Xana Bibele Ya Tikaneta?

MUTSARI Henry Van Dyke u tshame a tsala a ku: “Leswi yi humaka eVuxeni, yi tsariweke ni ku tirhisa swiga-ririmi swa le Vuxeni, Bibele yi ya emisaveni hinkwayo hi xivumbeko lexi fanaka kutani yi lava vutumbelo etikweni rin’wana ni rin’wana. Yi dyondze ku vulavula hi tindzimi ta madzana yi kondza yi fikelela mbilu ya munhu. Vana va yingisa mahungu ya yona hi ku hlamala ni ntsako, naswona vanhu lava tlhariheke va ma languta tanihi swifaniso swa vutomi. Lavo biha ni lava tikukumuxaka va rhurhumela hi switsundzuxo swa yona, kambe eka lava vavisekeke ni lava khotsiweke yi ni rito ro fana ni ra manana. . . . Ku hava munhu la nga xisiwana kumbe la nga yexe loko a ri na rifuwo leri.”

Hakunene Bibele yi “dyondze ku vulavula hi madzana ya tindzimi.” Yin’wana ya tibuku ta yona ta 66 yi hundzuluxeriwe hi tindzimi ta kwalomu ka 1 970. Timiliyoni ti languta Bibele tanihi nyiko leyi humaka eka Xikwembu naswona ti yi hlaya hi ntsako na hi ndlela leyi vuyerisaka. Hambi swi ri tano, van’wana va vula leswaku ya tikaneta, kutani a yi tshembeki. Xana vulavisisi bya vukheta byi paluxa yini ke?

Hi laha swi kombisiweke hi xifaniso xa hina lexi nga eka tluka ra le handle, Xikwembu xi tirhise vavanuna lava tshembekaka ku tsala Bibele. Hakunene, vulavisisi bya vukheta byi paluxa leswaku Bibele yi tsariwe hi kwalomu ka vavanuna va 40 nkarhi wo ringana malembe xidzana ya 16. A a va ri vatsari lava hlawulekeke ke? E-e. Exikarhi ka vona hi kuma murisi, muphasi wa tinhlampfi, muluvisi, n’anga, muendli wa matende, muprista, muprofeta ni hosi. Hakanyingi matsalwa ya vona ma boxa vanhu ni mikhuva leyi nga tolovelekangiki eka hina eka lembe xidzana ra vu-20. Entiyisweni, vatsari va Bibele hi voxe minkarhi yin’wana a va nga yi twisisi nhlamuselo ya leswi a va swi tsala. (Daniel 12:8-10) Kutani hi nga hlamali loko hi kuma swilo leswi nga twisisekiki kun’wana loko hi hlaya Bibele.

Xana ku nga twisiseki ko tano ku nga tlhantlhiwa? Xana Bibele ya tikaneta? Ku kumisisa leswi, a hi xiyeni swikombiso swin’wana.

Xana Leswi I Swihinga Swa Xiviri?

▪ Kayini u n’wi kume kwihi nsati wa yena ke? (Genesa 4:17)

Un’wana a nga ha ehleketa leswaku endzhaku ka ku dlayiwa ka Avele, a ku lo sala Kayini makwavo wa yena la nga ni nandzu, ni vatswari va vona Adamu na Evha ntsena emisaveni. Hambi swi ri tano, Adamu na Evha a va ri ni ndyangu lowukulu. Hi ku ya hi Genesa 5:3, 4, Adamu a a ri ni n’wana la vuriwaka Seta. Mhaka yi ya emahlweni: “Kute loko Adamu a kumile Seta, a hanya malembe ya 800, kutani a tŝala v̌ana v̌a v̌av̌anuna ni v̌a v̌av̌asati.” Kutani Kayini u teke makwavo wa yena wa xisati kumbexana un’wana wa vana va xisati va makwavo wa yena. Tanihi leswi vanhu enkarhini wolowo a va ri kusuhi swinene ni ku hetiseka, handle ko kanakana vukati byo tano a byi vanganga khombo ra rihanyo leri nga telaka vana lava tswariweke hi ku hlangana ko tano namuntlha.

