Ku Hlakulela Vumunhu Lebyintshwa eVukatini
“Mi fanele ku hundzuka lavantshwa ematimbeni lama susumetaka mianakanyo ya n’wina, naswona mi fanele ku ambala vumunhu lebyintshwa.”—VAEFESA 4:23, 24, NW.
1. Ha yini vukati byi nga fanelanga ku tekiwa tanihi nchumu lowu nga nyawuriki?
VUKATI hi rin’wana ra magoza ya ntikelo swinene lawa munhu a ma tekaka evuton’wini, kutani a byi fanelanga ku tekiwa tanihi nchumu lowu nga riki wa nkoka. Ha yini swi ri tano ke? Hikuva byi lava leswaku u tiboha vutomi hinkwabyo eka munhu un’wana. Byi vula ku avelana vutomi bya wena hinkwabyo ni munhu yoloye. Ku laveka mianakanyo leyi vupfeke loko ku tiboha koloko ku ta va loku humelelaka. Nakambe byi lava nsusumeto lowunene ‘lowu susumetaka mianakanyo, wu vumba vumunhu lebyintshwa.’—Vaefesa 4:23, 24; ringanisa Genesa 24:10-58; Matewu 19:5, 6.
2, 3. (a) I yini lexi lavekaka leswaku u hlawula munghana wa vukati hi vutlharhi? (b) I yini lexi katsekaka evukatini?
2 I swinene leswaku u nga tsutsumeli ku nghenela vukati, u hluriwa hi ku navela ka matimba ka nyama. Ku laveka nkarhi leswaku munhu a va la vupfeke ni ku va ni mahanyelo lamanene. Handle ka nkarhi ku laveka ntokoko ni vutivi lebyi nga tirhaka tanihi xisekelo xa ku endla xiboho lexinene. Kutani ku hlawula munghana wa vukati loyi a nga ni vutomi lebyi pfumelelanaka ni bya wena swi nga va leswi humelelaka swinene. Xivuriso xa le Spain xi swi veka erivaleni xi ku: “Swa antswa ku tshama wexe ku ri ni ku nghenela vukati lebyi nga tsakisiki.”—Swivuriso 21:9; Eklesiasta 5:2.
3 Ku hlawula munghana lonene wa vukati entiyisweni i xisekelo xa vukati lebyi humelelaka. Hikwalaho Mukreste u fanele ku landzela vukongomisi bya Bibele, a nga kongomisiwi hi vuxongi bya miri ni mintshikilelo leyi nga fanelangiki ya mintlhaveko ni rirhandzu. Vukati byi tlula ku hlangana ka mimiri yimbirhi. I ku hlangana ka vanhu vambirhi, lava kuleleke emindyangwini yimbirhi ni ku kuma dyondzo leyi hambaneke, kumbexana ni mindhavuko ni tindzimi timbirhi. Ku hlangana ka vanhu vambirhi evukatini entiyisweni swi lava ku tirhisiwa lokunene ka ririmi; hi matimba ya ku vulavula, ha hohlosa kumbe hi aka. Eka leswi hinkwaswo, nakambe hi vona vutlharhi bya xitsundzuxo xa Pawulo xo ‘tekana eHosini ntsena,’ hi leswaku, ku tekana ni mupfumeri-kulorhi.—1 Vakorinto 7:39; Genesa 24:1-4; Swivuriso 12:18; 16:24.
Ku Langutana Ni Mintshikilelo Ya Vukati
4. Ha yini minkarhi yin’wana ku va ni ku kanetana ni ku karhateka evukatini?
4 Hambi loko vukati byi ri ni xisekelo lexinene, minkarhi yin’wana ku ta va ni ku kanetana, ntshikilelo ni ku karhateka. Leswi swa humelela eka munhu un’wana ni un’wana, hambi u nghenele vukati kumbe e-e. Swiphiqo swa mali ni swa rihanyo swi nga vanga ku tshikileleka ka vuxaka byihi ni byihi. Ku hundzuka mavala swi nga vanga ku hambana eka vukati lebyinene. Mhaka yin’wana hi leswaku ku hava ni un’we loyi a kotaka ku lawula ririmi ra yena hi ku helela, hi laha Yakobo a vuleke ha kona a ku: “Hinkwerhu hi ni swihoxo leswo tala, kambe loko munhu a nga hoxi eku vulavuleni ka yena, munhu yoloye ú hetisekile, wa swi kota ku fuma miri wa yena hinkwawo. . . . Ririmi i xirho lexitsongo, kambe ri tidzunisa ngopfu hi leswikulu. Vonani hilaha xihlahla lexikulu xi nga hisiwaka hakona hi ndzilonyana lowutsongo!”—Yakobo 3:2, 5.
