Ha Yini Vanhu Lavanene Va Xaniseka?

LEMBE ra kona a ku ri 1914, naswona misava a yi nghene enyimpini. Swi nga rindzeriwanga, ku humelele vuvabyi bya thayifasi ekampeni ya vakhotsiwa va nyimpi le Serbia. Kambe leswikulu a swa ha ta. Vuvabyi lebyi byi tsemaka nhlana byi nghenele vaaka-tiko ivi byi koxa vutomi bya vanhu va 150 000 hi tin’hweti ta tsevu ntsena. Hi nkarhi wa nyimpi ni nhlunga-vuhosi leswi landzeleke le Russia, vanhu va timiliyoni tinharhu va dlayiwile hi vuvabyi bya thayifasi. Hi laha ku faneleke u nga ha gimeta hi leswaku vanhu vo tala lavanene ni swirho swa mindyangu ya vona leswi feriweke a va ri van’wana va vahlaseriwa.

Lexi ko va xikombiso xin’we ntsena xa maxangu ya vanhu. Wena hi wexe u nga ha va u tokote ku xaniseka loku vaka kona loko varhandziwa va wena va khomiwa hi mavabyi, va kuma timhangu ni makhombo lama fanaka. Handle ko kanakana wa karhateka loko munhu loyi a lulameke a xanisiwa hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki. Kumbexana u vaviseka swinene loko munhu lonene—kumbe wanuna loyi a nga ni ndyangu loyi a tikarhataka swinene—a fa emhangwini. Gome ra lava feriweke ri nga endla leswaku mbilu ya wena yi va twela ku vava.

Vo tala va vona onge munhu loyi a endlaka leswinene u fanele ku hakeriwa hi ku ka a nga xaniseki. Van’wana va tlhela va xiya ku xaniseka tanihi vumbhoni bya leswaku loyi a xanisekaka i mudyohi. Lowu a ku ri njhekanjhekisano wa vavanuna vanharhu lava hanyeke kwalomu ka malembe ya 3 600 lama hundzeke. Va hanye hi nkarhi wun’we na wanuna wo lulama loyi a a vuriwa Yobo. A hi tlheleleni esikwini ra vona loko hi sungula ku lava nhlamulo ya xivutiso lexi nge, Ha yini vanhu lavanene va xaniseka?

Ku Xaniseka Ka Yobo

Loko vanhu vanharhu lava tivulaka vanghana va Yobo va n’wi endzela, a a xaniseka hi ndlela leyi nga hlamuselekiki hi ku twa ku vava ni vuvabyi. A a feriwe hi vana va yena va khume naswona a a lahlekeriwe hi rifuwo ra yena hinkwaro. Vanhu lava a va xixima Yobo swinene va n’wi nyenyile. Hambi a ri nsati wa yena u n’wi hundzukerile kutani a n’wi hlohlotela leswaku a rhukana Xikwembu leswaku a fa.—Yobo 1:1–2:13; 19:13-19.

Hi masiku ni vusiku bya nkombo, vaendzi va Yobo va langute ku xaniseka ka yena va nga vuli nchumu. Kutani un’wana wa vona u n’wi hehle hi leswaku u xupuleriwa ku tikhoma ka yena ko biha. “Wa nga ṭunḍuka,” ku vula wanuna loyi a vuriwaka Elifasi: “I mani a nga lov̌a a nga ri na nanḍu? V̌a kwihi la’v̌o lulama la’v̌a nga lov̌isiwa? Mina nḍi ŝi v̌onile, la’v̌a rimeke ku homboloka, v̌a byale ku pfilunganya, v̌a ṭhov̌ele ŝona; v̌a lov̌ile hi ku huhuta ka Šikwembu, v̌a herisiwile hi ku hefemula ka ku kariha ka šona.”—Yobo 4:7-9.

Kutani Elifasi u phikelele leswaku Xikwembu a xi xupula Yobo hikwalaho ka swidyoho swa yena. Ni namuntlha van’wana va vula leswaku makhombo i mintirho ya Xikwembu leyi kunguhateriweke ku xupula vanhu lava dyohaka. Kambe Yehovha a a nga xupuli Yobo hikwalaho ka mintirho leyo biha. Leswi ha swi tiva hikwalaho ka leswi Xikwembu endzhakunyana xi byeleke Elifasi xi ku: “V̌ukari bya mina byi pfurele wena ni v̌anakuloni la’v̌ambiri, hikuv̌a a mi v̌ulanga ŝa mina ŝinene kukotisa Yobo, nanḍa wa mina.”—Yobo 42:7.

