Swifaniso Swa Vukhongeri Ni Ndlela Yo Biha Ya Ku Swi Tirhisa
HI MAHLO ya mianakanyo, hi le St. Petersburg, Russia. Siku i August 2, 1914. Vanhu lava nyanyukeke va tlakusela ehenhla swifaniso leswi va swi hlengeleteke endlwini ya vuhosi. Ku akiwe altari exikarhi ka holo leyikulu. Ehenhla ka altari ku ni xifaniso xa manana la vukarheke n’wana. Xifaniso lexi xi vuriwa “Vladimir Mana wa Xikwembu.” Mintshungu yi xi teka tanihi nchumu wo kwetsima swinene etikweni ra Russia.
Kahle-kahle, ku vuriwa leswaku xifaniso lexi xi endla mihlolo. Hi 1812, loko mavuthu ya Russia ma ya lwa na Napoléon, Ndhuna Kutuzov u khongele eka xona. Hi siku leri, endzhaku ko nghenisa tiko rakwe enyimpini, Mufumi Nicholas II u yima emahlweni ka xona. U hlambanya eka xona a ri karhi a tlakuse voko rakwe ra xinene: “Ndza hlambanya leswaku a ndzi nge wisi ku kondza valala hinkwavo va hela etikweni ra Russia.”
Endzhaku ka mavhiki mambirhi, mufumi u teka riendzo ro ya eMoscow leswaku a ya kombelela mavuthu yakwe mikateko eka Xikwembu. Le Kerekeni-nkulu ya Assumption, u khinsama a khongela eka khumbi leri khavisiweke—leri nga ni swifaniso swa Yesu, Mariya, tintsumi ni “vakwetsimi.”
Mintirho leyi ya vukhongeri yi tsandzekile ku sivela khombo. Ku nga si hela mune wa malembe, ku love vo tlula tsevu wa timiliyoni le ka mavuthu ya Russia naswona va tekeriwe ndhawu leyikulu. Ku tlula kwalaho, mufumi, nsati wakwe swin’we ni vana va vona va ntlhanu va dlayiwe hi tihanyi letikulu. Ematshan’weni ya vafumi lava a va fuma eka malembe xidzana lama hundzeke, tiko ri sungule ku fumiwa hi hulumendhe leyi hundzulaka swilo, leyi lwisanaka ni vukhongeri. Ku tshembela ka Mufumi Nicholas eswifanisweni, ku vonake ku ri ka hava.
Hambi swi ri tano, le Russia ni le matikweni man’wana, ni namuntlha timiliyoni ta ha ya emahlweni ti gandzela swifaniso. Leswi swi tlakusa swivutiso swa nkoka. Xana Xikwembu xi ri yini hi vugandzeri byo tano lebyi endleriwaka swifaniso? Ku vuriwa yini hi mukhuva wa ku swi hayeka emakhumbini ya tindlu?
Xana Bibele Yi Ri Yini?
Loko Yesu a ri emisaveni, a a yingisa Nawu wa Xikwembu lowu vuriweke ha Muxe. Leswi a swi katsa ni wa vumbirhi wa leyi vuriwaka Milawu ya Khume, lowu nge: “U nga ṭhuki u tiendlela šifaniso le’ši v̌atliweke, ni loko ši ri šifaniso šihi ni šihi ša ŝilo le’ŝi nge henhla e tilweni, ni loko ši ri ša ŝilo le’ŝi nge hansi e misav̌eni, ni loko ši ri ša ŝilo le’ŝi nge matini, e hansi ka misav̌a; u nga ṭhuki u ši nkhinsamela, ni loko ku ri ku ŝi tirela; hikuv̌a hi mina Yehova, Šikwembu ša wena, ša rilaveta.”—Eksoda 20:4, 5.