5, 6. (a) Ku laveka yini loko ku va ni ku hambana hi mianakanyo? (b) Ku nga tekiwa goza rihi leswaku ku lulamisiwa xiyimo?
5 Loko ku va ni mintshikilelo evukatini, xana hi nga lawula xiyimo lexi hi ndlela yihi ke? Hi nga endla yini leswaku ku nga twisisani ku nga vi mholovo ni mholovo yi nga byi dlayi vuxaka? Laha hi kona matimba lama susumetaka mianakanyo ma tirhaka kona. Moya lowu wu susumetaka wu nga va lowunene kumbe lowo biha, wu nga va lowu akaka ni ku lava ku endla swilo swa moya kumbe wu va wa manyala, wu lawuriwa hi mimboyamelo ya nyama. Loko wu ri moya lowu akaka, munhu wa kona u ta teka goza ro lulamisa swiyimo, leswaku vukati bya yena byi ta famba kahle. Ku lwa hi marito ni ku kanetana a swi fanelanga ku dlaya vukati. Xiyimo xi nga lulamisiwa, ku xiximana ni ku twisisana lokukulu ku kondleteriwa hi ku tirhisa xitsundzuxo xa Bibele.—Varhoma 14:19; Vaefesa 4:23, 26, 27.
6 Ehansi ka swiyimo leswi, marito ya Pawulo lama landzelaka ma fanerile swinene: “Hikokwalaho, leswi mi nga vitaniwa hi Xikwembu ku va vahlawuriwa va xona lava rhandziwaka, ambalani moya wa tintswalo, ni vunene, ni ku titsongahata, ni ku rhula, ni ku leha mbilu. Amukelanani, kutani loko un’wana a vilela hi un’wana, a va rivalelane. Kukota leswi Hosi yi mi rivaleleke, na n’wina rivalelanani. Kutani ehenhla ka leswi hinkwaswo, ku laveka rirhandzu, ri nga rona leri ri bohaka swilo hinkwaswo swi twanana hi ku hetiseka.”—Vakolosa 3:12-14.
7. I xiphiqo xihi lexi van’wana va nga ha vaka va ri na xona evukatini?
7 Swa olova ku hlaya ndzimana yoleyo, kambe loko u karhatekile hi vutomi bya manguva lawa, a swi olovi minkarhi hinkwayo ku yi tirhisa. Xiphiqo lexikulu xi nga va xihi ke? Minkarhi yin’wana, handle ko swi lemuka, Mukreste a nga ha hanya vutomi byimbirhi. EHolweni ya Mfumo, u le xikarhi ka vamakwerhu, kutani u hanya hi tintswalo ni ku ehleketelela van’wana. Kutani loko a ri ekaya, exiyin’weni lexi a xi toloveleke, a nga tala ku rivala vuxaka bya yena bya moya. Kona a va ha ri vamakwavo va moya, naswona va vitanana “wena” na “yena.” Kutani loko a karhatekile a nga hetelela a vule marito lama tlhavaka lama a a nga ta ma vula loko a ri eHolweni ya Mfumo. Ku humelele yini ke? U hluvule Vukreste bya yena nkarhinyana. Nandza wa Xikwembu u rivale leswaku ni le kaya wa ha ri makwavo wa Vukreste. Matimba lama susumetaka mianakanyo ma ve layo biha ematshan’wini ya ku va lamanene.—Yakobo 1:22-25.
8. Ku nga humelela yini loko matimba lama susumetaka mianakanyo ya ri yo biha?
8 Vuyelo hi byihi ke? Wanuna a nga tshika ku ‘tshama ni nsati wa yena hi ku n’wi twela, a nga ha n’wi xiximi tanihi xibye lexi nga tiyangiki, tanihi munhu wa xisati.’ Wansati a nga tshika ku xixima nuna wa yena; a lahlekeriwa hi “moya [wakwe] wa ku olova ni ku rhula.” Matimba lama susumetaka mianakanyo ma ve ya nyama, ematshan’wini ya ku va ya moya. U lawuriwa hi “miehleketo . . . ya swa nyama.” Kutani ku nga endliwa yini leswaku matimba wolawo lama susumetaka ma tshama ya ri ya moya naswona ma ri lamanene? Hi fanele hi tiyisa vumoya bya hina.—1 Petro 3:1-4, 7; Vakolosa 2:18.
