Matsalwa Ma Ri Yini Hi “Vukwembu Bya Kriste”?

YESU KRISTE a a ri ni nkucetelo lowukulu wa vukhongeri eka vanhu. Leswi swi tano hikuva timiliyoni ti tivula valandzeri va yena. Hambi swi ri tano, va hambana emhakeni ya leswaku hi yena mani.

Van’wana lava vulaka leswaku va ti amukela tidyondzo ta Yesu va n’wi teka tanihi N’wana wa Xikwembu, ku nga ri Mutumbuluxi hi yexe. Van’wana va pfumela eka “vukwembu bya Kriste” va anakanya leswaku i Xikwembu hi yexe. Va pfumela leswaku Yesu minkarhi hinkwayo a a ri kona naswona a a nga ri munhu wa xiviri loko a ha ri laha misaveni. Xana va vula ntiyiso hi leswi? Matsalwa ma ri yini?

Vukona Bya Yesu Bya Le Mahlweni Ka Ku Va Munhu

Yesu u vurile leswaku u tshame a hanya a nga si va munhu wa nyama. U te: “A ku na munhu loyi a tshamaka a tlhandlukela ematilweni, loko a nga ri loyi a xikeke hi le matilweni, yena N’wana-wa-Munhu.” (Yohane 3:13) Yesu nakambe u te: “Hi mina vuswa lebyi hanyaka lebyi xikeke hi le tilweni; loko munhu a dya vuswa bya kona, ú ta hanya hilaha ku nga heriki, kutani vuswa lebyi ndzi nga ta byi nyika vanhu, i nyama ya nga; ndza yi nyika leswaku misava yi va ni vutomi.”—Yohane 6:51.

Leswaku Yesu a a hanya a nga si ta laha misaveni swi vekiwa erivaleni hi marito ya yena lama nge: “Loko Abrahama a nga si va kona, mina a ndzi ri ‘Loyi ndzi nga yena.’” (Yohane 8:58) Abrahama u hanye ku sukela hi 2018 ku fikela hi 1834 B.C.E., kasi vutomi bya Yesu tanihi munhu wa nyama byi sungule hi 2 B.C.E. ku fikela hi 33 C.E. Emahlweni ka ku fa ka yena, Yesu u khongerile: “Tatana, ndzi dzunise emahlweni ka wena hi ku dzuneka loku a ndzi ri na kona eka wena, misava yi nga si va kona.”—Yohane 17:5.

Valandzeri va Yesu va nyike vumbhoni lebyi fanaka. Muapostola Yohane u tsarile: “Eku sunguleni ka swilo hinkwaswo, Rito a ri ri kona, Rito a ri ri na Xikwembu, kutani rito a ri ri [xikwembu, NW]. Swilo hinkwaswo swi tumbuluxiwile hi yena, kutani a ku na xilo na xin’we lexi tumbulukeke loko ku nga ri hi yena. . . . Rito ri hundzukile munhu la nga aka exikarhi ka hina; kutani hi hlalele ku kwetsima ka yena loku nga tala tintswalo ni ntiyiso, ku nga ku kwetsima loku fanelaka n’wana loyi a nga yexe eka tata wa yena.” (Yohane 1:1, 3, 14) Ina, “Rito ri hundzukile nyama” tanihi munhu, Yesu Kriste.

Loko a vulavula hi vukona bya Yesu a nga si va munhu wa nyama, muapostola Pawulo u tsarile: “Ku hanyisana ka n’wina a ku ve loku mi ku kumaka eka Kriste Yesu: A a ri ni xiyimo xin’we ni Xikwembu, kutani a nga tekanga ku ringana ka yena ni Xikwembu xi va xilo lexi a nga khomelelaka eka xona, kambe ú titshiketile hi ku teka xiyimo xa nandza, a velekiwa a ri la fanaka ni vanhu.” (Vafilipiya 2:5-7) Pawulo u vitane Yesu “mativula ya hinkwaswo leswi tumbuluxiweke; hikuva hinkwaswo swi tumbuluxiwile ha yena.”—Vakolosa 1:13-16.

A A Nga Ri Xikwembu eMisaveni

Matsalwa ma swi kombisa kahle leswaku Yesu a a ri munhu wa xiviri ku sukela loko a velekiwa ku fikela loko a fa. Yohane a nga vulanga leswaku Rito a a ri ambale nyama ntsena. U “ve nyama” naswona a a nga ri nyama hi tlhelo, hi hala tlhelo a ri Xikwembu. Loko Yesu a a ri munhu ni Xikwembu hi nkarhi wun’we, a a swi ta va swi nga vuriwanga leswaku u “endliw[e] ku va hansi ka tintsumi nkarhinyana.”—Vaheveru 2:9; Psalma 8:4, 5.

