Xana U Ta Xi Yingisa Xitsundzuxo Xa Xikwembu?

VANHU hi ntolovelo va swi honisa switsundzuxo leswi ponisaka vutomi. Vaaki vo tala va Pompeii va hlawule ku honisa mimpfumawulo leyi chavisaka ya Ntshava ya Vesuvius. Hi ndlela leyi fanaka, vanhu vo tala namuntlha va honisa switsundzuxo swa khombo leri taka leri nga ta wela misava hinkwayo. Kambe eka lava va tiyimiseleke ku kongomana ni mintiyiso, xitsundzuxo lexi i xa xiviri tanihi ku vangama ka rihati ni ndzilo leswi a swi huma eNtshaveni ya Vesuvius eka lembe xidzana ro sungula. Tinyimpi timbirhi ta misava, madzana ya tinyimpi letitsongo leti nga ni mavuthu lama hlomeke, tindlala, ku tsekatseka lokukulu ka misava, mintungu, ku tlakuka loku yaka emahlweni ka vugevenga ni madzolonga, ni tsima ra misava hinkwayo ra ku chumayela, loko swi hlanganile hinkwaswo, swi vumba xitsundzuxo lexi xiyekaka xa leswaku vanhu va ta weriwa hi khombo lerikulu ku nga ri khale.

Bibele yi vhumbha xiendlakalo lexi xa nkoka: “Nhlomulo wu ta va lowukulu enkarhini wolowo; nhlomulo lowo tano a wu si va kona hi mpfhuka misava yi tumbulukile ku fikela namuntlha, naswona a wu nga ha vi kona ni siku ni rin’we.” (Matewu 24:21) Hi laha a swi ri ha kona ekhombyeni leri weleke Pompeii, ku ta va ni lava nga ta pona—‘ntshungu lowukulu, lowu ku nga hava ni un’we loyi a nga wu hlayaka, lowu humaka ematikweni hinkwawo, ni le swivongweni hinkwaswo, ni le tinxakeni hinkwato, ni le tindzin’wini hinkwato,’ hi wona lowu nga ta pona, hi leswaku hi wona lowu nga ta ‘huma enhlomulweni lowukulu.’—Nhlavutelo 7:9, 14.

Xivutiso xi ri, Xana ndzoviso lowu wu ta ta rini? Ku ni xivangelo lexi nga kanakanisiki xo pfumela leswaku nhlomulo wolowo wu tshinele. Entiyisweni vadyondzisiwa va Yesu a va lava ku tiva nkarhi lowu swiendlakalo leswi a swi ta endleka ha wona loko va vutisa va ku: “Xikombiso xa vukona bya wena ni xa ku hela ka mafambiselo ya swilo xi ta va xihi ke?” (Matewu 24:3, NW) Xiya nhlamulo leyi Yesu Kreste a yi nyikeke.

Nyimpi—Xiyenge Lexi Xiyekaka Xa Xikombiso Lexi Hlanganeke

Yesu a nga vhumbhanga xiendlakalo xin’we ntsena lexi xiyekaka. Ku ri na sweswo, u vulavule hi nxaxamelo wa swiendlakalo leswi loko swi hlanganile a swi ta vumba xitsundzuxo xa Xikwembu—xikombiso lexi hlanganeke xa makumu ya mafambiselo ya swilo. Xiendlakalo xo sungula lexi vhumbhiweke xi hlamuseriwe eka Matewu 24:7 leyi nge: “Tiko rin’wana ri ta pfukela tiko rin’wanyana, mfumo wun’wana wu ta lwa ni mfumo wun’wanyana.” Eka vuprofeta lebyi yelanaka ni byebyo lebyi nga eka Nhlavutelo 6:4, Bibele yi vhumbhe leswaku ‘ku rhula a ku ta susiwa emisaveni.’ Leswi a swi vula nyimpi ya mpimo lowu nga si vaka kona.

Matimu ya hi byela leswaku vuprofeta lebyi bya nyimpi ya misava hinkwayo byi hetiseke ku sukela hi lembe leri nga rivalekiki ra 1914. Buku leyi nge American Adventures yi vula leswi landzelaka malunghana ni malembe ya le mahlweni ka 1914: “Maamerika yo tala ma nghene eka lembe xidzana lerintshwa ma ri ni ntshembo lowukulu. Lawa a ku ri ‘malembe lamanene,’ naswona swiyimo a swi ri leswinene ku ya fika eku sunguleni ka kume ra vumbirhi ra malembe. . . . Kutani hi July 28, 1914, ntshembo lowu wu tsekatsekisiwe hi rito rin’we: nyimpi.” Xisweswo ku sungule Nyimpi yo Sungula ya Misava, leyi lwiweke ku sukela hi 1914 ku ya fika hi 1918, naswona van’wana va yi vule “nyimpi yo herisa tinyimpi hinkwato.” Matiko ya makume-mbirhi-nhungu ma katseke eka yona hi ku kongoma. Naswona loko u katsa ni matiko lawa a ya seketela lama a ma nghenele nyimpi, matiko lama lwaka a ma endla tiphesente ta kwalomu ka 90 ta vaaki va misava hi nkarhi wolowo.