▪ I mani la xaviseke Yosefa a ya aEgipta?

Genesa 37:27 yi vula leswaku vamakwavo wa Yosefa va kunguhate ku n’wi xavisela Vaiximayele van’wana. Kambe ndzimana leyi landzelaka yi ri: “Kaku loko ku hunḍa v̌ašav̌i v̌alav̌o, v̌a-Midian, [vamakwavo wa Yosefa] v̌a koka Yosefa v̌a ṅwi humesa e kheleni, kutani v̌a ṅwi šav̌isa e ka v̌a-Ismael hi mali yo basa ya makume mambiri ya mašikele. Kutani v̌alav̌o v̌a famba na Yosefa e Egipta.” Xana Yosefa u xaviseriwe Vaiximayele kumbe Vamidiyani? Phela, Vamidiyani va nga ha va va tlhele va vuriwa Vaiximayele, hi leswi a va ri maxaka hi tata wa vona Abrahama. Kumbe vaxavisi va Vamidiyani kumbexana a va famba hi golonyi ya Vaiximayele. Mhaka hi leswaku vamakwavo wa Yosefa va n’wi xavisile, naswona endzhakunyana u va byele a ku: “Hi mina Yosefa, makwenu, loyi mi nga ṅwi šav̌isa, nḍi ta halenu Egipta.”—Genesa 45:4.

▪ I Vaisrayele vangani lava nga fa hi ku endla vuoswi ni vavasati va Mowabu ni ku hlanganyela eka vugandzeri bya Baali xa le Peyori?

Tinhlayo 25:9 yi ri: “Lav̌a v̌a nga fa hi ntungu [lowu humaka eka Xikwembu hikwalaho ka mahanyelo ya vona lamo biha] a v̌a ri v̌anhu va 24 000.” Hambi swi ri tano, muapostola Pawulo u te: “Hi nga tshuki hi nghena evuoswini, ku fana ni leswi van’wana va vona [Vaisrayele emananga] va endliseke swona, kutani hi siku rin’we ku lovile vanhu va 23 000.” (1 Vakorinto 10:8) Kumbexana nhlayo ya lava dlayiweke a yi ri exikarhi ka 23 000 na 24 000, leswaku nhlayo yi va leyi anerisaka. Kambe, buku ya Tinhlayo ngopfu-ngopfu yi kombisa leswaku “tihosi hikwato ta tiko” leti katsekeke eka xidyoho lexi ti dlayiwe hi vaavanyisi. (Tinhlayo 25:4, 5) Ku nga ha va a ku ri ni 1 000 wa lava va nga ni nandzu, “tihosi,” leti nga endla nhlayo ya 24 000 loko ti hlanganisiwa na 23 000 leyi boxiweke hi Pawulo. Kasi lava va 23 000 handle ko kanakana a va ri vanhu lava dlayiweke hi ku kongoma hi ntungu lowu humaka eka Xikwembu, kutani va 24 000 va tokota ntungu wa Yehova hikuva un’wana ni un’wana wa vona u dlayiwile hi xileriso xa yena xo avanyisa xa matimba.—Deuteronoma 4:3.

▪ Tanihi leswi Agaga a nga fuma hi nkarhi lowu fanaka na Sawulo hosi ya Muisrayele, xana leswi Balama a nga tshama a vulavula hi mufumi wa Muamaleke la nga ni vito rero a swi kombi ku hambana ke?

Kwalomu ka 1473 B.C.E., Balama u vhumbe leswaku hosi ya Israyele yi ta ‘tlakusiwa ehenhla ka Agaga.’ (Tinhlayo 24:7) A ka ha vulavuriwanga hi Agaga ku fikela loko Hosi Sawulo a fuma (1117-1078 B.C.E.). (1 Samuel 15:8) Hambi swi ri tano, leswi a a swi nga kombi ku hambana hikuva “Agaga” kumbexana a ku ri xithopo lexi fanaka ni xa Faro wa le Egipta. Swi nga ha endleka leswaku Agaga ri ve vito ra munhu leri a a ri tirhisiwa hi ku phindha-phindha hi vafumi va Vaamaleke.