Loko Yesu a a ri Xikwembu ni munhu loko a ri emisaveni, hikwalaho ka yini a a hambeta a khongela Yehova? Pawulo u tsarile: “Emasikwini ya yena ya ku hanya la misaveni, Yesu ú khongerile ni ku kombela hi ku titsongahata, a huwelela hi matimba ni ku rila hi mihloti, eka Xikwembu lexi a xi ri ni matimba yo n’wi ponisa eku feni, kutani ú yingisiwile hikwalaho ka xichavo xa yena.”—Vaheveru 5:7.

Leswaku Yesu a a nga ri moya loko a ri laha misaveni swi tiyisiwa hi nhlamuselo ya Petro ya leswaku Kriste “ú dlayiwile hi tlhelo ra miri, kambe . . . ú endliwile la hanyaka hi tlhelo ra moya.” (1 Petro 3:18) Yesu a a ta va a kote ku tokota leswi vanhu lava nga hetisekangiki va swi tokotaka kutani xisweswo a va muprista lonkulu wa ntwela-vusiwana loko a ve munhu wa nyama hi laha ku heleleke. Pawulo u tsarile: “Muprista Lonkulu loyi hi nga na yena a hi loyi a tsandzekaka ku hi twela vusiwana emikarhalweni ya hina, kambe hi loyi a ringiweke hi matlhelo hinkwawo ku fana na hina, ntsena yena a nga dyohanga.”—Vaheveru 4:15.

Tanihi “Xinyimpfana xa Xikwembu lexi susaka swidyoho swa misava,” Yesu “u tinyiketele ku va mukutsuri wa vanhu hinkwavo.” (Yohane 1:29; 1 Timotiya 2:6) Hi ndlela yoleyo, Yesu u swi vuyise hi ku kongoma leswi Adamu a nga swi lahla—vutomi bya vumunhu lebyi hetisekeke, lebyi nga heriki. Tanihi leswi vululami bya Xikwembu byi lavaka ‘vutomi hi vutomi,’ xisweswo Yesu a a fanele ku va leswi Adamu a a ri xiswona eku sunguleni—munhu loyi a hetisekeke, ku nga ri Xikwembu-munhu.—Deuteronoma 19:21; 1 Vakorinto 15:22.

U Nga Nghenisi Tinhlamuselo Leti Hoxeke Eka Tindzimana Ta Bibele

Lava vulaka leswaku Yesu a a ri Xikwembu-munhu va tirhisa matsalwa yo hambana-hambana leswaku va ringeta ku kombisa leswaku i xirho xa Vunharhu-un’we bya Vujagana, u ringana ni Xikwembu hi timfanelo, matimba, ku dzuneka na hi nkarhi lowu va wu hanyeke. Kambe loko hi kambisisa tindzimana leti hi vukheta, hi kuma leswaku lava va seketelaka “vukwembu bya Kriste” va teka tindzimana leti tanihi leti vulaka leswi tlulaka leswi ti swi vulaka hakunene.

Van’wana va vula leswaku eka tindzimana ta Bibele laha Xikwembu xi nga tirhisa risivi “hina” swi endla Yesu (Rito) loko a nga si va munhu wa nyama a va loyi a ringanaka na Yehova. Kambe ku tirhisiwa ka risivi leri a swi vuli swona leswaku Xikwembu a xi vulavula ni ntangha ya xona. Swi vula ntsena leswaku exikarhi ka swivumbiwa swa le tilweni, munhu u ni xiyimo lexinene ni Xikwembu. Entiyisweni, Yesu loyi a a ri kona a nga si va munhu wa nyama a a ri munghana wa le kusuhi wa Xikwembu, a a ri Mutirhi Lonkulu na xona ni Muvulavuleri-nkulu wa xona.—Genesa 1:26; 11:7, Swivuriso 8:30, 31; Yohane 1:3.

Swiyimo leswi fambisanaka ni nkhuvulo wa Yesu a swi yi nyiki mianakanyo ya leswaku Xikwembu, Kriste ni moya lowo kwetsima va ringana. Tanihi munhu, Yesu u khuvuriwile leswaku a kombisa ku tinyiketela kakwe eka Tata wa yena wa le matilweni. Hi nkarhi wolowo “matilo ma pfuleka,” moya wa Xikwembu wu xika tanihi tuva wu ta ehenhla ka Yesu. Nakambe, “ematilweni,” ku twakale rito ra Yehova ri ku: “Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka.”—Matewu 3:13-17.

