Xana Ku Humelela Yini eTikerekeni?

VANHU va le Latin Amerika, ku suka en’walungwini wa Mexico ku ya en’walungwini wa Chile hi le dzongeni, va ni ndhavuko lowu fanaka hi tindlela to tala. Vanhu lavakulu va le Latin Amerika va wu tsundzuka kahle nkarhi lowuya a ka ha ri ni vukhongeri byin’we ntsena kwalaho, ku nga Rhoma Khatoliki. Hi lembe-xidzana ra vu-16, vahluri va le Spaniya a va sindzisa vanhu ku nghena kereke leyi hi nkani. Brazil yona a yi ri koloni ya Portugal, leyi na yona a yi ri xiphemu xa Rhoma Khatoliki. Ku ringana malembe ya 400, Kereke ya Khatoliki a yi seketela tihulumendhe leti a ti fuma leswaku yi ta vuyeriwa hi tlhelo ra timali ni ku amukeriwa tanihi vukhongeri bya ximfumo.

Kambe hi va-1960, vaprista van’wana va Khatoliki va xiye leswaku loko va seketela ntlawa lowu a wu fuma, a va sungula ku vengiwa. Va sungule matsima ya ku tivisa vanhu hi ta swisiwana leswi nga kona, ngopfu-ngopfu hi ku kucetela dyondzo ya vukhongeri ya ntshunxeko. Vandla leri ri sungule eLatin Amerika tanihi ndlela yo lwa ni vusweti lebyi Makhatoliki yo tala ma tikumeke ma ri eka byona.

Ku nga khathariseki matshalatshala lama endliweke hi vafundhisi eka mavandla lama dumeke ya tipolitiki, vanhu va timiliyoni va tshike kereke ya Khatoliki va ya ringeta eka tikereke tin’wana. Tikereke leti ti phokotelaka mavoko ni ku tinyiketela eku yimbeleleni tinsimu ta kereke kumbe laha kereke ya kona a yi twala onge i khonsati ya vuyimbeleri bya rhok ti ndlandlamukile. Duncan Green, ebukwini yakwe leyi nge Faces of Latin America, u ri: “Vandla ra Evhangheli eLatin Amerika ri tswale Tikereke to hambana-hambana. Hakanyingi mufundhisi un’wana ni un’wana u tiendlela kereke yakwe. Loko vandlha ri kula, hakanyingi ra pandzeka ku va ni Tikereke letintshwa.”

Yuropa Ri Fularhela Tikereke

Emalembeni lama tlulaka 1 600, vanhu vo tala va le Yuropa a va fumiwa hi tihulumendhe leti a ti tivula leswaku i ta Vukreste. Xana vukhongeri bya le Yuropa sweswi bya nyuka leswi hi nghenaka endzeni-ndzeni ka lembe-xidzana ra vu-21? Hi 2002, mutivi wa timhaka ta vanhu Steve Bruce, ebukwini yakwe leyi nge God is Dead—Secularization in the West, u vule leswi hi Britain: “Hi lembe-xidzana ra vu-19, micato hinkwayo a yi fambisa hi tikereke, a ko sala yimbirhi-yinharhu ntsena.” Kambe, hi 1971, ko va 60 wa tiphesente ntsena ta micato ya le Britain leyi a yi fambisa hi tikereke. Hi 2000, se a ko va 31 wa tiphesente ntsena.

Mutsari wa timhaka ta vukhongeri eka Daily Telegraph ya le London, loko a vulavula hi mukhuva lowu, u tsale leswi: “Tikereke hinkwato letikulu, ku suka eka Kereke ya le Nghilandhi ni ta Rhoma Khatoliki ku ya eka ta Methodist ni ta United Reformed, na tona i masiku vanhu va ri karhi va ti tshika.” Mayelana ni xiviko xin’wana u te: “Tikereke ta le Britain ti ta va ti nga ha ri kona hi va 2040, ku ta va ku lo sala ntsena tiphesente timbirhi ta vanhu va le Britain lava yaka ekerekeni hi Sonto.” Ku vuriwe leswi fanaka hi vukhongeri le Netherlands.