Tiyisani Matimba
9. I ku hlawula kwihi loku hi faneleke ku ku endla evuton’wini bya siku na siku?
9 Matimba lama susumetaka i mboyamelo wa mianakanyo lowu tirhaka loko hi fanele ku endla swiboho ni ku hlawula swo karhi. Vutomi byi tshama byi ri ni mianakanyo leyo tala—leyinene kumbe leyo biha, ya vutianakanyi kumbe ya ku anakanyela van’wana, leyi amukelekaka kumbe leyi nga amukelekiki. I yini lexi nga ta hi pfuna ku endla swiboho leswi faneleke? I matimba lama susumetaka mianakanyo, loko ma titshege hi ku endla ku rhandza ka Yehovha. Mupisalema u khongerile a ku: “Yehova, nḍi dyonḍise ndlela ya tifanelo ta wena, leŝaku nḍi famba ha yona e ku yisa makumo!”—Pisalema 119:33; Ezekiyele 18:31; Varhoma 12:2.
10. Hi nga ma tiyisa njhani matimba lama susumetaka mianakanyo ya hina hi ndlela leyinene?
10 Ku va ni vuxaka lebyikulu na Yehovha swi ta hi pfuna ku n’wi tsakisa ni ku fularhela leswo biha, ku katsa ni ku nga tshembeki evukatini. Israyele u khutaziwe ku “[endla] le’ŝinene ni le’ŝi lulameke e mahlweni ka Yehova, Šikwembu ša [yena].” Kambe Xikwembu xi tlhele xi tsundzuxa xi ku: “Ṅwina la’mi ranḍaka Yehova, v̌engani le’ŝo biha.” Hikwalaho ka nawu wa vunkombo eka Milawu ya Khume lowu nge: “U nga ṭhuki u oŝa,” Vaisrayele a va fanele ku venga vuoswi. Nawu wolowo a wu kombisa langutelo ra Xikwembu leri nga hundzukiki ra ku tshembeka evukatini.—Deteronoma 12:28; Pisalema 97:10; Eksoda 20:14; Levhitika 20:10.
11. Hi nga tlhela hi tiyisa matimba lama susumetaka mianakanyo ya hina hi ndlela yihi?
11 Nakambe hi nga ma tiyisa njhani matimba lama susumetaka mianakanyo? Hi ku tlangela mintirho ni mimpimanyeto ya moya. Sweswo swi vula leswaku hi fanele ku enerisa xilaveko xo dyondza Rito ra Xikwembu nkarhi na nkarhi ni ku dyondza ku tsakela ku bula swin’we hi mianakanyo ni xitsundzuxo xa Yehovha. Mintlhaveko ya hina leyi humaka embilwini yi fanele ku fana ni ya mupisalema loko a ku: “Nḍi ku lav̌a hi mbilu ya mina hikwayo; u nga nḍi ṭhiki nḍi hambuka ku lerisa ka wena! Nḍi hlayisa rito ra wena e mbilwini ya mina, leŝaku nḍi nga ku dyoheli. Yehova, nḍi dyonḍise ndlela ya tifanelo ta wena, leŝaku nḍi famba ha yona e ku yisa makumo! Nḍi nyike ku twa ŝinene, leŝaku nḍi ta hlayisa nawu wa wena; nḍi endla ha wona hi mbilu ya mina hikwayo!”—Pisalema 119:10, 11, 33, 34.
12. Hi swihi swilo leswi swi nga hi hlanganisaka eku kombiseni ka mianakanyo ya Kreste?
12 Ku tlangela ka muxaka lowu ka misinya ya milawu leyi lulameke ya Yehovha a ku hlakuleriwi hi ku dyondza Bibele ntsena, kambe ni hi ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste nkarhi na nkarhi ni hi ku hlanganyela swin’we evutirhelini bya Vukreste. Minsusumeto leyi yimbirhi leyi nga ni ntamu yi nga tiyisa matimba lama susumetaka mianakanyo ya hina nkarhi na nkarhi, leswaku mahanyelo ya hina yo pfumala vutianakanyi ma ta kombisa mianakanyo ya Kreste.—Varhoma 15:5; 1 Vakorinto 2:16.
