Yehovha I Mani?
“YEHOVA i mani?” Xivutiso xexo xi vutisiwe malembe ya 3 500 lama hundzeke hi Faro wa manyunyu, hosi ya Egipta. Swi tikomba onge ku delela ka yena ku n’wi susumetele ku engetela a ku: “Yehova a nḍi nwi tiv̌i.” Vavanuna vambirhi lava a va yime emahlweni ka Faro ana a va n’wi tiva leswaku Yehovha a a ri mani. A va ri vamakwavo, Muxe na Aroni, a va ri va nyimba ya Levhi ya Israyele. Yehovha a va rhume leswaku va ya kombela mufumi wa Egipta leswaku a tshika Vaisrayele va ya emananga va ya endla nkhuvo wa vukhongeri.—Eksoda 5:1, 2.
Faro a a nga lavi nhlamulo eka xivutiso xa yena. Emfun’weni wakwe, vaprista a va kondletela vugandzeri bya madzana-dzana ya swikwembu swa mavunwa. Phela, hambi ku ri Faro hi yexe a langutiwa tanihi xikwembu! Hi ku ya hi ntsheketo wa Vaegipta, a ri n’wana wa Ra, xikwembu xa dyambu, naswona a ri ximunuhato xa Horus, xikwembu lexi nga ni nhloko ya xikhozana. Faro a a vitaniwa hi swithopo swo tanihi “xikwembu xa matimba” ni “la nga riki na ku hela.” Kutani a swi nga hlamarisi leswaku a nga vutisa hi ku delela a ku: “Yehova i mani leŝaku nḍi yingisa rito ra yena?”
A swi nga bohi leswaku Muxe na Aroni va n’wi hlamula. Faro a a swi tiva leswaku Yehovha a a ri Xikwembu lexi gandzeriwaka hi Vaisrayele, lava hi nkarhi wolowo a va xaniseka evuhlongeni bya Egipta. Kambe ku nga ri khale Faro na Egipta hinkwaro a va ta dyondza leswaku Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso. Hi ku fanana ni namuntlha, Yehovha u ta endla vito ra yena ni Vukwembu bya yena swi tiviwa hi un’wana ni un’wana emisaveni. (Ezekiel 36:23) Kutani hi nga pfuneka hi ku xiya ndlela leyi Yehovha Xikwembu a kwetsimiseke vito ra yena ha yona le Egipta wa khale.
U Tlakuke Ku Tlula Swikwembu Swa Vaegipta
Loko Faro hi ku delela a vutise leswaku Yehovha a a ri mani, a a nga langutelanga vuyelo lebyi a nga byi vona. Yehovha hi yexe u hlamurile, a tisela Egipta makhombo ya khume. Makhombo wolawo a ma nga ri yo ba tiko ntsena. A ma tsongahata ni swikwembu swa Egipta.
Makhombo lawa ma kombise ku tlakuka ka Yehovha ehenhla ka swikwembu swa Vaegipta. (Eksoda 12:12; Tinhlayo 33:4) Anakanya hi huwa ya kona loko Yehovha a a hundzule mati ya Nambu wa Nile ni mati hinkwawo ya le Egipta a ma endla ngati! Hikwalaho ka hlori leri, Faro ni vanhu vakwe va dyondze leswaku Yehovha a tlakukile eka Hapi xikwembu xa Nile. Ku fa ka tinhlampfi le Nile a ku ri khombo eka vukhongeri bya Egipta, hikuva tinxaka tin’wana ta tinhlampfi a ti gandzeriwa.—Eksoda 7:19-21.
Endzhaku ka sweswo, Yehovha a tisa khombo ra machela ehenhla ka Egipta. Leswi swi tsongahate Heqt, xikwembukati xa machela xa Vaegitpa. (Eksoda 8:5-14) Khombo ra vunharhu ri hlamarise vaprista va masalamusi lava a va tsandzeka ku encisa hlori ra Yehovha ra ku hundzula ntshuri wu va tinhwala. Va huwelerile, “I ritiho ra Šikwembu!” (Eksoda 8:16-19) Thoth xikwembu xa Vaegipta, lexi a ku vuriwa leswaku xi endla masalamusi, a xi swi kotanga ku pfuna vakanganyisi lava.
