Leswinene Ni Vubihi—Nyimpi Leyi Lwiweke Ku Sukela Khale

EKA tifilimi ta khale, “munhu lonene” a a hlula matimba layo biha minkarhi hinkwayo. Kambe a hi ntiyiso. Hakanyingi emisaveni vubihi byi tikomba byi ri lebyi hlulaka.

Swiviko leswi chavisaka swa swiendlo leswo biha swi kombisiwa nkarhi na nkarhi eka swihaxi swa mahungu. Le n’walungwini wa United States, wanuna wa le Milwaukee a dlaya vanhu va 11, a nghenisetela swirho leswi a swi suseke eka mintsumbu ya vona exigwitsirisini xa yena. Le dzongeni, munhu loyi a nga tiviwiki a nghena ekhefini ya le Texas kutani a duvula handle ko hlawula hi timinete ta khume, a dlaya vanhu va 23, a tlhela a tidlaya. Mukaneti lonkulu eKorea a hisa Holo ya Mfumo ya Timbhoni ta Yehovha, ku fa vagandzeri va 14.

A hi leswi ntsena swiendlakalo swa vubihi leswi nga tolovelekangiki, kambe ku ni vubihi byin’wana lebyi chavisaka lebyi khumbaka misava hinkwayo—ku herisiwa ka rixaka ro karhi ra vanhu. Ku vuriwa leswaku miliyoni wa Vaarmenia, Vayuda va tsevu wa timiliyoni ni Vacambodia lava tlulaka miliyoni va dlayiwile eka mivango ya tinxaka ni ya politiki, eka lembe xidzana leri ntsena. Le khale ka Yugoslavia, ku hlaseriwe vanhu vo tala hikwalaho ka leswi swi vuriwaka nyimpi yo herisa rixaka. Ku hava loyi a swi tivaka leswaku i timiliyoni tingani ta vanhu lava nga riki na nandzu lava xanisiweke hi tihanyi emisaveni hinkwayo.

Makhombo yo fana ni lawa ma hi sindzisa ku kongomana ni xivutiso lexi xi karhataka, Ha yini vanhu va endla tano ke? Hi nge bakanyeli tihanyi leti etlhelo hi ku vula leswaku ti endliwa hi vanhu lava nga riki vangani lava hlanganeke tinhloko. Vubihi lebyikulu lebyi endliweke eka lembe xidzana ra hina byi kaneta nhlamuselo yoleyo.

Xiendlo xo biha xi hlamuseriwa tanihi lexi hoxeke hi tlhelo ra mahanyelo. I xiendlo lexi vangiwanga hi munhu loyi a nga hlawulaka exikarhi ka ku endla leswinene ni ku endla vubihi. Langutelo ra yena hi mahanyelo ra hambuka hi ndlela yo karhi, ivi ku hlula nsusumeto wa vubihi. Kambe ha yini ku endleka leswi, naswona swi endleka hi ndlela yihi?

Tinhlamuselo ta vukhongeri malunghana ni vubihi ti tala ku ka ti nga enerisi. Thomas Aquinas, mutivi wa filosofi wa Mukhatoliki u vule leswaku “swilo swo tala leswinene a swi nga ta va kona loko Xikwembu a xi nga tshikanga vubihi byi va kona.” Vativi vo tala va filosofi va Maprotestente va yima ni sweswo. Hi xikombiso, hi laha swi vuriweke ha kona eka The Encyclopædia Britannica, Gottfried Leibniz a a xiya vubihi tanihi “ku kanetiwa ka leswinene emisaveni, laha vubihi byi humelelaka eku kaneteni ka byona.” Hi marito man’wana, a a kholwa leswaku ku fanele ku va ni vubihi leswaku hi ta tlangela leswinene. Mianakanyo yo tano yi fana ni ku byela munhu loyi a khomiweke hi vuvabyi bya khensa leswaku swa fanela leswaku yena a va ni vuvabyi lebyi, leswaku munhu un’wana loyi a nga riki na byona a ta titwa a hanye kahle.