13. (a) Ha yini xikhongelo ku ri mhaka ya nkoka eku tiyiseni ka matimba lama susumetaka mianakanyo? (b) I xikombiso xihi lexi Yesu a xi vekeke emhakeni leyi?
13 Mhaka yin’wana hi leyi Pawulo a yi kombisaka epapileni rakwe leri yaka eka Vaefesa leyi nge: ‘Khongelani hi moya nkarhi wun’wana ni wun’wana, hi xivumbeko xihi ni xihi xa xikhongelo ni ku kombela.’ (Vaefesa 6:18) Vavanuna va fanele ku khongela ni vasati va vona. Swikhongelo sweswo hakanyingi swi khumba mbilu ni ku endla leswaku ku va ni ku vulavurisana lokunene loku lulamisaka xiphiqo xihi ni xihi lexi nga kona. Loko hi ri ekhombyeni ni loko hi ringiwa, hi fanele hi ya eka Xikwembu hi xikhongelo, hi kombela mpfuno wa matimba ya moya leswaku hi ta endla leswi pfumelelanaka ni mianakanyo ya Kreste. Hambi a ri Yesu la hetisekeke u ye eka Tata wa yena hi xikhongelo hi minkarhi yo tala, a kombela ku tiyisiwa. Swikhongelo swa yena a swi huma embilwini ni ku va leswi tiyeke. Hi ku fanana namuntlha, loko hi ringiwa, hi nga kuma matimba yo endla xiboho lexi faneleke hi ku huwelela Yehovha leswaku a hi pfuna ku lwisana ni ku navela ku lawuriwa hi nyama, kutani hi tshova xiboho xa vukati.—Pisalema 119:101, 102.
Swikombiso Leswi Hambaneke Swa Ku Tikhoma
14, 15. (a) Yosefa u endle yini loko a ringiwa? (b) I yini lexi pfuneke Yosefa ku lwisana ni ndzingo?
14 Xana hi nga lwisana njhani na ndzingo? Emhakeni leyi hi ni ku hambana loku xiyekaka ka tindlela leti tekiweke hi Yosefa na Davhida. Loko nsati wa Potifaro a ringete hi matimba ku kanganyisa mbhurhi Yosefa, loyi handle ko kanakana a a nga si teka nsati hi nkarhi wolowo, u hetelele a n’wi hlamule hi marito lama nge: “Ku hav̌a lo nkulu e ka mina la e ndlwini leyi; [nuna wa wena] a nga nḍi aleri ntšhumu loko a nga ri wena, hikuv̌a u nsati wa yena. Nḍi nga endlisa ku yini ŝo biha le’ŝikulu ŝonghasi, nḍi dyohela Šikwembu šana?”—Genesa 39:6-9.
15 I yini lexi pfuneke Yosefa ku teka ndlela leyi faneleke, kasi a swi olova leswaku ndzingo lowu wu n’wi hlula? A a ri ni matimba lamakulu lama susumetaka mianakanyo ya yena. A a anakanya swinene hi vuxaka lebyi a nga na byona na Yehovha. A a swi tiva leswaku ku endla vumbhisa ni wansati loyi a hlulekaka ku tikhoma a ku nga ri ku dyohela nuna wa wansati loyi ntsena, kambe ngopfu-ngopfu a ku ri ku dyohela Xikwembu.—Genesa 39:12.
16. Davhida u endle yini loko a ringiwa?
16 Ku humelele yini eka Davhida leswi hambanaka ni sweswo? A a tekile, a ri ni vasati vo hlayanyana, tanihi leswi Nawu a wu swi pfumelela. Siku rin’wana ni madyambu loko a ri endlwini ya yena ya vuhosi u vone wansati a ri karhi a hlamba. A ku ri Batixeba wo xonga, nsati wa Uriya. Entiyisweni Davhida a a fanele ku hlawula exikarhi ka swilo swimbirhi—ku hambeta a languta loko mbilu yakwe yi va ni ku navela loko biha, kumbe ku fularhela ndzingo, a wu bakanya. Xana u hlawule ku endla yini ke? U lerise leswaku a tisiwa endlwini ya yena ya vuhosi, kutani a endla vuoswi na yena. Lexi nga biha ngopfu, u ye emahlweni a endla leswaku nuna wakwe a dlayiwa.—2 Samuwele 11:2-4, 12-27.
