Xana Tihele Ti Kona? Hi Ku Ya Hi Bibele, Xana Tihele I Yini?

Nhlamulo ya le Bibeleni

Vuhundzuluxeri byo tala bya Tibibele ta khale ta Xinghezi, to tanihi King James Version, ti tirhisa rito “tihele” eka tindzimana tin’wana. (Pisalema 16:10; Mitirho 2:27 a) Hilaha leswi dyondzisiwaka hi tikereke tin’wana swi kombisiweke hakona eka xifaniso xa nhlokomhaka leyi, vanhu vo tala va tshemba leswaku tihele i ndhawu leyi nga ni ndzilo wa hilaha ku nga heriki laha lavo homboloka va hisiwaka kona. Xana sweswo hi leswi Bibele yi swi dyondzisaka?

Eka nhlokomhaka leyi

Xana tihele i ndhawu leyi vanhu va xanisiwaka kona hilaha ku nga heriki?

Nikatsongo. Marito lama hundzuluxeriweke ma va “tihele” eka vuhundzuluxeri byin’wana bya Tibibele ta khale (Xiheveru, “Sheol”, Xigiriki, “Hayidesi”) hakanyingi ma vula “Sirha” leri tolovelekeke ra munhu. Bibele yi vula leswaku munhu loyi a nga “eSirheni” a nga ha hanyi.

Vafi a va twi nchumu naswona a va twi ku vava. Etiheleni a ku na “ntirho kumbe makungu kumbe vutivi kumbe vutlhari.” (Eklesiasta 9:10, Bibele Ya Matsalwa Yo Kwetsima Ya Misava Leyintshwa) Tihele a hi ndhawu leyi vanhu va rilaka eka yona hikwalaho ko twa ku vava. Ku ri na sweswo, Bibele yi ri: “Lavo homboloka hi vona u fanelaka ku va khomisa tingana, va ya exivandleni xa vafi [tiheleni] va nga ha ri na xo xi vula.”—Pisalema 31:17; Bibele Ya Mahungu Lamanene; Pisalema 115:17.
Xikwembu xi vule leswaku ku ta va ni rifu, ku nga ri ku xanisa vanhu etiheleni, tanihi hakelo ya xidyoho.Xikwembu xi byele wanuna wo sungula Adamu leswaku hakelo yo tlula nawu wa xona a ku ta va rifu. (Genesa 2:17) A xi vulanga nchumu hi ku va xanisa etiheleni hilaha ku nga heriki. Endzhaku ka loko Adamu a dyohile, Xikwembu xi n’wi byele hakelo ya xidyoho xakwe: “U ta tlhelela entshurini hikuva u ntshuri.” (Genesa 3:19) A nga ha ta hanya. Loko Xikwembu a xi lave ku yisa Adamu endzilweni wa tihele, a xi ta va xi vule tano. Xikwembu a xi cincanga nxupulo lowu kumiwaka hi vanhu lava nga yingisiki milawu ya xona. Endzhaku ka nkarhi wo leha Adamu a dyohile, Xikwembu xi huhutele mutsari wa Bibele ku vula leswi: “Hakelo ya xidyoho i rifu.” (Varhoma 6:23) A ku nga ha laveki nxupulo wun’wana wo tlula lowu hikuva “loyi a feke u tshunxiwile eka xidyoho xakwe.”—Varhoma 6:7.
Vonelo ra leswaku vanhu va xanisiwa hilaha ku nga heriki etiheleni ra nyenyetsa eka Xikwembu. (Yeremiya 32:35) Vonelo ro tano ri kanetana ni leswi Bibele yi swi dyondzisaka, ku nga leswaku “Xikwembu i rirhandzu.” (1 Yohane 4:8) Xi lava leswaku hi xi gandzela hileswi hi xi rhandzaka, ku nga ri hileswi hi chavaka ku xanisiwa hilaha ku nga heriki etiheleni.—Matewu 22:36-38.
Vanhu vo lulama va le tiheleni. Tibibele leti tirhisaka rito “tihele,” ti kombisa leswaku vanhu vo tshembeka, vo tanihi Yakobo na Yobo, va le tiheleni. (Genesa 37:35; Yobo 14:13) Hambi ku ri Yesu Kreste ku vuriwa leswaku a a ri etiheleni loko a fa, ku fikela loko a pfuxiwa. (Mitirho 2:31, 32) Swi lo tlangandla leswaku loko ku tirhisiwa rito “tihele” eka Tibibele, swi vula Sirha ra ntolovelo.b

Xana xi vula yini xifaniso xa Yesu xa xifumi na Lazaro?

Xifaniso lexi xi vuriwe hi Yesu naswona xi kumeka eka Luka 16:19-31. Swifaniso swi tirhisiwa tanihi swikombiso leswi hi dyondzisaka mahanyelo lamanene ni ku hi pfuna hi vona leswaku Xikwembu xi yi languta njhani mhaka yo karhi. Xifaniso xa xifumi na Lazaro a ku nga ri mhaka ya xiviri. (Matewu 13:34) Leswaku u dyondza swo tala hi xifaniso lexi, hlaya nhlokomhaka leyi nge: “Who Were the Rich Man and Lazarus?”