“Eka malembe-xidzana ya sweswinyana, tiko ra hina ri vonaka ri nga ha ri na mhaka ni kereke. Ku ringanyetiwa leswaku hi 2020, vanhu lava endlaka 72 wa tiphesente va ta va va nga ngheni kereke hi ku helela,” hi ku vula ka Ndzawulo leyi Kunguhataka ta Ntshamisano ni Ndhavuko eNetherlands. Phepha-hungu rin’wana leri kumekaka eka Internet ra le Jarimani ri ri: “Vanhu vo tala va le Jarimani va hundzukela eka vuloyi ni vungoma leswaku va kuma nchavelelo lowu eku sunguleni a va wu kuma etikerekeni, emintirhweni ni le mindyangwini ya vona. . . . Tikereke etikweni ti boheka ku pfala hikwalaho ka leswi vanhu va nga tiki ekerekeni.”

Lava va ha yaka ekerekeni le Yuropa a va ha yeli ku ya tiva leswi Xikwembu xi swi languteleke eka vona. Xiviko xin’wana xa le Italiya xi ri: “Vanhu va le Italiya va cinca vukhongeri leswaku byi fambisana ni ndlela leyi va hanyaka ha yona.” Mutivi wa timhaka ta vanhu wa kwalaho u tshame a ku: “Hi teka ntsena leswi swi fambisanaka na hina eka mupapa.” Ku nga ha vuriwa leswi fanaka hi Makhatoliki ya le Spaniya, laha ku hisekela vukhongeri swi siviweke hi ku hlongorisa swilo leswi vonakaka ni ku hlongorisa mali—munhu a nga ha kuma swilo leswi a swi lavaka hi nkarhi wolowo.

Mboyamelo lowu a wu fambisani nikatsongo ni Vukreste lebyi Kreste ni valandzeri vakwe va byi dyondziseke ni ku hanya ha byona. Yesu a nga sungulanga vukhongeri lebyi eka byona munhu a faneleke a hlawula ndluwa a siya hove. U te: “Loko munhu a lava ku ndzi landzela, a a titshike kutani a rhwala mhandzi yakwe ya nxaniso siku ni siku a ndzi landzela nkarhi hinkwawo.” Yesu u dyondzise vanhu leswaku Vakreste va fanele va titsona swo karhi ni ku endla matshalatshala evuton’wini bya vona.—Luka 9:23.

Ku Navetisa Vukhongeri eAmerika N’walungu

Ku hambana ni xiyimo lexi nga kona eCanada—laha vaxopaxopi va vulaka leswaku vanhu a va na mhaka ni vukhongeri—le United States vanhu va teka vukhongeri byi ri nchumu wa risima. Hi ku ya hi tikhampani tin’wana letikulu leti endlaka vulavisisi, vanhu lava endlaka 40 wa tiphesente lava ku buriweke na vona va vula leswaku va ya ekerekeni vhiki ni vhiki, hambileswi loko se ku hlayiwa hi ku kongoma, ku kumekeke leswaku va kwalomu ka 20 wa tiphesente. Vanhu vo tlula 60 wa tiphesente va vula leswaku va kholwa leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu. Kambe, u kuma va hisekela vukhongeri byo karhi swa xinkarhana, ivi va cincela eka byin’wana. Vanhu vo tala lava nghenaka kereke le United States va cinca tikereke hi ku olova. Loko mufundhisi a nga ha rhandziwi, a nga ha lahlekeriwa hi kereke yakwe hi ku hatlisa—naswona hakanyingi swi vula ni ku lahlekeriwa hi mali yo tala ya muholo!

Tikereke tin’wana ti kambisisa mafambiselo ya bindzu leswaku ti ta kuma tindlela to “navetisa” minongonoko ya tona ya kereke hi ndlela yo antswa. Mavandlha ma hakela magidi ya tirhandi ku qacha tikhampani leti nyikelaka switsundzuxo. “A ku ri vuvekisi lebyinene ngopfu,” ku vule mufundhisi un’wana la enerisekeke, hi ku ya hi xiviko lexi vulavulaka hi tikhampani to tano. Tikereke leti nga ni mavandlha lamakulu, laha swirho swa kona swi hlayeriwaka eka magidi, ti endla mali yo tala lerova ti xiyiwa ni hi minkandziyiso ya mabindzu, yo fana na The Wall Street Journal na The Economist. Yin’wana ya yona yi vika leswaku tikereke leti nga ni mavandlha lamakulu ti nyikela “mpfuno hi tlhelo ra moya ni ra nyama.” Emuakweni wa kereke ku nga ha va ni switolo swa swakudya, tikhefi, tindhawu to sasekisa vanhu, maphungula ya xilungu ni tindhawu ta mintlango. Vanhu va nga ha tiphina hi tindlu ta mintlango, ku vona vanhu lava dumeke ni vuyimbeleri lebya ha ku humaka. Kambe, xana vafundhisi va dyondzisa yini?

