Tihele—I Ku Xanisiwa Hi Laha Ku Nga Heriki Kumbe I Sirha Leri Tolovelekeke?

XANA u tshame u byeriwa leswaku Vatatana va Kereke, vafundhisi va malembe ya le xikarhi ni Vahundzuluxi, va vula leswaku ku xaniseka loku twiwaka etiheleni a ku heli? Loko swi ri tano, swi nga ku hlamarisa ku tiva leswaku vadyondzi van’wana va Bibele lava xiximiwaka, sweswi va kanetana ni mavonelo wolawo. Le Britain, un’wana wa vona, John R. W. Stott, u tsala leswaku “Matsalwa ma kombetela eku lovisiweni, ni leswaku ‘ku xanisiwa hi laha ku nga heriki’ i dyondzo leyi yi faneleke yi landza matimba lamakulu ya Matsalwa.”—Essentials—A Liberal-Evangelical Dialogue.

I yini lexi n’wi vangeleke ku vula leswaku ku xanisiwa hi laha ku nga heriki a ku sekeriwanga kona eBibeleni?

Dyondzo Ya Ririmi

Nhlamuselo yakwe yo sungula yi katsa ririmi. U hlamusela leswaku loko Bibele yi vulavula hi xiyimo xo hetelela xa ku avanyisiwa (“Gehena”; vona bokisi, tluka 8), hakanyingi yi tirhisa mongo wa “ku lovisa,” “riendli apollumi (lovisa) ni riviti apòleia (ndzoviso)” ra Xigriki. Xana marito lawa ma vula ku xanisiwa? Stott u komba leswaku loko riendli ri kongomile, ri ri leri helaka, “apollumi” ri vula leswaku “dlaya.” (Matewu 2:13; 12:14; 21:41) Xisweswo eka Matewu 10:28, laha King James Version yi vulaka leswaku Xikwembu xi lovisa “moya-xiviri ni miri etiheleni,” mongo wu vula ku lovisa hi rifu, ku nga ri hi ku xanisiwa hi laha ku nga heriki. Eka Matewu 7:13, 14, Yesu u komba ku hambana exikarhi ka “nyangwa leyo khuma, . . . leyi yisaka evutomini” ni “nyangwa [yo anama] leyi yisaka eku loveni.” Stott wa hlamusela: “Hikwalaho, swi nga hlamarisa loko vanhu lava ku vuriwaka leswaku va lovisiwa kambe entiyisweni va nga lovisiwi.” Hi laha ku faneleke u fikelela makumu lawa: “Loko ku dlaya swi vula ku herisa vutomi bya miri, tihele ti fanele ti ri ku herisiwa ka vutomi bya miri ni bya moya, ku nga ku hela ka ku hanya.”—Essentials, matluka 315-16.

Ku Hlamusela Swivono Swa Ndzilo Wa Tihele

Hambi swi ri tano, vanhu vo tala va vukhongeri va nga pfumelelana ni muungameri wa Nhlengeletano ya Baptist Dzonga, Morris H. Chapman, loyi a nga te: “Ndzi chumayela hi tihele ta xiviri.” U tlhandlekerile: “Bibele yi ti vita ‘tiva ra ndzilo,’ naswona a ndzi voni leswaku nhlamuselo yoleyo yi nga ha antswisiwa.”

Entiyisweni, swivono swa ndzilo leswi tirhisiwaka eBibeleni swi nga pfuxa xivono xa ku xanisiwa. Hambi swi ri tano, buku leyi nge Essentials yi ri: “A swi kanakanisi hikuva hinkwerhu hi tshame hi twa ku vava ka ku hisiwa, ndzilo wolowo emiehleketweni ya hina wu fana ni ‘ku xanisiwa u ri karhi u hanya’. Kambe nchumu lowukulu lowu endliwaka hi ndzilo a hi ku twisa ku vava, kambe i ku lovisa, hi laha swilo hinkwaswo leswi hisaka swa misava swi kombaka ha kona.” (Tluka 316) Ku tsundzuka ku hambana koloko ka nkoka swi ta ku pfuna leswaku u papalata ku hlaya swin’wana eMatsalweni kasi a swi kona. Swikombiso swin’wana hi leswi:

Malunghana ni lava hoxiwaka eGehena, Yesu u vule leswaku “xivungu lexi xi va dyaka a xi fi, ni ndzilo a wu timeki.” (Marka 9:47, 48) Hi ku kuceteriwa hi marito ya buku leyi nga amukeriwiki ya Judith (“U ta rhumela ndzilo ni manyokana emirini wa vona kutani va ta rila hi ku twa ku vava hi laha ku nga heriki.”—Judith 16:17, The Jerusalem Bible), vahlamuseri van’wana va Bibele va vula leswaku marito ya Yesu ma vula ku xanisiwa hi laha ku nga heriki. Kambe, buku leyi nga amukeriwiki ya Judith, leyi nga huhuteriwangiki hi Xikwembu, a hi nchumu wo wu tirhisa ku kuma nhlamuselo ya matsalwa ya Marka. Esaya 66:24, tsalwa leri Yesu a vulavuleke ha rona ri tikomba ri vula leswaku ndzilo ni swivungu swi lovisa mimiri leyi feke (Esaya u ri “miṭumbu”) ya valala va Xikwembu. Eka marito ya Esaya kumbe ya Yesu ku hava lexi kombaka ku xanisiwa hi laha ku nga heriki. Xivono xa ndzilo xi komba ku lovisiwa hi ku helela.