Makungu ya vubihi ma fanele ma huma kun’wana. Xana Xikwembu hi xona lexi xi faneleke ku voniwa nandzu hi ndlela yo karhi? Bibele ya hlamula: “Ku nga vi na munhu loyi, loko a ringiwa, a nge: ‘Ndzi ringiwa hi Xikwembu.’ Hikuva Xikwembu xi nga ka xi nga ringiwi hi leswo biha; naswona, xona hi xoxe, a xi ringi munhu ni un’we.” Loko swi nga vangiwi hi Xikwembu, swi vangiwa hi mani? Tindzimana leti landzelaka ti nyikela nhlamulo ya kona: “Kambe munhu un’wana ni un’wana wa ringiwa loko a kokiwa ni ku phasiwa hi ku navela ka yena n’winyi. Kutani loko ku navela ku korwile, ku tswala xidyoho.” (Yakobo 1:13-15) Kutani xiendlo lexo biha xi endliwa loko ku navela loko biha ku hlakuleriwa ematshan’wini yo bakanyeriwa etlhelo. Hambi swi ri tano, ku ni swin’wana leswi katsekaka.

Matsalwa ma hlamusela leswaku ku navela loko biha loku nga kona eka vanhu ku sukela eku tsaneni ko karhi—ku nga hetiseki loku hi tswariweke na kona. Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Kukotisa leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we, kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva hinkwavo va dyohile.” (Varhoma 5:12) Hikwalaho ka xidyoho lexi hi tswariweke na xona, vutianakanyi byi nga ha hlula vunene emianakanyweni ya hina, naswona tihanyi ti nga hlula ntwela-vusiwana.

Kavula, vanhu vo tala hi ntumbuluko va swi tiva leswaku mikhuva yo karhi yi hoxile. Ripfalo ra vona—kumbe ‘nawu lowu tsariweke etimbilwini ta vona’ hi laha Pawulo a swi vulaka ha kona—ri va sivela ku endla xiendlo lexo biha. (Varhoma 2:15) Hambi swi ri tano, moya wa tihanyi wu nga hlula mintlhaveko yo tano, naswona ripfalo ri nga tlanyala loko ri tshamela ku honisiwa.a—Ringanisa 1 Timotiya 4:2.

Xana ku nga hetiseki ka vanhu ku ri koxe hi kona loku vangaka vubihi lebyikulu enkarhini wa hina? N’wamatimu Jeffrey Burton Russell u te: “I ntiyiso leswaku munhu un’wana ni un’wana u ni vubihi, kambe hambi loko ko hlanganisiwa vubihi lebyo tala swinene, byi nge fiki eka lebyi endliweke le Auschwitz . . . Vubihi lebyi byi tikomba byi ri lebyi hambaneke hi tindlela hinkwato.” Entiyisweni Yesu Kreste hi byakwe u kombise xihlovo xa vubihi lebyi lebyikulu.

Emahlweninyana ka rifu rakwe, Yesu u hlamusele leswaku vavanuna lava a va kunguhata ku n’wi dlaya a va nga endli leswi humaka etimbilwini ta vona ntsena. A va susumetiwa hi matimba lama nga vonakiki. Yesu u va byerile a ku: “N’wina mi huma eka tata wa n’wina, a nga Diyavulosi, kutani mi tsakela ku endla ku navela ka tata wa n’wina. A a ri mudlayi ni le ku sunguleni. A nga yimanga entiyisweni.” (Yohane 8:44) Diyavulosi, loyi Yesu a n’wi vuleke “mufumi wa misava leyi,” entiyisweni u ni xiphemu lexikulu eku hlohloteleni ka vubihi.—Yohane 16:11; 1 Yohane 5:19.

Ku nga hetiseki ka vanhu ni nhlohlotelo wa vusathana swi vange ku xaniseka lokukulu hi magidi ya malembe. Naswona a xi kona xikombiso xa leswaku ndlela leyi swi namarheleke vanhu ha yona ya tsana. Xana vubihi byi ta tshamela makumu ke? Kumbe xana matimba ya leswinene ma ta hetelelela ma herise vubihi?

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 2]

Cover: U.S. Army photo

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

U.S. Army photo