Xana tihele ti kombisa leswaku munhu u hambanisiwa ni Xikwembu?

Doo! Dyondzo ya leswaku vafi va swi vona leswaku va hambanisiwa ni Xikwembu yi lwisana ni leswi Bibele yi swi dyondzisaka, ku nga leswaku vafi a va tivi nchumu.—Pisalema 146:3, 4; Eklesiasta 9:5.

Xana u kona munhu loyi a tshameke a ntshunxiwa etiheleni?

Ina. Bibele yi hi hlamusela vuxokoxoko bya vanhu va kaye lava feke va lahliwa eSirheni (leri hundzuluxeriweke ri va “tihele” eTibibeleni tin’wana) naswona va tlheleke va hanya hi leswi va pfuxiweke.c Loko a va tiva nchumu hi leswi endlekaka etiheleni, a va ta vula swo tala hikuva a va ta va va tivonele hi ya vona. Swa hlamarisa swinene leswi ku nga riki na un’we loyi a vuleke leswaku a ku ri njhani etiheleni kumbe ku hlamusela leswi a swi voneke. Hikwalahokayini? Hikuva hilaha Bibele yi dyondzisaka hakona, a va nga tivi nchumu naswona a swi fana niloko va etlele “vurhongo” lebyikulu.—Yohane 11:11-14; 1 Vakorinto 15:3-6.

a Vuhundzuluxeri byo tala bya manguva lawa bya Xinghezi a byi ri tirhisi rito “tihele” eka Mitirho 2:27. Ku ri na sweswo, byin’wana byi tirhisa swiga swo tanihi sirha (New Century Version); xivandla xa vafi (New International Version); lava feke (The Passion Translation). Kasi tin’wana ti hundzuluxela rito leri ra Xigriki tanihi “Hayidesi.”—Holman Christian Standard Bible, NET Bible, New American Standard Bible, English Standard Version.

b Vona bokisi leri nge: “Marito ya ririmi ro sungula ra le Bibeleni.”

c Vona 1 Tihosi 17:17-24; 2 Tihosi 4:32-37; 13:20, 21; Matewu 28:5, 6; Luka 7:11-17; 8:40-56; Yohane 11:38-44; Mitirho 9:36-42; 20:7-12.

Tivhese ta le Bibeleni mayelana ni tihele kumbe Sirha

Yobo 14:13: “Onge u nga ndzi tumbeta eSirheni [ku nga tihele hi ku ya hi Douay-Rheims Version], . . . leswaku u ndzi vekela nkarhi kutani u ndzi tsundzuka!”

Nhlamuselo: Wanuna wo tshembeka Yobo a a swi tiva leswaku tihele (Sirha) a ti ta herisa switlhavi swakwe naswona Xikwembu a xi ta tlhela xi n’wi pfuxa a ri etiheleni.

Pisalema 145:20: “Yehovha u rindza hinkwavo lava n’wi rhandzaka, kambe lavo homboloka hinkwavo u ta va lovisa.”

Nhlamuselo: Xikwembu xi ta va lovisa kumbe xi va herisela makumu lavo homboloka. A xi nge va tshiki va hanya etiheleni hi xikongomelo xo va xanisa.

Eklesiasta 9:10: “Esirheni [ku nga tihele hi ku ya hi Douay-Rheims Version], laha u yaka kona a ka ha ri na ntirho kumbe makungu kumbe vutivi kumbe vutlhari.”

Nhlamuselo: Lava nga eMasirheni kumbe etiheleni a va ha tivi nchumu naswona a va nge xaniseki. Ku engetela kwalaho, swi lo tlangandla leswaku lava mutsari wa Bibele a va tsaleleke marito yakwe ya vutlhari a va katsa ni vanhu lavanene.

Mitirho 2:31: “U swi vone swi nga si humelela kutani a vulavula hi ku pfuxiwa ka Kreste, leswaku a nga tshikiwanga [etiheleni hi ku ya hi King James Version].”

Nhlamuselo: Yesu Kreste u ye etiheleni (eSirheni) loko a fa.

Varhoma 6:23: “Hakelo ya xidyoho i rifu.”

Nhlamuselo: Rifu hi rona hakelo leyi heleleke ya xidyoho, ku nga ri ku xaniseka hilaha ku nga heriki etiheleni.

Nhlavutelo 20:13: “Rifu ni Tihele swi tlherisa vafi lava a va ri eka swona.”—Bibele Ya Mahungu Lamanene.

Nhlamuselo: Lava nga etiheleni va file. Va ta tlhela va kuma vutomi loko va ta pfuxiwa.

Nhlavutelo 20:14: “Rifu ni Tihele swi hoxiwa etiveni ra ndzilo.”—Bibele Ya Mahungu Lamanene.