Xikwembu A Xi Na Nandzu

Namuntlha, timiliyoni—entiyisweni ku katsa ni vanhu vo tala lavanene—ti hlaseriwa hi vusweti naswona ti le kusuhi ni ku sika. Vanhu van’wana va karhateka, kutani va vona Xikwembu nandzu hikwalaho ka ku xaniseka ka vona. Kambe a xi fanelanga xi voniwa nandzu hikwalaho ka ndlala. Kahle-kahle, hi xona lexi nyikaka vanhu swakudya.—Pisalema 65:9.

Vutianakanyi, makwanga ni swilo swin’wana swa vanhu swi nga sivela ku yisiwa ka swakudya eka vanhu lava sikaka. Nyimpi hi xin’wana xa swivangelo swa ndlala. Hi xikombiso, The World Book Encyclopedia yi ri: “Nyimpi yi nga vanga ndlala loko varimi vo tala va tshika masimu ya vona kutani va joyina mavuthu lama hlomeke. Hi xikombiso, vuthu ri endle leswaku ku va ni ndlala hi vomu leswaku nala a ta ka a nga kumi swakudya, ivi a tinyikela. Vuthu ri herisa swakudya leswi hlayisiweke ni swa le masin’wini leswa ha kulaka ivi ri endla nsivelo leswaku nala a nga kumi swakudya. Minsivelo yi sivele swakudya leswi rhumeriweke ku fikelela ndhawu ya Biafra hi nkarhi wa Nyimpi ya Xin’wana-manana ya le Nigeria (1967-70). Kutani ku ve ni ndlala, naswona Vabiafran vo tlula miliyoni handle ko kanakana va sikile.”

Van’wana hi ku hoxisa va vone Xikwembu nandzu ngopfu-ngopfu hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, loko vanhu vo tala lavanene va xaniseka ni ku fa. Kambe vanhu va tlula milawu ya Xikwembu hi ku vengana ni hi ku lwa. Loko Yesu Kreste a vutisiwe leswaku hi wihi nawu “lowo rhanga eka milawu hinkwayo,” u hlamule a ku: “Nawu lowo rhanga hi lowu nge: ‘Yingisa we Israele, Hosi Xikwembu xa hina, i Hosi yi ri yoxe, a ku na yin’wana. Rhandza Hosi Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo, ni moya wa wena hinkwawo, ni ku anakanya ka wena hinkwako, ni matimba ya wena hinkwawo.’ Nawu wa vumbirhi hi lowu nge: ‘Rhandza munhu-kuloni, kukota loko u tirhandza.’ A ku na nawu wun’wana lowu tlulaka milawu yoleyo.”—Marka 12:28-31.

Loko vanhu va tlula milawu ya Xikwembu hi ku dlayana, xana u kona loyi hi laha ku faneleke a nga xi vonaka nandzu loko sweswo swi vanga ku xaniseka? Loko mutswari a byela vana va yena leswaku va nga lwi ivi va honisa ndzayo ya yena leyinene, xana u na vutihlamuleri loko va vavisana? Mutswari a nga na vutihlamuleri, ku fana ni Xikwembu loko vanhu va xaniseka hikwalaho ko honisa milawu ya xona.

Hambi leswi ku nga vaka ni ku xaniseka loko milawu ya Yehovha yi honisiwa, Bibele a yi kombisi leswaku timhangu hi ntolovelo ti kunguhatiwe hi Xikwembu leswaku xi xupula vanhu lava hombolokeke. Loko mpatswa wo sungula wa vanhu wu dyoha, wu lahlekeriwe hi nkateko ni nsirhelelo wa xona. Handle ka laha Yehovha a ngheneleleke kona leswaku a hetisisa swikongomelo swa yena, leswi humeleleke eka vanhu siku na siku swi lawuriwe hi nsinya wa nawu wa Matsalwa lowu nge: “Ŝiṭuṭumi a ŝi siyi v̌aṅwana hi masiku, kumbe tinhenha a ti hluri hi masiku, ni ŝakudya a hi ŝa la’v̌o tlhariha hi masiku, ni rifuwo a hi ra la’v̌a nga ni ku twisisa hi masiku, ni ku funḍiwa a hi ka tintlhari hi masiku, hikuv̌a nkari ni khombo, i ŝa hikwav̌o.”—Eklesiasta 9:11.