Kutani ke, Yesu a a vula yini loko a byela valandzeri va yena ku khuvula vadyondzisiwa hi “vito ra Tatana ni ra N’wana, ni ra Moya lowo Kwetsima”? (Matewu 28:19, 20) Yesu a nga hlamuselanga kumbe ku vula leswaku yena, Tata wa yena ni moya lowo kwetsima a a va ringana. Ematshan’wini ya sweswo, lava khuvuriwaka a a va teka Yehova tanihi Munyiki wa Vutomi ni Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, ni loyi va tinyiketelaka eka yena. Va amukela Yesu tanihi Mesiya ni loyi Xikwembu xi nga n’wi nyikela tanihi mukutsuri wa vanhu lava pfumelaka. Naswona va swi xiya leswaku moya lowo kwetsima i matimba ya Xikwembu lama tirhaka, lawa va faneleke va tinyiketa eka wona. Hambi swi ri tano, vanhu vo tano lava yaka eku khuvuriweni a va fanelanga va teka Yehova, Yesu ni moya lowo kwetsima tanihi xikwembu xin’we xa Vunharhu-un’we.

Kambe xana mahlori ya Yesu a ma kombisanga leswaku a a ri Xikwembu-munhu? E-e, hikuva Muxe, Eliya, Elixa, muapostola Petro na Pawulo ni van’wana va endle mahlori va nga ri Xikwembu-vanhu. (Eksoda 14:15-31; 1 Tihosi 18:18-40; 2 Tihosi 4:17-37, Mintirho 9:36-42; 19:11, 12) Ku fana na vona, Yesu a a ri munhu loyi a nga endla mahlori hi matimba lawa a ma nyikiweke hi Xikwembu.—Luka 11:14-19.

Esaya hi vuprofeta u vule leswaku Yesu, Mesiya, i “Šikwembu ša matimba.” (Esaya 9:6) Eka Esaya 10:21, muprofeta la fanaka u vulavula hi Yehova tanihi “Šikwembu ša matimba.” Van’wana va ringeta ku tirhisa ku fana loku ka marito leswaku va kombisa leswaku Yesu i Xikwembu. Kambe hi fanele hi tivonela leswaku hi nga nghenisi tinhlamuselo leti hoxeke eka tindzimana leti. Xiga xa Xiheveru lexi hundzuluxeriweke va ku “Šikwembu ša matimba” a xi vuli Yehova ntsena ku fana ni xiga lexi nge “Šikwembu ša matimba hinkwawo.” (Genesa 17:1) Handle ko kanakana, ku na ku hambana exikarhi ka ku va wa matimba ni ku va wa matimba hinkwawo.

Hi ku ya hi Esaya 43:10, Yehova u te: “Emahlweni ka mina a ku nga si v̌a na Šikwembu le’ši endliweke, e nḍaku ka mina ku nga ka ku nga v̌i na šiṅwana.” Kambe marito wolawo a ma vuli swona leswaku Yesu i Xikwembu. Yinhla hi leswaku Yehova a nga tlhandlami munhu, leswaku ku hava xikwembu lexi veke kona emahlweni ka yena, hikuva i wa hi laha ku nga heriki. A ku nga vi na xikwembu endzhaku ka Yehova hikuva u ta tshama a ri kona naswona a nge vi na la nga ta n’wi tlhandlama tanihi Mufumi La-nge-henhla-henhla. Kambe, Yehova u tumbuluxe van’wana lava yena n’wini a va vitanaka swikwembu, tanihi laha matsalwa ya swi kombisaka ha kona mayelana ni vanhu van’wana ma ku: “A nḍi ku: Mi ŝikwembu, kutani hikwenu mi v̌ana v̌a Muungameri l’a tlakukeke. Hambi ŝi ri tano mi ta fana tani hi v̌anhu, mi wa tani hi tihosi tihi ni tihi.” (Psalma 82:6, 7) Hi laha ku fanaka, Rito a a ku ri xikwembu lexi tumbuluxiweke hi Yehova, kambe sweswo a swi endlanga leswaku Yesu a ringana ni Xikwembu xa Matimba hinkwawo nikatsongo.

