eYerusalema, ntsindza wa Yuda. Vuprista na byona a bya ha tirha kwalaho, naswona vaprofeta vo tanihi Esaya, Hosiya na Mikiya va vulavule hi vito ra Yehova. Kutani ke, hi rihi rungula leri Yehova a a ri na rona eka Yuda?
10, 11. Xana i xiyimo xihi lexi nyangatsaka lexi veke kona eYuda?
10 Esaya u ya emahlweni a hi byela a ku: “Kutani na vona lava [vaprista ni vaprofeta va Yerusalema]—hikwalaho ka vhinyo va hambukile naswona hikwalaho ka byala lebyi pyopyaka va dedeleka. Vaprista ni vaprofeta—va dedeleka hikwalaho ka byala lebyi pyopyaka.” (Esaya 28:7a, NW) Entiyisweni, varhangeri va vukhongeri bya Yuda na vona a va dakwile. Ku fana na Israyele, van’wana kumbexana a va ri swidakwa hi xiviri, naswona loko swi ri tano leswi a ku ri tingana. Hi ku kongoma, Nawu wa Xikwembu a wu sivela ku nwa ngopfu eka vaprista loko va ri eku tirheni etempeleni. (Levitika 10:8-11) Vudakwa bya xiviri endlwini ya Xikwembu a byi ta va ku tlula Nawu wa Xikwembu loku chavisaka.
11 Kambe nakambe a ku ri ni vudakwa bya moya eYuda. Tanihi leswi Israyele a a endle xinakulobye na Siriya ku lwisana na Yuda, kutani Yuda u lave nsirhelelo hi ku tirhisa xinakulobye na Asiriya. (2 Tihosi 16:5-9) Ku nga khathariseki vukona bya tempele ya Xikwembu ni vaprofeta, Yuda u tshembe vanhu ematshan’weni yo tshemba Yehova. Ku tlula kwalaho, loko va endle xinakulobye xo tano lexi nga riki kahle, varhangeri va titwe va ntshunxekile ku fana ni vaakelani va vona va le n’walungwini lava dakweke hi tlhelo ra moya. Kambe langutelo ra vona ro honisa a ri nyenyetsa eka Yehova.
12. Xana a ku ta va ni vuyelo byihi hi vudakwa bya moya bya Yuda?
12 Esaya u ya emahlweni a ku: “Va pfilunganyekile hikwalaho ka vhinyo, va pepetsekile hikwalaho ka byalwa lebyi pyopyaka; va hambukile eka leswi va swi vonaka, va tsekatsekile loko swi ta exibohweni. Hikuva loko ma ri matafula hinkwawo ma tele mahlanta ya thyaka—ku hava laha ma nga riki kona.” (Esaya 28:7b, 8, NW) Kumbexana, eku dakweni ka vona, van’wana va hlante hi xiviri etempeleni. Kambe lexi nyanyeke, vaprista ni vaprofeta lava a va fanele va nyikele nkongomiso wa vukhongeri, a a va hlanta thyaka ra moya. Ku tlula kwalaho, handle ka vanhu vo tshembeka lava nga riki vangani, ku avanyisa ka vaprofeta a ku hambukile, naswona va vhumbele tiko mavunwa. Yehova a a ta xupula Yuda hikwalaho ka thyaka leri ra moya.
Swidakwa Swa Moya Namuntlha
13. I ku fana kwihi eka xiyimo lexi veke kona eIsrayele ni le Yuda hi lembe xidzana ro sungula C.E., naswona i ku fana kwihi loku nga kona namuntlha?
13 Xana vuprofeta bya Esaya byi hetiseke eminkarhini ya Israyele na Yuda wa khale ntsena? Nikantsongo. Havambirhi Yesu na muapostola Pawulo va tshahe marito yakwe mayelana ni swidakwa swa moya ivi va ma tirhisa eka varhangeri va vukhongeri va nkarhi wa vona. (Esaya 29:10, 13; Matewu 15:8, 9; Varhoma 11:8) Ni namuntlha, xiyimo lexi fanaka ni lexiya xa le nkarhini wa Esaya xi tlhekekile—hi nkarhi lowu xitlhekeke eka Vujagana, nhlengeletano ya vukhongeri ya misava hinkwayo leyi vulaka leswaku yi yimela Xikwembu. Ematshan’wini yo teka xiyimo lexi tiyeke ivi byi titshega hi Yehova, Vujagana, Khatoliki na Protestente, byi veka ripfumelo ra byona emisaveni. Xisweswo byi dedeleka-dedeleka ku fana ni swidakwa swa Israyele na Yuda. Swidakwa swa moya swa tinxaka teto ta khale swi va fanekisela kahle varhangeri va moya va Vujagana namuntlha. A hi voneni kahle leswaku hi ndlela yihi.
14. Xana varhangeri va vukhongeri bya Vujagana va dakwe tanihi varhangeri va Samariya na Yerusalema wa khale hi ndlela yihi?