Lavanene Ni Lavo Biha Va Xaniseka Hinkwavo

Kahle-kahle, vanhu lavanene ni lavo biha va xaniseka hinkwavo hikwalaho ka xidyoho ni ku nga hetiseki leswi kumiweke hi ndzhaka. (Varhoma 5:12) Hi xikombiso, vanhu lavanene ni lavo homboloka hi ku fanana va tokota mavabyi lama karhataka. Timotiya, Mukreste la tshembekaka a a “tala ku va ni switlhavitlhavi emirini.” (1 Timotiya 5:23) Loko muapostola Pawulo a vulavule hi “riphantsu [rakwe] enyameni,” kumbexana a a vula ku xaniseka ko karhi emirini. (2 Vakorinto 12:7-9) Hambi ku ri eka malandza ya xona lama tshembekaka, Xikwembu a xi ku susi sweswi ku tsana loku kumiweke hi ndzhaka kumbe xi endla leswaku ma nga khomiwi hi vuvabyi.

Vanhu lava chavaka Xikwembu nakambe va nga xaniseka hikwalaho ko fikelela makumu lama hoxeke kumbe ku hluleka ku tirhisa xitsundzuxo xa Matsalwa hi minkarhi yin’wana. Hi xikombiso: Munhu loyi a nga yingisiki Xikwembu kutani a teka munhu loyi a nga riki mupfumeri a nga tokota maxangu lama ingi a ma papalatile evukatini. (Deteronoma 7:3, 4; 1 Vakorinto 7:39) Loko Mukreste a nga dyi swakudya leswi faneleke naswona a nga kumi ku wisa loku eneleke, a nga ha xaniseka hikwalaho ko nghenisa rihanyo ra yena ekhombyeni.

Ku xaniseka hi tlhelo ra mintlhaveko ku nga va kona loko hi pfumelela ku hluriwa hi ku tsana ivi hi endla swilo swo biha. Ku oswana ka Hosi Davhida na Batixeba swi n’wi tisele ku xaniseka lokukulu. (Pisalema 51) Loko a ringeta ku fihla xidyoho xakwe, u karhateke swinene. “Loko nḍi miyerile,” ku vula yena, “marambu ya mina a ma gudlagudla, hi ku konya ka mina hi siku hinkwaro. . . . Matimba ya mina ma hunḍukile ku oma ka šimumu.” (Pisalema 32:3, 4) Ku karhateka ka Davhida hikwalaho ka nandzu wa yena swi hungute matimba ya yena, tanihi murhi lowu nga lahlekeriwaka hi ndzhongo lowu hanyisaka hi nkarhi wa dyandza kumbe loko ku hisa swinene hi ximumu. Handle ko kanakana u karhatekile emiehleketweni ni le mirini. Kambe Pisalema 32 yi kombisa leswaku ku xaniseka ko tano ku nga susiwa hi ku va munhu a tivula xidyoho hi ku kombisa ku hundzuka, ni ku rivaleriwa hi Xikwembu.—Swivuriso 28:13.

Vanhu lavo biha hakanyingi va xaniseka hikwalaho ko hlongorisa ndlela leyo biha, hayi tanihi ku xupuriwa hi Xikwembu. Heroda Lonkulu u hlaseriwe hi vuvabyi hikwalaho ka mikhuva leyo biha. Emasikwini yakwe yo hetelela, Heroda “u xaniseke swinene,” ku vula Josephus, n’wamatimu wa Muyuda. “A a tshamela ku titshuva, marhumbu yakwe ma ri ni swilondza, naswona swirho swakwe swa le xihundleni a swi pfundzerile ni ku va ni swivungu. U ringete ku herisa ku tikeriwa ka yena hi ku hefemula ni ku rhurhumela hi ximun’wana lexi kufumelaka eCallirrhoe, kambe swi nga pfuni nchumu. . . . Heroda se a a xaniseka swinene lerova a ringeta ku titlhava, kambe a siveriwa hi makwavo wakwe.”—Josephus: The Essential Writings, leyi hundzuluxeriweke ni ku hleriwa hi Paul L. Maier.

Ku namarhela nawu wa Xikwembu swi nyikela nsirhelelo wo karhi eka swilo swo tanihi vuvabyi lebyi tluletiwaka hi rimbewu. Kambe ha yini vanhu lavanene lava lavaka ku amukeriwa hi xona va vonaka va xaniseka hi laha ku engetelekeke?