17. Hi nga fikelela makumu wahi malunghana ni xiyimo xa moya xa Davhida?
17 Xiphiqo xa Davhida a xi ri xihi ke? Eka marito yakwe ya ku tisola ka xiviri, lama a ma vuleke endzhaku, eka Pisalema 51, hi nga kuma vuthala byo karhi. U te: “Oho Šikwembu! v̌umba e nḍeni ka mina e mbilu le’yo tenga. U tlhela u pfuša e nḍeni ka mina e moya lo’wo tiya.” Swi le rivaleni leswaku loko a ringiwa, a a nga ri na moya lowu tengeke ni lowu tiyeke. Kumbexana u honise ku hlaya Nawu wa Yehovha, kutani vumoya bya yena byi tsana. Kumbe a nga ha va a pfumelele xiyimo ni matimba ya yena tanihi hosi swi onha mianakanyo ya yena lerova a hluriwa hi ku navela loko biha. Kunene, matimba lama susumetaka mianakanyo ya yena enkarhini wolowo a ya ri ya vutianakanyi ni ya vudyoho. Xisweswo, u sungule ku xiya leswaku u fanele a kuma ‘moya lowuntshwa, lowu tiyeke.’—Pisalema 51:10; Deteronoma 17:18-20.
18. Yesu u nyikele xitsundzuxo xihi malunghana ni vuoswi?
18 Vukati bya Vakreste van’wana byi hahluriwile hikwalaho ka leswi munghana un’wana wa vukati kumbe hi vumbirhi bya vona va tipfumeleleke ku wela exiyin’weni xa ku tsana ka moya lexi fanaka ni xa Hosi Davhida. Xikombiso xakwe xi fanele ku va xitsundzuxo eka hina xo lwisana ni ku hambeta u languta wansati kumbe wanuna hi ku n’wi navela, hikuva u nga hetelela u endle vuoswi. Yesu u swi veke erivaleni leswaku a a yi twisisa minsusumeto ya vanhu emhakeni leyi, hikuva u te: “Mi swi twile leswi nga vuriwa loko va te: ‘U nga tshuki u oswa.’ Kambe mina ndzi ri ka n’wina: Un’wana ni un’wana la langutaka wansati hi ku n’wi navela, ú n’wi oswile embilwini ya yena.” Emhakeni yoleyo, matimba lama susumetaka mianakanyo i ya vutianakanyi ni ya vudyoho, hayi ya moya. Kutani xana Vakreste va nga endla yini leswaku va papalata vuoswi, kutani va endla leswaku vukati bya vona byi tshama byi ri lebyi tsakisaka ni lebyi phyuphyisaka?—Matewu 5:27, 28.
Tiyisani Xiboho Xa Vukati
19. Vukati byi nga tiyisiwa njhani?
19 Hosi Solomoni u tsarile a ku: “Hambi uṅwana a nga ta pfukela l’a nga ŝakwe e matimba, loko v̌a ri v̌ambiri va nga ṅwi hlula; na rona ringhole ra miluko minharhu a ri hatlisi ku ṭemeka.” Kunene, vanhu vambirhi lava twananaka evukatini va nga namarhelana ku antswa loko ku ri ni khombo ku tlula loko munhu a ri yexe. Kambe loko xiboho xa vona xi fana ni ringhole ra miluko minharhu hi ku va ni Xikwembu eka xona, vukati bya vona byi ta va lebyi tiyeke. Naswona xana Xikwembu xi nga va evukatini hi ndlela yihi ke? Hi ku va mpatswa wu tirhisa misinya ya milawu ni xitsundzuxo xa xona evukatini.—Eklesiasta 4:12.
20. Hi xihi xitsundzuxo xa Bibele lexi nga pfunaka wanuna?
20 Kunene, loko wanuna a tirhisa xitsundzuxo xa tindzimana leti landzelaka, vukati byakwe byi ta va ni xisekelo lexi antswaka leswaku byi humelela:
“Hi mukhuva wolowo, na n’wina vavanuna, hanyisanani ni vasati va n’wina hi ku twelelana, hikuva va fana ni swibya leswi nga tiyangiki, naswona mi va xixima, hikuva va ta dya ndzhaka ya tintswalo ni vutomi swin’we na n’wina. Va xiximeni leswaku mikhongelo ya n’wina yi ta kala yi nga siveriwi.”—1 Petro 3:7.