Nhlavutelo 14:9-11 yi vulavula hi van’wana lava va “xanisiwa[ka] hi ndzilo ni xivavula . . . Kutani musi wa ndzilo lowu wu va xanisaka wu tuvikela ehenhla hi laha ku nga heriki.”a Xana leswi swi kombisa ku xanisiwa hi laha ku nga heriki endzilweni wa tihele? Kahle-kahle leswi swi vuriwaka hi ndzimana leyi hi leswaku lavo biha va xanisiwa, hayi leswaku va xanisiwa hi laha ku nga heriki. Ndzimana leyi yi vula leswaku i musi—xikombiso xa leswaku ndzilo wu wu endlile ntirho wa wona wo lovisa—lowu tuvikaka hi laha ku nga heriki, hayi ku xanisiwa hi ndzilo.

Nhlavutelo 20:10-15 yi vula leswaku “etiveni ra ndzilo ni xivavula, . . . va ta xanisiwa vusiku ni nhlekanhi hilaha ku nga heriki.” Loko u hlaya ro sungula, yi nga ha twala onge yi seketela mhaka ya ku xanisiwa hi laha ku nga heriki hi ndzilo, kambe a swi tano nikatsongo. Hikwalaho ka yini? Xivangelo xin’wana, “xivandzana ni muprofeta wa mavunwa” ni “rifu ni [Hades]” swi ta helela lomu ku vitaniwaka ‘tiva ra ndzilo.’ Hi laha u swi vonaka ha kona, xivandzana, muprofeta wa mavunwa, rifu ni Hades a hi vanhu va ntiyiso; hikwalaho, a swi nge ku twi ku xanisiwa. Ematshan’wini ya sweswo, G. B. Caird wa tsala eka A Commentary on the Revelation of St. John the Divine, “tiva ra ndzilo” ri vula “ku herisiwa ni ku rivariwa.” Yinhla leyi yi fanele ku twisisiwa hi ku olova, hikuva Bibele hi yoxe yi vula leswi malunghana ni tiva leri ra ndzilo: “[Tiva] ra ndzilo, ri nga rona rifu ra vumbirhi.”—Nhlavutelo 20:14.

Ku Hambanisa Mahahlwa Ya Vukhongeri

Ku nga khathariseki tinhla leti, vapfumeri vo tala va kandziyisa leswaku “ndzoviso” a wu vuli swona leswi vuriwaka hi rito leri kambe wu vula ku xanisiwa hi laha ku nga heriki. Hikwalaho ka yini? Mianakanyo ya vona yi khumbiwa hi hahlwa ra ndzilo wa tihele ra vukhongeri—dyondzo ya ku nga fi ka moya-xiviri wa munhu. Naswona tanihi leswi tikereke ta vona ti nga ha vaka ti hlohlotele tidyondzo leti to fana eka malembe xidzana lama hundzeke, va nga ha vona onge tindzimana leti vulavulaka hi ndzoviso ti vula ku xanisiwa hi laha ku nga heriki. Hambi swi ri tano, moya-xiviri wa munhu lowu nga fiki a wu nge fi—hi laha vo tala va anakanyaka ha kona.

Kambe xiya yinhla leyi vuriwaka hi mufundhisi wa Anglican, Philip E. Hughes: “Ku vula leswaku moya-xiviri wa munhu a wu fi i ku va ni vonelo leri nga amukeriwiki edyondzweni ya Matsalwa, hikuva hi ku ya hi bibele, xivumbeko xa munhu nkarhi hinkwawo xi kombisiwa xi ri lexi hlanganisaka moya ni miri hi ku helela. . . . Xitsundzuxo xa Xikwembu eku sunguleni, malunghana ni murhi lowu yirisiweke, xa leswaku, ‘Siku leri u nga ta dya eka wona u ta fa,’ a xi byeriwa munhu tanihi xivumbiwa xa nyama ni moya—loko a wu dya, a a ta fa hi ku helela. A xi kona xiringanyeto xa leswaku xiphemu xakwe a xi nga ta fa, kumbe leswaku ku fa kakwe a ku ta va ka xiphemu xo karhi ntsena.”—The True Image—The Origin and Destiny of Man in Christ.

Hi ku fanana, mufundhisi Clark Pinnock u ri: “Mhaka leyi [ya leswaku moya-xiviri wa munhu a wu fi] i khale swinene yi nghene evukhongerini kambe a yi kona ebibeleni. Bibele a yi dyondzisi leswaku moya-xiviri a wu fi.” Ezekiyele 18:4, 20 na Matewu 10:28 yi tiyisa leswi. Ku tlula kwalaho, Yesu u vulavule hi munghana wakwe la feke Lazaro a ku “ú etlele,” kumbe ku wisa. Yesu u vule leswaku u “ya ku ya n’wi pfuxa.” (Yohane 11:11-14) Kutani munhu kumbe moya-xiviri, Lazaro a a file, kambe hambi loko nkarhi se wu hundzile, u pfuxiwile, a tlhelela evuton’wini. Tinhla ta swi kombisa sweswo. Yesu u pfuxe Lazaro evafini.—Yohane 11:17-44.