Faro a a ri karhi a dyondza leswaku Yehovha a ri mani. Yehovha a a ri Xikwembu lexi a xi vula xikongomelo xa xona ha Muxe, ivi xi xi hetisisa hi ku tisa makhombo hi hlori ehenhla ka Vaegipta. Nakambe Yehovha a a swi kota ku endla ni ku herisa makhombo hi ku rhandza ka yena. Hambi swi ri tano, hinkwaswo leswi humeleleke, a swi n’wi susumetanga Faro leswaku a titsongahatela Yehovha. Ematshan’wini ya sweswo, mufumi wa vutikukumuxi wa Egipta u ye mahlweni a tiomisa nhloko a kaneta Yehovha.
Hi nkarhi wa khombo ra vumune, mabawa ma onhe tiko, ma nghena etindlwini ma ku mphaa, kumbexana a ma tele ni le mpfhukeni, lowu wona hi woxe a wu gandzeriwa, wu munhuhatiwe hi xikwembu Shu, kumbe xikwembu-kati Isis, nkosikazi ya matilo. Rito ra Xiheveru ra switsotswana leri hundzuluxeriwe ri va “bawa,” “bawa ra timbyana” na “xifufununu.” (New World Translation; Septuagint; Young) Loko a ku ri xifufununu xa ntlawa wa sarabaeus sacer, Vaegipta a va biwe hi switsotswana leswi a va swi languta swi ri leswi kwetsimaka, naswona vanhu a va nga ta swi kota ku famba-famba kambe va nga swi phyandlaseli. Phela, khombo leri ri dyondzise Faro nchumu wun’wana lowuntshwa hi Yehovha. Hambi leswi swikwembu swa Egipta a swi nga swi koti ku sirheleta vagandzeri va swona eka mabawa lawa, Yehovha u swi kotile ku sirheleta vanhu va yena. Khombo leri ni lama landzeleke ma xanise Vaegipta ntsena ma tshika Vaisrayele.—Eksoda 8:20-24.
Khombo ra vuntlhanu a ku ri ku fa ka swifuwo swa Vaegipta. Khombo leri ri tsongahate Hathor, Apis na Nut xikwembu-kati xa mpfhuka lexi nga ni miri wa homu. (Eksoda 9:1-7) Khombo ra vutsevu ri tise swilondza ehenhla ka vanhu ni swiharhi, ri tsongahata swikwembu Thoth, Isis, na Ptah, leswi hi ndlela leyi hoxeke a ku vuriwa leswaku swi ni vuswikoti byo hanyisa.—Eksoda 9:8-11.
Khombo ra vunkombo a ku ri xihangu xa matimba, ku ri karhi ku huma ni ndzilo exikarhi ka maribye ya xihangu. Khombo leri ri tsongahate Reshpu, xikwembu lexi a xi vuriwa n’wini wa rihati, na Thoth, lexi a ku vuriwa leswaku a xi lawula mpfula ni ku dzindza. (Eksoda 9:22-26) Khombo ra vunhungu, khombo ra tinjiya, ri kombise ku tlakuka ka Yehovha ehenhla ka xikwembu xa ku veleka Min, lexi a ku vuriwa leswaku i muhlayisi wa swa le masin’wini. (Eksoda 10:12-15) Khombo ra vukaye, munyama wa masiku manharhu ehenhla ka Egipta, wu tsongahate swikwembu leswiya swa Egipta swo tanihi Ra na Horus swikwembu swa dyambu.—Eksoda 10:21-23.
Ku nga khathariseki kaye wa makhombo lama onhaka, Faro ni sweswi a ha ala ku tshunxa Vaisrayele. Ku oma ka yena nhloko ku vangele Egipta nchumu wo vavisa swinene loko Xikwembu xi tise khombo ra vukhume, ro hetelela—ku fa ka mativula ya vanhu ni swiharhi. Hambi ku ri n’wana wa mativula wa Faro u file, hambi leswi a a langutiwa tanihi xikwembu. Xisweswo Yehovha ‘u avanyise swikwembu swa Egipta hinkwaswo.’—Eksoda 12:12, 29.
Sweswi Faro u lerise Muxe na Aroni a ku: “Sukani tikweni ra mina, ṅwina ni v̌ana v̌a Israel, mi ya tirela Yehova hi laha mi nga v̌ula ha kona. Mi teka e tinyimpfu ni tihomu ta ṅwina, hi laha mi nga v̌ula ha kona, mi famba; kambe mi nḍi katekisa.”—Eksoda 12:31, 32.