“N’wina vavanuna, rhandzani vasati va n’wina kukota leswi Kriste na yena a nga rhandza [vandlha], kutani ú nyiketile vutomi bya yena hikwalaho ka [r]ona. Hi mukhuva wolowo, vavanuna na vona va fanele ku rhandza vasati va vona, hilaha va rhandzaka miri wa vona hakona. Loyi a rhandzaka nsati wa yena, wa tirhandza.”—Vaefesa 5:25, 28.
“Nuna wa yena [u pfuka a, NW] ṅwi ḍunisa. A ku: V̌ana la’v̌o tala v̌a šisati a ti ri tinhenha, kambe wena u v̌a tlula hikwavo.”—Swivuriso 31:28, 29.
“Šana munhu a nga kanḍiya makala, mikonḍo ya yena yi nga ḍuv̌uki šana? Ŝi endlisa ŝeŝo e ka l’a yaka e ka nsati wa warikwav̌o, mani na mani l’a ṅwi khumbaka a nga pfumali nanḍu. L’a [oswaka] . . . o lov̌isa moya wa yena.”—Swivuriso 6:28, 29, 32.
21. Hi xihi xitsundzuxo xa Bibele lexi nga pfunaka wansati?
21 Loko wansati a yisa nyingiso eka misinya ya milawu ya Bibele leyi landzelaka, swi ta hoxa xandla emhakeni ya ku endla leswaku vukati byakwe byi tshama byi tiyile:
“N’wina, vavasati lava tekiweke: Titsongahateni eka vanuna va n’wina, leswaku van’wana va nga kokiwa hi mahanyelo ya n’wina vasati va vona, hambiloko va nga yingisi Rito. A va nga byeriwi hi munhu, hikuva va ta vona xichavo xa n’wina ni ku tenga ka mikhuva ya n’wina [ni] moya . . . wa ku olova ni ku rhula.”—1 Petro 3:1-4.
“Nuna a a nyike nsati leswi swi nga fanelo ya yena [ku nga vuxaka bya rimbewu], swi va tano na yena nsati eka nuna wa yena. . . . Mi nga tshuki mi alelana, ehandle ka loko kumbexana mi nga alelana nkarhinyana, ku ri hi ku twanana.”—1 Vakorinto 7:3-5.
22. (a) Hi tihi timhaka tin’wana leti nga khumbaka vukati hi laha ku nga heriki? (b) Hi rihi langutelo ra Yehovha hi ku dlaya vukati?
22 Nakambe Bibele yi komba leswaku rirhandzu, tintswalo, ntwela-vusiwana, ku leha mbilu, ku twisisa, xikhutazo ni ku bumabumela i swilo swin’wana swa nkoka eka vukati bya risima. Loko vukati byi nga ri na swona swilo sweswo byi fana ni ximilana lexi nga kumiki minseve ya dyambu ni mati—hakanyingi a xi tswali mihandzu. Kutani a hi pfumeleleni matimba lama susumetaka mianakanyo ya hina ma hi pfuna ku khutazana ni ku phyuphyisana evukatini bya hina. Tsundzuka leswaku Yehovha ‘u venga ku dlaya vukati.’ Loko ku tirhisiwa rirhandzu ra Vukreste, a ku fanelanga ku va ni nkarhi wa ku endla vuoswi ni ku fa ka vukati. Ha yini ke? ‘Hikuva rirhandzu a ri hluriwi hi nchumu.’—Malakiya 2:16; 1 Vakorinto 13:4-8; Vaefesa 5:3-5.
Xana U Nga Hlamusela Ke?
◻ Hi xihi xisekelo xa vukati lebyi tsakisaka?
◻ Matimba lama susumetaka mianakanyo ma nga khumba vukati hi ndlela yihi?
◻ Hi nga endla yini leswaku hi tiyisa matimba lama susumetaka mianakanyo ya hina?
◻ Yosefa na Davhida va hambane njhani loko va ringiwa?
◻ Hi xihi xitsundzuxo xa Bibele lexi nga ta pfuna vavanuna ni vavasati ku tiyisa xiboho xa vukati?
[Swifaniso leswi nga eka tluka 18]
Xana hi hanya vutomi byimbirhi—hi va ni tintswalo evandlheni ni ku va ni mona loko hi ri ekaya?