Xisweswo, Yesu a nga gandzelanga Xikwembu hi ku tirhisa swifaniso kumbe swivatliwa leswi endliweke hi mavoko ya vanhu. Ematshan’weni ya sweswo, ndlela ya yena yo gandzela a yi pfumelelana ni marito ya Tata wakwe, lama nge: “Hi mina Yehova, hi rona v̌ito ra mina, nḍi nga ka nḍi nga nyiki uṅwana e ku v̌onakala ka mina, ni ŝifaniso e ku v̌ongiwa ka mina.”—Esaya 42:8.
Ku tlula kwalaho, Yesu u hlamuserile leswaku hikwalaho ka yini hi nga fanelanga ku gandzela Xikwembu hi ku pfuniwa hi swifaniso. U te: “Kambe nkarhi wa ta, . . . lowu vagandzeri va xiviri va nga ta gandzela Tatana hi moya ni ntiyiso, hikuva Tatana u lava vagandzeri lavo tano. Xikwembu i moya; kutani lava xi gandzelaka, va fanele va xi gandzela hi moya ni ntiyiso.”—Yohane 4:23, 24.
Ku fana na Yesu, vadyondzisiwa vakwe va ntiyiso, va dyondzise van’wana ndlela leyinene ya ku gandzela. Hi xikombiso, muapostola Pawulo u tshame a vulavula ni ntshungu wa vativi va filosofi va Magriki lava a va tirhisa swifaniso ku gandzela swikwembu swa vona leswi nga vonakiki. U va byele leswi, malunghana ni Muvumbi wa vanhu: “A hi fanelanga ku anakanya leswaku vukwembu byi nga fana ni swifaniso swa nsuku, kumbe swa silivhere, kumbe swa ribye, swi nga swilo leswi vatliwaka hi vutlhari bya vanhu ni miehleketo ya vona.” Endzhakunyana, muapostola la fanaka u hlamusele leswaku Vakreste va “hanya hi ku pfumela, ku nga ri hi ku swi vona” ni leswaku Vakreste va fanele va “chav[a] ku phahla swikwembu swa hava.”—Mintirho 17:16-31; 2 Vakorinto 5:7; 1 Vakorinto 10:14.
Ntokoto wa vutomi bya muapostola Petro wu kombisa leswaku a a nga hlweli ku lulamisa goza rihi na rihi leri nga ha yisaka eku gandzeleni ka swifaniso. Loko ndhuna ya nyimpi ya Murhoma, Korneliyo, a n’wi nkhinsamela, Petro u arile. U khome Korineliyo a n’wi yimisa hi milenge, a ku: “Pfuka u yima, na mina ndzi munhu ntsena.”—Mintirho 10:26.
Muapostola Yohane, a hlamarisiwe swinene hi swivono swa Xikwembu lerova a nkhinsama emahlweni ka ntsumi. “U nga tshuki u endla sweswo!” ku vule ntsumi. “Mina ndzi nandza ntsena, kukota wena ni vamakwenu, va nga vaprofeta ni hinkwavo lava hlayisaka marito ya buku leyi. Gandzela Xikwembu!” (Nhlavutelo 22:8, 9) Muapostola u xi amukerile xitsundzuxo lexi. Hi rirhandzu, u hi tsalele xiendlakalo lexi leswaku xi ta hi pfuna.
Xana ntokoto lowu wu yelanisa ku yini ni ku tirhisiwa ka swifaniso swa vukhongeri? Phela, loko a swi hoxile leswaku Korneliyo a nkhinsamela muapostola wa Kreste, ku vuriwa yini hi ku nkhinsamela swifaniso leswi nga hanyiki swa “vakwetsimi”? Naswona loko a swi hoxile leswaku un’wana wa vaapostola va Kreste a nkhinsamela ntsumi leyi hanyaka, ku vuriwa yini hi ku gandzela swifaniso swa tintsumi leswi nga hanyiki? Hakunene, mintirho yo tano yi hambana ni xitsundzuxo xa Yohane: “Vana vanga, fularhelani swikwembu swa hava!”—1 Yohane 5:21.