Xikhundla Xa Yesu Xa Ntiyiso

Lava vulaka leswaku Xikwembu xi ambale xivumbeko xa munhu tanihi Xikwembu-munhu, va fanele va swi xiya leswaku Bibele a yi swi kombisi leswaku Yesu u titeke hi ndlela yoleyo. Ematshan’wini ya sweswo, Yesu minkarhi hinkwayo a a titsongahata eka Tata wa yena. Loko a ri emisaveni, Yesu a nga tiendlanga wa le henhla ka N’wana wa Xikwembu. Tlhandla-kambirhi, Kriste u te: “Tatana i nkulukumba ku tlula mina.”—Yohane 14:28.

Pawulo u endle ku hambana exikarhi ka Yehova na Yesu loko a ku: “Eka hina ku ni Xikwembu xin’we ntsena, Tatana loyi swilo hinkwaswo swi humaka eka yena, na hina hi hanyelaka yena; naswona ku ni Hosi yin’we ntsena, Yesu Kriste loyi hinkwaswo swi taka hi le ka yena, na hina hi hanyaka hikwalaho ka yena.” (1 Vakorinto 8:6) Pawulo nakambe u te: “Na n’wina mi va ka Kriste, na Kriste i wa Xikwembu.” (1 Vakorinto 3:23) Hakunene, tanihi leswi Vakriste va nga va N’wini wa vona, ku nga Yesu Kriste, kutani na yena i wa Nhloko ya yena, Yehova Xikwembu.

Loko a vula yinhla leyi fanaka, Pawulo u tsarile: “Kriste i nhloko ya wanuna un’wana ni un’wana, wanuna i nhloko ya wansati, Xikwembu i nhloko ya Kriste.” (1 Vakorinto 11:3) Vuxaka lebyi nga exikarhi ka Xikwembu na Kriste byi ta ya emahlweni, hikuva, endzhaku ka Gidi ra Malembe ra ku Fuma ka Yesu, u ta “nyiketa Mfumo eka Xikwembu Tatana” kutani “N’wana na yena hi xiviri ú ta vekiwa ehansi ka Xikwembu lexi xi vekeke hinkwaswo ehansi ka yena, leswaku Xikwembu xi va lexi fumaka ehenhla ka hinkwaswo-nkwaswo.”—1 Vakorinto 15:24, 28; Nhlavutelo 20:6.

Ku Kambisisa Tindzimana Tin’wana

Emhakeni ya ku velekiwa ka Yesu, Matewu u tsarile: “Sweswo hinkwaswo swi humelele leswaku ku hetiseka leswi [Yehova, NW] a [swi vuleke] hi muprofeta [eka Esaya 7:14] loyi a nga te: “Maswivo, wanhwana ú ta tika, a veleka n’wana wa mufana; va ta n’wi thya vito ra ‘Emanuele’ hileswaku ‘Xikwembu xi na hina.’” (Matewu 1:22, 23) Yesu a nga nyikiwanga vito ra xiviri ra Emanuele, kambe ntirho wa yena tanihi munhu wu hetisise leswi ri vulaka swona. Ku va kona ka Yesu emisaveni tanihi Mbewu ya Vumesiya ni Mudyandzhaka exiluvelweni xa Davhida swi tiyisekise vagandzeri va Yehova leswaku Xikwembu a a xi ri na vona, a xi ri etlhelweni ra vona xi va pfuneta emintirhweni ya vona.—Genesa 28:15; Eksoda 3:11, 12; Yoxuwa 1:5, 9; Psalma 46:5-7; Yeremia 1:19.

Loko a vulavula na Yesu loyi a pfuxiweke, muapostola Tomasi u te: “Hosi yanga ni Xikwembu xanga!” (Yohane 20:28) Timhaka leti ni tin’wana ti “tsaleriwile [hina], [hi] ta ka [hi] pfumela leswaku Yesu i Mesiya N’wana wa Xikwembu.” Kutani Tomasi a a nga kaneti Yesu, loyi a nga rhumela vadyondzisiwa va Yena rungula leri nge: “Ndzi tlhandlukela eka . . . Tata wa mina, a nga Tata wa n’wina.” (Yohane 20:17, 30, 31) Kutani Tomasi a nga ehleketanga leswaku Yesu a a ri Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Tomasi a nga va a vitane Yesu tanihi “Xikwembu xanga” hi ku tiva leswaku ana Kriste i “xikwembu” hambi leswi a nga riki “Xikwembu [xi ri xin’we, NW] xa ntiyiso.” (Yohane 1:1; 17:1-3) Kumbe hi ku vula leswaku “Xikwembu xanga,” Tomasi a nga ha va a a teka Yesu tanihi Muvulavuleri ni Muyimeri wa Xikwembu, tanihi leswi van’wana va vulavuleke ni ntsumi onge yo va Yehova.—Ringanisa Genesa 18:1-5, 22-33; 31:11-13; 32:24-30; Vaavanyisi 2:1-5; 6:11-15; 13:20-22.