Eka Nyimpi yo Sungula ya Misava, nakambe ku tirhisiwe matlhari lamantshwa ni lama nga ni ntamu lowukulu wo dlaya, tanihi swibamu leswikulu, gasi ya chefu, michini yo humesa ndzilo, mathangi ya nyimpi, swihaha-mpfhuka ni swikepe swa le ndzeni ka mati. Ku dlayiwe masocha ya kwalomu ka khume ra timiliyoni—ku nga nhlayo leyi tlulaka ya masocha hinkwawo lama lweke eka tinyimpi letikulu leti lwiweke hi malembe ya 100 ya le mahlweni ka yona! Ku vavisiwe masocha ya kwalomu ka 21 wa timiliyoni. Kunene, a ku ri nyimpi ya misava hinkwayo, leyi fungheke 1914 tanihi ku sungula ka ‘masiku ya makumu.’ (2 Timotiya 3:1) Hambi swi ri tano, a hi nyimpi ntsena leyi a yi vumba xikombiso xa Yesu.

Swiyenge Swin’wana Swa Xikombiso

Yesu u ye emahlweni a ku: “Ku ta va ni tindlala, ni ku tsekatseka ka misava ematlhelweni layo tala. Swilo leswi hinkwaswo i ku sungula ka mahlomulo.” (Matewu 24:7, 8) Luka 21:11 yi engetela “mintungu” eka nxaxamelo wolowo. Loko Nyimpi yo Sungula ya Misava yi nga si hela, ntungu wa chachalaza ya le Spain wu sungule ku hangalakela emisaveni hinkwayo hi rivilo lerikulu. Wu hetelele wu dlaye vanhu lava tlulaka 20 wa timiliyoni, ku nga nhlayo leyi tlulaka ya vanhu hinkwavo lava feke enyimpini yoleyo.

Hi nkarhi wa nyimpi ni le ndzhaku ka yona, vanhu van’wana va timiliyoni va dlayiwile hi ndlala. Ku tsekatseka ka misava na kona ku koxe vutomi lebyo tala. Hi 1915, ku fe vanhu vo tlula 30 000 le Italy; hi 1920, ku fe kwalomu ka 200 000 le China; hi 1923 ku fe kwalomu ka 143 000 le Japani. Kambe hi laha Yesu a kombiseke ha kona, leswi hinkwaswo a ku ri ku sungula ntsena ka nhlomulo. Dikixinari yin’wana yi hlamusela “nhlomulo” tanihi “xitlhavi lexikulu lexi tekaka nkarhinyana.” Misava leyi, a yi xaniseka hi switlhavi leswi landzelelanaka hi mpimo lowu kulaka ku sukela hi 1914. Hi xikombiso, malembe ya 21 ntsena endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, ku landzele nyimpi ya vumbirhi ya misava, leyi koxeke vutomi bya vanhu va 50 wa timiliyoni, kutani yi nghenisa vanhu eka nguva ya nyutliya.

Emalembeni ya sweswinyana, ku vuriwe swo tala hi nchumu wun’wana lowu tisaka nhlomulo: ku herisiwa ka mbangu hi munhu. Hambi leswi Yesu a nga yi boxangiki hi ku kongoma mhaka leyi eka vuprofeta bya yena, Nhlavutelo 11:18 yi kombisa leswaku emahlweni ka ndzoviso lowu taka, munhu a a ta va a ‘herisa misava.’ Vumbhoni lebyi kombisaka leswaku misava ya herisiwa byi tele. Hi laha a tshahiweke ha kona ebukwini leyi nge State of the World 1988, mutshila wa timhaka ta mbangu, Norman Myers u nyikela rungula leri ri chavisaka: “Ku hava ni rixaka ni rin’we eka leti hundzeke leri a ri langutela ku herisiwa lokukulu ka mbangu hi nkarhi wa rona ku fana ni leri. Enkarhini lowu taka, a ri kona rixaka leri nga ta langutana ni mphikamakaneta leyi fanaka ni leyi: loko rixaka ra namuntlha ri hluleka ku langutana ni xiphiqo lexi, ku onhaka ku ta va kukulu naswona ‘mati ma ta va ma halakile.’”

Xiya xiviko xa nkandziyiso wa February 17, 1992 wa magazini wa Newsweek, malunghana ni ku hela ka ozone empfhukeni. Mutivi wa ozone eka nhlangano wa Greenpeace, Alexandra Allen, u tsahiwe a ri loyi a tsundzuxaka leswaku ku hela ka ozone “sweswi ku vanga nxungeto wa vumundzuku bya vutomi hinkwabyo emisaveni.”—Vona bokisi eka tluka leri leswaku u ta kuma vumbhoni lebyi engetelekeke malunghana ni ku onhiwa ka mbangu wa misava.