Tanihi Swipfuneta-dyondzo Leswi Khavisaka
Leswi a swi vuli swona leswaku ku va ni swifaniso swo karhi swa swivono swa Bibele i ku gandzela swifaniso. Magazini lowu wa swi tirhisa swinene swifaniso swa swiendlakalo swa Bibele tanihi swipfuneto swo dyondza. Nakambe, swivono swa swiendlakalo swa minkarhi ya Bibele swi nga tirhisiwa ku khavisa makhumbi ya tindlu ni miako. Kambe, Mukreste wa ntiyiso, a nge swi tsakeli ku khavisa hi xifaniso lexi tivekaka leswaku van’wana va xi gandzela, hambi ku ri ku hayeka xifaniso lexi sandzaka Bibele ekhumbini rakwe.—Varhoma 14:13.
Swifaniso swo tala swa Vujagana swi na timboni leti rhendzelaka nhloko ya Yesu, Mariya, tintsumi ni “vakwetsimi.” Leswi swi vuriwa mbhovo. Xana mbhovo lowu wu huma kwihi? “A wu humi eka Vukreste,” hi ku vula ka The Catholic Encyclopedia (nkandziyiso wa 1987), “a wu tirhisiwa hi vatshila va vuhedeni ni vavatli leswaku va kombisa xifaniso xa vukulu ni matimba ya swikwembu swa vona swo hambana-hambana.” Ku tlula kwalaho, buku leyi nge The Christians, ya Bamber Gascoigne, yi na xifaniso lexi humaka eka Muziyama ya Capitoline le Rhoma ya xikwembu xa dyambu swin’we ni mbhovo. Xikwembu lexi a xi gandzeriwa hi Varhoma va vuhedeni. Gascoigne u ri, endzhakunyana “mbhovo wa dyambu” wu “lombiwe hi Vakreste.” Ina, mbhovo wu hlangana ni vugandzeri bya dyambu bya vahedeni.
Xana swifaniso leswi hlanganisaka swiendlakalo swa Bibele ni swifaniso swa vugandzeri bya swikwembu swa hava bya vuhedeni swa fanela ku swi hayeka emakhumbini ya makaya ya Vakreste? E-e. Bibele ya tsundzuxa: “Tempele ya Xikwembu yi ni vunakulobye byihi ni swikwembu swa hava ke? . . . Hikokwalaho, [Yehovha u] ri: ‘Humani exikarhi ka vona, mi hambana na vona; mi nga tshuki mi khumba leswi nga tengangiki, kutani ndzi ta mi amukela.’”—2 Vakorinto 6:16, 17.
Loko nkarhi wu ya wu famba, vanhu lava tivulaka Vakreste va sungule ku honisa xitsundzuxo xo tano. Hi loko vugwinehi byi va byi nghenile, hi laha Yesu a vhumbheke ha kona swin’we ni vaapostola vakwe. (Matewu 24:24; Mintirho 20:29, 30; 2 Petro 2:1) Le ndzhaku hi lembe xidzana ra vumune C.E., Constantine, mufumi wa Rhoma, u veke Vukreste lebyi gwineheke tanihi vukhongeri bya Tiko. Hi loko vahedeni vo tala va sungula ku tivitana “Vakreste.” A va swi toloverile swinene ku gandzela swifaniso swa mufumi. A va tala ku hayeka swifaniso swa vakokwa wa vona ni vanhu van’wana lava dumeke. “Malunghana ni ku gandzeriwa ka mufumi,” hi ku vula ka John Taylor ebukwini yakwe leyi nge Icon Painting, “vanhu a va gandzela xifaniso xakwe lexi nga engubyeni kumbe entsandzeni, naswona ku gandzela mufumi ni ku gandzela swikwembu swa hava a swi yelana swinene.” Xisweswo, ku gandzeriwa ka swifaniso ka vahedeni ku siviwe hi ku gandzela swifaniso swa Yesu, Mariya, tintsumi ni “vakwetsimi.”