14 Ku fana na Samariya na Yerusalema, Vujagana byi dakwe swinene hi vhinyo ya swinakulobye swa tipolitiki. Hi 1919 a byi ri exikarhi ka vakondleteri-nkulu va Ntwanano wa Matiko. Hambi leswi Yesu a vuleke leswaku Vakriste a va nga vi xiphemu xa misava, varhangeri va Vujagana va hlakulele vuxaka ni varhangeri va tipolitiki. (Yohane 17:14-16) Vhinyo yo fanekisela ya ntirho wo tano ya nyanyula eka vafundhisi. (Ringanisa Nhlavutelo 17:4.) Va tsakela ku endzeriwa hi van’watipolitiki ni ku tihlanganisa ni vakulukumba va misava leyi. Hikwalaho, va hava nkongomiso wa ntiyiso wa moya wo wu nyikela. Va hlanta thyaka ematshan’wini yo vula rungula leri tengeke ra ntiyiso. (Sofonia 3:9) Leswi swivono swa vona swi nga leswi nga twisisekiki leswi pfilunganyiweke, a hi vakongomisi lavanene eka vanhu.—Matewu 15:14.
“Nawu Henhla Ka Nawu”
15, 16. Vanhu va le nkarhini wa Esaya va swi amukele njhani switsundzuxo swakwe?
15 Eka lembe xidzana ra vunhungu B.C.E., Esaya u paluxe ndlela leyi hoxeke ya varhangeri va moya, ngopfu-ngopfu va Vayuda. Xana va hlamurise ku yini? Va venge ku paluxiwa! Loko Esaya a phikelerile eku twariseni ka switsundzuxo swa Xikwembu, varhangeri va vukhongeri va hlamurile va ku: “O ta dyonḍisa mani v̌utlhari šana? O ta dyonḍisa mani tidyonḍo-ke? Šana i ŝihlangi le’ŝa ha ku lumuriwaka, le’ŝi susiweke v̌eleni?” (Esaya 28:9) Ina, xana Esaya u ehlekete leswaku a a vulavula ni vana lavantsongo? Varhangeri va vukhongeri va Yerusalema va titeke va ri vavanuna lava kuleke, lava va nga ni vuswikoti bya ku tiendlela makungu hi voxe. A va lavanga ku yingisa switsundzuxo leswi karhataka swa Esaya.
16 Vanhu volavo va vukhongeri va tlhele va endla fenya hi ntirho wo chumayela wa Esaya. Va yimbelele eka yena va ku: “Hikuv̌a i nawu henhla ka nawu, ni nawu henhla ka nawu, ku lerisa henhla ka ku lerisa, ni ku lerisa henhla ka ku lerisa, mhaka yiṅwana ŝeŝi, ni mhaka yiṅwanyana nḍaku.” (Esaya 28:10) Va te ‘Esaya u ya emahlweni a vula nchumu wun’we.’ ‘U ya emahlweni a ku: “Leswi hi leswi Yehova a swi leriseke! Leswi hi leswi Yehova a swi leriseke! Lowu i mpimanyeto wa Yehova! Lowu i mpimanyeto wa Yehova!”’ Eka Xiheveru xo sungula, Esaya 28:10 i risimu ro phindha-phindha, kumbe risimu ra n’wana. Naswona yoleyo i ndlela leyi muprofeta loyi a a languteka ha yona eka varhangeri va vukhongeri, tanihi loyi a phindha-phindhaka, la fanaka ni n’wana.
17. Xana lavo tala va ri languta njhani rungula ra xitsundzuxo leri twarisiwaka hi Timbhoni ta Yehova?
17 Hi lembe xidzana ro sungula C.E., ku chumayela ka Yesu ni vadyondzisiwa va yena hi ku fanana ku twakale ku ri ku phindha-phindha naswona ku nga hundzuki. Lava va landzeleke Yesu a va langutiwa hi varhangeri va vukhongeri bya Vayuda tanihi swihunguki leswi solekaka leswi sihalalaka, vanhu lava nga dyondzangiki ni lava tolovelekeke. (Yohane 7:47-49; Mintirho 4:13) Hakanyingi Timbhoni ta Yehova namuntlha ti langutiwa hi ndlela leyi fanaka. A ti swi nghenanga swikolo swa vufundhisi swa Vujagana, naswona a ti swi tirhisi swithopo swa le henhla kumbe marito ya ntivo-vukwembu ku fana ni vafundhisi. Kutani lava tlakukeke eVujaganini va ringeta ku ti honisa, va ehleketa leswaku ti fanele ku tiva ndhawu ya tona kutani ti nyika varhangeri lava va vukhongeri xichavo lexikulu.
18. I yini lexi varhangeri va vukhongeri namuntlha va xi honisaka?
18 Hambi swi ri tano, ku na xin’wana lexi varhangeri lava va vukhongeri va xi honisaka. Hambi leswi vakulukumba va siku ra Esaya va aleke rungula rakwe, a a vulavula ntiyiso, naswona switsundzuxo swakwe swi ve ntiyiso! Hi ku fanana, switsundzuxo leswi Timbhoni ta Yehova ti swi vulaka namuntlha i ntiyiso, swi sekeriwe hi laha ku tiyeke eRitweni ra Xikwembu ra ntiyiso, Bibele. (Yohane 17:17) Hikwalaho, swi ta hetisisiwa.