Xana tinhla leti ti yi khumba njhani dyondzo ya ku xanisiwa hi laha ku nga heriki? Le ndzhaku eka lembe xidzana ra vu-17, mutsari wa switsalwana William Temple u te: “Ku ni [matsalwa] lama vulavulaka hi ku hoxiwa endzilweni lowu nga timekiki. Kambe loko ho hlaya hi nga ri na nkumbetelo wa leswaku lexi hoxiwaka eka wona a xi heli, hi ta va ni mianakanyo ya leswaku xi ta lovisiwa, ku nga ri swona leswaku xi ta tshwa hi laha ku nga heriki.” Nhlamuselo yoleyo leyinene ya ha ri ntiyiso, hikuva hi swona leswi kahle-kahle Bibele yi swi dyondzisaka.

Entiyisweni, u ni swivangelo leswi twalaka swo kanakana hi mianakanyo ya ku xanisiwa hi laha ku nga heriki etiheleni. Kumbexana a wu lavi ku vutisa ntsena ivi u landzela xitsundzuxo xa profesa wa ntivo-vukwembu Pinnock, loyi a nga te: “Nxaxamelo hinkwawo wa tidyondzo leti khumbaka tihele, ku katsa ni ku xanisiwa loku nga heriki, . . . swi fanele swi herisiwa, ku nghena dyondzo leyi twalaka.” Ina, mahanyelo lamanene, vululami—ngopfu-ngopfu ni—Rito ra Xikwembu, Bibele, swi ku byela leswaku u endla leswi engetelekeke.

Loko u swi endla, u ta swi vona leswaku lexi tihele ti nga xona hi xiviri, i nchumu wa ku wu tshemba hakunene. U nga kuma rungula leri pfunaka emhakeni leyi ebukwini leyi nge U Nga Hanya Hi Masiku aParadeyisini eMisaveni.b Yi kombele loko u hlangana ni Timbhoni ta Yehovha. Hlaya tindzima leti nge “Ku Humelela Yini Eku Feni?” “Tihele—Hakunene Ti Kona Xana?” na “Ku Pfuxiwa—Ka Vamani Naswona Kwihi?” U ta swi vona leswaku lexi tihele ti nga xona hi xiviri, a hi nchumu wa ku wu tshemba ntsena kambe wu tlhela wu khorwisa.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 8]

KU HLAMUSELA MARITO

Eka xihloko lexi marito “tihele” na “ndzilo wa tihele” hi laha ma tirhisiwaka ha kona hi vafundhisi eVujaganini ma vula rito ra Xigriki leri nge geʹen·na, leri humelelaka ka 12 eka “Testamente Leyintshwa.” (Matewu 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Marka 9:43, 45, 47; Luka 12:5; Yakobo 3:6) Hambi leswi ku hundzuluxela ko hambana-hambana ka Bibele ku hlamuselaka rito leri ra Xigriki ri va, “tihele,” ku hundzuluxela kun’wana ku ri hundzuluxela hi ku landza mpfumawulo wa rona ri va “Gehena.” Ri fambisana ni “[tiva] ra ndzilo, ku nga rona rifu ra vumbirhi,” xikombiso xa ku loviseriwa makumu lexi kumekaka ebukwini yo hetelela ya Bibele.—Nhlavutelo 20:14.

Malunghana ni marito man’wana mambirhi lawa nkarhi wun’wana ma hundzuluxeriwaka ma ku “tihele,” A Dictionary of the Bible (1914), leyi hleriweke hi William Smith, yi ri: “Tihele . . . i rito leri hi ntolovelo na hi ndlela leyi nga riki yona vahundzuluxeri van’wana va ri tirhiselaka ku hlamusela Sheol ya Xiheveru. Kumbexana a swi ta antswa loko a ku tirhisiwa rito ra Xiheveru leri nge Sheol, kumbexana nkarhi hinkwawo ri hlamuseriwa ri va ‘sirha’ kumbe ‘khele’. . . . Eka T[estamente] L[eyintshwa], rito leri nge Hades, ku fana na Sheol, nkarhi wun’wana ri vula ‘sirha’ ntsena . . . Hi le ka mongo lowu ntsena lomu tidyondzo ti vulaka leswi hi Hosi ya hina, ‘U ye etiheleni,’ ti vula xiyimo xa vafi lexi tolovelekeke.”

Ku hambana na Gehena, leyi kombaka ndzoviso wo hetelela, Sheol na Hades ma kombetela eka rifu esirheni leri tolovelekeke ra vanhu, lava nga ni ntshembo wo tlhela va pfuxiwa va hanya.—Nhlavutelo 20:13.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Yesu u pfuxe Lazaro evurhongweni bya rifu