Vaprofeta Va Mavunwa Namuntlha

YEREMIYA u tirhe tanihi muprofeta wa Xikwembu eYerusalema enkarhini lowu muti a wu tele hi vugandzeri bya swikwembu swa hava, mahanyelo yo biha, manyala ni ku halatiwa ka ngati leyi nga hava nandzu. (Yeremia 7:8-11) A a nga ri yena ntsena muprofeta loyi a a tirha enkarhini wolowo, kambe vunyingi bya vona a va ti tirhela hi voxe naswona a va hombolokile. Hi ndlela yihi? Yehova u ri: “E muprofeta ni muprista, uṅwana ni uṅwana v̌a endla e v̌unwa. Kutani v̌a ongola hi ku v̌ev̌uka e mbanga ya ṅwana wa tiko ra mina. V̌a ku: ku rurile, ku rurile! Kasi a ku na ku rula.”—Yeremia 6:13, 14.

Hambi leswi a ku ri ni manyala etikweni rero, vaprofeta va mavunwa va ringete ku endla leswaku swilo swi vonaka onge swi famba kahle ni leswaku vaaka-tiko a a va ri ni ku rhula ni Xikwembu; kambe a a swi nga ri tano. A va rindzeriwe hi ku avanyisa ka Xikwembu, hi laha Yeremiya a twariseke ha kona hi xivindzi. Muprofeta wa ntiyiso Yeremiya, hayi vaprofeta va mavunwa, u lweriwile loko Yerusalema wu lovisiwa hi masocha ya Babilona hi 607 B.C.E., tempele yi herisiwile naswona vaaka-tiko va dlayiwile kumbe va yisiwa evuhlongeni eBabilona. Vambuyangwana va nga ri vangani lava saleke va balekele aEgipta.—Yeremia 39:6-9; 43:4-7.

Xana vaprofeta va mavunwa va endle yini? “V̌onani, ku v̌ula Yehova, nḍi ni mitengo ni v̌aprofeta la’v̌a yiv̌aka marito ya mina, uṅwana e ka uṅwana.” (Yeremia 23:30) Vaprofeta va mavunwa va tsanise matimba ya marito ya Xikwembu hi ku khutaza vanhu leswaku va yingisela mavunwa ematshan’wini ya leswaku va yingisela xitsundzuxo xa ntiyiso xa Xikwembu. A a va nga vuli “mintirho leyikulu ya Xikwembu,” kambe a a va vula miehleketo ya vona, swilo leswi vanhu a va tsakela ku swi twa. Rungula ra Yeremiya a a ri huma eka Xikwembu hakunene naswona loko Vaisrayele a va yingise marito ya yena, a va ta va va ponile. Vaprofeta va mavunwa va ‘yive marito ya Xikwembu’ naswona va yise vanhu ekhombyeni. Swi fana ni leswi Yesu a nga swi vula hi ta varhangeri va vukhongeri lava nga tshembekiki va nkarhi wa yena loko a ku: “Hi lavo-fe-mahlo lava fambisaka lavo-fe-mahlo. Loko lowo-fe-mahlo a fambisa lowo-fe-mahlo, va ta wela ekheleni hi vumbirhi bya vona.”—Mintirho 2:11; Matewu 15:14.

Ku fana ni siku ra Yeremiya, namuntlha ku ni vaprofeta va mavunwa lava vulaka leswaku va yimela Xikwembu xa le Bibeleni; kambe na vona va yiva marito ya Xikwembu hi ku chumayela swilo leswi hambukisaka vanhu eka leswi Xikwembu xi vulaka swona hakunene eBibeleni. Hi ndlela yihi? A hi hlamuleni xivutiso xexo, hi ku tirhisa dyondzo ya Bibele ya xisekelo ya Mfumo tanihi xikombiso.

Ntiyiso Malunghana Ni Mfumo

Mfumo wa Xikwembu a wu ri nhloko-mhaka-nkulu ya dyondzo ya Kriste naswona wu boxiwe ku tlula ka dzana eka Tievhangeli. Eku sunguleni ka vutirheli bya yena, Yesu u te: “Ndzi fanele ku ya emitini yin’wana, leswaku na kona ndzi ya twarisa Evhangeli ya Mfumo wa Xikwembu, hikuva ndzi rhumeriwe swona.” U dyondzise valandzeri va yena leswaku va khongela va ku: “A ku te ku fuma ka wena.”—Luka 4:43; 11:2.