Mhaka Leyi Vanhu Lava Chavaka Xikwembu Va Xanisekaka Ha Yona

Xivangelo lexikulu xa mhaka leyi vanhu lava chavaka Xikwembu va xanisekaka ha yona hi leswi va lulameke. Leswi swi kombisiwa hi mhaka ya Yosefa, n’wana wa xinuna wa mupatriarka Yakobo. Hambi leswi nsati wa Potifaro a hambeteke a sindzisa Yosefa leswaku a va ni vuxaka bya rimbewu na yena, u vutisile a ku: “Nḍi nga endlisa ku yini ŝo biha le’ŝikulu ŝonghasi, nḍi dyohela Šikwembu šana?” (Genesa 39:9) Leswi swi vange leswaku ku khotsiwa Yosefa swi nga fanelanga, a xaniseka hi leswi a a lulamile.

Kambe ha yini Xikwembu xi pfumelela malandza ya xona layo tshembeka ku xaniseka? Nhlamulo yi kumeka eka mphikamakaneta leyi pfuxiweke hi Sathana Diyavulosi, ntsumi leyi xandzukeke. Mphikamakaneta leyi yi katsa ku tshembeka eka Xikwembu. Hi swi tivisa ku yini ke? Hikuva leswi swi kombisiwe emhakeni ya Yobo, wanuna lowo lulama loyi a boxiweke eku sunguleni.

Loko ku hlangane vana va Xikwembu lava nga tintsumi etilweni, Yehovha u vutise Sathana a ku: “A [w]u ṭunḍukanga Yobo, nanḍa wa mina šana? Hikuv̌a a ku na munhu l’a fanaka na yena misaveni, l’a fambaka hi ku lulama ni ku tenga, l’a tšhav̌aka Šikwembu ni ku fularela ŝo biha.” Nhlamulo ya Diyavulosi yi kombisa leswaku a ku ri ni ku kanetana ehenhleni ka loko vanhu va ta tshama va tshembekile eka Yehovha loko va ringiwa. Sathana u phikelele leswaku Yobo a a tirhela Xikwembu hikwalaho ka mikateko leyi a yi kumaka ya swilo leswi vonakaka, hayi hikwalaho ka rirhandzu. Kutani Sathana u te: “Wa nga ṭhambuluta v̌oko ra wena u khumba hikwaŝo leŝi [Yobo] a nga na ŝona, u ta v̌ona šana a nga ka a nga ku sanḍi mahlweni e riv̌aleni-ke?” Yehovha u hlamurile a ku: “V̌ona, leŝi a nga na ŝo hikwaŝo, nḍi ŝi v̌eka e mav̌okweni ya wena, ntsena u nga yisi v̌oko ra wena e mmirini wa yena.”—Yobo 1:6-12.

Ku nga khathariseki hinkwaswo leswi Sathana a swi endleke, Yobo u hlayise ndlela leyi lulameke kutani a kombisa leswaku a a tirhela Yehovha hi rirhandzu. Hakunene, Yobo u byele vahehli va yena a ku: “A ku v̌e kule na mina ku mi v̌ula la’v̌a lulameke! Nḍi ta tiya nḍi tiv̌ula l’a pfumalaka nanḍu nḍi konḍa nḍi fa.” (Yobo 27:5) Ina, vahlayisi vo tano va vutshembeki minkarhi hinkwayo a va tiyimiserile ku xanisekela vululami. (1 Petro 4:14-16) Bibele yi vulavula hi vanhu vo tala lava va veke ni rirhandzu leri tiyeke eka Xikwembu, naswona va hanye vutomi lebyi lulameke leswaku va xi xixima ni ku kombisa leswaku marito ya Sathana ya leswaku a nga hambukisa vanhu hinkwavo eka Yehovha i mavunwa. Munhu un’wana ni un’wana loyi a xanisekaka hikwalaho ko hlayisa vutshembeki eka Xikwembu a nga tsaka hi leswi a kombisaka leswaku Sathana i muhembi ni ku tsakisa mbilu ya Yehovha.—Swivuriso 27:11.