Xana Varhangeri Va Kereke A Va Swi Sasela Hi Ndlela Yihi?
Hi ku ya hi The Encyclopedia of Religion, varhangeri va kereke a va tirhisa tinhlamuselo leti fanaka ni ta vativi va filosofi va vahedeni. Vanhu vo tanihi Plutarch, Dio Chrysostom, Maxim wa le Tyre, Celsus, Porphyry, na Julian va pfumela leswaku swifaniso a swi hanyi. Kambe vahedeni lava va sasa ku tirhisiwa ka swifaniso hi ku vula leswaku swi va pfuna ku gandzela swikwembu leswi nga vonakiki. Ebukwini leyi nge The Meaning of Icons, Leonid Ouspensky, muendli wa swifaniso wa le Rhaxiya u ri: “Vatatana va Kereke va tirhise filosofi ya Magriki, va nghenisa mianakanyo ni ririmi ra yona eka ntivo-vukwembu bya Vukreste.”—Ringanisa Vakolosa 2:8.
Vo tala va swi vona swi nonon’hwa ku amukela ku nghenisiwa ka vugandzeri bya swifaniso eka ntivo-vukwembu. “Ku hambana exikarhi ka ku gandzela swifaniso ni leswi xi nga ha yimelaka swona, kumbe ku xi gandzela xona hi xoxe . . . a ku vonaki eka vanhu lava tolovelekeke, handle ka lava dyondzekeke ngopfu,” hi ku vula ka John Taylor ebukwini leyi nge Icon Painting.
Hi tlhelo lerin’wana, leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni swifaniso swa vukhongeri swa olova ku swi twisisa. Xiya Emilia, la tshamaka eJoni, le Afrika Dzonga. A a ri Mukhatolika lonkulu naswona a hamba a nkhinsama ni ku khongela emahlweni ka swifaniso. Hi loko un’wana wa Timbhoni ta Yehovha a gogondza endlwini yakwe. A a tsakile ku vona leswaku ni le Bibeleni ya Xiputukezi vito ra Xikwembu, Yehovha, ri kona. (Pisalema 83:18, Almeida) Loko a ri karhi a dyondza Bibele, u vutisile: “Ndzi nga endla yini leswaku ndzi papalata ku hlundzukisa Yehovha?” Mbhoni yi kombetele eka xifaniso lexi nga ekhumbini, ivi yi n’wi kombela leswaku a hlaya Pisalema 115:4-8. Hi vusiku byebyo loko nuna wa Emilia a vuya ekaya, u n’wi byele leswaku u lava ku cukumeta swifaniso swakwe swa vukhongeri. Hi loko a pfumela. Hi siku leri tlhandlameke, u rhume majaha yakwe mambirhi, Tony na Manuel leswaku va fayetela swifaniso leswi va tlhela va swi hisa. Namuntlha, endzhaku ka malembe ya 25, xana Emilia wa tisola hi leswi a swi endleke? Doo. Entiyisweni, yena ni ndyangu wakwe, va pfune vaakelani va vona vo tala leswaku va va vagandzeri va Yehovha lava tsakeke.
Mintokoto yo fana ni leyi yi humelerile eka vanhu vo tala. Hikwalaho ka ntirho wa misava hinkwayo wo endla vadyondzisiwa, wa Timbhoni ta Yehovha, timiliyoni ti dyondza ku gandzela Xikwembu “hi moya ni ntiyiso.” Na wena u nga kuma minkateko eka ndlela leyi leyi tlakukeke swinene ya ku gandzela hikuva Yesu u te, “Tatana u lava vagandzeri lavo tano.”—Yohane 4:23, 24.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Mufumi Nicholas II u katekisa vuthu rakwe hi xifaniso
[Xihlovo Xa Kona]
Photo by C.N.