Kereke Ya Le Latin Amerika Yi Ni Madzolonga—Ha Yini Timiliyoni Ti Yi Tshika?

KU SUKELA endzilakaneni wa le n’walungwini wa Mexico ku ya le riweni ra dzonga wa Chile, madoroba kumbe miti hinkwayo ya Latin Amerika yi ndhundhuzela kereke ya Rhoma Khatoliki emintsendzeleni ya wona. Hambi swi ri tano, “ku ni ku hundzuka lokukulu le Latin Amerika,” hi ku vula ka Joseph E. Davis, mufambisi wa nongonoko wa vumbiwa lebyi hlohlotelaka mintirho ya Khatoliki. Nakambe u pfumele leswaku Latin Amerika, xifundzha lexi ku tlula malembe xidzana manharhu a xi ri ehansi ka nkucetelo wa Kereke ya Rhoma Khatoliki, sweswi xi le kusuhi ni ku hundzuka lokukulu.

A hi xihundla leswaku vulawuri bya Kereke ya Khatoliki bya hunguteka hi ku hatlisa. Sweswinyana, nhlayo ya Makhatoliki lama gingiritekaka a yi ringanyetiwa leswaku ko va 15 wa tiphesente eka ntsengo wa vaaki va Latin Amerika. 1991 Britannica Book of the Year yi vikile yi ku: “Vabixopo va Rhoma Khatoliki ni mupapa hi yexe va kombe ku chava leswaku Latin Amerika leri tiviwaka hi Vukhatoliki, ri cinca hi ndlela leyi chavisaka eka ripfumelo ra khale.” Ha yini leswi swi endleka? Ha yini vanhu vo tala swonghasi va tshika ripfumelo ra Khatoliki? Ku endleke yini eka lava yi tshikaka?

Ku Lavisisa Nhlamuselo

Varhangeri va Khatoliki va sola leswaku swiphiqo swa vona swi vangiwa hi ku andza ka “mimpambukwa.” Muprista wa le Yuropa la tirhaka le Bolivia u vilerile a ku: “Kereke yi kotisa murhi lowu hetiwaka matimba hi mimpambukwa leyi fanaka ni nhlakulo.”

Le Argentina, lembe na lembe ku vikiwa tikereke letintshwa ta 140, leti ti nga hi pfunaka ku vona ku ya ehansi ka swirho swa Kereke ya Khatoliki ku sukela eka 90 wa tiphesente ku ya eka 60 kumbe 70 wa tiphesente hi va-1970. Le Tijuana, Mexico, 10 wa tiphesente ta vaaki va khume ra timiliyoni va hundzukele eka vukhongeri bya 327 lebyi nga kona kwale lebyi nga riki bya Khatoliki. Magazini lowu nge Time wu vikile: “Lexi hlamarisaka, entiyisweni ku va ni Maprotestente yo tala ya le Brazil ekerekeni hi Sonto ku tlula Makhatoliki.” A swi hlamarisi leswaku hi laha phepha-hungu rin’wana ri swi vekeke ha kona, loko “vakulukumba va Latin Amerika va hlangane ni mupapa le Dorobeni ra Vatican ku ya bula hi tinhloko-mhaka timbirhi leti nga ta nkoka ekerekeni namuntlha,” yin’wana ya tona a ku ri “xiphiqo xa mimpambukwa.”

Eka nhlengeletano swin’we ni vabixopo va le Mexico, mupapa u vule leswaku ku humelela ka vukhongeri byo tala lebyintshwa “ku vangiwa hi ku kufumela ni ku nga khathali ka vana va kereke lava nga riki na mhaka ni ntirho wa evhangeli.” Ha yini “vana va kereke” va nga khathali hi ku eneta swilaveko swa moya swa vanhu va le Latin Amerika kasi vunyingi bya vona byi xixima Bibele? Muhleri wa Última Hora, wa le La Paz, Bolivia, wa hlamusela: “Kereke yi nghene emisaveni hi mpimo lowukulu swinene lerova yi vonaka yi ya emahlweni yi tshika ndzima ya yona. Hi laha swi endlekaka ha kona, a hi fanelanga hi hlamala loko hi kuma leswaku vaprista i vativi va ntshamisano, vativi va ikhonomi, vatsari va maphepha-hungu kumbe van’watipoliki ematshan’wini yo va vafundhisi.”

Van’watipolitiki Va Tlula Vachumayeri Hi Ku Tala?

Ku nghenelela ka kereke etimhakeni ta politiki hi va-1970 na va-1980 handle ko kanakana ku hoxe xandla eku nyangatsekeni ka vanhu va le Latin Amerika hikwalaho ka Vukhatoliki. Nkambisiso lowu humesiweke hi 1985 wu vule leswi landzelaka malunghana na Maryknoll, Catholic Foreign Mission Society of America, swin’we ni mintirho ya yona yo tala ya Latin Amerika: “Maryknoll u humelerile eku endleni ka leswaku rungula ra Vumarx bya Vulenin ra vuhundzuluxi lebyi fambisanaka ni madzolonga ri amukeriwa hi vanhu hi laha ku heleleke hikuva u pfumeleriwe ku tirha tanihi xandla xa Kereke ya Khatoliki. Rungula rakwe ri fike eka mungheni un’wana ni un’wana wa kereke, swin’we ni vasimeki va nawu va le Amerika lava nge mahlweni.”