Xikwembu xa karhateka hi ku xaniseka ka malandza ya xona lama tshembekaka. Mupisalema Davhida u te: “Yehova o seketela hikwav̌o la’v̌a khunguv̌anyekaka, kutani o olola la’v̌a koramisiweke.” (Pisalema 145:14) Lava va tinyiketeleke eka Yehovha va nga ha pfumala matimba lama eneleke ya munhu hi xiyexe yo tiyisela mahlomulo ya vutomi ni ku xaniseka loku va ku tokotaka tanihi vanhu va yena. Kambe Xikwembu xa va tiyisa ni ku va seketela, naswona xi va nyika vutlhari lebyi lavekaka leswaku va tiyisela miringo ya vona hinkwayo. (Pisalema 121:1-3; Yakobo 1:5, 6) Loko vaxanisi va dlaya van’wana va malandza ya Yehovha lama tshembekaka, ma ni ntshembo lowu nyikeriweke hi Xikwembu wa ku pfuxiwa. (Yohane 5:28, 29; Mintirho 24:15) Hambi swi ri tano, Xikwembu xi nga endla leswaku vuyelo byihi na byihi bya ku xaniseka loku tokotiwaka hi lava va xi rhandzaka byi va lebyi tsakisaka. Xi herise ku xaniseka ka Yobo ivi xi n’wi katekisa swinene wanuna yoloye wo lulama. Naswona hi nga tiyiseka leswaku Yehovha a nge va tshiki vanhu va yena esikwini ra hina.—Yobo 42:12-16; Pisalema 94:14.

Ku Nga Ri Khale—A Ku Nga Ha Vi Na Ku Xaniseka!

Kutani ke, un’wana ni un’wana u tokota ku xaniseka hikwalaho ka ku nga hetiseki loku kumiweke hi ndzhaka ni ku hanya exikarhi ka mafambiselo lawa yo biha ya swilo. Vanhu lava chavaka Xikwembu nakambe va nga rindzela ku xaniseka hikwalaho ka ku tshama va tshembekile emahlweni ka Yehovha. (2 Timotiya 3:12) Kambe va nga tsaka, hikuva Xikwembu ku nga ri khale xi ta herisa maxangu, rifu, ku rila, ku kolola ni ku karhateka. Malunghana na leswi, muapostola Yohane u tsarile a ku:

“Kutani ndzi vona tilo lerintshwa ni misava leyintshwa, hikuva tilo lero sungula ni misava leyo sungula a swi hundzile, ni lwandle a ri nga ha ri kona. Kutani ndzi vona muti lowo hlawuleka, Yerusalema lowuntshwa, wu xika hi le tilweni wu huma eka Xikwembu, wu tilulamisile tanihi mutekiwa loko a tibombisele nuna wa yena. Ndzi twa rito lerikulu leri humaka exiluvelweni ri ku: ‘Vonani, vuako bya Xikwembu byi le vanhwini. Xi ta aka na vona, kutani va ta va vanhu va xona; Xikwembu hi xoxe xi ta va na vona, xi va Xikwembu xa vona. Xi ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile.’ Kutani loyi a tshameke exiluvelweni a ku: ‘Vonani, ndzi endla swilo hinkwaswo swi va leswintshwa.’ A engeta a ku: ‘Tsala, hikuva marito lawa ma tshembekile, ma ni ntiyiso.’”—Nhlavutelo 21:1-5.

Hi laha ku fanaka, muapostola Petro u te: “Hi ku ya hi ku tshembisa ka [Yehovha Xikwembu], hi langutele matilo lamantshwa ni misava leyintshwa, laha ku nga ta va ni ku lulama.” (2 Petro 3:13) Vona swilo leswinene leswi hi swi languteleke leswi nga kusuhi swinene! Vutomi emisaveni ya paradeyisi byi nga va lunghelo ra wena leri tsakisaka. (Luka 23:43, NW) Hikwalaho, u nga pfumeleli ku xaniseka ka namuntlha ku ku heta matimba. Ematshan’wini ya sweswo, languta enkarhini lowu taka u ri ni ntshembo. Veka ntshembo ni ku tiyiseka ka wena emisaveni leyintshwa ya Xikwembu leyi tshineleke swinene. Landzelela ndlela leyi amukelekaka eka Yehovha Xikwembu, kutani u nga hanya hi laha ku nga heriki emisaveni leyi nga riki na ku xaniseka nikutsongo.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Hambi leswi Yobo a xanisekeke, u landzelele ndlela leyi amukelekaka eka Xikwembu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

U nga hanya emisaveni leyi nga riki ni ku xaniseka nikutsongo

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

Collier’s Photographic History of the European War