Nhlamuselo: Loko se ku nga ha ri na munhu etiheleni hikwalaho ka leswi vanhu va nga ta va va pfuxiwile, tihele (Sirha) ti ta heriseriwa makumu, ku fana niloko ti herisiwa hi ndzilo. Endzhaku ka sweswo, rifu leri vangiweke hi Adamu a ri nge he vi kona.—Varhoma 5:12.

Marito ya ririmi ro sungula ra le Bibeleni

Hilaha nxaxamelo lowu landzelaka wu kombisaka hakona, vahundzuluxeri vo sungula va Bibele va endle leswaku vahlayi va pfilunganyeka hi ku tirhisa rito leri nge “tihele” eka marito ya ririmi ro sungula lama nga ni tinhlamuselo leti nga faniki. Eka swiyimo swin’wana, swi vonaka onge a va lava ku hlohlotela mukhuva eka vahlayi wa leswaku vanhu vo homboloka va ta xanisiwa hilaha ku nga heriki, ku nga ri ku lovisiwa.

Sheol (Xiheveru) שְׁאוֹל (Xigriki Hayidesi), ᾅδης

Nhlamuselo: Sirha leri tolovelekeke ra vanhu.—Pisalema 16:10; Mitirho 2:31

Vuhundzuluxeri byin’wana: Sirha, tihele, goji (King James Version); xivandla xa vafi (Bibele Ya Mahungu Lamanene)
Gehena (Xigriki γέεννα)

Nhlamuselo: Ku loviseriwa makumu.—Matewu 5:30

Vuhundzuluxeri byin’wana: Gehena; tihele (Bibele Ya Mahungu Lamanene)
Thatharasi (Xigriki ταρταρόω)

Nhlamuselo: Xiyimo xa ku tsongahatiwa xa madimona, lawa ku nga swivumbiwa swa moya swo homboloka.—2 Petro 2:4

Vuhundzuluxeri byin’wana: Thatharasi; tihele (Bibele Ya Mahungu Lamanene)

Matimu ya ndzilo wa tihele

Tihele i dyondzo ya vuhedeni: Vaegipta va khale a va pfumela leswaku ku ni tihele leti pfurhaka ndzilo. Buku yin’wana leyi tsariweke hi 1375 B.C.E., yi vulavula hi vanhu lava “nga ta lahleriwa emigodini ya ndzilo naswona . . . va nge swi koti ku balekela malangavi.”—The Egyptian Heaven and Hell.

Vakreste vo sungula a va nga yi dyondzisi dyondzo leyi: “Swi le rivaleni leswaku eka Testamente leyintshwa a ku kona laha hi kumaka leswaku dyondzo ya tihele a yi dyondzisiwa hi Vakreste vo sungula.”—A Dictionary of Christian Theology.

Filosofi ya Magriki yi hlohlotele vanhu va vukhongeri: “Ku sukela exikarhi ka lembe-xidzana ra vumbirhi AD, Vakreste lava va dyondzisiweke filosofi ya Xigriki, va sungule ku vona xilaveko xo phofula ripfumelo ra vona hi ku tirhisa marito man’wana ya filosofi . . . Filosofi leyi va hlawuleke ku yi tirhisa a ku ri ya Platonism [tidyondzo ta Plato].” (Encyclopædia Britannica) Filosofi yoleyo a yi katsa dyondzo ya leswaku vanhu va xaniseka endzilweni loko va file. “Eka vativi va filosofi va Magriki hinkwavo, loyi a nga va ni nhlohlotelo lowukulu wa dyondzo ya Tihele i Plato.”—Histoire des enfers (The History of Hell).

Dyondzo ya tihele a yi tirhisiwa leswaku swi vonaka onge swa amukeleka ku va vanhu va xanisiwa: Hi nkarhi wa Huvo ya Vuavanyisi ya le Spain, lava nga seketeliki tidyondzo ta kereke a va hisiwa emhandzini hi ku tshemba leswaku va nga hundzuka va nga si fa va ta kota ku pona ku xupuriwa endzilweni wa tihele. (The Spanish Inquisition, leyi tsariweke hi Jean Plaidy) Hilaha ku fanaka, Hosi yo Sungula ya Xisati Mary ya le Nghilandhi yi hise Maprotestente ya 300 emhandzini, yi te: “Leswi mimoya ya vaxandzuki yi nga ta hisiwa hilaha ku nga heriki etiheleni, swa fanela swinene leswaku ndzi tirihisela ku fana ni Xikwembu hi ku va hisa laha misaveni.”—Universal History, leyi tsariweke hi Alexander Tytler.

Ku cinca ka manguva lawa mayelana ni tihele: Tikereke tin’wana ti olovise tidyondzo ta tona mayelana ni tihele, ku nga ri hileswi varhangeri va tona va tshembaka leswaku ndzilo wa tihele i dyondzo ya mavunwa kambe hileswi va lavaka ku tsakisa valandzeri va vona. (2 Timotiya 4:3) “Vanhu va lava Xikwembu lexi nga ni ntwelavusiwana ni rirhandzu . . . Ku vulavula hi xidyoho ni nandzu a swi fambisani ni ndlela leyi vanhu va anakanyaka ha yona namuntlha.”—Profesa Jackson W. Carroll.