A ku na xivandla lexi ringaneke xo nyikela nhlamuselo leyi enteke ya swiyenge hinkwaswo swa vuprofeta bya Yesu. (Vona chati eka tluka 5 leswaku u kuma nkatsakanyo wa swiyenge swin’wana swa vuprofeta.) Kambe xiyenge xin’wana lexi xi nga fanelangiki ku honisiwa hi lexi hlamuseriweke eka Matewu 24:14 leyi nge: “Evhangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” A swi kanakanisi leswaku i vamani lava endlaka ntirho lowu wo chumayela emisaveni hinkwayo. Timbhoni ta Yehovha ematikweni ya 229 ti hete tiawara leti tlulaka gidi ra timiliyoni entirhweni lowu hi lembe ra 1992 ntsena. Xisweswo ntirho wa vona wu nyikela byin’wana bya vumbhoni lebyi xiyekaka swinene bya leswaku hi hanya emasikwini ya makumu.

Mi Nga Kanganyisiwi!

Kambe van’wana va nga vula leswaku mhaka hinkwayo leyi vuriwaka hi ‘masiku ya makumu’ ko va ku hundzeleta ntsena. Va vutisa, ‘Ku vuriwa yini hi ku fa ka Vukhomunisi loku ka ha ku humelelaka eYuropa Vuxa? Kumbe matshalatshala ya mimfumo leyikulu yo endla ku rhula? Xana lebyi a hi vumbhoni bya leswaku swilo swi ya swi antswa?’ E-e. Xiya leswaku Yesu a nga vulanga leswaku misava hinkwayo a yi ta tshama yi ri ni tinyimpi, ku tsekatseka ka misava ni tindlala emasikwini ya makumu. Leswaku ku chumayeriwa mahungu lamanene emisaveni hinkwayo, a ku ta va ni minkarhi yo karhi leyi rhulekenyana.

Nakambe tsundzuka leswaku Yesu u fanise masiku ya makumu ni masiku ya le mahlweni ka Ndhambi ya le nkarhini wa Nowa. Hi nkarhi wolowo, vanhu a va khomekile hi ku dya, ku nwa ni ku hlomisana—ku nga swiendlo leswi tolovelekeke evuton’wini. (Matewu 24:37-39) Leswi a swi ta kombisa leswaku hambi leswi swiyimo swa le masikwini ya makumu a swi ta va leswi tisaka gome, swilo a swi nga ta nyanya ku biha lerova vutomi lebyi tolovelekeke byi nga koteki. Tanihi le sikwini ra Nowa, vanhu lavo tala swinene va khomeke swinene hi timhaka ta siku na siku lerova a va wu lemuki nkoka wa minkarhi leyi.

Hikwalaho, swi ni khombo ku va la honisaka, hikwalaho ko yengiwa hi swiendlakalo swin’wana swa politiki leswi vonakaka swi tsakisa. (Ringanisa 1 Vatesalonika 5:3.) Ku ni vumbhoni lebyi nga kanetekiki bya leswaku vuprofeta bya Yesu bya karhi bya hetiseka sweswi—ku nga xitsundzuxo xa leswaku ndzoviso wu tshinele!

Nkarhi Lowu Vangamaka eNdzhaku Ka Ndzoviso

Ndzoviso wa le Pompeii wu vange rifu ni nhlomulo. Hambi swi ri tano, makumu ya mafambiselo lawa ya namuntlha ma ta pfula ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyo xonga ya paradeyisi. (Nhlavutelo 21:3, 4) Tihulumendhe ta vanhu leti avaneke a ti nge he yi onhi misava hi tinyimpi. Vanhu a va nge he chavisiwi hi nxungeto wa ndzoviso wa nyutliya. Tifeme leti onhaka mbangu a ti nge he vi kona.—Daniyele 2:44.

Hi nkarhi wolowo munhu un’wana ni un’wana loyi a hanyaka u ta va murhandzi wa vululami ni munghana wa ntiyiso, loyi a yingisaka vulawuri bya Mfumo hi ku helela. (Pisalema 37:10, 11) Swibedlhele, timoxara ni swilahlo a swi nge he vi kona. Ku dlaya vukati, ku hambana ka vanghana va vukati, gome ni ku khomiwa ka vana hi ndlela yo biha na swona a swi nge he vi kona.—Esaya 25:8; 65:17.