Muhlayisi Wa Vanhu Vakwe
Vaisrayele va fambile, kambe hi ku hatlisa Faro u vone onge a vo pepetseka ntsena emananga va nga tivi leswaku va endla yini. Yena ni malandza yakwe va tivusile: “Hi endlile yini loko hi nṭhunšile Israel leŝaku a nga ha hi tireli šana?” (Eksoda 14:3-5) Ku famberiwa hi tiko leri ra malandza a ku ta va khombo lerikulu hi tlhelo ra ikhonomi eka Egipta.
Faro u hlengelete mavuthu yakwe ivi a landzela Vaisrayele ku kondza a fika le Pi-Harihoto. (Eksoda 14:6-9) Hi tlhelo ra ta nyimpi, xiyimo a xi ri xinene eka Vaegipta hikuva Vaisrayele a va phaseke exikarhi ka lwandle ro tshwuka ni tintshava. Kambe Yehovha u endle swin’wana leswaku a sirheleta Vaisrayele hi ku veka papa exikarhi ka vona ni Vaegipta. Hi tlhelo ra Vaegipta, “papa ri endle ntima,” hi ndlela leyi ri sivela nhlaselo. Hi tlhelo lerin’wana papa a ri vangama eka Vaisrayele, “ri v̌oninga v̌usiku.”—Eksoda 14:10-20.
Vaegipta a va tiyimisele ku onha ni ku herisa kambe va siveriwe hi papa. (Eksoda 15:9) Mayana, xihlamariso xa kona loko ri suka! Mati ya Lwandle ro Tshwuka a ma avanyisiwile, naswona Vaisrayele a va ri eku tsemakanyeni va ya eka tlhelo lerin’wana ra tiko leri omeke! Faro ni mavuthu yakwe va tihoxele elwandle leri omeke hi matimba, va tiyimisele ku khoma ni ku herisa khale ka malandza ya vona. Hambi swi ri tano, mufumi wa Egipta la tikukumuxaka a nga anakanyanga hi Xikwembu xa Vaheveru. Hi loko Yehovha a sungula ku pfilunganya Vaegipta, a humesa mavhilwa ya tikalichi ta vona.—Eksoda 14:21-25a.
Vavanuna va matimba va Egipta va huwelerile: “A hi balekeni e mahlweni ka v̌a-Israel, hikuv̌a Yehova a v̌a lwela, a lwa ni v̌a-Egipta.” Leswi, Faro ni vavanuna va yena va swi vone nkarhi se wu fambile. Loko a ri eka ribuwu lerin’wana, naswona va hlayisekile, Muxe u ololoxe voko ra yena a kombetela lwandle, ivi mati ma vuya, ma dlaya Faro ni mavuthu yakwe.—Eksoda 14:25b-28.
Tidyondzo Leti Dyondziwaka Eka Ntokoto Lowu
Kutani ke, Yehovha i mani? Faro wa manyunyu u yi kumile nhlamulo ya xivutiso xexo. Swiendlakalo swa le Egipta swi kombise leswaku Yehovha hi yena Xikwembu xin’we xa ntiyiso, u hambane hi laha ku heleleke ni ‘swikwembu leswi nga pfuniki nchumu’ swa vamatiko. (Pisalema 96:4, 5) Hi matimba yakwe lamakulu swinene, Yehovha hi yena “l’a endleke matilo ni misav̌a.” Nakambe i Mukutsuri Lonkulu, Yena la nga ‘humesa vanhu vakwe va Israel etikweni ra Egipta, hi swikombiso, mahlori, voko ra matimba na hi ndlela leyi chavisaka swinene.’ (Yeremiya 32:17-21) Mawaku ndlela leyi leswi swi kombiseke kahle ha yona leswaku Yehovha a nga va hlayisa vanhu vakwe!
Faro u dyondze tidyondzo teto hi ntokoto lowu vavisaka. Entiyisweni, dyondzo yo hetelela yi fambe ni vutomi byakwe. (Pisalema 136:1, 15) A a ta va a kombise vutlharhi loko a lo vutisa leswaku “Yehova i mani?” hi ku titsongahata. Kutani mufumi yoloye a ta va a swi kotile ku endla hi ku twanana ni nhlamulo leyi a yi kumeke. Lexi tsakisaka, vanhu vo tala lava titsongahataka namuntlha va dyondza leswaku Yehovha i mani. Xana U ni vumunhu bya njhani? U lava yini eka hina? Onge xihloko lexi landzelaka xi nga kurisa ku twisisa ka wena hi Loyi ku nga yena ntsena vito ra yena a nga Yehovha.—Pisalema 83:18.
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.