Ku Avanyisiwa
19. Xana Yuda u bohekise ku yini leswaku a yingisela vanhu vambe loko va vulavula ririmi ra manghanghamela?
19 Eka Esaya 28:11, ha hlaya: “Hi laha . . . a nga ta v̌ulav̌ula ni tiko leri hi v̌anhu va mangangamela, ni vanhu la’v̌a dyonḍisaka hi ririmi rimbe.” Dyondzo ya Esaya yi twakale ku fana ni ririmi rimbe eka Yuda. Hambi leswi Yuda ri poneke khombo ra Asiriya leri hlaseleke Israyele, hi ku famba ka nkarhi, Yehova u teke goza ehenhla ka Yuda hi ku tirhisa munhu un’wana wa matiko, Nebukanetsara. (Yeremia 5:15-17) Ririmi ra Vababilona ri twakale ri ri ni mahlehleleti ni manghanghamela eka Vaheveru volavo. Kambe a va boheka ku ri yingisela loko Yerusalema ni tempele ya wona yi lovisiwile hi 607 B.C.E. naswona vaaki va yisiwe evukhumbini eBabilona. Hi ndlela leyi fanaka namuntlha, Vujagana ku nga ri khale byi ta xaniseka, hikuva, ku fana na Yuda wa khale, byi honisa switsundzuxo swa Yehova.
20, 21. Nkarhi hinkwawo Timbhoni ta Yehova ti chumayela yini, kambe i yini lexi varhangeri va Vujagana va alaka ku xi endla?
20 Vuprofeta byi vulavula hi vanhu vo tano byi ku: “Tiko leri a nga ri byela a ku: ‘La, i nḍawu ya ku wisa; ṭeṭelelani la’v̌a kareleke, halenu i ku rula!’ Kambe ri arile ku twa. Hikwalaho rito ra Yehova ri ta v̌a ka vona nawu henhla ka nawu, ni nawu henhla ka nawu, eku lerisa henhla ka ku lerisa, ni ku lerisa ehenhla ka ku lerisa, e mhaka yiṅwana ŝeŝi ni mhaka yiṅwanyana enḍaku, leŝaku loko v̌a famba, v̌a wa he nḍaku, v̌a ṭhoveka, v̌a phasiwa, v̌a khomiwa!”—Esaya 28:11b, 12, 13.
21 Nkarhi hinkwawo, ku fana ni leswi Esaya a vulavuriseke xiswona rungula ra Xikwembu, Timbhoni ta Yehova ti byela Vujagana leswaku byi fanele ku veka ntshembo wa byona eritweni ra Yehova. Kambe bya ala ku yingisela. Eka byona, Timbhoni ti languteka ti ri leti vulavulaka ririmi rimbe. Ti vulavula ririmi leri byi nga kotiki ku ri twisisa. Vujagana byi ala ku wisisa lava karhaleke hi ku va byela ta Mfumo wa Xikwembu ni misava leyintshwa leyi yi nga ta ta. Byi tsakela ku seketela tipolitiki eku tlhantlheni ka swiphiqo swa vanhu. Ku fana ni Vayuda va siku ra Yesu, a byi tilavelanga ndhawu yo wisa eMfun’weni, naswona a byi nge va byeli nchumu van’wana mayelana na wona.—Matewu 23:13
22. I yini lexi Yehova a xi tsundzuxaka varhangeri va Vujagana?
22 Hikwalaho, marito ya vuprofeta bya Esaya ma tsundzuxa vafundhisi leswaku Yehova a nge tshameli ku vulavula hi ku tirhisa Timbhoni ta Yena to rhula. Ku nga ri khale, Yehova u ta tirhisa “nawu [wa yena] henhla ka nawu, e ku lerisa henhla ka ku lerisa,” kutani vuyelo ku ta va khombo eka Vujagana. Varhangeri va byona va vukhongeri ni mintlhambi ya byona va ta “tshoveka, va phasiwa, va khomiwa.” Ee, ku fana na Yerusalema wa khale, mafambiselo ya vukhongeri bya Vujagana ma ta lovisiwa hi ku helela. Xexo xi ta va xiendlakalo xo hlamarisa swonghasi lexi nga languteriwangiki, lexi tsemaka nhlana! Naswona vona vuyelo lebyi chavisaka swonghasi hikwalaho ka leswi vafundhisi va tsakelaka vudakwa bya moya ku ri ni switsundzuxo swa Yehova!
Xana U Nga Hlamusela?
◻ Swidakwa swa ka Efrayimi a swi ri vamani, naswona swi dakwisiwe hi yini?
◻ Xana tiharhi leti tlakukeke ta swidakwa swa ka Efrayimi ti kandziyeriwe njhani?
◻ Xana i xiyimo xihi lexi khomisaka tingana lexi Esaya a xi paluxeke eYuda?
◻ Hi kwihi laha namuntlha hi vonaka vudakwa bya moya?
◻ Ha yini Vujagana byi fanele ku yingisela leswi humeleleke eka rixaka ra khale ra Yuda?