Xana wa swi lava ku pona masiku ya makumu kutani u vona misava leyintshwa leyi vangamaka ya Xikwembu? Kutani ‘tshama u xalamukile, hikuva a wu swi tivi leswaku nkarhi wu ta va rini.’ (Marka 13:33) Hambi swi ri tano, swiendlakalo swa misava swi kombisa kahle leswaku nkarhi lowu vekiweke wu kusuhi—wu tshinele swinene eka vo tala lava nga ta weriwa hi khombo. Ku hava nkarhi wo tlanga ha wona. Kutani teka goza leri ponisaka vutomi, kutani u tilavela vanhu lava va yingisaka xikombiso xa misava hinkwayo xa masiku ya makumu. U nga va vona hi ku olova, hikuva hi vona ntsena lava yingisaka xileriso xa Yesu xo chumayela mahungu lamanene ya Mfumo emisaveni hinkwayo. Kun’we ni vanhu vo tano, onge u nga teka magoza yo tirhisana na Hosi, Kreste Yesu, loyi ha yena ku vuriwaka leswi landzelaka: “Vamatiko va ta tshemba vito ra yena.”—Matewu 12:18, 21.

[Bokisi leri nga eka tluka 5]

Swiyenge Swa Makume-mbirhi-mune Swa Xikombiso

1. Tinyimpi leti nga si tshamaka ti va kona—Matewu 24:6, 7; Nhlavutelo 6:4

2. Ku tsekatseka ka misava—Matewu 24:7; Marka 13:8

3. Ku kayivela ka swakudya—Matewu 24:7; Marka 13:8

4. Mintungu—Luka 21:11; Nhlavutelo 6:8

5. Ku andza ka vuhomboloki—Matewu 24:12

6. Ku herisiwa ka misava—Nhlavutelo 11:18

7. Ku tsana ka rirhandzu—Matewu 24:12

8. Swivono leswi chavisaka—Luka 21:11

9. Ku rhandza mali ngopfu—2 Timotiya 3:2

10. Ku nga yingisiwi ka vatswari—2 Timotiya 3:2

11. Ku rhandza mintsako ku tlula Xikwembu—2 Timotiya 3:4

12. Ku tirhandza ku tlurisa—2 Timotiya 3:2

13. Ku kayivela ka rirhandzu loku tolovelekeke—2 Timotiya 3:3

14. Ku ka vanhu va nga twanani—2 Timotiya 3:3

17. Vo tala hi vukanganyisi va tivula Vakreste—2 Timotiya 3:5

18. Vo tala va dya ni ku nwa ku tlula mpimo—Luka 21:34

19. Vahlekuri va honisa xikombiso—2 Petro 3:3, 4

22. Ku xanisiwa ka Vakreste va ntiyiso—Matewu 24:9; Luka 21:12

24. Vanhu va nga ehleketi nchumu hi khombo—Matewu 24:39

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Swiphiqo Swa Mbangu—Xikombiso Xa Minkarhi Ya Hina

◻ Xifunengeto lexi sirhelelaka xa ozone etindhawini leti nga ni vaaki lavo tala eka Hafu ya Misava ya le N’walungwini xi hela hi rivilo leri andzisiweke kambirhi eka leri vativi va sayense a va ri anakanya malembe lama nga riki mangani lama hundzeke.

◻ Tinxaka leti nga riki ehansi ka 140 ta swimilana ni swiharhi swa lova siku na siku.

◻ Mpimo wa moya wa khaboni-diyokisayidi leyi khomaka ku hisa sweswi wu tlakuke hi tiphesente ta 26 ku tlula mpimo wa yona emahlweni ka ku tala ka tifeme, naswona wu ya wu engeteleka.

◻ Vuandlalo bya misava a byi hisa swinene hi 1990 ku tlula lembe rihi ni rihi, ku sukela loko ku hlayisiwa ka tirhekhodo ku sunguriwile exikarhi ka lembe xidzana ra vu-19; malembe ya tsevu eka ya nkombo lama hisaka ngopfu ma ve kona ku sukela hi 1980.

◻ Mpimo wa swihlahla leswi herisiwaka lembe na lembe i 17 000 000 wa tihektara, lexi ku nga xivandla lexi lavaka ku ringana ni hafu ya tiko ra Finland.

◻ Nhlayo ya vaaki va misava yi kula hi vanhu va timiliyoni ta 92 lembe na lembe—leyi ku nga nhlayo leyi lavaka ku ringana ni vaaki va Mexico lembe na lembe; eka ntsengo lowu, ku tswariwa 88 wa timiliyoni ematikweni lama hluvukaka.

◻ Vanhu va kwalomu ka 1,2 wa gidi ra timiliyoni va pfumala mati lamanene yo nwa.

Hi ku ya hi buku leyi nge State of the World 1992, ya Worldwatch Institute, matluka 3, 4, W. W. Norton & Company, New York, London.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Endzhaku ka ndzoviso, ku ta ta misava ya Xikwembu leyintshwa ni leyi vangamaka