▪ I mani la endleke leswaku Davhida a hlaya Vaisrayele?

Samuel wa Vumbirhi 24:1, (NW) yi ri: “Nakambe vukari bya Yehova byi pfurhela Vaisrayele, loko un’wana a hlohlotele Davhida [kumbe, “loko Davhida a hlohloteriwile,” nhlamuselo ya le hansi] ehenhla ka vona, a ku: ‘Famba, u ya hlaya Vaisrayele ni Vayuda.’” Kambe a a ku nga ri Yehova la susumeteleke Hosi Davhida leswaku a dyoha, hikuva 1 Tikronika 21:1 (NW) yi ri: “Sathana [kumbe, “mukaneti,” nhlamuselo ya le hansi] a hambeta a pfukela Vaisrayele ni ku hlohlotela Davhida leswaku a hlaya Vaisrayele.” Xikwembu a xi hlundzukisiwile hi Vaisrayele hikwalaho xi pfumelele Sathana Diyavulosi leswaku a va rhwexa xidyoho lexi. Hikwalaho ka xivangelo lexi, 2 Samuel 24:1 yi hlayeka onge hi loko Xikwembu xi swi endlile hi xoxe. Lexi tsakisaka, ku hundzuluxela ka Joseph B. Rotherham ku hlayekisa xileswi: “Vukari bya Yahweh byi pfurhela Israyele, kutani ri rila hi leswi ri nga susumetela Davhida ri ku, Yana u ya hlaya Israyele na Yuda.”

▪ Hi nga twananisa njhani ku hambana ka tinhlayo loku nyikeriweke eka Vaisrayele ni Vayuda hi ku hlaya ka Davhida?

Eka 2 Samuel 24:9 nhlayo ya Vaisrayele i 800 000, ya Vayuda i 500 000, hala tlhelo eka 1 Tikronika 21:5 nhlayo ya vavanuna va Israyele lava lwaka a ku ri 1 100 000 kutani ya Vayuda a yi ri 470 000. Lava tirhaka nkarhi hinkwawo eka ntirho wa vuhosi a ku ri masocha ya 288 000, lama aviweke hi mintlawa ya 12 ya masocha ya 24 000, laha ntlawa wun’wana ni wun’wana a wu tirha n’hweti yin’we hi lembe. A a ku ri ni nhlayo yin’wana ya malandza ya 12 000 eka tihosana ta 12 ta tinxaka, leti endlaka nhlayo ya 300 000. Handle ko kanakana 1 100 000 leyi nga eka 1 Tikronika 21:5 yi katsa na 300 000 leyi ana a yi tirha evuthwini, kasi 2 Samuel 24:9 a yi yi katsi. (Tinhlayo 1:16; Deuteronoma 1:15; 1 Tikronika 27:1-22) Malunghana na Yuda, 2 Samuel 24:9 handle ko kanakana yi katse 30 000 wa vavanuna lava a va ri evuthwini ro rindza leri a ri ri emindzelekanini ya Vafilista kambe ri nga katsiwanga eka nhlayo leyi nga eka 1 Tikronika 21:5. (2 Samuel 6:1) Loko hi tsundzuka leswaku 2 Samuel na 1 Tikronika ti tsariwe hi vavanuna vambirhi lava a va ri ni malangutelo lama hambaneke ni swikongomelo leswi hambaneke, hi nga ti twananisa hi ku olova tinhlayo leti.

▪ A a ri mani tata wa Salatiyele?

Tindzimana tin’wana ti kombisa leswaku Yekoniya (Hosi Yoyakini) a a ri tata wa Salatiyele. (1 Tikronika 3:16-18; Matewu 1:12) Kambe mutsari wa Evhangeli Luka u vule Salatiyele ‘n’wana Neri.’ (Luka 3:27) Handle ko kanakana Neri u nyike Salatiyele n’wana wa yena wa wanhwana tanihi nsati. Tanihi leswi Vaheveru hi ntolovelo va vitanaka mukon’wana tanihi n’wana, ngopfu-ngopfu hi nxaxamelo wa rixaka, hi laha ku faneleke Luka u vitane Salatiyele tanihi n’wana Neri. Hi laha ku fanaka, Luka u vitane Yosefa n’wana Heli, loyi kahle-kahle a a ri tata wa nsati wa Yosefa, Mariya.—Luka 3:23.