A swi hlamarisi leswi ‘evhangheli ya leswaku vanhu swi ta va fambela kahle’ ku nga yona dyondzo leyi dumeke. Vangheni va kereke va byeriwa leswaku va ta fuwa naswona va ta hanya bya le ka byandlana loko va nyikela ngopfu etikerekeni ta vona. Loko swi ta etimhakeni ta mahanyelo, hakanyingi Xikwembu xi hlamuseriwa tanihi lexi amukelaka nchumu wun’wana ni wun’wana. Mutivi wa timhaka ta vanhu u ri: “Tikereke ta le Amerika ta chavelela, a ti avanyisi munhu.” Tikereke leti dumeke hi ntolovelo ti voyamele ngopfu eka ku nyika vanhu swiringanyeto malunghana ni leswi va nga swi endlaka leswaku swi va fambela kahle evuton’wini. Vanhu se va rhandza tikereke leti dyondzisaka leswi rhandziwaka hi vanhu ku nga ri leswi va nga swi tsakeliki. Kambe, hakanyingi ku dyondzisiwa ni tipolitiki, ti dyondzisiwa hi ku kongoma. Swikombiso swa sweswinyana swi khomise vafundhisi van’wana tingana.

Xana vukhongeri bya pfuxeleleka le Amerika N’walungu? Hi 2005, magazini wa Newsweek wu vike leswaku vanhu va rhandza “ku huwelela, ku ti titivarisa, ku hima ehansi hi milenge,” swin’we ni mikhuva yin’wana ya vukhongeri, kambe wu te: “Leswi endliwaka laha, a swi vuli leswaku vanhu va khitikanela ekerekeni.” Hi ku ya hi valavisisi, ya “Engeteleka” nhlayo ya vanhu lava vulaka leswaku a va ha ri na mhaka ni vukhongeri. Mavandlha man’wana ma engeteleka hi leswi ntsena man’wana ma hungutekaka. Ku vuriwa leswaku vanhu va huma “hi vunyingi” etikerekeni ni le ka minkhuvo ya tona, va siya vuyimbeleri bya ogeni ni vafundhisi lava va ambaleke tiphuraphura.

Eka bulo ra hina ro koma, hi vone tikereke ti pandzeka hi le xikarhi le Latin Amerika, ti lahlekeriwa hi vanhu va tona le Yuropa ni ku khoma vanhu leswaku va nga fambi hi ku va endlela vuhungasi le United States. I ntiyiso leswaku a hi tikereke hinkwato leti endlaka leswi, kambe vunyingi bya tona ti endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya tona leswaku ti tshama ti ri karhi ti amukeleka eka vanhu. Xana leswi swi vula leswaku Vukreste bya wa?

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

“VUKHONGERI BYO TALA NGOPFU”

Mukongomisi wa National Vocation Service wa Kereke ya Khatoliki ya le Furwa u tshahiwe a ku: “Hi vona vukhongeri byo tala ngopfu. Vanhu va nghena eka kereke yo karhi kutani loko leswi yi swi dyondzisaka va nga swi lavi, va suka va ya kun’wana.” Enkambisisweni lowu endliweke eka vukhongeri bya le Yuropa, Profesa Grace Davie, wa Britain’s Exeter University u te: “Vanhu va ‘hlawula’ vukhongeri lebyi va byi lavaka. Vukhongeri . . . ku fana ni swilo leswin’wana, munhu u hlawula lebyi a byi lavaka, mahanyelo lawa a ma rhandzaka ni lama a ma tsakelaka eka byona.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4, 5]

Makhumbi lama tsala-tsariweke le Naples, eItaliya

[Xihlovo Xa Kona]

©Doug Scott/age fotostock

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4, 5]

Emexico, vanhu vo tala va tshike kereke ya Khatoliki