Kutani ke, Mfumo i yini? Hi ku ya hi The New Thayer’s Greek English Lexicon, rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke va ku “mfumo” eBibeleni, xo sungula ri vula “matimba ya vuhosi, vuhosi, vulawuri, ku fuma,” xa vumbirhi, “tiko leri ri nga le hansi ka mfumo wa hosi.” Eka leswi hi ta heta hi ku vula leswaku Mfumo wa Xikwembu i hulumendhe ya xiviri leyi lawuriwaka hi Hosi. Xana swi tano hakunene?

Ina, hi swona, naswona Hosi a hi un’wana handle ka Yesu Kriste. Yesu a nga si velekiwa ntsumi Gabriyele yi byele Mariya yi ku: “Yena ú ta va nkulukumba, a vuriwa N’wana wa Loyi-a-nge-henhla-henhla; [Yehova, NW] Xikwembu [u] ta n’wi nyika xiluvelo xa Davhida tata wa yena.” (Luka 1:32) Ku kuma ka Yesu xiluvelo swi kombisa leswaku i Hosi, Mufumi wa hulumendhe. Nakambe lexi kombisaka leswaku Mfumo i hulumendhe ya xiviri i vuprofeta bya Esaya lebyi nge: “Hi velekeriwe n’wana, hi nyikiwile n’wana wa jaha: naswona hulumendhe yi ta vekiwa ekhatleni ra yena . . . Eku dladlamukeni ka hulumendhe ya yena ku ta va ni ku rhula hi laha ku nga heriki.”—Esaya 9:6, 7, King James Version.

Yesu u fuma kwihi? EYerusalema? E-e. Muprofeta Daniyele u vone xivono xa Yesu a ri karhi a nyikiwa Mfumo naswona xivono xa yena a xi kombisa Yesu a ri etilweni. (Daniel 7:13, 14) Leswi swi pfumelelana ni ndlela leyi Yesu a vulavuleke ha yona ha Mfumo. Hakanyingi a a wu vitana “mfumo wa matilo.” (Matewu 10:7; 11:11, 12) Nakambe swi pfumelelana ni marito ya Yesu eka Pilato loko Yesu a ri karhi a tengisiwa emahlweni ka yena: “Mfumo wa mina a hi wa misava leyi; loko a wu ri wa misava leyi, malandza ya mina a ma ta lwa leswaku ndzi nga nyikeriwi eka Vayuda; kambe hilaha swi nga ha kona, Mfumo wa mina a hi wa laha hansi.” (Yohane 18:36) Xana mufundhisi kumbe muprista wa wena u ku dyondzisile leswaku Mfumo wa Yesu i hulumendhe ya xiviri, leyi fumaka yi ri etilweni? Kumbe u ku dyondzise leswaku Mfumo i xilo ntsena lexi nga kona embilwini? Loko swi ri tano, a a ri karhi a ku yivela marito ya Xikwembu.

Hi byihi vuxaka exikarhi ka hulumendhe ya Mfumo ni tinxaka hinkwato to hambana-hambana ta hulumendhe ya vanhu? Hi ku ya hi The Encyclopedia of Religion, leyi hleriweke hi Mircea Eliade, Mululamisi Martin Luther, loko a kanela hi Mfumo, u tsundzuxile: “Hulumendhe ya misava . . . na yona yi nga vitaniwa Mfumo wa Xikwembu.” Van’wana va dyondzisa leswaku vanhu va nga endla leswaku tihulumendhe ta vanhu ti fana ni Mfumo wa Xikwembu, hi matshalatshala ya vona vini. Hi 1983 Huvo ya Tikereke ya Misava yi te: “Tanihi leswi hi kombisaka ku navela ka hina ka xiviri ka ku rhula hi swiendlo swo karhi, Moya wa Xikwembu wu nga tirhisa matshalatshala ya hina lama tsaneke leswaku wu endla mimfumo ya misava leyi yi va ekusuhi ni mfumo wa Xikwembu.”

Kambe, xiya leswaku eka Xikhongelo xa Hosi (“Tata Wa Hina”), Yesu u dyondzise valandzeri va yena ku khongelela Mfumo wa Xikwembu leswaku wu ta naswona hi kona ntsena a va byeleke ku khongela va ku: “Ku rhandza ka wena [Xikwembu] a ku endliwe misaveni, tanihi loko ku endliwa tilweni.” (Matewu 6:10) Hi marito man’wana, vanhu a va wu endli leswaku Mfumo wu ta hi ku endla ku rhandza ka Xikwembu. I ku ta ka Mfumo loku vangaka leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku endliwa emisaveni. Njhani?