Nakambe ehleketa hi leswi vitaniwaka nyimpi leyi thyakeke, leyi lexi hlamarisaka eka yona, vanhu va le Argentina vo sukela eka 10 000 ku ya ka 30 000 va tlhakisiweke ni ku dlayiwa handle ko tengisiwa eku heleni ka va-1970. Muhleri wa National Catholic Reporter, ehansi ka xihloko lexi nge “Ngati Yi Tota Kereke Le Argentina,” u te: “Ntokoto wa le Argentina wu fanekisela swinene ntirho wa kereke ya Khatoliki le Jarimani ra Manazi, nakambe wu tlakusa xivutiso xa leswaku xana matimba i ya nkoka swinene ekerekeni ku tlula Evhangeli leyi nga ya nkoka eka ku va mbhoni ya ntiyiso.”

Ku navela matimba ka kereke eka tihulumendhe ta misava ku yi fungha kahle tanihi leyi nga riki munghana wa Xikwembu. Bibele yi ri: “Xana a mi swi tivi leswaku loko mi tiendla vanghana va misava mi tiendla valala va Xikwembu? Mani na mani loyi a hlawulaka misava yi va munghana wakwe u tiendla nala wa Xikwembu.” (Yakobo 4:4, Jerusalem Bible ya Khatoliki) Kutani, a swi hlamarisi leswi vo tala va nga yi tshembiki Kereke ya Khatoliki leswaku yi va kongomisa emoyeni. Kambe ku endleke yini eka vanhu lava nga huma etshangeni ra Khatoliki?

Tinyimpfu Leti Nga Riki Na Murisi

Va fana swinene ni vanhu lava varhangeri va moya va lembe xidzana ro sungula va Vayuda va nga tsandzeka ku va khathalela. Bibele yi vula leswaku Yesu “u va twele vusiwana hikuva va karhale, va tshamise ehansi, ku fana ni tinyimpfu leti nga riki na murisi.” (Matewu 9:36, JB) Vo tala va siye Kereke ya Khatoliki va ya eka vukhongeri lebyi vitaniwaka bya vuevhangeli. Xana vona va khathalele tinyimpfu hi ndlela yo antswa? Xana Maprotestente ma talela eka leswi Yesu a swi vuleke hi valandzeri vakwe va ntiyiso: “A hi va misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki wa misava”?—Yohane 17:14.

Vukhongeri byo tala lebyi nga riki bya Khatoliki byi ringeta ku tikomba byi yingisela Bibele ku tlula valandzeri va mikhuva ya vukhongeri. Hakanyingi leswi ko va xifunengeto ntsena. Tidyondzo ta xisekelo ta tinhlengeletano ta Protestente ti fana ngopfu ni ta Kereke ya Khatoliki lerova vaxiyaxiyi vo tala va tirhisa xiga xa Maindiya lama tshamaka entshaveni ya Andes hi ku olova: “Es la misma cholita con otra pollera” (Ka ha ri yena wansati wa Muindiya u lo ambala xiketi xin’wana).

Hi xikombiso, mintlawa yo tala ya Protestente yi dyondzisa leswaku Xikwembu i Vunharhu-un’we kambe leyi a hi yona dyondzo ya Bibele. The Encyclopedia of Religion ya pfumela yi ku: “Vahlamuseri ni vafundhisi namuntlha va pfumela leswaku Bibele ya Xiheveru a yi na yona dyondzo ya Vunharhu-un’we . . . Testamente Leyintshwa na yona a yi na yona dyondzo leyi kongomeke ya Vunharhu-un’we.”a

Maprotestente ma tirhisana hi ku kongoma ni misava leyi ni tipolitiki ta yona ku fana ni Makhatoliki. Encyclopedia of Latin America yi ri: “Vuprotestente le Latin Amerika byi tinghenise ni le ka . . . tipolitiki ta nhlawulo leti dumeke. Hakanyingi vafundhisi va tiko va hundzuka vaseketeri va swirho swa politiki naswona va endla minhlawulo eka hulumendhe leswaku yi ta rhandza tikereke ta vona.” Latin American Research Review yi ri: “Vuprotestente byi hlanganisiwe ni tipolitiki le Guatemala ku sukela loko byi sungule ku va kona etikweni rero,” yi tlhandlekela hi leswaku byi “hundzuke movha yo tleketla mikhuva ya politiki ni ya ntshamisano hi xivumbeko xa vukhongeri.”