Ku Twananisa Tindzimana Leti Katsaka Yesu

▪ Yesu Kriste u hlongole mademona lama nga nghena entlhambini lowukulu wa tinguluve ma suka eka vavanuna vangani?

Mutsari wa Evhangeli Matewu u boxe vavanuna vambirhi, kambe Marka na Luka va vule un’we ntsena. (Matewu 8:28; Marka 5:2; Luka 8:27) Swi tikomba onge Marka na Luka va kokele nyingiso wa vona eka wanuna un’we ntsena loyi a a ri ni mademona, hikuva Yesu u vulavule na yena naswona mhaka ya yena a yi ri leyi xiyekaka swinene. Kumbexana, wanuna yoloye a a ri ni vukari swinene kumbe u xanisekile hi vulawuri bya mademona nkarhi wo leha. Endzhakunyana, kumbexana wanuna yoloye a ri yexe a a lava ku famba na Yesu. (Marka 5:18-20) Eka timhaka tin’wana leti fanaka, Matewu u vulavule ni vavanuna vambirhi lava feke mahlo lava hanyisiweke hi Yesu, kasi Marka na Luka va boxe un’we ntsena. (Matewu 20:29-34; Marka 10:46; Luka 18:35) Leswi a swi nga kanetani, hikuva a ku ri ni wanuna un’we ntsena wo tano.

▪ A a wu ri wihi muhlovo wa nguvu leyi Yesu a a yi ambarile hi siku ra rifu ra yena?

Hi ku ya hi Marka (15:17, NW) Na Yohane (19:2, NW), masocha ma ambexe Yesu nguvu yo vangama ya xivunguvungu. Kambe Matewu (27:28) u yi vule yo “tshwuka” [leyo tlhava] ku kandziyisa ku tshwuka ka yona. Tanihi leswi xivunguvungu ku nga muvala wun’wana ni wun’wana lowu katsaka wo tshwuka ni wa wasi, Marka na Yohane va pfumerile leswaku nguvu a a yi ri ni muvala wo tshwuka. Ku hatima ka ku vonakala ku nga ha va ku endle nguvu yoleyo yi va ni mihlovo leyi hambaneke, kutani vatsari va Evhangeli va boxe muvala lowu va nga wu vona wu dzikile eka vona kumbe lowu va nga wu kuma eka lava va nga kuma vumbhoni eka vona. Ku hambana lokutsongo ku kombisa vumunhu bya vatsari naswona ku kombisa leswaku a ku nga ri na ku pfunana loku nga xihundleni.

▪ I mani la nga byarha mhandzi ya nxaniso ya Yesu?

Yohane (19:17) yi ri: “Kutani [Yesu] a huma a byarhile [mhandzi ya nxaniso ya, NW] yena n’wini, a ya endhawini leyi a va ku i ‘Ndhawu ya Pala’ leyi hi Xiheveru va nge i Golgota.” Kambe Matewu (27:32), Marka (15:21), na Luka (23:26) va vula leswaku ‘loko va ri karhi va huma, Simoni wa le Kirena u sindzisiwe ku rhwala mhandzi ya nxaniso ya Yesu.’ Yesu u rhwale mhandzi ya yena ya nxaniso, hi laha Yohane a vuleke ha kona. Hambi swi ri tano, emhakeni ya yena leyi katsakanyiweke, Yohane a nga engetanga yinhla ya leswaku Simoni endzhakunyana u sindzisiwe ku rhwala mhandzi. Hikokwalaho, timhaka ta Evhangeli ta pfumelelana emhakeni leyi.

▪ Yudasi Iskariyota u fe njhani?