Yingisela leswi vuprofeta bya Daniel ndzima 2 ndzimana 44 byi vulaka swona: “E mikarini ya tihosi leti [vafumi va vanhu eminkarhini ya makumu], Šikwembu ša matilo ši ta pfuša ku fuma lo’ku nga taka ku nga onhaki, ni siku riṅwe, . . . ku ta seletela ni ku herisa ku fuma kuloku hikwako.” A swi hlamarisi leswi Yesu a vuleke leswaku Mfumo wa yena a a wu nga ri wa misava leyi! Ematshan’weni ya sweswo, Mfumo lowu wu ta herisa mimfumo, tihulumendhe ta misava leyi, ivi wona wu fuma vanhu ematshan’weni ya tona. Tanihi hulumendhe leyi vanhu va yi nyikiweke hi Xikwembu, kutani yi ta endla leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku endliwa emisaveni.

Xivangelo xa goza ro tano ra xihatla ra Mfumo xa vonaka loko hi xiya loyi a fumaka misava leyi. Muapostola Yohane u tsarile: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” (1 Yohane 5:19) “Lowo biha” i Sathana Diyavulosi, loyi Pawulo a nga n’wi vitana “xikwembu xa misava leyi.” (2 Vakorinto 4:4) A ku na ndlela leyi mavandla lama nga emisaveni leyi xikwembu xa yona a nga Sathana Diyavulosi ma fanisiwaka ni Mfumo wa Xikwembu.

Lexi i xin’wana xa swivangelo leswi endleke leswaku Yesu a nga katseki eka tipolitiki. Loko Vayuda lava nga ni vutiko va ringeta ku n’wi endla hosi, u va papalatile. (Yohane 6:15) Hi laha hi swi voneke ha kona, u byele Pilato hi ku kongoma a ku: “Mfumo wa mina a hi wa misava leyi.” Naswona ku pfumelelana ni leswi, mayelana ni valandzeri va yena u te: “A hi va misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki wa misava.” (Yohane 17:16) Hikokwalaho, varhangeri va vukhongeri lava dyondzisaka leswaku ku ta ka Mfumo wa Xikwembu ku hatlisisiwa hi mindzulamiso ya mafambiselo lawa ya swilo ni lava khutazaka mintlhambi ya vona leswaku yi tirhela sweswo, i vaprofeta va mavunwa. Va yiva matimba ni nkucetelo wa leswi Bibele yi swi vulaka hakunene.

Ha Yini Swi Ri Swa Nkoka?

Xana leyi ko va mhaka yo hungasa ntsena? A swi tano. Tidyondzo leti hoxeke hi Mfumo wa Xikwembu ti hambukise vo tala naswona ti khumbe nhluvuko wa matimu. Hi xikombiso, buku leyi nge Théo, encyclopedia ya Rhoma Khatoliki, yi ri: “Vanhu va Xikwembu va ya emahlweni eka Mfumo wa Xikwembu lowu laha misaveni wu sunguriweke hi Kriste . . . Kereke i mbewu ya Mfumo lowu.” Ku xaxametiwa ka Kereke ya Khatoliki ni Mfumo wa Xikwembu swi nyike kereke matimba lamakulu hi nkarhi wa vukholwa-hava wa Malembe ya le Xikarhi. Hambi ku ri namuntlha, varhangeri va kereke va ringeta ku lawula timhaka ta misava, va tirhisana ni maendlelo man’wana ya swa tipolitiki va tlhela va lwisana ni man’wana.

Mutivi un’wana u phofule mianakanyo yin’wana leyi hangalakeke namuntlha loko a ku: “Ndlela yo hlunga vuhosi i mfumo hikuva nhlungo-vuhosi i vanhu lava hlanganaka va va vanhu lavantshwa, lava hlohloteriwaka hi xikombiso xa Xikwembu lexi nyikeriwaka hi munhu wa ntiyiso—Yesu . . . Gandhi . . . Maberrigan.” Dyondzo ya leswaku Mfumo wa Xikwembu wu nga fikeleriwa hi mintirho ya politiki ni ku honisa mintiyiso ya xiviri ya Mfumo swi endla leswaku varhangeri va vukhongeri va lwela swikhundla swa tipolitiki. Swi endle leswaku van’wana va katseka eka nkwetlembetano wa vanhu ni le ku hlaselaneni ka vanhu. Ku hava xa leswi lexi pfumelelanaka ni ntiyiso wa leswaku Mfumo a hi wa misava leyi. Naswona varhangeri va vukhongeri lava dzikeke swinene eka tipolitiki va le kule swinene ni ku nga vi va misava leyi, tanihi leswi Yesu a vuleke leswaku vadyondzisiwa va yena va ntiyiso va ta va tano. Lava vulaka leswaku Mfumo wa Xikwembu wu ta fikeleriwa hi mintirho ya politiki i vaprofeta va mavunwa. Va yivela vanhu marito ya Xikwembu.