Ku hlanganyela ka Protestente eka tipolitiki hakanyingi ku vange leswaku Protestente yi nghena enyimpini. Harry Emerson Fosdick la feke, loyi a a tekiwa a ri mufundhisi wa Protestente la nga ni nkucetelo swinene ematin’wini ya Amerika, u pfumerile: “Matimu ya hina ya le Vupela-dyambu ma ve ni ku landzelelana ka tinyimpi. Hi kurise vavanuna va nyimpi, hi letele vavanuna va nyimpi; hi dzunise nyimpi; hi endle tinhenha ti va tinghwazi ta hina, hambi ku ri etikerekeni ta hina hi hayekile mijeko ya nyimpi . . . Hi nomu wu ri wun’we hi dzunisile Hosana ya ku Rhula ni nyimpi.”

U Fanele Ku Endla Yini?

Endzhaku ko hlamusela vukhongeri bya mavunwa tanihi muoswi wo fanekisela loyi a oswaka ni tihulumendhe ta misava, buku ya Bibele ya Nhlavutelo yi ri: “Humani ka yena n’wina vanhu va mina, leswaku mi nga ngheni eka swidyoho swa yena, mi nga ta weriwa hi makhombo ya yena.”—Nhlavutelo 18:4, JB.

Vanhu vo tala va swi vona leswaku ku ni vubihi byo tala ekerekeni, kambe va kanakana ku yi tshika hikuva Kereke ya Rhoma yi ni matimu yo tala ya khale. Hambi swi ri tano, tsundzuka leswaku fambiselo ra Vuyuda ra vugandzeri a ri ri ra khale; kambe Xikwembu xi ale Vayuda tanihi vanhu va xona lava hlawuriweke loko va fularhele tidyondzo ta xona ta ntiyiso. Malandza ya Xikwembu layo tshembeka ma siye Vuyuda loko ma vona leswaku Xikwembu se xi tirhisa vandlha ra Vukreste. Xana u nga ri vona njhani vandlha ra ntiyiso ra Vukreste namuntlha?

Vanhu va le Latin Amerika lava lavaka ku fika eka miliyoni va ve Timbhoni ta Yehovha eka makume mambirhi ya malembe lama hundzeke. Ha yini va hundzuke hi ndlela leyi? Phepha-hungu ra le Martínez de la Torre, Veracruz, Mexico, ri kambisise xivutiso lexi. Ri te: “Swichudeni leswi swa Bibele swi vumbiwa hi vanhu va kwalomu ka 100 wa tiphesente lava eku sunguleni a va hisekela vukhongeri byin’wana, ngopfu-ngopfu Vakhotoliki, lava lemukeke ku nghena ka vukhongeri eka tipolitiki ni ku amukela ni ku tsakela ka byona swiendlo leswi nga riki kona eBibeleni tanihi ku hlangana ka vanhu va ripfumelo ro hambana, ku tikhoma loko biha ni madzolonga. Swi va enerisile ku pfumelelana ni misinya ya milawu ya Matsalwa ya ku tikhoma handle ko tirhisa swikwembu swa hava kumbe mikhuva leyi masungulo ya yona ma nga twisisekiki. Leswi swi va nyika vun’we bya ripfumelo lebyi dzunekaka lebyi byi va hambanisaka ni van’wana lomu va kumekaka kona.”

Phepha-hungu rin’wana ra Latin Amerika ri swi veka hi ndlela leyi: “Timbhoni ta Yehovha i vanhu lava tirhaka hi matimba, lavo tshembeka, lava chavaka Xikwembu. Va ringanisela ni ku rhandza mahanyelo naswona vukhongeri bya vona byi sekeriwe eka tidyondzo ta Bibele.” Hi ku rhamba leswaku u dyondza Bibele swin’we ni Timbhoni ta Yehovha lomu u tshamaka kona. U ta tiva leswaku ntshembo wa vona ni ndlela hinkwayo ya vona ya vutomi swi sekeriwe eBibeleni. Phela, u ta tiva ku gandzela Xikwembu “hi moya ni ntiyiso.”—Yohane 4:23, 24.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Chati leyi nga eka tluka 21]

TIMBHONI TA YEHOVHA EKA MATIKO MAN’WANA YA LATIN AMERIKA

1971 1992

Tiko Vahuweleri Vahuweleri

Argentina 20 750 96 780

Bolivia 1 276 8 868

Brazil 72 269 335 039

Chile 8 231 44 067

Colombia 8 275 55 215

Costa Rica 3 271 14 018

Dominican Republic 4 106 15 418

Ecuador 3 323 22 763

El Salvador 2 181 20 374

Guadeloupe 1 705 6 830

Guatemala 2 604 13 479

Honduras 1 432 6 583

Mexico 54 384 354 023

Panama 2 013 7 732

Paraguay 901 4 115

Peru 5 384 43 429

Puerto Rico 8 511 25 315

Uruguay 3 370 8 683

Venezuela 8 170 60 444

NTSENGO 212 156 1 143 175