Xisweswo ke, hi ku ya hi Bibele Yesu u tshame a hanya emahlweni ka ku va munhu wa nyama, tanihi Rito. Loko a ri laha misaveni, a a nga ri Xikwembu-munhu. A a ri munhu la heleleke, naswona a a hetisekile, tanihi leswi Adamu a a ri xiswona eku sunguleni. Hi mpfhuka ku pfuxiwa Yesu, u ve moya lowu nga fiki lowu nga ta tshama wu ri ehansi ka Xikwembu. Hikokwalaho ke, swi le rivaleni leswaku Matsalwa a ma yi seketeri miehleketo ya “vukwembu bya Kriste.”

[Bokisi leri nga eka tluka 23]

Xana Tintsumi Ta N’wi Gandzela Yesu?

Ku hundzuluxela kun’wana ka Vaheveru 1:6 ku ri: “Tintsumi hinkwato ta Xikwembu a ti n’wi nkhinsamele [Yesu].” (King James Version; The Jerusalem Bible) Muapostola Pawulo swi nga ha endleka a tshahe Septuagint, leyi eka Psalma 97:7 yi nge: “[Xikwembu xi] gandzeleni n’wina tintsumi ta xona hinkwato.”—C. Thomson.

Rito ra Xigriki pro·sky·neʹo, leri vulaka “gandzela” eka Vaheveru 1:6 ri tirhisiwa eka Psalma 97:7 eka Septuagint ematshan’wini ya rito ra Xiheveru (sha·chahʹ) leri vulaka “ku korhamela hansi.” Lexi xi nga va xiendlo lexi amukelekaka xo kombisa ku xixima vanhu. (Genesa 23:7; 1 Samuel 24:8; 2 Tihosi 2:15) Kumbe swi nga yelana ni ku gandzela Xikwembu xa ntiyiso kumbe ku gandzela loku hi xihoxo ku kongomisiwaka eka swikwembu swa mavunwa.—Eksoda 23:24; 24:1; 34:14; Deuteronoma 8:19.

Hakanyingi pro·sky·neʹo leri nyikiweke Yesu ri fambisana ni ku losa tihosi ni vanhu van’wana. (Ringanisa Matewu 2:2, 8; 8:2; 9:18; 15:25; 20:20 na 1 Samuel 25:23, 24; 2 Samuel 14:4-7; 1 Tihosi 1:16; 2 Tihosi 4:36-37.) Hakanyingi swi le rivaleni leswaku Yesu wa losiwa hi leswi a nga “N’wana wa Xikwembu” kumbe “N’wana wa munhu” wa Vumesiya, hayi tanihi Xikwembu.—Matewu 14:32, 33; Luka 24:50-52; Yohane 9:35, 38.

Vaheveru 1:6 yi vulavula hi xikhundla xa Yesu ehansi ka Xikwembu. (Vafilipiya 2:9-11) Laha vuhundzuluxeri byin’wana byi hundzuluxela pro·sky·neʹo tanihi “Ku . . . xixima” (The New English Bible), “ku tirhela” (New World Translation), kumbe “ku nkhinsama emahlweni ka” (An American Translation). Loko un’wana a tsakela rito “vugandzeri,” vugandzeri byebyo byi hikiwile hikuva Yesu u byele Sathana a ku: “U fanele u gandzela Yehova Xikwembu xa wena [xivumbeko xa pro·sky·neʹo], naswona hi yena ntsena u faneleke u n’wi nyika ntirho wo hlawuleka.”—Matewu 4:8-10, NW.

Hambi leswi Psalma 97:7, leyi vulavulaka hi ku gandzela Xikwembu, a yi tirhisiwa eka Kriste eka Vaheveru 1:6, Pawulo u kombisile leswaku Yesu loyi a pfuxiweke “hi yena loyi ku kwetsima ka Xikwembu ku tikombaka eka yena.” (Vaheveru 1:1-3) Kutani ke, “vugandzeri” byihi na byihi lebyi tintsumi ti byi nyikaka N’wana wa Xikwembu byi hikiwile naswona byi kongomisiwe eka Yehova ha yena.