Loko varhangeri va vukhongeri eVujaganini a vo dyondzisa leswi Bibele yi vulaka swona hakunene, mintlhambi ya vona a yi ta swi tiva leswaku Mfumo wa Xikwembu hakunene wu ta tlhantlha swiphiqo swo fana ni vusiwana, vuvabyi, vutiko ni ku xaniseka. Kambe swi ta endliwa hi nkarhi wa Xikwembu na hi ndlela ya Xikwembu. A swi nge endliwi hi mindzulamiso ya mafambiselo ya tipolitiki, lama nga ta hela loko Mfumo wu ta. Loko vafundhisi lava a a va ri vaprofeta va ntiyiso, a a va ta va va dyondzisile mintlhambi ya vona leswaku loko va ha rindzele Mfumo wa Xikwembu leswaku wu teka goza, va nga kuma mpfuno wa xiviri lowu nyikeriwaka hi Xikwembu, wo pfuna ku langutana ni swiphiqo leswi vangiwaka hi misava leyi leyi nga lulamangiki.

Eku heteleleni, a a va ta va va dyondzise mintlhambi ya vona leswaku swiyimo leswi yaka swi biha laha misaveni, leswi vangaka nhlomulo, swi profetiwile eBibeleni naswona i xikombiso xa leswaku ku ta ka Mfumo ku le kusuhi. Ina, Mfumo wa Xikwembu ku nga ri khale wu ta nghenelela kutani wu siva xivumbeko lexi nga kona xa politiki. Mawaku nkateko wa kona!—Matewu 24:21, 22, 36-39; 2 Petro 3:7; Nhlavutelo 19:11-21.

Vanhu Ehansi Ka Mfumo Wa Xikwembu

Xana ku ta ka Mfumo wa Xikwembu ku ta vula yini eka vanhu? Xana wa tivona u ri la pfukaka mixo wun’wana ni wun’wana u tele hi matimba? Ku hava ni wun’we wa n’wina loyi a vabyaka kumbe loyi a faka. Hambi ku ri varhandziwa va wena lava feke va pfuxiwile va tisiwa eka wena. (Esaya 35:5, 6; Yohane 5:28, 29) Ku hava mivilelo ya timali leyi vangiwaka hi bindzu ra vutianakanyi kumbe ku hambana ka swiyimo swa timali. U ni yindlu ya wena leyinene ni ndhawu leyikulu yo byala leswi u swi lavaka leswaku u phamela ndyangu wa wena. (Esaya 65:21-23) U famba kun’wana ni kun’wana hi nkarhi wihi na wihi ni hlekanhi kumbe ni vusiku u nga chavi ku hlaseriwa. A ka ha ri na tinyimpi—ku hava lexi xungetaka vuhlayiseki bya wena. Un’wana ni un’wana u navela leswinene. Lavo biha a va ha ri kona. Ku fuma rirhandzu ni vululami. Xana wa wu anakanya nkarhi wo tano? Leyi hi yona misava leyi Mfumo wu nga ta yi tisa.—Psalma 37:10, 11; 85:10-13; Mikea 4:3, 4.

Xana ko va norho wo tsakisa ntsena? E-e. Hlaya matsalwa lama kombisiweke eka ndzimana leyi hundzeke kutani u ta kuma leswaku hinkwaswo leswi vuriweke kwalaho swi kombisa switshembiso swa Xikwembu swa ntiyiso. Ku fikela sweswi loko u nga si nyikiwa xivono xa ntiyiso xa leswi Mfumo wa Xikwembu wu nga swi endlaka ni leswi wu nga ta swi endlela vanhu, xisweswo wun’wana u ku yivele marito ya Xikwembu.

Lexi tsakisaka, a swi bohi leswaku u tshama u ri eka xiyimo xexo. Yesu u vule leswaku esikwini ra hina “Evhangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” (Matewu 24:14) Magazini lowu u wu hlayaka i xiphemu xa ntirho wo chumayela. Ha ku khutaza leswaku u papalata ku xisiwa hi vaprofeta va mavunwa. Languta Rito ra Xikwembu hi vuenti leswaku u kuma ntiyiso malunghana ni Mfumo wa Xikwembu. Kutani, titsongahate eka Mfumo wolowo, lowu nga nyiko ya Murisi Lonkulu, Yehova Xikwembu. Hakunene, hi wona ntsena ntshembo wa munhu, naswona wu nge tsandzeki.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Luther u dyondzise leswaku hulumendhe ya vanhu yi nga langutiwa tanihi Mfumo wa Xikwembu

[Xihlovo Xa Kona]

Courtesy of the Trustees of the British Museum

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Tanihi Murisi wa rirhandzu, Yehova hi Mfumo wa yena u ta tisa swiyimo leswi ku nga hava munhu la nga swi tisaka