Matewu 27:5 yi vula leswaku Yudasi u tisungile, kasi Mintirho 1:18 yi vula leswaku “ú yile a ya wa hi nhloko ensin’wini ya kona, a handzuka hi le xikarhi, marhumbu ya yena ma huma hinkwawo.” Hambi leswi Matewu yi vonakaka yi vula mahungu yo lava ku tisunga, Mintirho yi hlamusela vuyelo bya kona. Swi le rivaleni leswaku Yudasi u bohe ntambu erhavini ra murhi, a tiboha nhamu, kutani a ringeta ku tisunga hi ku tlula erigiyagiyeni. Swi vonaka onge ntambu kumbe rhavi ra murhi ri tshovekile lerova a wela ehansi a handzuka hi le xikarhi emaribyeni lama a ma ri ehansi. Ndhawu leyi nga rhendzela Yerusalema yi endla leswaku makumu wolawo ma twisiseka.

U Ta Tilanguta Njhani Timhaka?

Loko hi hlangana ni mhaka leyi vonakaka yi kanetana eBibeleni, i swinene ku xiya leswaku vanhu hakanyingi va vula swilo leswi vonakaka swi hambanile kambe swi olova ku swi hlamusela kumbe ku swi twisisa. Hi xikombiso, n’wamabindzu a nga ha tsalela un’wana papila hi ku tirhisa matsalani wa yena. Loko a vutisiwa u ta vula leswaku u rhumele papila. Kambe tanihi leswi matsalani wa yena nga ri thayipa ni ku ri posa, a nga ha vula leswaku u ri rhumerile. Hi laha ku fanaka, a swi nga hambananga loko Matewu (8:5) a vula leswaku ndhuna ya nyimpi yi tile yi ta kombela ku endleriwa tintswalo hi Yesu, kasi Luka (7:2, 3) u vula leswaku wanuna yoloye u rhumele muyimeri.

Swikombiso leswi hundzeke swi kombisa leswaku swiphiqo swa Bibele swi nga tlhantlhiwa. Hikokwalaho, ku ni xivangelo lexinene xo va ni langutelo lerinene hi Matsalwa. Moya wo tano wu bumabumeriwa hi marito lama humelelaka eka Bibele ya ndyangu leyi humesiweke hi lembe ra 1876:

“Moya lowunene wo tirhana ni swiphiqo swoleswo i ku swi susa hi ndlela leyi kotekaka, ivi hi namarhela ni ku lawuriwa hi ntiyiso, hambi leswi ku nga ta ka ku nga tlhantlhiwi swiphiqo hinkwaswo. Hi fanele hi tekelela xikombiso xa vaapostola, lava, loko van’wana va vadyondzisiwa va khunguvanyisiwe hi leswi vuriwaka ‘marito yo nonon’hwa,’ lerova va lava ku sukela Kriste va heriseke ku kanetana hinkwako hi marito lawa: ‘Hosi, hi nga ya ka mani? U ni marito ya vutomi lebyi nga heriki, naswona ha swi tshemba leswaku Hi wena Kriste, N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.’ . . . Loko hi vona ntiyiso wu vonaka onge wu lwisana ni ntiyiso wun’wana, a hi ringeteni ku yi twananisa, kutani xisweswo hi yi kombisa yi twanana eka hinkwavo.”—Yohane 6:60-69.

Xana u ta xi teka xiyimo xo tano? Endzhaku ko kambela swikombiso swi nga ri swingani swa ku twanana ka Matsalwa, ku tshembiwa leswaku u pfumelelana ni marito ya mupisalema loyi a nge te eka Xikwembu: “Masungulo ya rito ra wena manene.” (Psalma 119:160) Timbhoni ta Yehova ti ni langutelo rero eka Bibele hinkwayo, naswona ti ta nyikela swivangelo swa ripfumelo ra tona hi ntsako. Ha yini u nga vulavurisani na tona hi buku leyi yi nga ringanisiwiki? Rungula ra yona leri tsakisaka mbilu ri nga ha ku tata hi ntshembo ni ntsako wa ntiyiso.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Xana u tshama u vutisa Timbhoni ta Yehova leswaku ha yini ti tshemba Bibele?